Giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa của tỉnh nghệ an

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
----------------------

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
----------------------

PHẠM NGUYỆT THƯƠNG

PHẠM NGUYỆT THƯƠNG

GIẢI PHÁP CHỦ YẾU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN
XUẤT HÀNG HÓA CỦA TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

GIẢI PHÁP CHỦ YẾU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN
XUẤT HÀNG HÓA CỦA TỈNH NGHỆ AN
Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã số: 60 - 31 - 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học: TS. Đoàn Quang Thiệu

Thái Nguyên, năm 2008

Thái Nguyên, năm 2008

i

ii

LỜI CẢM ƠN
Cho phép tôi được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới tất cả các đơn vị, cá
nhân đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập,

LỜI CAM ĐOAN

nghiên cứu và hoàn thành bản luận văn này. Trước hết tôi xin chân thành cảm
Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là

ơn sâu sắc tới TS. Đoàn Quang Thiệu - giáo viên trực tiếp hướng dẫn và giúp

trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi thông tin

đỡ tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình nhgiên cứu và hoàn thành bản

trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.

luận văn này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới lãnh đạo Đại học kinh tế và
Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, khoa sau Đại học, cùng toàn thể quý thầy

Thái Nguyên, ngày

tháng

năm 2008

Tác giả

cô giáo.
Tôi xin chân thành cảm ơn, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
Nghệ An, Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Nghệ An, Cục thống kê Nghệ An, Sở
Lao động và thương binh xã hội tỉnh Nghệ An, UBND tỉnh Nghệ An, UBND
thành phố Vinh, UBND các huyện trên địa bàn tỉnh Nghệ An và toàn thể các
hộ gia đình, cá nhân đã giúp đỡ tôi trong điều tra, phỏng vấn, thu thập số liệu

Phạm Nguyệt Thương

để hoàn thành luận văn này.
Tôi xin cảm ơn sâu sắc tới ban lãnh đạo trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ
thuật Nghệ An, chân thành cảm ơn tập thể ban chủ nhiệm khoa và giáo viên
khoa Kế Toán- Phân tích trường Cao đẳng Kinh tế- Kỹ thuật Nghệ An, các
đồng nghiệp, gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong thời gian học
tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Thái Nguyên, ngày

tháng

năm 2008

Tác giả

Phạm Nguyệt Thương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




iii

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Bảng 2.1. Hiện trạng sử dụng quỹ đất tỉnh Nghệ An năm 2007
Bảng 2.2. Dân số và lao động của tỉnh Nghệ An năm 2007
Bảng 2.3.Giá trị và cơ cấu giá trị sản phẩm các ngành kinh tế tỉnh Nghệ An

BVTV

Bảo vệ thực vật

CNH

Công nghiệp hoá

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product)

GTSX

Giá trị sản xuất

HĐH

Hiện đại hoá

HTX

Hợp tác xã

UBND

Uỷ ban nhân dân

VSMT

Vệ sinh môi trường

WTO

Tổ chức thương mại Thế giới

Bảng 2.4. Cơ cấu GDP trong các thành phần kinh tế của tỉnh Nghệ An
Bảng 2.5. Giá trị sản xuất và cơ cấu kinh tế các ngành sản xuất nông- lâm
- thuỷ sản tỉnh Nghệ An
Bảng 2.6. Giá trị sản xuất và cơ cấu các loại cây trồng của tỉnh Nghệ An
Bảng 2.7. Diện tích, năng suất, sản lượng cây lương thực, thực phẩm
Bảng 2.8. Diện tích, năng suất, sản lượng cây ăn quả
Bảng 2.9. Diện tích, năng suất, sản lượng cây công nghiệp

Bảng 2.10. Tỷ suất nông sản hàng hoá các loại cây lương thực, thực phẩm
Bảng 2.11. Tỷ suất nông sản hàng hoá các loại cây ăn quả
Bảng 2.12. Tỷ suất nông sản hàng hoá các loại cây công nghiệp
Bảng 2.13.Giá trị và cơ cấu GTSX các loại vật nuôi trên địa bàn tỉnh Nghệ An
Bảng 2.14. Số lượng và sản lượng sản phẩm chăn nuôi tỉnh Nghệ An
Bảng 2.15. Tỷ suất nông sản hàng hoá trong chăn nuôi trên địa bàn tỉnh
Bảng 2.16. GTSX và cơ cấu GTSX các thành phần kinh tế của tỉnh Nghệ An
năm 2007
Biểu đồ 2.1: Cơ cấu GDP trong các ngành kinh tế của tỉnh Nghệ An
Biểu đồ 2.2: Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp thuần theo giá thực tế
Bảng 3.1. Cơ cấu ngành kinh tế và cơ cấu lao động tỉnh Nghệ An đến năm 2020

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




v

vi

MỤC LỤC

2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội..................................................................... 39

Trang

2.2. Cơ hội và thách thức đối với nông nghiệp Nghệ An trong tiến trình hội

Lời cam đoan .......................................................................................................................i

nhập kinh tế quốc tế và khu vực.......................................................................... 44

Lời cảm ơn ...........................................................................................................................ii

2.3. Thực trạng cơ cấu kinh tế nông nghiệp và tình hình chuyển dịch cơ cấu

Danh mục các chữ viết tắt...................................................................................................iii

kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá của tỉnh Nghệ An trong 5

Danh mục các bảng .............................................................................................................iv

năm qua ............................................................................................................... 47

Mục lục .................................................................................................................................v

2.3.1 Thực trạng cơ cấu kinh tế của tỉnh Nghệ An. ............................................ 47

Mở đầu..................................................................................................................................1

2.3.2 Thực trạng và tình hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN

của tỉnh Nghệ An trong 5 năm qua ..................................................................... 52

CỨU ............................................................................................................................................................... 5

2.3.3 Những kết quả đạt được và tồn tại trong chuyển dịch cơ cấu kinh

1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo

tế ngành nông nghiệp tỉnh Nghệ An ................................................................... 81

hướng sản xuất hàng hoá ....................................................................................................5

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP CHỦ YẾU CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG

1.1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp...................... 5

NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ TẠI TỈNH NGHỆ AN .......................85

1.1.2. Sản xuất hàng hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo

3.1. Quan điểm, mục tiêu, phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông

hướng sản xuất hàng hoá ..................................................................................... 14

nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá tại tỉnh Nghệ An đến năm 2020 .................. 85

1.1.3. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất

3.1.1- Quan điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng

hàng hoá .............................................................................................................. 21

sản xuất hàng hoá ở tỉnh Nghệ An ....................................................................... 85

1.1.4. Tác động của hội nhập kinh tế Quốc tế đến sản xuất hàng hoá và chuyển

3.1.2. Mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản

dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá ........................ 23

xuất hàng hoá của tỉnh Nghệ An ............................................................................ 87

1.1.5. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản

3.1.3. Phương hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng

xuất hàng hoá một số nước trên thế giới và Việt Nam ....................................... 25

sản xuất hàng hoá ở tỉnh Nghệ An đến năm 2020 .............................................. 89

1.2. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................................32

3.2. Giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng

1.2.1. Các phương pháp nghiên cứu.................................................................... 32

sản xuất hàng hoá tại tỉnh Nghệ An đến năm 2020 ............................................ 95

1.2.2. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích ................................................................. 33

3.2.1. Giải pháp chung chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp theo

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ

hướng sản xuất hàng hoá của tỉnh Nghệ An ....................................................... 95

NÔNG NGHIỆP THEO HƯỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ TẠI TỈNH NGHỆ AN .........35

3.2.2. Giải pháp cụ thể đối với từng ngành trong nông nghiệp thuần ................ 104

2.1. Đặc điểm của tỉnh Nghệ An. ........................................................................ 35

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .................................................................................................... 111

2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ..................................................................................... 35

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................................... 114

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






1

2

MỞ ĐẦU

cơ cấu kinh tế của tỉnh, vừa có điều kiện phát triển theo hướng sản xuất hàng
hóa. Vì vậy, nông nghiệp là ngành được đặc biệt chú trọng trong chiến lược

I - TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Nước ta là một nước nông nghiệp với hơn 70% dân số sống ở nông
thôn, thu nhập từ sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Nông nghiệp vẫn được coi
là ngành kinh tế quan trọng đối với nước ta hiện nay, là nơi cung cấp lương
thực, thực phẩm cho dân cư cả nước, là nơi cung cấp nguyên liệu cho nhiều
ngành kinh tế quốc dân, là thị trường tiêu thụ quan trọng của công nghiệp và
nhiều ngành kinh tế khác. Do vậy, công cuộc Công nghiệp hoá, Hiện đại hoá
(CNH, HĐH) đất nước với mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng,
dân chủ văn minh" được bắt đầu bằng việc phát triển kinh tế ở khu vực nông
thôn. Từ Đại hội lần thứ V Đảng Cộng sản Việt Nam (1982) nông nghiệp
được coi là "Mặt trận hàng đầu". Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 20012010 do Đại hội Đảng IX thông qua tiếp tục khẳng định quan điểm này. Mục
tiêu, phương hướng phát triển kinh tế - xã hội 2006 - 2010 của Đại hội Đảng
X nêu rõ: Tiếp tục đẩy mạnh và coi trọng CNH, HĐH nông nghiệp, nông
thôn. Đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn
theo hướng sản xuất lớn, gắn với công nghiệp chế biến và thị trường; thực
hiện cơ khí hoá, điện khí hoá, thuỷ lợi hoá nhằm nâng cao năng suất, chất
lượng và sức cạnh tranh, phù hợp với đặc điểm từng vùng, từng địa phương.
Tổ chức lại sản xuất và xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp, tạo điều kiện phát

phát triển kinh tế của tỉnh Nghệ An. Trong nhiều năm qua, mức độ chuyển
dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn của tỉnh Nghệ An đã diễn ra
nhanh hơn nhưng vẫn còn nhiều tiềm năng trong nông nghiệp chưa được khai
thác. Sản xuất nông nghiệp còn mang tính nhỏ lẻ, sản xuất tự cung, tự cấp là
chủ yếu. Sản phẩm nông nghiệp làm ra chủ yếu phục vụ cho tiêu dùng của hộ

gia đình và thị trường nội địa, có hướng tới xuất khẩu nhưng chưa nhiều và
hiệu quả chưa cao, chưa phát huy hết lợi thế và tiềm năng của tỉnh. Ngành
chăn nuôi chưa phát huy hết lợi thế; tỷ trọng giá trị sản xuất trồng trọt trong
tổng giá trị sản xuất nông nghiệp thuần còn cao; dịch vụ nông nghiệp vẫn
chiếm tỷ trọng nhỏ. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh hiện nay chưa phù
hợp với quá trình CNH, HĐH và hội nhập kinh tế Quốc tế, chưa phát huy hết
tiềm năng về sản xuất hàng hoá, vì vậy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá có ý nghĩa rất quan trọng trong phát
triển kinh tế nông thôn và nâng cao hiệu quả kinh tế nông nghiệp. Do đó, đề tài
"Giải pháp chủ yếu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng
sản xuất hàng hóa của tỉnh Nghệ An" là thực tế khách quan và là yêu cầu
đặt ra mang tính cấp thiết.
II - MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

triển các khu công nghiệp công nghệ cao, các vùng trồng trọt và chăn nuôi tập

* Mục tiêu chung: Nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng cơ cấu

trung, các doanh nghiệp công nghiệp và dịch vụ gắn với làng nghề, các loại

kinh tế nông nghiệp, xác định rõ sự bất hợp lý và những nguyên nhân, từ đó

hình sản xuất trang trại, hợp tác xã (HTX), sản xuất các loại sản phẩm có thị

đưa ra những giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CCKT)

trường và hiệu quả kinh tế cao.

nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa của tỉnh Nghệ An phù hợp với nền

Nghệ An là một tỉnh lớn nằm ở phía Bắc Trung Bộ, trên tuyến giao lưu

kinh tế thị trường trong thời kỳ CNH, HĐH và xu thế hội nhập Quốc tế hiện nay.

kinh tế - xã hội Bắc Nam, với diện tích đất tự nhiên là 1.648.729,74 ha và có

* Mục tiêu cụ thể

hơn 3,1 triệu người sinh sống. Nông nghiệp vừa là bộ phận quan trọng trong

- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch CCKT nông nghiệp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




3

4

- Phân tích, đánh giá thực trạng cơ cấu kinh tế nông nghiệp và quá trình

IV - BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN

chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá tại tỉnh

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được trình bày trong 3 chương:

Nghệ An trong những năm qua, chỉ ra kết quả, tồn tại và nguyên nhân ảnh hưởng.

Chương 1: Tổng quan tài liệu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu.

- Đề xuất giải pháp chủ yếu mang tính khả thi nhằm thúc đẩy quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa phù

Chương 2: Thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại tỉnh Nghệ An
Chương 3: Một số giải pháp chủ yếu nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế

hợp trên địa bàn tỉnh Nghệ An.

nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa tại tỉnh Nghệ An
III - ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

3.1- Đối tƣợng nghiên cứu
Là những vấn đề lý luận và thực tiễn thuộc về cơ cấu kinh tế nông
nghiệp, nông thôn nhất là cơ cấu ngành nông nghiệp giai đoạn 2008- 2020.
3.2- Phạm vi nghiên cứu
* Về không gian
Nghiên cứu, đánh giá quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
của tỉnh Nghệ An
* Về thời gian
- Phần tổng quan thu thập từ các tài liệu đã công bố từ năm 1996 đến nay.
- Các số liệu, tài liệu phục vụ đánh giá thực trạng địa bàn nghiên cứu
được thu thập trong khoảng thời gian từ 2003 - 2007

- Phần định hướng tham khảo các tài liệu về mục tiêu, phương hướng
phát triển đến năm 2010 và 2020.
* Về nội dung
Đề tài chỉ tập trung đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp của tỉnh Nghệ An trong những năm qua dựa trên định hướng và
mục tiêu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, tìm ra những căn cứ, đề
xuất giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế cho giai đoạn tiếp theo.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




5

6

Cơ cấu kinh tế của một nước xét trên tổng thể bao gồm những mối liên

CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

hệ tổng thể giữa các bộ phận hợp thành nền kinh tế của nước đó, bao gồm các
yếu tố kinh tế, các lĩnh vực kinh tế (sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng),

1.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ

NÔNG NGHIỆP THEO HƢỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ

1.1.1. Cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
1.1.1.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp
* Khái niệm về cơ cấu kinh tế và cơ cấu kinh tế nông nghiệp
Nền kinh tế của mỗi nước là một tổ hợp phức tạp, bao gồm các bộ phận
và phân hệ hợp thành. Việc phân tích, đánh giá cơ cấu kinh tế đòi hỏi phải
xem xét cấu trúc bên trong của nền kinh tế, biểu hiện ở những mối quan hệ
kinh tế giữa các bộ phận và giữa các phân hệ của các bộ phận đó trong hệ
thống kinh tế. Những mối quan hệ kinh tế đó ràng buộc lẫn nhau và được biểu
hiện ở những quan hệ về mặt lượng cũng như quan hệ về mặt chất. C.Mác đã
chỉ ra rằng: “Cơ cấu kinh tế là sự phân chia về chất lượng và tỉ lệ về số lượng
của quá trình sản xuất xã hội" [6]. Khi có sự thay đổi của một số bộ phận và
phân hệ nào đó trong hệ thống kinh tế sẽ làm thay đổi các bộ phận và phân hệ
còn lại, hoặc ngược lại. Trong khi phân tích và đánh giá một cơ cấu kinh tế
trên quan điểm hệ thống nhất thiết phải chỉ ra được định lượng và định tính
của các quan hệ kinh tế.
Là kết quả của quá trình phân công lao động xã hội, cơ cấu kinh tế
phản ánh mối quan hệ giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất của nền
kinh tế. Một cơ cấu kinh tế hợp lý phải có các bộ phận, các phân hệ được kết
hợp với nhau một cách hài hoà, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, tài
nguyên của đất nước, làm cho nền kinh tế phát triển lành mạnh, có nhịp độ
tăng trưởng và phát triển ổn định, nâng cao mức sống của dân cư và tạo điều
kiện thuận lợi cho người lao động làm việc có hiệu quả.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

các ngành kinh tế (nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ …), các khu vực kinh tế
(nông thôn, thành thị), các thành phần kinh tế (quốc doanh, tập thể, cá thể, hộ
gia đình). Ở mỗi vùng, mỗi ngành, mỗi thành phần kinh tế lại có cơ cấu riêng

của mình tuỳ thuộc vào những điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội cụ thể.
Để có một nền kinh tế phát triển với tốc độ tăng trưởng cao và ổn định
tất yếu phải có một cơ cấu kinh tế hợp lý. Cơ cấu kinh tế đó phản ánh được
các yêu cầu của quy luật khách quan: Quy luật tự nhiên, quy luật kinh tế xã
hội. Trong việc hình thành và vận động của cơ cấu kinh tế, nhân tố chủ quan
của con người cũng có vai trò rất quan trọng. Việc nhận thức đầy đủ và ngày
càng sâu sắc các quy luật khách quan, người ta phân tích, đánh giá hiện trạng
của cơ cấu kinh tế, biết được xu hướng biến đổi của cơ cấu kinh tế, trên cơ sở
đó tìm ra các phương án xác lập cơ cấu kinh tế cụ thể và lựa chọn phương án tối
ưu có hiệu quả kinh tế - xã hội cao nhất trong những điều kiện cụ thể của đất
nước. Đồng thời qua đó tìm ra và thực hiện các giải pháp hữu hiệu để đảm bảo
cơ cấu kinh tế đó đi vào cuộc sống.
Lịch sử phát triển kinh tế - xã hội của nhân loại đã cho thấy cơ cấu kinh
tế không phải là một hệ thống tĩnh, bất biến mà luôn ở trạng thái vận động,
không ngừng biến đổi, phát triển và có sự chuyển dịch cần thiết phù hợp với
những thay đổi biến động của các điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã
hội. Do tác động của tiến bộ kỹ thuật và ứng dụng công nghệ mới, do sự phát
triển của khoa học quản lý và ứng dụng nó trong thực tiễn hoạt động kinh tế xã hội, cơ cấu kinh tế cũng theo sự phát triển đó mà ngày càng hoàn thiện
hơn. Theo đà phát triển của xã hội, lực lượng sản xuất ngày càng phát triển,
phân công lao động xã hội ngày càng sâu rộng, cơ cấu kinh tế cũng ngày càng



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




7

8

tiến bộ. Muốn xác lập cơ cấu kinh tế hợp lý, phù hợp với những mục tiêu,

tế quốc dân, nhưng nó cũng mang tính độc lập tương đối. Vậy cơ cấu kinh tế

chiến lược kinh tế - xã hội của các thời kỳ lịch sử nhất định, con người phải

nông nghiệp được hiểu:

nghiên cứu các quy luật tự nhiên và quy luật kinh tế - xã hội. Đó là sự đòi hỏi

Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là tổng thể các mối quan hệ theo tỷ lệ về số

bức thiết. Nghiên cứu hoạch định và dự báo cơ cấu kinh tế hiện tại và trong

lượng và chất lượng tương đối ổn định của các yếu tố kinh tế xã hội liên quan

tương lai là việc làm cần thiết của các nhà lý luận và những người quản lý. Từ

đến sản xuất nông nghiệp trong một khoảng thời gian và không gian nhất định.

đó yêu cầu trước hết phải đặt ra là nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn các
chính sách vĩ mô, các mô hình kinh tế cụ thể, những vấn đề kinh tế vi mô [1].

Cơ cấu kinh tế phản ánh quá trình phát triển, sự phù hợp, hợp lý trong
phát triển kinh tế của mỗi Quốc gia, mỗi ngành và mỗi thành phần kinh tế.

Từ sự phân tích trên có thể khái quát cơ cấu kinh tế như sau:

Muốn có một cơ cấu kinh tế hợp lý, cần có những biện pháp cụ thể nhằm

“Cơ cấu kinh tế là một tổng thể các bộ phận hợp thành nền kinh tế của

chuyển dịch cơ cấu đúng hướng để có thể khai thác tối đa những tiềm năng và

mỗi nước. Các bộ phận đó gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động qua lại lẫn

lợi thế của từng vùng, ngành và từng địa phương

nhau và biểu hiện ở các quan hệ tỷ lệ về số lượng, tương quan về chất lượng

* Đặc trưng cơ bản của cơ cấu kinh tế nông nghiệp

trong những không gian và thời gian nhất định, phù hợp với những điều kiện

- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp mang tính khách quan

kinh tế- xã hội nhất định, nhằm đạt được hiệu quả kinh tế - xã hội cao” [13].

Cơ cấu kinh tế nông nghiệp tồn tại và phát triển phụ thuộc vào trình độ

Nền kinh tế quốc dân là một tổ hợp đa ngành, đa lĩnh vực. Trên góc độ

phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội. Mỗi một trình

không gian lãnh thổ của mỗi nước, người ta phân chia ra thành kinh tế nông

độ nhất định của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội tương ứng

thôn và kinh tế thành thị. Sự phân biệt giữa kinh tế nông thôn và kinh tế thành

với một cơ cấu kinh tế nông thôn cụ thể. C.Mác nói “Trong sự phân công lao

thị dựa vào sự khác nhau về địa lý, gắn liền về trình độ phát triển lực lượng

động xã hội thì con số tỷ lệ là tất yếu không ai tránh khỏi, một sự tất yếu thầm

sản xuất, phân công lao động xã hội và những đặc thù của các ngành. Khu

kín, yên lặng”. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp và cơ cấu kinh tế cụ thể trong hệ

vực nông thôn bao gồm một không gian rộng lớn, ở đó cộng đồng dân cư sinh

hống kinh tế nông nghiệp cũng như xu hướng chuyển dịch của chúng ra sao là

sống và hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp (theo nghĩa rộng) với

tuỳ thuộc vào những điều kiện kinh tế - xã hội, những điều kiện tự nhiên nhất

các hoạt động kinh tế - xã hội gắn liền với lĩnh vực đó. Kinh tế nông thôn là

định mà không phụ thuộc vào ý chí chủ quan của con người. Tuy nhiên, các

một tổng thể các ngành kinh tế trong khu vực nông thôn. Kinh tế nông thôn

quy luật kinh tế lại được biểu hiện và vận động thông qua hoạt động của con

gồm các ngành liên quan mật thiết với nhau: Nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư

người. Vì vậy, con người phải nhận thức đầy đủ các quy luật kinh tế cũng như

nghiệp và bao gồm cả công nghiệp, dịch vụ trong nông nghiệp [13]. Các

các ngành tự nhiên để từ đó góp phần vào việc hình thành, biến đổi và phát

ngành kinh tế đó quan hệ chặt chẽ với nhau theo những tỷ lệ nhất định về số

triển cơ cấu kinh tế nông nghiệp sao cho cơ cấu đó ngày càng hợp lý và đem

lượng và liên quan chặt chẽ về mặt chất lượng. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là

lại hiệu quả cao. Trong điều kiện hội nhập kinh tế khu vực và thế giới hiện

một bộ phận của hệ thống cơ cấu kinh tế quốc dân, phụ thuộc vào cơ cấu kinh

nay, cơ cấu kinh tế còn bị chi phối bởi sự phát triển kinh tế chung của vùng và

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






9

10

của thế giới. Như vậy, việc hình thành và vận động của cơ cấu kinh tế nông

Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là sản phẩm của phân công lao động xã hội.

nghiệp đòi hỏi phải tôn trọng khách quan và không được áp đặt chủ quan, duy

Phân công lao động xã hội diễn ra liên tục và phát triển cùng với sự phát triển

ý chí.

của lực lượng sản xuất xã hội. Phân công lao động xã hội gồm hai hình thức
- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp không cố định mà luôn luôn vận động và

biến đổi

cơ bản: Phân công lao động xã hội theo ngành và phân công lao động xã hội
theo lãnh thổ. Hai hình thức cơ bản của phân công lao động xã hội đó gắn bó

Sự vận động biến đổi của cơ cấu kinh tế nông nghiệp luôn gắn liền với

với nhau. Sự phát triển của phân công lao động xã hội theo ngành kéo theo sự

điều kiện kinh tế - xã hội, điều kiện tự nhiên và tiến bộ khoa học kỹ thuật,

phát triển của phân công lao động xã hội theo lãnh thổ, ngược lại mỗi bước

công nghệ mới. Sự tác động của các điều kiện đó làm cho các bộ phận kinh tế

tiến của phân công lao động xã hội theo lãnh thổ lại góp phần quan trọng cho

trong hệ thống kinh tế nông nghiệp biến đổi, tác động lẫn nhau, tạo ra một cơ

bước phát triển mới cho phân công lao động xã hội theo ngành. Sự phát triển

cấu kinh tế nông nghiệp mới. Cơ cấu ấy vận động và phát triển, đến lượt nó

đó là thước đo trình độ phát triển chung của mỗi dân tộc. Phân công lao động

phải nhường chỗ cho một cơ cấu mới khác ra đời. Tuy vậy, để đảm bảo cho

xã hội và chế độ sở hữu tạo ra cơ cấu các thành phần kinh tế. Cơ cấu kinh tế

quá trình hình thành, vận động và phát triển của cơ cấu kinh tế nông nghiệp

hợp lý sẽ thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất, làm cho người sản

một cách khách quan, yêu cầu đặt ra là cơ cấu nông nghiệp phải đảm bảo

xuất kinh doanh năng động hơn, cho phép khai thác các tiềm năng và lợi thế

tương đối ổn định. Nếu cơ cấu kinh tế nông nghiệp thường xuyên thay đổi,

có hiệu quả hơn [4]. Như vậy xét trên tổng thể cơ cấu kinh tế nông nghiệp bao

xáo trộn sẽ làm cho các quá trình sản xuất kinh doanh không ổn định, quá

gồm: Cơ cấu ngành, Cơ cấu vùng lãnh thổ, Cơ cấu thành phần kinh tế và Cơ

trình đầu tư lúng túng, lưu thông hàng hoá trở ngại, làm cho kinh tế nông

cấu kỹ thuật.

nghiệp, nông thôn phát triển què quặt và phiến diện, gây lãng phí, tổn thất cho

- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn theo ngành

nền kinh tế. [13]

Cơ cấu ngành kinh tế nông nghiệp - nông thôn thể hiện các mối quan

- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp mang tính hợp tác và cạnh tranh

hệ tỷ lệ giữa các ngành trong nông thôn: Nông nghiệp (theo nghĩa rộng),

Trong việc lựa chọn một cơ cấu kinh tế nông nghiệp hợp lý, có hiệu

Công nghiệp và dịch vụ nông nghiệp. Trong từng ngành lớn lại có các phân

quả cao phải xem xét đầy đủ các yếu tố từ bên ngoài ảnh hưởng đến việc hình

ngành. Nông nghiệp (theo nghĩa rộng) là tổ hợp các ngành gắn liền với các

thành cơ cấu kinh tế và mối liên hệ giữa các yếu tố bên trong và bên ngoài. Sự

quá trình sinh học gồm: nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản. Trên cơ sở sự

gắn bó được biểu hiện trong quá trình xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã

phát triển của phân công lao động xã hội trong quá trình sản xuất và công

hội, trong việc bố trí sản xuất, hoạch định các chính sách, ứng dụng tiến bộ

nghiệp hoá, các ngành đó được hình thành và ngày càng phát triển cho phép

khoa học kỹ thuật và công nghệ mới, tổ chức quá trình sản xuất kinh doanh

tách sản xuất của các nhóm sản phẩm và các sản phẩm thành ngành kinh tế cụ

chế biến và tiêu thụ sản phẩm …

thể tương đối độc lập với nhau nhưng lại gắn bó mật thiết với nhau.

* Các yếu tố cấu thành trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




11

12

Nông nghiệp theo nghĩa hẹp bao gồm các ngành: trồng trọt, chăn nuôi
và dịch vụ phục vụ nông nghiệp. Trong trồng trọt lại phân ra: Trồng cây

thôn phát triển nhanh; góp phần phân bố hợp lý lực lượng lao động, thu hẹp
khoảng cách về mức sống giữa thành thị và nông thôn.

lương thực, cây công nghiệp, cây ăn quả, cây cảnh …. Ngành chăn nuôi gồm

Dịch vụ là ngành kinh tế ra đời và phát triển gắn liền với sự phát triển

có: chăn nuôi gia súc, gia cầm, nuôi thuỷ, hải sản…. Những ngành trên được

kinh tế Quốc dân và nâng cao mức sống nhân dân. Dịch vụ nông nghiệp xét

phân ra thành những ngành nhỏ hơn. Chúng có mối quan hệ mật thiết với

theo quan điểm hệ thống là một bộ phận thuộc ngành dịch vụ của cả nước,

nhau trong quá trình phát triển tạo thành cơ cấu kinh tế nông nghiệp.

đồng thời là một bộ phận cấu thành kinh tế nông nghiệp - nông thôn gắn liền

Phát triển ngành lâm nghiệp và giải quyết mối quan hệ hợp lý giữa

với tiến trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, dịch vụ nông nghiệp cũng

nông nghiệp với lâm nghiệp, giữa lâm nghiệp với công nghiệp nông thôn là

ngày càng phát triển với nhiều chủng loại phong phú cả trong dịch vụ sản xuất

yêu cầu khách quan của sự phát triển kinh tế nông thôn.

và dịch vụ đời sống. Như vậy dịch vụ nông nghiệp phát triển là đòi hỏi khách

Ngành thuỷ sản là một ngành kinh tế quan trọng cấu thành kinh tế nông

quan của sản xuất và nâng cao mức sống dân cư nông thôn. Sự phát triển của

nghiệp - nông thôn ở nước ta. Ngành thuỷ sản bao gồm: nuôi trồng, khai thác,

dịch vụ nông nghiệp làm cho hoạt động kinh tế ở nông thôn ngày càng phong

đánh bắt và chế biến thuỷ hải sản. Đó là một ngành kinh tế có lợi thế để phát

phú và đa dạng, thúc đẩy sự phát triển của các ngành kinh tế khác ở nông

triển, góp phần tích cực vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp

thôn, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đạt hiệu quả cao. Trong

- nông thôn theo hướng kết hợp nuôi trồng thuỷ đặc sản với nông nghiệp, lâm

nội bộ ngành nông nghiệp, cơ cấu kinh tế biểu hiện mối quan hệ tỷ lệ giữa

nghiệp, công nghiệp chế biến và bảo vệ môi trường sinh thái.

trồng trọt, chăn nuôi và dịch vụ phục vụ nông nghiệp. Đây là mối quan hệ

Công nghiệp nông thôn là một bộ phận của công nghiệp cả nước, đồng

phản ánh sự phát triển một cách toàn diện nhằm đạt hiệu quả cao của sản xuất

thời là bộ phận cấu thành kinh tế lãnh thổ. Sau cuộc phân công lao động xã

kinh doanh nông nghiệp. Ngoài ra cơ cấu kinh tế nội bộ ngành nông nghiệp

hội lần thứ 2, công nghiệp tách khỏi nông nghiệp và dần trở thành ngành độc

còn biểu hiện mối quan hệ giữa sản xuất nguyên liệu nông sản và chế biến

lập. Công nghiệp phục vụ nông nghiệp gắn bó chặt chẽ và tác động qua lại

- Cơ cấu kinh tế trong nông nghiệp - nông thôn theo vùng lãnh thổ

với nông nghiệp và sự phát triển kinh tế - xã hội nông thôn. Công nghiệp phục

Ở mỗi Quốc gia, trên cơ sở những điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội,

vụ nông nghiệp cùng với các ngành kinh tế trong nông nghiệp gắn bó với

quá trình phát triển các vùng kinh tế sinh thái được hình thành và phát triển.

nhau trong quá trình phát triển và tạo thành một cơ cấu kinh tế nông nghiệp

Cơ cấu ngành và cơ cấu vùng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, cơ cấu vùng

thống nhất. Phát triển công nghiệp trong nông nghiệp có ý nghĩa về nhiều

là nhân tố hàng đầu để tăng trưởng và phát triển bền vững các ngành kinh tế

mặt: góp phần tích cực vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo

nông nghiệp- nông thôn được phân bố ở vùng. Mục đích của việc xác lập cơ

hướng CNH, HĐH và phát triển sản xuất hàng hoá, tạo thêm nhiều việc làm

cấu kinh tế vùng một cách hợp lý là bố trí các ngành theo lãnh thổ vùng sao

cho người lao động và tăng thu nhập, sử dụng hợp lý và nâng cao hiệu quả

cho thích hợp và sử dụng có hiệu quả các tiềm năng lợi thế của từng vùng.

của các nguồn lực ở nông thôn; thúc đẩy kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông

Như vậy để phát triển các ngành bố trí trên mỗi vùng nhằm phát huy tiềm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






13

14

năng và thế mạnh của vùng, tạo ra nhiều sản phẩm hàng hoá đòi hỏi phải phát

có hiệu quả và là tiền đề để phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng

triển mạnh công nghiệp nông thôn và dịch vụ trong nông nghiệp, giải quyết

hoá bền vững.

hợp lý mối quan hệ giữa nông nghiệp (theo nghĩa hẹp) với công nghiệp và

1.1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp

dịch vụ trong nông nghiệp, trước hết là quan hệ giữa sản xuất và chế biến,

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là sự biến đổi về vị trí, vai trò, tỷ trọng và

giữa yêu cầu của sản xuất và chế biến với việc ứng dụng rộng rãi tiến bộ khoa

tính cân đối vốn có giữa các yếu tố, các bộ phận của ngành, các vùng, các

học - kỹ thuật và công nghệ mới, giữa sản xuất chế biến với dịch vụ đầu vào

thành phần kinh tế cho phù hợp với điều kiện lịch sử, kinh tế - xã hội và điều

cũng như tiêu thụ sản phẩm.

kiện tự nhiên của một nước trong một giai đoạn nhất định.

- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn theo thành phần kinh tế

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế là một quá trình phức tạp, lâu dài, thậm chí

Các thành phần kinh tế ở nông nghiệp - nông thôn ra đời và phát triển

rất khó khăn nhưng trong quá trình chuyển dịch đó các mối quan hệ cũ dần

là tuỳ thuộc vào đặc thù của mỗi ngành và do yêu cầu của sản xuất và nâng

được cải biến theo những tỷ lệ phù hợp trong tất cả các ngành kinh tế cũng

cao đời sống của dân cư nông thôn. Trên cơ sở yêu cầu và khả năng phát triển

như trong nội bộ một ngành kinh tế. Thông thường chuyển dịch cơ cấu kinh tế

sản xuất, mở rộng thị trường, các thành phần hợp tác với nhau, kết hợp và đan

chung diễn ra trước, sau đó mới đòi hỏi sự chuyển dịch trong nội bộ từng ngành.

xen với nhau một cách đa dạng với nhiều loại quy mô trình độ và hình thức

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là quá trình làm biến đổi cấu

khác nhau. Tham gia vào hoạt động sản xuất kinh doanh nông nghiệp có

trúc và các mối quan hệ tương tác trong hệ thống theo những định hướng và

nhiều thành phần kinh tế như: kinh tế Nhà nước; kinh tế tập thể; kinh tế cá

mục tiêu nhất định, nghĩa là đưa hệ thống đó từ một trạng thái nhất định tới

thể, tiểu chủ; kinh tế hộ gia đình..., trong đó kinh tế hộ nông dân tự chủ là đơn

trạng thái phát triển tối ưu để đạt được hiệu quả mong muốn, thông qua sự

vị sản xuất kinh doanh chính, là lực lượng chủ yếu trực tiếp tạo ra các sản

điều khiển có ý thức của con người, trên cơ sở vận dụng đúng đắn các quy

phẩm nông- lâm- thuỷ sản cho nền kinh tế Quốc dân.

luật khách quan.

- Cơ cấu kỹ thuật trong nông nghiệp

1.1.2. Sản xuất hàng hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo

Trước sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật và

hƣớng sản xuất hàng hoá

công nghệ đã tác động mạnh vào nông nghiệp - nông thôn, phá vỡ tính cổ
truyền, lạc hậu, trì trệ, phân tán, manh mún, phá vỡ tính bảo thủ. Những tiến

1.1.2.1. Hàng hoá và sản xuất hàng hoá
* Hàng hoá

bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới từng bước được hoà nhập vào nông

Hàng hoá là sản phẩm của lao động có thể thoả mãn một nhu cầu nào

nghiệp, tỷ lệ thuần nông giảm nhanh, nông nghiệp - nông thôn và đô thị xích

đó của con người và dùng để trao đổi với nhau. Hàng hoá có hai thuộc tính:

lại gần nhau hơn; cơ khí hoá và điện khí hoá nông nghiệp - nông thôn, phát

Giá trị và giá trị sử dụng [4]

triển mạnh mạng lưới giao thông nông thôn, phát triển mạnh công nghiệp chế

Như vậy một sản phẩm sản xuất ra được đem trao đổi thì được coi là

biến nông sản là điều kiện để thực hiện CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn

hàng hoá, và muốn trao đổi được thì hàng hoá đó phải có một giá trị nhất định

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






15

16

(giá trị của hàng hoá), sản phẩm đó phải đáp ứng nhu cầu của người sử dụng

và hợp tác quốc tế đã làm cho kinh tế hàng hoá của nước ta có những bước

(giá trị sử dụng). Sản phẩm, hàng hoá trao đổi trên thị trường chịu sự chi phối

phát triển mới.

của hai quy luật: Quy luật cung cầu và Quy luật cạnh tranh.

* Tỷ suất nông sản hàng hoá
Để đo lường trình độ sản xuất và trao đổi hàng hoá có thể dùng chỉ tiêu

* Sản xuất hàng hoá
Sản xuất hàng hoá đánh dấu một mốc quan trọng trong tiến trình phát

“tỷ suất nông sản hàng hoá”. Tỷ suất nông sản hàng hoá là tỷ lệ phần trăm

triển kinh tế của mỗi nước. So với nền kinh tế tự nhiên, tự cung, tự cấp, kinh

giữa tổng lượng nông sản hàng hoá với tổng lượng nông sản phẩm sản xuất ra.

tế hàng hoá có những ưu việt nổi bật. Trong nền sản xuất hàng hoá, sản phẩm

1.1.2.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá

sản xuất ra là để bán nên nó chịu sự chi phối của các quy luật giá trị, quy luật

Cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo nghĩa hẹp thường gắn với cách nhìn

cung cầu và quy luật cạnh tranh, buộc các tập thể sản xuất, người sản xuất

nhận từ góc độ của nội bộ ngành nông nghiệp như quan hệ giữa trồng trọt và

phải tổ chức lại sản xuất, cải tiến kỹ thuật, tăng năng suất và chất lượng sản

chăn nuôi; mối quan hệ giữa khai thác, chế biến lâm sản với trồng và tu bổ rừng.

phẩm, hạ giá thành sản phẩm, thay đổi mẫu mã cho phù hợp với nhu cầu tiêu

Kinh tế nông nghiệp là một chu trình khép kín mà các khâu của quá

dùng của xã hội. Từ đó thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, đẩy nhanh quá

trình tái sản xuất liên quan chặt chẽ với nhau từ sản xuất đến chế biến và dịch

trình xã hội hoá sản xuất và càng tạo điều kiện cho nền sản xuất CNH - HĐH

vụ. Vì vậy, cơ cấu kinh tế nông nghiệp còn cần được hiểu trong mối quan hệ

ra đời.

giữa sản xuất, chế biến và dịch vụ phục vụ nông nghiệp. Do đó, cơ cấu kinh tế

Kinh tế hàng hoá ra đời và tồn tại trong nhiều hình thái kinh tế - xã hội

nông nghiệp phản ánh các mối quan hệ được xác lập theo một tỷ lệ cân đối cả

gắn liền với hai điều kiện: Sự phân công lao động xã hội và các hình thức sở

về số lượng và chất lượng giữa các khâu của quá trình tái sản xuất nông

hữu. Phân công lao động xã hội ngày càng phát triển cả về chiều rộng lẫn

nghiệp. Trong đó, khâu sản xuất nông nghiệp là khâu quyết định, nhưng khâu

chiều sâu (Hợp tác kinh tế Quốc tế và khu vực, thị trường chung, hội nhập

chế biến cũng rất quan trọng, vì nó làm tăng giá trị của sản phẩm nông

kinh tế, WTO…). Hình thức sở hữu cũng được thay đổi để phù hợp với sự

nghiệp, với tư cách là cầu nối giữa sản xuất và chế biến, dịch vụ vừa cung cấp

phát triển của lực lượng sản xuất.

lại vừa là nơi tiêu thụ sản phẩm cho người sản xuất và người chế biến. Duy trì

Sự chuyên môn hoá và phân công hợp tác Quốc tế đã trở thành một yêu

các mối quan hệ tỷ lệ giữa sản xuất - chế biến - dịch vụ không những đảm bảo

cầu tất yếu ngay cả trong sản xuất nông nghiệp. Ở nước ta, kinh tế hàng hoá

cho sản xuất nông nghiệp diễn ra bình thường mà còn làm tăng giá trị tổng

đã ra đời nhưng vẫn ở dạng sản xuất hàng hoá nhỏ và đang từng bước thúc

sản lượng nông nghiệp, tăng giá trị sản xuất hàng hóa và nhất là tăng giá trị

đẩy kinh tế hàng hoá phát triển theo chiến lược kinh tế mở: đưa nhanh cách

nông sản xuất khẩu [10].

mạng khoa học kỹ thuật hiện đại làm cho trình độ xã hội hoá sản xuất ngày

Để đánh giá được hiệu quả của việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông

càng được mở rộng. Sản xuất hàng hoá không chỉ dựa trên điều kiện tự nhiên,

nghiệp phải sử dụng một hệ thống các chỉ tiêu như: Cơ cấu GDP, cơ cấu lao

kinh tế, kỹ thuật mà đã tính đến khả năng liên kết quốc tế. Chính sự giao lưu

động, cơ cấu vốn đầu tư, cơ cấu sử dụng đất, năng suất cây trồng, vật nuôi,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






17

18

năng suất lao động … Để đánh giá quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông

Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp mang lại lợi ích kinh

nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá cần sử dụng chỉ tiêu tỷ suất nông sản

tế ngày càng cao cho nông dân phù hợp với nguyện vọng thiết thực của họ.

hàng hoá và các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông

Mặt khác, với nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng hiện nay về nông

nghiệp. Căn cứ vào mục tiêu, phạm vi nghiên cứu và nguồn tài liệu cho phép

sản thì chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp nhằm đáp ứng tốt nhu cầu

mà lựa chọn chỉ tiêu phù hợp để phân tích làm rõ vấn đề cần nghiên cứu. Tính

tiêu dùng thiết yếu của thị trường về các mặt hàng nông sản phẩm góp phần

quy luật của sự biến đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp: Tỷ trọng nông nghiệp

tích cực phát triển nền kinh tế, cải thiện đời sống nhân dân và ổn định chính

trong GDP giảm, số người lao động trong khu vực sản xuất lương thực giảm

trị xã hội.

tương đối và tuyệt đối.

- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng

* Sự cần thiết phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng

hoá là điều kiện và yêu cầu để mở rộng thị trường, hoà nhập kinh tế khu vực và

thế giới.

sản xuất hàng hoá và phát triển bền vững
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá

hoá nhằm đáp ứng sự phát triển của nền kinh tế thị trường, phù hợp với nhu

bền vững chính là điều kiện và yêu cầu để mở rộng thị trường nhằm cung cấp

cầu của người tiêu dùng và xu thế phát triển kinh tế hội nhập quốc tế.

một khối lượng nông sản hàng hoá ổn định cho xã hội, nguyên liệu cho công

Thực trạng kém phát triển của nền kinh tế nước ta trong quá trình

nghiệp, hàng hoá cho xuất khẩu nhằm mở rộng thị trường trong nước và quốc tế.

chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, ngành nông nghiệp đang phải hứng

Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn trên cơ sở

chịu và đối mặt với nhiều thách thức, bởi vì trong nền kinh tế thị trường thì

vật chất kỹ thuật trong nông nghiệp và phục vụ nông nghiệp được đổi mới và

thị trường luôn là yếu tố quyết định cho sự phát triển kinh tế và đặc biệt nó sẽ

tăng cường làm cho sức sản xuất đạt mức tăng trưởng ổn định. Một số ngành

ảnh hưởng quyết định đến việc hình thành và biến đổi cơ cấu kinh tế nói

nghề và dịch vụ phát triển đã thu hút một lượng lao động nông nghiệp sang

chung và cơ cấu nông nghiệp nói riêng. Trong khi xã hội không ngừng phát

các ngành nghề khác, bởi vì quá trình chuyển dịch sẽ thay đổi cơ cấu sản xuất

triển, nhu cầu của con người về nông phẩm theo đó cũng tăng lên cả về số

hợp lý hơn, tiến bộ kỹ thuật được áp dụng do đó tỷ lệ lao động của ngành

lượng, chất lượng, chủng loại, giá cả… Chính yêu cầu đòi hỏi của thị trường,

nông nghiệp giảm đi nhưng giá trị tuyệt đối ngành đó vẫn đạt mức sản xuất

buộc sản xuất phải đáp ứng, dẫn tới yêu cầu đa dạng hoá sản phẩm và dịch vụ.

cao. Khi đời sống nông dân được nâng lên thì đây cũng chính là nơi tiêu thụ

Thị trường và nhu cầu càng phát triển thì cơ cấu kinh tế nông nghiệp càng

chủ yếu các sản phẩm công nghiệp và sản phẩm nông nghiệp đã qua chế biến.

phải biến đổi phong phú và đa dạng hơn. Đương nhiên, nền kinh tế thị trường

Công nghiệp chế biến và dịch vụ thương mại phát triển lại là địa bàn thu hút

có thể thừa nhận những cơ cấu kinh tế hiệu quả, nghĩa là cơ cấu đó có khả

lao động nông nghiệp. Hàng hoá nông sản phẩm có điều kiện vươn ra thị

năng đem lại lợi nhuận và thu nhập cao nhất cho người sản xuất.

trường thế giới.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






19

20

- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng
hoá tạo cơ sở cho việc thay đổi môi trường kinh tế xã hội nông thôn nói chung
và bộ mặt nông thôn nói riêng.

tranh trên thị trường đòi hỏi phải gắn sản xuất với chế biến, hình thành các
hiệp hội, tạo ra thương hiệu đủ sức cạnh tranh trên thị trường thế giới.
- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá

hoá góp phần thúc đẩy quá trình công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước.

và bền vững đòi hỏi nông nghiệp nông thôn phải huy động tối đa các nguồn

Phát triển nông nghiệp hàng hoá cũng xuất phát từ yêu cầu của CNH -

lực để xây dựng, phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng nông thôn (từ các nguồn

HĐH; đảm bảo vững chắc nhu cầu lương thực, thực phẩm cho nhân dân;

hỗ trợ của ngân sách Nhà nước, các tổ chức quốc tế và huy động nội lực trong

nguyên, vật liệu cho công nghiệp chế biến; tăng nhanh khối lượng nông sản

dân…), giao thông nông thôn được cải thiện và mở rộng, mạng lưới điện

xuất khẩu; giải quyết công ăn việc làm để tăng thu nhập cho nông dân, từ đó

nông thôn được phát triển phục vụ cho sản xuất và sinh hoạt, công trình phúc

mở rộng thị trường cho sản phẩm và dịch vụ công nghiệp; bổ sung lực lượng

lợi được sửa sang và xây dựng mới đã nâng cao hơn đời sống văn hóa, tinh

lao động cho các ngành công nghiệp và nông nghiệp phát triển sẽ góp phần

thần của nhân dân. Y tế, giáo dục ở nông thôn cũng được đầu tư vừa nâng cao

tích luỹ vốn cho CNH - HĐH.

sức khỏe vừa nâng cao dân trí. Việc nâng cao dân trí sẽ giúp cho nông dân

Nền kinh tế nước ta còn nghèo, khả năng đầu tư của Nhà nước có hạn,

được tiếp xúc với những tiến bộ khoa học kỹ thuật và nền kinh tế thị trường.

do đó chúng ta cần phải phát huy mọi tiềm năng (vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm

Chính vì vậy, việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn đã và

quản lý …) của các thành phần kinh tế để phục vụ cho sự nghiệp CNH, HĐH.

đang từng bước góp phần tích cực tới quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá

Thực tế cho thấy, vốn tiềm tàng trong nhân dân khá lớn, vốn của kiều bào ở

nông nghiệp và đô thị hoá nông thôn, xây dựng nông thôn mới.

nước ngoài có thể kêu gọi đầu tư để xây dựng đất nước không phải là nhỏ,

- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng
hoá nhằm tạo ra một nền sản xuất chuyên môn hoá, thâm canh cao và các liên
kết ngành nghề chặt chẽ với nhau hơn.

điều quan trọng là Nhà nước phải có hướng dẫn đầu tư vào đâu, chính sách
giải quyết mối quan hệ lợi ích cho phù hợp.
Phát triển nền kinh tế hàng hoá trên một nền kinh tế mở, nhiều thành

Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nhằm tạo ra một nền

phần, xây dựng được thương hiệu, có thị trường ổn định, có đội ngũ nhân lực

sản xuất chuyên môn hoá cao, thâm canh tạo ra nhiều nông sản hàng hoá có

tiếp thu được tiến bộ kỹ thuật mới sẽ là sức hút vốn và công nghệ từ nước

chất lượng. Những sản phẩm truyền thống và ngành nghề truyền thống có

ngoài (thị trường tiêu thụ và kiều hối). Chiến lược CNH hướng về sản xuất

thương hiệu của vùng được khai thác, được chuyên môn hoá sản xuất theo

các sản phẩm chế biến thay thế sản phẩm nhập khẩu nâng cao chất lượng sản

vùng có lợi thế nhất. Những tiến bộ khoa học kỹ thuật công nghệ mới được áp

phẩm trong nước thông qua chế biến và hạ giá thành để xuất khẩu.

dụng, tạo cho sản xuất một bước nhảy vọt cả về số lượng và chất lượng. Từ

Để thực hiện chiến lược CNH nêu trên, tất nhiên phải mở rộng sản xuất

sản phẩm của một vùng, từ chưa có thị trường ổn định và thương hiệu để cạnh

và giao lưu hàng hoá, phát huy ưu thế từng ngành, từng địa phương, từng cơ
sở sản xuất…; mở rộng nông nghiệp gắn với công nghiệp chế biến, công

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




21

22

nghiệp cơ khí chế tạo điện tử, dầu khí nhằm vừa thoả mãn nhu cầu trong nước

nghề truyền thống); dịch vụ nông thôn (dịch vụ sản xuất và dịch vụ đời sống).

vừa tập trung nguồn hàng xuất khẩu lớn, hướng về xuất khẩu cần nghiên cứu

Trong nội bộ ngành nông nghiệp lại được phân nhỏ thành những ngành nhỏ hơn

xu thế rõ các đối tác để có chiến lược, sách lược khôn khéo. Ngoài ra, cần đẩy

như: trồng trọt, chăn nuôi… hoặc trong trồng trọt lại chia thành: cây lương thực,

mạnh hợp tác liên doanh với nước ngoài thông qua thành lập công ty, khu chế

cây rau đậu thực phẩm, cây ăn quả, cây công nghiệp…

xuất, khu công nghiệp kỹ thuật cao.

Phân công lao động thực hiện càng sâu sắc thì cơ cấu ngành càng được

Tất cả các công việc trên đều nhằm thu hút vốn đầu tư, tích tụ vốn, tiếp

phân chia tỷ mỉ và đa dạng, nhưng trong quá trình chuyển đổi cơ cấu vẫn phải

nhận công nghệ, kinh nghiệm quản lý, nhập vật tư thiết bị tiên tiến cho phép

đảm bảo năng suất lao động của khu vực sản xuất lương thực đạt được ở mức

chúng ta mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao trình độ sản xuất với khối lượng

nhất định. Trước hết đảm bảo số lượng và chất lượng lương thực cần thiết cho

hàng hoá lớn, chất lượng cao có sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và thị

toàn xã hội, sau đó mới tạo nên sự phân công giữa những người sản xuất lương

trường thế giới.

thực, người làm chăn nuôi và những người sản xuất nguyên liệu cho công

1.1.3. Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hƣớng sản

nghiệp, tạo nên sự phân công lao động giữa những người sản xuất nông nghiệp

xuất hàng hoá

và người làm ngành khác.

Thực hiện quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn ở bất kỳ quốc

Như chúng ta đã biết, theo kinh tế chính trị học của Mác - Lênin thì sự

gia nào cũng bắt đầu từ một cơ cấu kinh tế nông nghiệp hợp lý. Cơ cấu đó phải

phân công lao động theo ngành kéo theo sự phân công lao động theo vùng,

đảm bảo khai thác tối ưu lợi thế và khả năng của mỗi nước, mỗi vùng miền phù

lãnh thổ. Sự phân công lao động theo ngành bao giờ cũng diễn ra trên những

hợp với quá trình và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Chuyển dịch cơ cấu

vùng lãnh thổ nhất định. Như vậy, xác định cơ cấu vùng lãnh thổ là bố trí các

kinh tế nông nghiệp Là sự biến đổi có mục đích dựa trên cơ sở phân tích các

ngành sản xuất và dịch vụ theo không gian và địa điểm cụ thể, phù hợp nhằm

căn cứ lý luận và thực tiễn cùng với việc áp dụng đồng bộ các giải pháp cần thiết

khai thác tối ưu mọi ưu thế, tiềm năng to lớn của mỗi vùng, lãnh thổ. Hình

để chuyển đổi từ một cơ cấu bất hợp lý sang một cơ cấu hợp lý hơn nhằm góp

thành các vùng chuyên môn hoá và sản xuất hàng hoá tập trung quy mô lớn,

phần phát triển kinh tế - xã hội nói chung và kinh tế nông nghiệp nói riêng.

có hiệu quả cao, mở rộng mối quan hệ với các vùng chuyên môn hoá khác

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp cần thực hiện đồng bộ các nội dung

gắn với cơ cấu kinh tế của cả nước và của mỗi vùng miền. Để hình thành các

trong quá trình chuyển dịch để phát triển một nền nông nghiệp theo hướng sản

vùng sản xuất chuyên môn hoá tập trung mang lại hiệu quả kinh tế cao, trước

xuất hàng hoá và bền vững, bao gồm: chuyển dịch cơ cấu các ngành kinh tế

hết cần hướng vào những vùng có lợi thế so sánh về sự thuận lợi trong việc

nông nghiệp; chuyển dịch cơ cấu trong nội bộ ngành; chuyển dịch cơ cấu vùng;

phát triển từng loại cây con cụ thể, vị trí địa lý, giao thông thuận lợi, có điều

cơ cấu thành phần kinh tế tham gia trong nông nghiệp và cơ cấu kỹ thuật.

kiện mở rộng thị trường tiêu thụ và thị trường các yếu tố đầu vào, thuận lợi

Cơ cấu ngành kinh tế của nông nghiệp nông thôn bao gồm: nông nghiệp;

cho việc mở rộng giao lưu kinh tế với các vùng trong và ngoài khu vực, trong

công nghiệp nông thôn (tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp chế biến và ngành

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




23

24

nước cũng như trên thế giới để có thể tiếp cận một cách nhanh nhất những

thách thức, trong đó có thách thức rất lớn đối với các doanh nghiệp nông

phát triển của thị trường hàng hoá và dịch vụ.

nghiệp. Nếu không có những biện pháp hỗ trợ tích cực, đa số các mặt hàng

Cơ cấu kinh tế theo thành phần kinh tế cũng là một nội dung hết sức

nông sản Việt Nam khó có thể cạnh tranh được với thị trường trong nước và

quan trọng trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu

quốc tế, điều đó sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến thu nhập quốc dân và nhất là

kinh tế nông nghiệp nói riêng. Cần đẩy mạnh việc đa dạng hoá các thành phần

đến đời sống dân cư Việt Nam. Tìm hiểu những quy định của WTO và dựa

kinh tế tham gia trong nông nghiệp nhằm phát triển một nền nông nghiệp hiện

trên những cam kết liên quan đến nông nghiệp khi Việt Nam gia nhập WTO,

đại, đa dạng theo hướng sản xuất hàng hoá và bền vững. Tiếp tục phát huy

đánh giá đúng sức cạnh tranh hiện tại và tương lai của từng mặt hàng nông

quan điểm nền kinh tế nhiều thành phần trong lĩnh vực nông nghiệp, nông

sản, có những hỗ trợ phù hợp đang thực sự là vấn đề khó khăn nhưng vô cùng

thôn, trong đó khẳng định thành phần kinh tế hộ nông dân tự chủ là đơn vị sản

cần thiết đối với Việt Nam trên “sân chơi” của WTO.

xuất kinh doanh chính, là lực lượng chủ yếu, trực tiếp tạo ra các sản phẩm

Thực hiện chiến lược kinh tế hướng về xuất khẩu, Việt Nam đã phát

nông - lâm - thuỷ sản cho nền kinh tế quốc dân mà Đại hội Đảng đã đề ra.

huy lợi thế sẵn có của một số mặt hàng nông sản, tạo ra những mặt hàng có

Trong kinh tế hộ gia đình cần phát triển mạnh kinh tế trang trại bằng cách

năng lực sản xuất lớn sức cạnh tranh cao và kim ngạch xuất khẩu xếp hạng

hình thành đa dạng các loại hình trang trại phù hợp với điều kiện, đặc điểm

cao trên thế giới như: hồ tiêu đứng thứ nhất, gạo và điều đứng thứ 2, chè và

sản xuất của từng vùng và từng hộ.

thuỷ sản đứng thứ 7 trên thế giới. Kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng nông,

Trước sự phát triển ngày càng lớn mạnh của khoa học công nghệ và kỹ

lâm, thuỷ sản giai đoạn 2001- 2006 tăng 14,97%/ năm.

thuật đã ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất nông nghiệp nói chung và cơ cấu kinh tế

Nông sản Việt Nam đã được xuất khẩu tới hơn 80 nước trên thế giới,

nông nghiệp nói riêng, phá vỡ tính cổ truyền, lạc hậu trì trệ trong sản xuất nông

hầu hết là các nước thành viên WTO. Châu Á là thị trường lớn nhất của nông

nghiệp. Trong nông nghiệp đã và đang từng bước ứng dụng các tiến bộ khoa học

sản Việt Nam, sau đó là Châu Âu và Bắc Mỹ.

công nghệ vào sản xuất, làm cho tỷ lệ thuần nông giảm nhanh, nông nghiệp,

Gia nhập WTO, Việt Nam đã phải đàm phán tất cả các nội dung liên

nông thôn và đô thị xích lại gần nhau hơn. Trình độ cơ giới hoá, điện khí hoá

quan đến nông nghiệp, cam kết điều chỉnh các chính sách trong nước cho phù

nông nghiệp, nông thôn được nâng cao, mạng lưới giao thông nông thôn phát

hợp với quy định của WTO, cam kết mở cửa thị trường, mở rộng quyền kinh

triển mạnh, công nghệ sinh học và hoá học được đưa vào sản xuất nông nghiệp,

doanh xuất khẩu, quyền phân phối cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước,

phát triển mạnh công nghiệp chế biến nông sản nhằm thực hiện thắng lợi công

giảm thuế hàng nông sản, không trợ cấp xuất khẩu nông sản. Lĩnh vực nông

cuộc CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn.

nghiệp Việt Nam có nguy cơ phải đối mặt với sự cạnh tranh quá mạnh của các

1.1.4. Tác động của hội nhập kinh tế Quốc tế đến sản xuất hàng hoá và

nền sản xuất lớn trong khi sức cạnh tranh của sản phẩm nông nghiệp cũng

chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hƣớng sản xuất hàng hoá.

như các doanh nghiệp nông nghiệp còn quá yếu, do nhiều nguyên nhân: nền

Gia nhập WTO, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với hàng loạt

nông nghiệp Việt Nam đang ở trình độ phát triển thấp, quy mô sản xuất nhỏ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




25

26

bé, manh mún, năng suất, chất lượng nông sản chưa cao; phần lớn các doanh

điểm từ một nền nông nghiệp lạc hậu, dân số đông nhất thế giới, diện tích đất

nghiệp Việt Nam hạn hẹp về tài chính, thiết bị và công nghệ lạc hậu, chưa có

nông nghiệp bình quân đầu người 900 m2, thấp hơn nước ta.

kinh nghiệm tổ chức sản xuất và kinh doanh; vùng nguyên liệu quy mô nhỏ

Quá trình tìm kiếm con đường đi lên CNH, HĐH cho nền kinh tế của

bé, phân tán, chưa được đầu tư tương xứng với nhu cầu sản xuất. Khi gia nhập

Trung Quốc cũng hết sức gian truân và đã phải trả giá. Do kiên trì đường lối

WTO, mặc dù Việt Nam không còn bị phân biệt đối xử với các thành viên

phát triển nên cuối năm 1978 các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã đạt được

trong WTO, nhưng rào cản Quốc tế chưa phải là hết, thậm chí còn có những

những thành công ban đầu về hoạch định chính sách và đường lối phát triển

rào cản càng lớn hơn trước như: rào cản về kỹ thuật và vệ sinh an toàn thực

kinh tế nông thôn bằng Nghị quyết hội nghị TW3 khoá XI tháng 12 năm

phẩm; rào cản chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ thương mại …

1978. Một trong những quyết sách đó là khoán hộ trong sản xuất nông nghiệp.

Trong điều kiện mới, khi đã có những cam kết với WTO, việc lựa chọn

Khoán hộ là một cơ chế tổ chức quản lý sản xuất nông nghiệp kiểu mới

những biện pháp hỗ trợ cho hàng nông sản Việt Nam ở cả thị trường trong

nhằm giải phóng các yếu tố sản xuất, khuyến khích lợi ích vật chất của nông

nước, trong khu vực và thị trường Quốc tế cần phải triệt để tận dụng những

dân, đổi mới hoạt động kinh doanh của các công xã nhân dân và các xí

ưu đãi đã dành được trong quá trình đàm phán; đồng thời tuân thủ những quy

nghiệp Quốc doanh nông nghiệp ở nông thôn Trung Quốc.

định khắt khe của WTO về các biện pháp hỗ trợ từ phía Chính phủ, chính

Chủ trương khoán hộ đã được nông dân thực hiện ở quy mô làng xã,

quyền các cấp và thực hiện các biện pháp hỗ trợ giúp hàng nông sản Việt

đến năm 1978 được mở rộng đến quy mô tỉnh. Hộ nông dân được coi là đơn

Nam vượt qua được rào cản thương mại của thị trường thế giới. Đồng thời tạo

vị kinh tế tự chủ và đi vào sản xuất hàng hoá mang tính chuyên sâu và ngày

môi trường trong nước nâng cao sức cạnh tranh của hàng nông sản Việt Nam

càng lớn.

bằng cách tăng sức hấp dẫn đối với đầu tư của mọi thành phần kinh tế vào

Cơ chế khoán hộ đã góp phần đưa nền nông nghiệp Trung Quốc thoát

khu vực nông nghiệp, nông thôn để hàng nông sản có chất lượng cao.

khỏi trì trệ, sa sút kéo dài hơn 30 năm kể từ khi giành được độc lập, đã hoàn

1.1.5. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hƣớng

sinh cho cuộc sống của nông dân và góp phần tích luỹ nông thôn cả nước, là

sản xuất hàng hoá một số nƣớc trên thế giới và Việt Nam

cơ sở kinh tế xã hội để chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng

1.1.5.1 Kinh nghiệm của Trung Quốc

CNH, phát triển sản xuất hàng hoá và bền vững.

Nằm trong khu vực và liền kề với biên giới nước ta, Trung Quốc có
nhiều điểm tương đồng về tự nhiên, kinh tế - xã hội, chính trị như nước ta,

Từ đó, Trung Quốc xác định để chuyển dịch CCKT nông nghiệp, nông
thôn phục vụ CNH, HĐH đất nước cần phải rút ra những bài học kinh nghiệm.

nhưng họ đã lựa chọn được những bước đi và những giải pháp phát triển kinh

Thứ nhất, phải phát triển nông nghiệp toàn diện trên cơ sở đảm bảo được

tế- xã hội nông thôn phù hợp và đã thu được những kết quả vượt bậc từ 1950

an toàn lương thực cho đời sống xã hội nói chung và khu vực nông thôn nói riêng.

đến nay. Khi mới giành độc lập Trung Quốc cũng là một nước có xuất phát

Thứ hai, mở rộng các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp truyền thống và
các ngành công nghiệp, xây dựng khác để vừa phục vụ sản xuất nông nghiệp,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

27

28

bảo quản, chế biến, xuất khẩu nông sản hàng hoá, vừa thu hút lao động dư
thừa trong nông thôn, tăng thu nhập cho nông dân.

Năm 1987, Chính phủ Nhật Bản đã triển khai chương trình xây dựng
vùng nông nghiệp đặc thù và chuyên canh theo hướng sản xuất hàng hoá trên

Thứ ba, thực hiện nhất quán cơ chế thị trường ở nông thôn có sự quản

cơ sở tự nguyện của nông dân trong vùng. Đồng thời bằng tiềm lực kinh tế to

ý của nhà nước trong việc dịch vụ cung ứng vật tư, tiền vốn, kỹ thuật và các

lớn, Chính phủ Nhật Bản đã thực hiện tốt chính sách trợ giúp nông nghiệp và

lao vụ khác, đồng thời còn tiêu thụ nông sản hàng hoá thông qua các tổ chức

chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng CNH, HĐH. Với quan điểm

kinh tế tập thể (HTX), thôn, xã, nhà nước và một bộ phận nhỏ do nông dân tự

coi phát triển thị trường nông thôn là động lực thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu

nguyện lập ra trên các vùng nông thôn Trung quốc.

kinh tế nông nghiệp nên Chính phủ đã đầu tư kinh phí xây dựng hệ thống giao

Nhà nước luôn duy trì được vai trò quản lý vĩ mô trong việc chuyển

thông nông thôn khá hoàn chỉnh. Đồng thời giao cho chính quyền địa phương

dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn để dẫn đường các cơ cấu kinh tế

xây dựng các hệ thống kênh mương phục vụ sản xuất nông nghiệp và chủ

địa phương có bước đi phù hợp với cơ cấu nền kinh tế, đồng thời đảm bảo

trương cho nông dân vay vốn với lãi suất thấp hơn lãi suất tín dụng.

nguyên tắc định hướng cho quá trình chuyển dịch này.

Sản xuất nông nghiệp ổn định đã tạo điều kiện thúc đẩy quá trình phân
công lại lao động trong khu vực nông thôn. Đồng thời, Nhà nước khuyến

1.1.5.2. Kinh nghiệm của Nhật Bản
Tuy nằm trong vùng Đông Á, song Nhật Bản lại có điều kiện tự nhiên,

khích phát triển ngành nghề tại các hộ gia đình, các làng, xã có ngành nghề

kinh tế- xã hội lúc xuất phát khá giống nước ta. Người dân Nhật Bản nổi tiếng

truyền thống. Các tổ chức sản xuất này đều hướng vào hàng hoá tinh, mẫu mã

là cần cù, chịu khó và rất thông minh sáng tạo, nhưng trước đây họ vẫn phải

đẹp, giá thành hạ, đáp ứng yêu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

chấp nhận chế độ khẩu phần lương thực, thực phẩm do Mỹ cung cấp. Có thể

Từ các mô hình phát triển kinh tế nông nghiệp - nông thôn Nhật Bản

nói đây cũng là một tình cảnh chung của các nước Châu Á trước khi bước vào

rút ra bài học kinh nghiệm là: khuyến khích phát triển sản xuất hàng hoá trong

thời kỳ phát triển. Mặc dù vậy nhân dân Nhật Bản đã vượt lên nhanh chóng

các nông trại theo quy luật kinh tế thị trường có sự điều tiết của Chính phủ.

và trở thành một trong những quốc gia có nền kinh tế phát triển hàng đầu thế

Đồng thời bằng tiềm lực kinh tế có được, Chính phủ hỗ trợ nông dân ứng

giới. Có thể nói Chính phủ Nhật Bản đã sớm tìm ra được hướng đi và lựa

dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ hiện đại vào sản xuất và chế

chọn bước đi thích hợp cho nền kinh tế nói chung, trong đó có ngành nông nghiệp.

biến nông sản hàng hoá, và thực hiện rộng rãi mô hình hệ thống công nghiệp

Ngay từ những năm 50, trong chính sách khôi phục kinh tế, Chính phủ

ba tầng nông thôn thành các khu vực sản xuất công nghiệp vệ tinh và thực hiện

Nhật Bản đã coi nông nghiệp và công nghiệp hàng tiêu dùng là quan trọng

đô thị hoá nông thôn.

hàng đầu. Trong đó trọng tâm là thực hiện an toàn lương thực, thực phẩm và

1.1.5.3. Kinh nghiệm của Thái Lan

phát triển tổng hợp các cây, con khác. Vì vậy, đến đầu thập kỷ 80, nông

Thái Lan là một nước nằm trong khu vực với nước ta, có diện tích canh

nghiệp Nhật Bản không những sản xuất đủ ăn mà còn dự trữ được 6 triệu tấn

tác 19,62 triệu ha. Đến nay đã trở thành một nước phát triển trong khu vực

nông sản.

mặc dù hàng chục năm trước Thái Lan cũng chỉ là một nước nông nghiệp lạc hậu.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




29

30

Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, Thái Lan đã xác định quan

Ba là, kinh tế nông thôn chỉ có thể phát triển khi mọi thành phầm kinh

điểm nông thôn là xương sống của đất nước, Chính phủ đã chấp nhận những

tế trong khu vực hướng vào sản xuất hàng hoá, trong đó lực lượng sản xuất

giải pháp đặc biệt để giải quyết tình hình tụt hậu của nông nghiệp đất nước

chủ yếu là nông dân tham gia sản xuất nông nghiệp.

trong kế hoạch 5 năm lần thứ tư. Đồng thời Chính phủ còn khuyến khích

Bốn là, nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp các nước

chiến lược CNH đất nước là đồng thời phát triển cả công nghiệp nông thôn để

cho thấy, vốn đầu tư là quá trình then chốt của phát triển, do đó Chính phủ

thực hiện chủ trương đa dạng hoá nền kinh tế hướng vào sản xuất sản phẩm

các nước có nhiều biện pháp hỗ trợ vốn đầu tư cho nông dân.

cho xuất khẩu. Do thay đổi chính sách phát triển kinh tế nên các tiềm năng

Năm là, để thực hiện đô thị hoá nông thôn, các nước còn chủ trương

trong nông nghiệp bắt đầu phát huy tác dụng và đạt được những kết quả rất

xây dựng cơ sở hạ tầng, làm cho nông dân không chỉ có thu nhập ngày càng

đáng kể sau một thời gian. Đến nay, nông sản hàng hoá của Thái Lan đã xuất

cao mà còn tạo dựng cuộc sống văn hoá xã hội và môi trường văn minh.

khẩu đến nhiều nước trên thế giới, có những mặt hàng xuất khẩu xếp thứ 2,

1.1.5.4. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng

thứ 3 trên toàn thế giới.

hoá tại Việt Nam

Qua quá trình CNH, HĐH nông nghiệp- nông thôn nhằm chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông nghiệp, Thái Lan đã rút ra một số bài học kinh nghiệm sau:

Thực tế cho thấy trong nhiều năm qua nền nông nghiệp Việt Nam đã
chuyển đổi cơ bản thành công từ một nền nông nghiệp lạc hậu, truyền thống,

- Thực hiện đa dạng hóa sản xuất nông nghiệp trên cơ sở ưu thế và tài

sản xuất mang tính tự cấp, tự túc sang nền nông nghiệp hàng hoá và phát triển

nguyên thiên nhiên để phục vụ cho mục tiêu xuất khẩu, trong đó vẫn đảm bảo

toàn diện. Thực hiện công cuộc đổi mới nền nông nghiệp nước ta đã đạt được

sản xuất lương thực.

những thành tựu nổi bật, tạo ra những bước chuyển biến quan trọng cũng như

- Đầu tư kịp thời chế biến nông sản hiện đại bằng nguồn vốn vay hay
hợp tác với bên ngoài để nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu, đảm bảo
quyền lợi và tránh được rủi ro cho nông dân, giữ được chữ tín với khách hàng.
Qua các kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của các
nước trên chúng ta có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm tổng quát:

cơ hội và thách thức mới về cục diện nông nghiệp, nông thôn. Những thành tựu
nổi bật đó là:
- Sản xuất lương thực tăng nhanh và ổn định cả về diện tích và năng
suất, bảo đảm an toàn lương thực ở tầm Quốc gia. Từ một nước phải nhập
khẩu 70- 80 vạn tấn lương thực, từ năm 1990 đến nay đã trở thành một nước

Một là, trong giai đoạn đầu phát triển kinh tế, Chính phủ của hầu hết

xuất khẩu gạo lớn trên thế giới. Đây là tiền đề quan trọng để chuyển đổi cơ

các nước đều có chủ trương coi trọng sản xuất nông nghiệp, lấy tăng trưởng

cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá góp phần tăng thu

nông nghiệp làm cơ sở để ổn định đời sống xã hội và tích luỹ bước đầu cho

nhập, nâng cao đời sống cho nông dân và phát triển kinh tế xã hội nông thôn.

công nghiệp.

- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp có sự chuyển biến tích cực theo hướng

Hai là, trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp các

sản xuất hàng hoá có hiệu quả, nhằm khai thác tối đa tiềm năng của cả nước

nước đã từng bước thực hiện CNH, HĐH nông nghiệp - nông thôn.

và từng vùng địa phương phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội cả

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






31

32

nước. Trong năm 2007 cơ cấu các ngành kinh tế trong nông thôn được chuyển

Những kết quả đạt được trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế

dịch hợp lý, Nông- Lâm- Thuỷ sản chiếm 55%, Công nghiệp- Dịch vụ chiếm

nông nghiệp của Việt Nam trong những năm qua đã góp phần đáng kể vào

45%. Trong sản xuất nông nghiệp, trồng trọt chiếm 68%, chăn nuôi 26% và

việc tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho nông dân Việt Nam, đóng góp

dịch vụ 6%

không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Như vậy, chuyển

- Trong trồng trọt đã chú trọng phát triển các loại cây công nghiệp ngắn

dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá là quá trình

ngày và dài ngày, phát triển các loại cây đặc sản phù hợp với điều kiện, tiềm

chuyển biến vị trí, vai trò, mối quan hệ giữa các bộ phận cũng như trong từng

năng và lợi thế của từng vùng. Hình thành một số vùng chuyên môn hoá tập

bộ phận của sản xuất nông nghiệp. Đối với những nước có nền kinh tế phát

trung ở một số vùng miền như cây cà phê, cao su, mía đường, cây ăn quả, cây

triển chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá là

dược liệu, cây rau đậu thực phẩm…

con đường duy nhất để tiến hành phân công lại lao động, thực hiện xã hội hoá

- Phát triển nhanh chăn nuôi theo hướng hiệu quả, bền vững và an toàn,

sản xuất, phát triển kinh tế hàng hoá, tạo thêm việc làm, ổn định và cải thiện

đảm bảo tốc độ tăng trưởng 8 - 10%. Phát triển các loại gia súc gia cầm sản

đời sống nhân dân. Quá trình biến đổi này không chỉ chịu ảnh hưởng của tiến

xuất hàng hoá theo hướng hình thành quy mô tập trung hình thức trang trại,

bộ khoa học kỹ thuật - công nghệ, thị trường, vai trò điều tiết của Nhà nước

nuôi công nghiệp, gắn với cơ sở chế biến tập trung. Phát triển nuôi lợn chất

mà còn phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện tự nhiên, điều kiện phát triển kinh tế

lượng cao ở một số vùng có lợi thế theo hướng đảm bảo an toàn dịch bệnh

- xã hội của mỗi vùng miền khác nhau. Nghệ An là một tỉnh miền trung thuộc

chủ yếu giữ vững thị trường trong nước và hướng tới xuất khẩu.

nước Việt Nam nên quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh vừa có

- Thuỷ sản phát triển nhanh và có xu hướng tăng tỷ trọng ngành này

những đặc điểm chung của cả nước vừa mang đặc trưng riêng của vùng và

trong cơ cấu nông nghiệp. Mở rộng nuôi trồng thuỷ sản bằng cách kết hợp

của tỉnh.

nhiều hình thức nuôi phù hợp với tiềm năng của từng vùng, từng địa phương,

1.2 - PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

đồng thời phát triển các loài thuỷ đặc sản mang giá trị xuất khẩu và giá trị

1.2.1- Các phƣơng pháp nghiên cứu

kinh tế cao. Đẩy mạnh nuôi cá lồng trên biển ở những địa phương có điều

1.2.1.1. Phương pháp thu thập thông tin
* Thu thập thông tin thứ cấp

kiện phát triển.
- Cơ cấu kinh tế vùng trên cả nước đã có nhiều tiến bộ. Nhiều địa

- Phần tổng quan tham khảo các tài liệu đã phát hành từ năm 1996 đến nay

phương đã giảm đáng kể tỷ lệ thuần nông, chuyển đổi nhanh cơ cấu cây trồng,

- Phần thực trạng thu thập từ các số liệu, tài liệu có sẵn tại Cục Thống

vật nuôi phù hợp nhằm khai thác tốt nhất lợi thế và tiềm năng của vùng. Cơ

kê, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND

cấu kinh tế nông nghiệp chuyển dịch theo hướng sản xuất hàng hoá, gia tăng

tỉnh Nghệ An......

tỷ trọng cây công nghiệp, cây ăn quả, phát triển chăn nuôi hàng hoá và phát

xuất đại diện cho các vùng ,địa phương trong tỉnh.

triển mạnh nuôi trồng thuỷ sản.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

* Thu thập thông tin sơ cấp: - Điều tra phỏng vấn các hộ nông dân sản



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




33

34

- Dựa trên cơ sở tham khảo và thu thập thông tin, ý kiến chuyên môn

Nhóm chỉ tiêu này phản ánh mối quan hệ giữa các bộ phận của nền

của các chuyên gia có kinh nghiệm về phát triển kinh tế nông nghiệp và

kinh tế, đồng thời thể hiện sự thoả mãn nhu cầu của xã hội về sản phẩm do

chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, qua đó hiểu và nắm bắt được thực

các bộ phận của khu vực kinh tế nông nghiệp đảm nhận. Ngoài ra còn phản

trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại tỉnh Nghệ An đồng

ánh tỷ trọng giữa các ngành, các vùng, các thành phần kinh tế và các bộ phận

thời xác định cơ sở đề ra các giải pháp mang tính khả thi đối với quá trình

cấu thành chúng trong kinh tế nông nghiệp. Các chỉ tiêu thuộc nhóm này thể

chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa ở các

hiện sự tăng trưởng kinh tế nông nghiệp, có nghĩa là sự lớn lên của các yếu tố,

năm tiếp theo.

các sản phẩm kinh tế nông nghiệp trong một thời gian nhất định
* Nhóm chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế

1.2.1.2. Phương pháp thống kê kinh tế
Dùng để phân tích sự ảnh hưởng của các nhân tố: lao động, đất đai, khí
hậu, thời tiết, thị trường, công nghệ, chính sách của Nhà nước... tới quá trình
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An.

- Các chỉ tiêu trực tiếp:
+ Tăng trưởng kinh tế (GDP bình quân đầu người) chung và của từng
ngành trong kinh tế nông nghiệp

+ Giá thành sản phẩm, lợi nhuận ròng của từng loại sản phẩm, từng

1.2.1.3. Phương pháp dự đoán, dự báo
Việc dự đoán, dự báo sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Nghệ An
đến năm 2020 chủ yếu dựa vào phương pháp dự báo thành phần thông qua tốc
độ tăng trưởng và sau đó tính lại cơ cấu.

ngành và từng bộ phận
+ Năng suất lao động của từng ngành, từng loại sản phẩm trong kinh tế
nông nghiệp
- Các chỉ tiêu gián tiếp

1.2.2. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp phải nhằm đạt tới mục tiêu

+ Diện tích và cơ cấu đất đai

hiệu quả kinh tế. Hiệu quả kinh tế được đo lường bằng sự so sánh giữa kết

+ Vốn và cơ cấu vốn

quả sản xuất kinh doanh với chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó. Trên cơ sở

+ Lao động và cơ cấu lao động

đó, hiệu quả của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp được thể hiện cụ thể

+ Năng suất và cơ cấu các loại cây trồng, vật nuôi

qua hệ thống các nhóm chỉ tiêu sau:

+ Cơ cấu các dạng sản phẩm; Cơ cấu giá trị sản phẩm hàng hoá

* Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất kinh doanh
- Giá trị sản xuất và tỷ trọng giá trị sản xuất của các ngành, các bộ phận
trong kinh tế nông nghiệp

* Một số chỉ tiêu khác
Ngoài các nhóm chỉ tiêu trên, khi đánh giá cơ cấu kinh tế nông nghiệp
còn sử dụng các chỉ tiêu: Tỷ lệ hộ đói nghèo ở nông thôn; số lao động và tỷ lệ

- Giá trị tăng thêm và tỷ trọng giá trị tăng thêm của các ngành, các bộ
phận trong kinh tế nông nghiệp

lao động thất nghiệp; tỷ lệ đất đai chưa được sử dụng; tỷ lệ đất trống đồi núi
trọc; trình độ văn hoá, trình độ khoa học kỹ thuật, ngành nghề của dân cư và
lao động ở nông thôn; mức độ bệnh tật của dân cư nông thôn…

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




35

36

CHƢƠNG 2

quan trọng hơn do sẽ góp phần ngày càng nhiều vào phát triển công nghiệp,

THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤUKINH TẾ NÔNG

nông nghiệp và dịch vụ của toàn vùng.

NGHIỆP THEO HƢỚNG SẢN XUẤT HÀNG HOÁ TẠI TỈNH NGHỆ AN

2.1.1.2. Đất đai, khí hậu, thuỷ văn
* Đất đai

2.1. ĐẶC ĐIỂM CỦA TỈNH NGHỆ AN

Bảng 2.1. Hiện trạng sử dụng quỹ đất tỉnh Nghệ An năm 2007

2.1.1. Đặc điểm tự nhiên
2.1.1.1. Vị trí địa lý

TT

Nghệ An nằm ở vị trí trung tâm vùng Bắc Trung Bộ, có diện tích tự
nhiên 16.488,45 km2 và dân số hơn 3,1 triệu người, chiếm hơn 5,1% diện tích

I
1

tự nhiên và hơn 3,64% dân số cả nước. Về mặt hành chính có 17 huyện (gồm

7 huyện đồng bằng ven biển và 10 huyện miền núi), thành phố Vinh và thị xã
Cửa Lò, với 473 xã, phường và thị trấn, trong đó có 214 xã, thị trấn ở các
huyện miền núi. Giáp tỉnh Thanh Hóa ở phía Bắc, tỉnh Hà Tĩnh ở phía Nam,

2

Nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào ở phía Tây với 419 km đường biên
giới và biển Đông ở phía Đông. Thành phố Vinh là trung tâm kinh tế, văn hoá
của tỉnh và của khu vực Bắc Trung Bộ. Với vị trí tiếp nối giữa vùng Bắc Bộ
và các tỉnh phía Nam của đất nước, Nghệ An có điều kiện đóng vai trò quan
trọng trong mối giao lưu kinh tế - xã hội Bắc - Nam, dễ dàng tiếp thu những
yếu tố tích cực và hội nhập với nền kinh tế cả nước.

3
4
5
II
1

Vị trí địa lý nói trên cho phép Nghệ An đóng vai trò cửa ngõ giao lưu
kinh tế - xã hội giữa vùng Bắc Trung Bộ với vùng Bắc Bộ và Nam Bộ, và
thực tế Nghệ An đã thực hiện vai trò này nhiều năm nay. Thành phố Vinh của
tỉnh là một trong những trung tâm kinh tế, giáo dục và khoa học công nghệ
của vùng. Với việc Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển Thành

2
3
4
III

Loại đất
Tổng diện tích đất tự nhiên
Đất nông- lâm nghiệp và NTTS
Đất sản xuất nông nghiệp
Đất trồng cây hàng năm
Đất trồng lúa
Đất cỏ dùng vào chăn nuôi
Đất trồng cây hàng năm khác
Đất trồng cây lâu năm
Đất lâm nghiệp
Đất rừng sản xuất
Đất rừng phòng hộ
Đất rừng đặc dụng
Đất nuôi trồng thuỷ sản
Đất làm muối
Đất nông nghiệp khác
Đất phi nông nghiệp
Đất ở
Đất ở tại nông thôn
Đất ở tại đô thị
Đất chuyên dùng
Sông suối và mặt nước chuyên dùng
Đất phi nông nghiệp khác
Đất chưa sử dụng

Diện tích (ha)
1.648.845
1.402.577
433.277,64
193.771,56

125.598,78
706,99
57.345
55.855, 31
959.359,70
360.609, 30
260.080,50
156.669,90
8.933,82
870,95
134,89
118.489,48
16.500,35
14.231, 46
2.268,89
52.216,71
38.649,14
8.123,28
127.418,52

Tỷ lệ (%)
100
85,08
30,89
44,74
28,98
0,16
13,23
12,89
68,39

37,65
27,12
36,23
0,63
0,06
0,009
7,19
13,93
86,25
13,75
44,07
32,62
32,31
7,73

Nguồn: Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Nghệ An

phố Vinh trở thành trung tâm kinh tế, văn hóa vùng Bắc Trung Bộ, Thành

* Địa hình:

phố Vinh nói riêng và Nghệ An nói chung sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng

Nghệ An nằm ở Đông Bắc dãy Trường Sơn có địa hình đa dạng, phức

đối với vùng trong tương lai. Vị trí của Nghệ An đối với vùng sẽ ngày càng

tạp, bị chia cắt mạnh bởi các dãy đồi núi và hệ thống sông suối. Về tổng thể
địa hình nghiêng theo hướng Tây Bắc- Đông Nam. Với đặc điểm địa hình như

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




37

38

trên là một trở ngại lớn cho việc phát triển mạng lưới giao thông đường bộ,

có độ ẩm cao nhất là thượng nguồn sông Hiếu, vùng có độ ẩm thấp nhất là

đặc biệt là các tuyến giao thông vùng trung du và miền núi, gây khó khăn cho

vùng phía Nam(huyện Kỳ Sơn, Tương Dương). Lượng bốc hơi từ 700- 940

phát triển lâm nghiệp và bảo vệ đất đai khỏi bị xói mòn, gây lũ lụt cho nhiều

mm/năm.

vùng trong tỉnh. Các dòng sông hẹp và dốc gây khó khăn cho phát triển vận

- Chế độ gió

tải đường sông và hạn chế khả năng điều hòa nguồn nước trong các mùa phục

Nghệ An chịu ảnh hưởng của hai loại gió chủ yếu: Gió mùa Đông Bắc

vụ cho canh tác nông nghiệp. Tuy nhiên hệ thống sông ngòi có độ dốc lớn với

và gió Phơn Tây Nam.

117 thác nước lớn nhỏ là tiềm năng rất lớn cần được khai thác để phát triển

- Thủy triều

thủy điện và điều hòa nguồn nước phục vụ sản xuất và dân sinh.

Nghệ An có chế độ bán nhật triều, mực nước thủy triều trung bình là
0m, cực đại 1,27, cực tiểu 0,73 m.

* Khí hậu, thủy văn
Nghệ An nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh và chia
làm 2 mùa rõ rệt: Mùa hạ nóng, ẩm, mưa nhiều và mùa đông lạnh, ít mưa.

Nhìn chung Nghệ An nằm trong vùng khí hậu có nhiều đặc thù, phân dị
rõ rệt trên toàn lãnh thổ và theo các mùa, tạo điều kiện cho nhiều loại cây

- Chế độ nhiệt

trồng phát triển. Song khí hậu có phần khắc nghiệt, đặc biệt là bão và gió Tây

Nhiệt độ trung bình hàng năm từ 23- 240C, sự chênh lệch nhiệt độ giữa

Nam gây trở ngại không nhỏ cho sự phát triển chung, nhất là sản xuất nông nghiệp.

các tháng trong năm khá cao. Nhiệt độ trung bình các tháng nóng nhất (tháng
0

0

Nguồn nước chính của Nghệ An dựa vào nguồn nước mặt và nguồn

6 đến tháng 7) là 33 C, nhiệt độ cao tuyệt đối 42,7 C. Nhiệt độ trung bình các

nước ngầm. Nguồn nước mặt chủ yếu là nước mưa và nước của hệ thống các

tháng lạnh nhất (tháng 12 năm trước đến tháng 2 năm sau) là 190C, nhiệt độ

sông suối, hồ đầm. Do lượng mưa bình quân hàng năm lớn từ 1.200- 2.000

0

thấp tuyệt đối là - 0,5 C. Số giờ nắng trung bình/năm là 1.500- 1.700 giờ.

mm, nên nguồn nước mặt dồi dào. Tổng trữ lượng nguồn nước có trên 20 tỷ

Tổng tích ôn là 35000C - 40000C.

m3. Bình quân trên 1 ha đất tự nhiên có 13.064 m3 nước mặt.

- Chế độ mưa

Nghệ An có hệ thống sông suối dày đặc, mật độ lưới sông từ 0,6 - 0,7

Nghệ An là tỉnh có lượng mưa trung bình so với các tỉnh khác ở miền
Bắc. Lượng mưa bình quân hàng năm dao động từ 1.200- 2.000 mm/năm,
phân bổ cao dần từ Bắc vào Nam và từ Tây sang Đông và chia làm hai mùa rõ
rệt: Mùa khô (từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau) và mùa mưa (từ tháng 5 đến

km/ km2. Sông Cả là sông lớn nhất tỉnh, dài 375 km có diện tích lưu vực
17.730 km2, chiếm 80% diện tích mặt nước toàn tỉnh.
* Tài nguyên thiên nhiên
Tổng diện tích rừng của Nghệ An là 745.557 ha, với tổng trữ lượng gỗ
hiện còn khoảng 50 triệu m3, trên 1.000 triệu cây tre, nứa, mét là nguồn

tháng 10).
- Độ ẩm không khí

nguyên liệu khá lớn cho khai thác lâm nghiệp và phát triển các ngành công

Trị số độ ẩm tương đối trung bình năm dao động từ 80- 90%.Chênh

nghiệp dựa trên tài nguyên rừng. Rừng nguyên sinh có vườn quốc gia Pù Mát

lệch giữa độ ẩm trung bình tháng ẩm nhất và tháng khô nhất tới 18- 19%,vùng

diện tích 91.113 ha, khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống diện tích 50.000 ha,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

39

40

khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt diện tích trên 60.000 ha, với nhiều động vật

Bảng 2.2. Dân số và lao động của tỉnh Nghệ An năm 2007

và thực vật quý hiếm có tiềm năng phát triển du lịch, nhất là du lịch sinh thái
Nghệ An có 82 km bờ biển và diện tích là 4.230 hải lý vuông mặt nước,
6 cửa lạch, có trên 3.000 ha diện tích nước mặn lợ, 12.000 ha ao hồ mặt nước
ngọt, lợ có khả năng phát triển nuôi trồng thuỷ sản. Đồng muối Nghệ An có

Chỉ tiêu

Đơn vị tính Số lƣợng

1. Tổng số hộ

Cơ cấu (%)

Hộ

679.530

100,00

- Hộ nông nghiệp

Hộ

532.139

78,31

- Hộ phi nông nghiệp

Hộ

141.391

21,69

khả năng phát triển 900 - 1.000 ha với sản lượng khoảng 100.000 tấn/năm. bờ

2. Tổng số nhân khẩu

Nhân khẩu

3.101.239

100,00

biển Nghệ An có nhiều bãi tắm đẹp nổi tiếng là Cửa Lò, Nghi Thiết, Quỳnh

Trong đó: Dân tộc thiểu số

Nhân khẩu

312.894

10,09

Phương …có tiềm năng lớn để phát triển du lịch biển có hiệu quả.

3. Tổng số lao động

Ngh. người 1.576

100,00

2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội

- Lao động nông nghiệp

Ngh. người 1.091

70,44

2.1.2.1. Tình hình dân số và lao động

- Lao động phi nông nghiệp

Ngh. người 461

29,54

Tính đến cuối năm 2007, dân số Nghệ An có trên 3,1 triệu người, là địa
phương đông dân thứ tư trong cả nước (sau Hà Nội, Tp Hồ Chí Minh và
Thanh Hoá), tỷ lệ tăng dân số tự nhiên 1,1%/năm, mật độ dân số trung bình
184 người /km2. Tỷ lệ dân số sống ở thành thị chiếm 10,7%, dân số hoạt động
nông nghiệp chiếm 75,4% dân số toàn tỉnh.
Dân cư phân bố không đồng đều, ở vùng miền núi dân cư thưa thớt,
trong khi đó ở vùng đồng bằng ven biển và thành thị mật độ dân cư cao. Chất
lượng dân số ngày càng được nâng cao, trí lực của dân số đạt cao hơn mức
bình quân của vùng. Tỷ lệ dân trên 15 tuổi biết chữ trong tổng số dân đạt
97%. Các chỉ số về thể lực như chiều cao, cân nặng có nhiều tiến bộ qua các năm.
Tổng số lực lượng lao động của Nghệ An trên 1,5 triệu người. Trong
đó, lực lượng lao động được đào tạo chiếm 32,5%, lực lượng lao động được
đào tạo nghề chiếm 21,2%. Lao động trong các ngành nông - lâm - thủy sản
hơn 1.091.230 người, chiếm khoảng 70,44%, lao động khu vực thành thị tăng
tương đối nhanh cùng với xu hướng đô thị hoá trong tỉnh (từ 6,71% năm 2000
lên khoảng 11,0% năm 2007) tuy nhiên tỷ lệ này còn rất thấp so với mức bình
quân trong cả nước khoảng 20,2%.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Nguồn: Số liệu điều tra của Cục Thống kê tỉnh Nghệ An
Tốc độ chuyển dịch cơ cấu lao động diễn ra chậm hơn so với tốc độ
chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Tỷ lệ lao động nông- lâm- thuỷ sản tuy giảm
nhưng vẫn còn ở mức cao (năm 2006 chiếm hơn 70,4% lao động làm việc), tỷ
lệ này lớn so với mức bình quân trong cả nước (khoảng 56%) và vùng Bắc
Trung Bộ (khoảng 67%) [25]. Lao động Công nghiệp- dịch vụ tăng khá nhanh
trong nhiều năm qua (bình quân 6,1%/năm, riêng giai đoạn 2001- 2005 tăng
6,26%/năm), nhưng đến nay mới chiếm 8,1% lao động làm việc, lao động

dịch vụ tăng nhanh nhất bình quân 7,22%/năm.
Cơ cấu lao động trên cho thấy chủ yếu vẫn là lao động nông nghiệp
(chiếm trên 70%), lao động công nghiệp, dịch vụ còn ít (trên 20%).Tỷ lệ sử
dụng thời gian lao động ở nông thôn của tỉnh Nghệ An chưa cao, tuy có tăng
lên trong những năm gần đây, tỷ lệ thất nghiệp thành thị giảm đáng kể.
2.1.2.2. Kết cấu hạ tầng nông thôn
Những năm qua kết cấu hạ tầng của tỉnh được quan tâm đầu tư, bộ mặt
đô thị và nông thôn được thay đổi nhanh chóng, nhất là vùng miền núi.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




41

42

* Điện: Hệ thống phân phối điện được quan tâm đầu tư, hầu hết các

* Giao thông
Việc xây dựng quy hoạch và triển khai thực hiện quy hoạch mạng lưới

huyện trong tỉnh đã có điện lưới quốc gia đi qua, số xã có điện lưới quốc gia

giao thông đường bộ (bao gồm các tuyến Quốc lộ, tỉnh lộ, đường liên

đạt 441/473 xã (chiếm 93,2%), số hộ dùng điện đạt gần 95%. Một số công

huyện…) cơ bản phù hợp với điều kiện cụ thể của Nghệ An đã góp phần quan

trình lớn được đầu tư xây dựng và đã đưa vào sử dụng, các công trình chống

trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh

quá tải lưới điện và đưa điện về xã được chú trọng đầu tư.

Phong trào giao thông nông thôn phát triển mạnh đã góp phần thay đổi

* Cấp thoát nước và vệ sinh môi trường ở nông thôn

bộ mặt nông thôn, từ năm 2000 đến nay các huyện đã huy động sức dân xây

Việc đầu tư các công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn được thực

dựng hơn 1.200 km đường nhựa và hơn 3.790 km đường bê tông, hơn 404 cầu

hiện đều khắp cả tỉnh thông qua các chương trình đầu tư lồng ghép trên địa

và tràn dài 6.497m, tính đến nay có hơn 466/473 xã có đường ô tô đến trung tâm.

bàn tỉnh (Chương trình mục tiêu quốc gia nước sạch và VSMT nông thôn,

* Thuỷ lợi

Chương trình 135 của Chính phủ, ngân sách tập trung của Nhà nước, vốn

Công tác thuỷ lợi có bước phát triển khá toàn diện, năng lực tưới tiêu

ODA, vốn của tổ chức phi Chính phủ (NGO)…) và sự tham gia của người

được nâng lên đáng kể; thuỷ lợi cho cây trồng cạn, cây công nghiệp, hệ thống

dân., các nhà máy, trạm cấp nước nông thôn được xây dựng, với công suất đầu

đê sông, đê biển được chú trọng đầu tư, đặc biệt trong những năm gần đây, do

nguồn 4.000 m3/ngày đêm.

vậy góp phần giảm nhẹ ảnh hưởng của thiên tai đối với sản xuất và đời sống
người dân.

Việc xây dựng các công trình vệ sinh nông thôn được đa số người dân
tự đầu tư, tính đến nay số hộ có công trình hợp vệ sinh đạt trên 60%. Tuy

Trong những năm qua, hệ thống công trình thuỷ lợi trên địa bàn Nghệ

nhiên một số nơi vẫn còn tình trạng ô nhiễm do thuốc trừ sâu, ô nhiễm môi

An đã được đầu tư sửa chữa, nâng cấp, điển hình là: hệ thống thuỷ nông Bắc

trường ở một số làng nghề, khu dân cư tập trung chưa được giải quyết, do khó

và hệ thống thuỷ nông Nam, hệ thống các trạm bơm ở các huyện, nhiều hồ

khăn về nguồn vốn đầu tư.

đập, một số trạm bơm điện được đầu tư xây dựng mới. Nhờ vậy, đến nay,

* Giáo dục đào tạo

toàn tỉnh có trên 1.600 công trình thuỷ lợi lớn nhỏ, trong đó có 884 hồ đập

Trong những năm qua, sự nghiệp giáo dục và đào tạo của Nghệ An

thuỷ lợi, 426 trạm bơm điện, các công trình tiểu thuỷ nông và 2 hệ thống công

được quan tâm phát triển cả về quy mô và chất lượng. Cơ sở trường lớp được

trình thuỷ lợi Bắc và Nam Nghệ An, hơn 4.200 km kênh mương được bê tông

quan tâm đầu tư xây dựng, trang thiết bị dạy và học được trang bị đáp ứng

hoá. Tổng năng lực các công trình tưới cho lúa đạt 150.000 ha /năm (trong đó

nhu cầu dạy và học. Chất lượng giáo dục toàn diện có tiến bộ, hàng năm có

diện tích tưới chủ động hàng năm đạt trên 130.000 ha), tưới màu và cây công

hơn 65% học sinh tốt nghiệp trung học cơ sở được chuyển vào trung học phổ thông.

nghiệp 10.000 ha, tạo nguồn tưới 18.000 - 20.000 ha cho cây trồng cạn, cây

Quy mô các cấp học, ngành học phát triển ở tất cả các vùng. Toàn tỉnh

vụ đông, cấp nước nuôi trồng thuỷ sản hơn 3.000 ha.

được công nhận phổ cập giáo dục tiểu học và xoá mù chữ theo chuẩn quốc gia
từ năm 1998. Chất lượng giáo dục ngày càng được nâng cao, ngành giáo dục

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên