Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền xôviết

GIỚI THIỆU TÁC PHẨM “NHỮNG NHIỆM VỤ TRƯỚC MẮT
CỦA CHÍNH QUYỀN XÔ-VIẾT”
(V.I.Lênin Toàn tập, Tập.36, Nxb. TB, Mátxcơva, 1977, tr.201-256)
PGS, TS. Nguyễn Văn Oánh
Trần Chí Lý
Những nhiệm vụ trước mắt của Chính quyền Xô viết là tác phẩm lớn
của Lênin, và là tác phẩm chủ yếu của chủ nghĩa Mác- Lênin. Trong đó đề
cập đến nhiều vấn đề quan trọng như: Kinh tế, chính trị, triết học, chủ nghĩa
xã hội khoa học, về Đảng Cộng sản v.v.. Với phạm vi bài viết này, chỉ xem
xét dưới góc độ chính trị, đây cũng là nội dung bao quát toàn bộ tác phẩm, và
là Cương lĩnh chính trị của Đảng Bônsêvích (b) ở nước Nga trong những năm
1918-1923, thời kỳ nước Nga xẩy ra nội chiến. Tuy nhiên, những tư tưởng
được Lênin đề cập trong giai đoạn này không chỉ giải quyết những vấn đề
trước mắt mà nó có ảnh hưởng trực tiếp tới việc thực hiện Chính sách kinh tế
mới “NEP”, và là tư tưởng xuyên suốt của Lênin trong quá trình lãnh đạo đất
nước xây dựng chủ nghĩa xã hội.
I. Hoàn cảnh ra đời của tác phẩm
Chiến tranh thế giới thứ nhất đã làm cho nước Nga hết sức căng thẳng
về chính trị và nặng nề về kinh tế. Cách mạng Tháng Mười năm 1917 nổ ra và
giành thắng lợi, nước Nga Xôviết phải giải quyết hai nhiệm vụ hết sức to lớn
đó là: giành chính quyền; chấm dứt chiến tranh với Đức.
Tác phẩm được viết vào đầu năm 1918, sau Cách mạng Tháng Mười
Nga khoảng nửa năm. Và thực tế đến đầu 1918, Chính quyền Xôviết mới
được thiết lập trên toàn nước Nga. Để có hòa bình phục vụ việc khôi phục và
phát triển đất nước trong điều kiện nước Nga bị cuộc chiến tranh thế giới lần
thứ nhất tàn phá nặng nề. Ngày 3-3-1918, Nga buộc phải ký Hiệp ước BrétLi-tốp-xcơ đình chiến với Đức. Theo như lời của Lênin, đây là một hiệp ước
“vô cùng đau khổ!” và “vô cùng nặng nề!”, là một bước lùi tạm thời, một thử


thách rất lớn, nhượng bộ bọn tư bản. Nhưng đây cũng là một việc làm táo bạo
và quyết đoán, thể hiện rõ chiến lược, sách lược và tầm nhìn sáng suốt của

một lãnh tụ thiên tài, bản lĩnh của lãnh tụ cộng sản. Có thể hiểu được rằng,
đây là biểu hiện của lý trí thắng tình cảm, của chân lý thắng phiêu lưu mạo
hiểm.
Sau khi ký hiệp ước với nước Đức, nước Nga có một nền hòa bình,
nhưng nền hòa bình đó lại rất mong manh. Vì sau khi đã ký hòa ước, các nước
đế quốc âm mưu thành lập một liên minh để chống lại nước Nga, gồm 14
nước. Chúng sợ rằng, để cho nước Nga có hòa bình thì Nga sẽ đẩy mạnh phát
triển kinh tế, xây dựng chủ nghĩa xã hội, và nước Nga sẽ trở thành một nước
hùng cường, điều đó không có lợi cho các nước đế quốc chủ nghĩa. Do đó,
bọn đế quốc tiến hành bao vây kinh tế, phong tỏa quân sự, đe dọa nền hòa
bình của nước Nga.
Trong bối cảnh đó, nước Nga gặp nhiều khó khăn và phức tạp cả về
kinh tế lẫn chính trị: Nền sản xuất bị đình đốn, thấp kém và lạc hậu; cơ sở vật
chất bị tàn phá kiệt quệ do chiến tranh; đời sống nhân dân vô cùng khó khăn,
họ đã quá mệt mỏi, hoang mang và lo sợ vì chiến tranh! Vì vậy, Lênin chủ
trương cần tranh thủ thời gian có hòa bình để tập trung giải quyết những
nhiệm vụ rất cụ thể, rất cấp bách, xây dựng đất nước, hàn gắn vết thương
chiến tranh, khôi phục và phát triển kinh tế, nâng cao năng suất lao động,
củng cố và tăng cường khả năng quốc phòng, chuẩn bị lực lượng đề phòng
khi có chiến tranh nổ ra, đảm bảo xã hội ổn định và phát triển đi lên chủ nghĩa
xã hội.
Lênin nói: “Chúng ta phải dốc hết sức lực ra để lợi dụng thời gian tạm
ngừng chiến mà thời cơ đã đưa lại cho chúng ta để hàn gắn vết thương cực kỳ
trầm trọng do chiến tranh gây ra cho toàn thể xã hội nước Nga và để phát triển
kinh tế nước nhà nếu không thì không thể nào nói đến tăng cường khả năng
quốc phòng” 1
1

V.I.Lê-nin Toàn t?p, t.36.,Nxb.Ti?n b?,Mát-xco-va, 1977., tr.204.

Trong giai đoạn đó, nhiệm vụ đặt ra trước Đảng Cộng sản là phải làm
cho mỗi người cán bộ đảng viên và toàn thể nhân dân nước Cộng hòa Xôviết
trẻ tuổi thấy rõ được những đặc điểm, nhiệm vụ mới của thời kỳ cách mạng
chuyển từ giai đoạn giành chính quyền sang nắm giữ chính quyền, từ nhiệm
vụ lật đổ chế độ cũ sang nhiệm vụ xây dựng chế độ mới và quản lý đất nước.
Chính ở thời điểm sau khi nắm được chính quyền, Lênin đã nhấn mạnh rằng,
giành chính quyền đã khó nhưng giữ được chính quyền còn khó hơn nhiều.
Toàn đảng và toàn dân phải hiểu thấu đáo những nhiệm vụ chủ yếu, trước mắt
và những nhiệm vụ cơ bản lâu dài của cách mạng xã hội chủ nghĩa trong giai
đoạn mới. Đó là nhiệm vụ tổ chức xây dựng và quản lý đất nước theo một
kiểu mới khác hẳn về chất và cao hơn hẳn kiểu tổ chức và quản lý tư bản chủ
nghĩa, đó là Chính quyền Xôviết,- một hình thức của chuyên chính vô sản.
Thiết lập nền dân chủ vô sản, tiến hành cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Nga.
Để thực hiện được những việc đó, yêu cầu phải soạn thảo cho được
một bản kế hoạch cụ thể về những nhiệm vụ cơ bản trước mắt của chính
quyền mới. Đảng Bôn- sê- vích Nga đã giao cho Lênin viết tác phẩm “Những
nhiệm vụ trước mắt của Chính quyền Xô viết”. Để đi đến hoàn tất tác phẩm
này, Lênin đã phải viết đi viết lại ba lần.
Lần thứ nhất: “Bản sơ thảo những nhiệm vụ trước mắt của Chính quyền
Xô viết”, dài 40 trang, (đọc vào 23- 28/ 3/ 1918) ở Hội nghị Trung ương. ở
Hội nghị này những người “phái tả” cũng đưa ra một bản cương lĩnh khác.
Hai bản cương lĩnh này đối lập nhau. Cuối cùng Hội nghị không đi đến một
sự thống nhất nào.
Lần thứ hai: Lênin tiếp tục viết lại tác phẩm: “Những nhiệm vụ trước mắt
của Chính quyền Xôviết” với nội dung ngắn gọn hơn, chặt chẽ hơn và cụ thể
hơn. Đến tháng 4 năm 1918 Hội nghị nhất trí lấy tác phẩm này làm Cương
lĩnh của Đảng.

Sau đó, Trung ương giao cho Lênin viết lại, tóm tắt tác phẩm này dưới
dạng đề cương, thành sáu luận đề để phổ biến cho quần chúng hiểu về đường
lối của Đảng.
Trong tác phẩm của mình, Lênin đã phân tích tỉ mỉ những vấn đề quan
trọng nhất của thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản chuyển lên chủ nghĩa xã
hội, những cơ sở lý luận của đường lối chung, chính sách kinh tế của Nhà
nước Xôviết một hình thức của chuyên chính vô sản, ý nghĩa và nội dung đặc
biệt của nhiệm vụ tổ chức và quản lý của chính quyền mới, chính quyền công
nông đầu tiên trên thế giới. Và việc tiếp tục cuộc đấu tranh vô cùng phức tạp,
nhưng cũng rất quyết liệt, nhằm tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa tư bản và giành
thắng lợi hoàn toàn của chủ nghĩa xã hội.
II. Tư tưởng chủ đạo của tác phẩm :
“Những nhiệm vụ trước mắt của Chính quyền Xôviết” là tác phẩm
quan trọng nêu lên Đường lối lãnh đạo của Đảng Cộng sản Bôn-sê-vích trong
điều kịên lịch sử rất cụ thể. Đường lối đó thể hiện những quan điểm rõ ràng,
nhất quán của Đảng Cộng sản Nga (b) trong việc giải quyết những nhiệm vụ
trước mắt, mà cả hướng tới những nhiệm vụ lâu dài về tổ chức quản lý đất
nước, xây dựng và phát triển kinh tế xã hội chủ nghĩa.
Sau tác phẩm Những nhiệm vụ trước mắt của Chính quyền Xôviết từ
1818- 1923, Lênin viết một loạt tác phẩm khác như: “Tổ chức thi đua như thế
nào?”; “Sơ thảo kế hoạch công tác khoa học kỹ thuật”; “Bệnh ấu trĩ tả khuynh
và tính tiểu tư sản”; “Sáng kiến vĩ đại”; “Bàn về thuế lương thực”; “Bàn về
chế độ hợp tác”; “Thà ít mà tốt”... tiếp tục bổ sung và phát triển những quan
điểm tư tưởng, chủ trương và đường lối đã nêu lên trong tác phẩm đó và hợp
thành một kế hoạch hoàn chỉnh, có hệ thống nhằm xây dựng xã hội mới, xã
hội chủ nghĩa; 5 tác phẩm cuối, Bàn về thuế lương thực; Bàn về chế độ hợp
tác; Về cuộc cách mạng của chúng ta; Chúng ta phải cải tổ Bộ Dân ủy thanh
tra công nông như thế nào? Thà ít mà tốt được coi là “Di chúc Chính trị của
Lênin”.

III. Nội dung chính của tác phẩm
Trong chuyên đề này, chủ yếu phân tích khía cạnh chính trị của tác
phẩm, cụ thể là phân tích kế hoạch tổ chức và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở
Nga được thể hịên qua những nhiệm vụ cụ thể, nhiệm vụ trước mắt của Chính
quyền Xôviết (Cương lĩnh của đảng (b) Nga).
1. Về đảng chính trị
Trước hết, Lênin đã phân tích rõ sự khác nhau căn bản về tính chất của
hai cuộc cách mạng, cách mạng tư sản và cách mạng xã hội chủ nghĩa. Yêu
cầu các nhà lãnh đạo chính trị nhân dân, nghĩa là các đảng viên Đảng Cộng
sản (b) Nga và cả những đại biểu giác ngộ của quần chúng lao động phải hiểu
thấu triệt sự khác nhau căn bản ấy, để tuyên truyền vận động quần chúng lao
động tích cực tham gia xây dựng chính quyền Xôviết. Thực chất và ưu thế lớn
của Chính quyền Xôviết, một hình thức của chuyên chính vô sản, sự khác
nhau về nguyên tắc và ưu thế của nền dân chủ vô sản so với nền dân chủ tư
sản. Theo Lênin, sự khác nhau đó là ở chỗ chuyển trọng tâm vấn đề dân chủ
từ chỗ thừa nhận về mặt hình thức những quyền tự do (như dưới chế độ đại
nghị tư sản) đến chỗ bảo đảm thực tế (chứ không phải trên giấy tờ) cho những
người lao động- người đã lật đổ bọn bóc lột- được hưởng quyền tự do thực sự.
Những nguyên tắc cơ bản của nền dân chủ xôviết được thể hiện về mặt pháp
lý trong Hiến pháp Xôviết đầu tiên.
Lênin chỉ ra rằng, “Trong các cuộc cách mạng tư sản, nhiệm vụ chủ
yếu của quần chúng lao động là làm một việc tiêu cực hoặc có tính chất phá
hoại: xóa bỏ chế độ phong kiến, chế độ quân chủ, những quan hệ thời trung
cổ. Còn công tác tích cực, hay sáng tạo, tức là công tác tổ chức một xã hội
mới thì lại do thiểu số hữu sản, tức thiểu số tư sản trong nhân dân hoàn
thành...
Trái lại, nhiệm vụ chủ yếu mà giai cấp vô sản và nông dân nghèo do
giai cấp vô sản lãnh đạo, phải hoàn thành trong bất cứ cuộc cách mạng xã hội
chủ nghĩa nào, do đó phải hoàn thành trong cả cuộc cách mạng xã hội chủ

nghĩa mà chúng ta đã bắt đầu ở Nga ngày 25 tháng Mười 1917,- nhiệm vụ chủ
yếu đó là một công tác tích cực hay là sáng tạo nhằm thiết lập một mạng lưới
các quan hệ tổ chức mới... Một cuộc cách mạng như thế chỉ có thể hoàn thành
thắng lợi, nếu đa số nhân dân mà trước hết là những người lao động chủ động
tiến hành một hoạt động sáng tạo có ý nghĩa lịch sử. Chỉ khi nào giai cấp vô
sản và những người nông dân nghèo tỏ rõ có tinh thần tự giác, trình độ tư
tưởng, tinh thần hy sinh và tinh thần bền bỉ thì khi đó thắng lợi của cách mạng
xã hội chủ nghĩa mới được đảm bảo”2.
Nhiệm vụ của đảng viên và toàn Đảng trong lúc này là:
Thứ nhất : thuyết phục đa số nhân dân thấy được sự đúng đắn của
cương lĩnh và sách lược của mình.
Nhiệm vụ đó đã được hoàn thành một cách căn bản trong thực tế.
Đương nhiên, nhiệm vụ thuyết phục quần chúng nhân dân bao giờ cũng cần
thiết và được đặt lên trong số những nhiệm vụ quan trọng, bởi quần chúng
nhân dân là những người trực tiếp thực hiện nhiệm vụ ấy, là lực lượng to lớn
để hoàn thành vẻ vang sự nghiệp cách mạng và chủ nghĩa xã hội.
Thứ hai : giành lấy chính quyền, đập tan sự phản kháng và diệt tận gốc
giai cấp bóc lột. Nhiệm vụ này là một quá trình thường xuyên, liên tục, không
thể lơ là và không thể coi thường. Bởi chưa thể hoàn thành xong xuôi, chừng
nào mà bọn quân chủ và dân chủ- lập hiến, bọn phụ họa, bọn men-sê-vích,
bọn xã hội chủ nghĩa - cách mạng cánh hữu, bọn phản kháng, bóc lột và kẻ
cướp... chưa bị đập tan, chưa bị diệt tận gốc, và mọi cơ sở vật chất chưa
chuyển hoàn toàn vào tay giai cấp vô sản, thì nhiệm vụ đó vẫn phải tiếp tục,
không một phút nào được phép lãng quên. Như vậy, đây là một giai đoạn mới
của cuộc đấu tranh giai cấp vô sản chống lại giai cấp tư sản, giai đoạn tạo ra
những điều kiện để tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa tư bản, khiến cho nó không thể
phục hồi hoặc tái sinh. Giai đoạn đấu tranh này, về hình thức có vẻ hòa bình,
nhưng có nội dung vô cùng khó khăn và phức tạp. Theo cách nói của Lênin,

đây là giai đoạn chuyển chiến thuật: từ cách đánh khinh kỵ binh chuyển sang
2

sđd. tr.207.


lối đánh bằng trọng pháo, để giành thắng lợi hoàn toàn. Bởi vì giai đoạn này
có nhiều hạn chế do đang nội chiến.
Thứ ba : nhiệm vụ tổ chức, xây dựng và quản lý đất nước theo chủ
nghĩa xã hội. Đó là nhiệm vụ trước mắt, và cũng nói lên đặc điểm của tình
hình hiện nay. Nhưng dẫu sao nhiệm vụ tổ chức, xây dựng và quản lý đất
nước cũng đã trở thành nhiệm vụ chủ yếu trung tâm và quan trọng bậc nhất.
Bây giờ, việc quản lý đất nước như thế nào? Đây là đặc điểm của bước
chuyển nhiệm vụ vô cùng khó khăn, phức tạp, Lênin nói: “Đặc điểm của tình
thế hiện thời, tất cả sự khó khăn là ở chỗ phải hiểu rõ đặc điểm của bước
chuyển từ nhiệm vụ chủ yếu là thuyết phục nhân dân và dùng vũ lực quân sự
sang nhiệm vụ chủ yếu là quản lý” 3. Bởi trong lịch sử thế giới, đây là lần đầu
tiên một chính quyền công nông bắt tay vào việc quản lý đất nước, muốn
hoàn thành được nhiệm vụ, muốn quản lý tốt, cần phải biết tổ chức trong lĩnh
vực thực tiễn và phải tổ chức theo phương thức mới, xây dựng, quản lý kinh
tế, nghĩa là sản xuất và phân phối một cách kế hoạch các sản phẩm cần thiết
cho đời sống của hàng chục triệu con người, đảm bảo nâng cao năng suất lao
động trong phạm vi toàn quốc. Lênin kết luận, chính trị chủ yếu của chúng ta
là xây dựng nhà nước về mặt kinh tế. Và ngày nay nhiệm vụ quản lý đã trở
thành nhiệm vụ chủ yếu và trung tâm.
Vì sao đó là nhiệm vụ trung tâm, chủ yếu. Bởi đó là những nhiệm vụ
mà thực tiễn đang đòi hỏi từng ngày, từng giờ và yêu cầu cần phải được giải
quyết kịp thời, cụ thể như:
+ Việc hàn gắn vết thương chiến tranh;
+ Việc giữ gìn trật tự tối thiểu trong cả nước;

+ Việc khôi phục lực lượng sản xuất bị chiến tranh tàn phá;
+ Việc đẩy mạnh phát triển kinh tế trong nước...
Tất cả những công việc đó đang đặt ra trước mắt đối với Chính quyền
Xôviết, theo Lênin đó là những công việc, những nhiệm vụ hết sức sơ thiểu
và sơ thiểu nhất, nhằm bảo toàn cơ sở xã hội, khắc phục những khó khăn
3

V.I.Lê-nin Toàn t?p, t.36.,Nxb.Ti?n b?,Mát-xco-va, 1977., tr.209.


trong những bước đầu tiến lên chủ nghĩa xã hội. Khẩu hiệu lúc đó là: “Hãy
tính toán tiền nong cho cẩn thận và thành thực. Hãy chi tiêu tiết kiệm, đừng
lười biếng, đừng tham ô. Hãy triệt để tuân thủ kỷ luật lao động... đó là những
khẩu hiệu chủ yếu trước mắt”4.
Muốn tổ chức, xây dựng cả một hệ thống quan hệ kinh tế - xã hội chủ
nghĩa, thực hiện xã hội hóa nền sản xuất và nâng cao năng suất lao động, thì
phải tiến hành cải tạo toàn bộ nền kinh tế quốc dân, xóa bỏ quyền sở hữu của
bọn bóc lột, thực hiện chuyển từ nền kinh tế hàng hóa nhỏ, cá thể sang nền
kinh tế tập thể, sản xuất hiện đại; phải xóa bỏ các tổ chức kinh tế cũ của bọn
tư sản bóc lột, xây dựng hệ thống tổ chức kinh tế mới, tổ chức lại lao động xã
hội theo một trình độ cao, thực hiện sản xuất phân phối một cách có kế hoạch
trên cơ sở sản xuất ngày càng hiện đại hóa vì lợi ích trước mắt và lâu dài của
người lao động. Phải tiến hành cải tạo xã hội chủ nghĩa, bằng cách tiến hành
cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật, xây dựng và phát triển cơ sở vật chất của
chủ nghĩa xã hội, tiến hành cách mạng tư tưởng văn hóa để không ngừng nâng
cao trình độ, tăng năng suất lao động... Đó là những nhiệm vụ tổ chức và quản
lý cơ bản được đặt ra khi giai cấp vô sản đã giành được chính quyền thiết lập
chế độ xã hội mới.
2- Tổ chức quản lý đất nước trở thành nhiệm vụ chủ yếu, lâu dài của
thời kỳ quá độ xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Trong điều kiện vô cùng khó khăn, phức tạp của đất nước, Lênin xác
định, đặt vấn đề kinh tế lên hàng đầu. Và để xây dựng kinh tế của chủ nghĩa
xã hội, điều quyết định là phải tổ chức cho toàn dân kiểm kê và kiểm soát
một cách toàn diện, hết sức chặt chẽ sự sản xuất và phân phối sản phẩm.
2.1. Kiểm kê, kiểm soát và phát triển kinh tế
Xuất phát từ thực tế của đất nước và những yêu cầu của nhiệm vụ chính
trị quan trọng đối với Chính quyền Xôviết trong việc tổ chức và quản lý đất
nước, Lênin cho rằng, phải tiến hành kiểm kê kiểm soát.
4

V.I.Lê-nin Toàn t?p, t.36.,Nxb.Ti?n b?,Mát-xco-va, 1978., tr.211.


Vì sao phải kiểm kê và kiểm soát? Qua phân tích, đánh giá về đặc
điểm, tính chất và tình hình của đất nước, Lênin cho rằng: Kiểm kê và kiểm
soát là tránh được nạn đói, cải thiện được đời sống cho người dân lao động;
quét sạch bọn phản động, sâu mọt đục khoét nhân dân, đánh gục bọn phá hoại
ngầm của giai cấp tư sản, là đấu tranh cô lập và “tước đoạt kẻ đi tước đoạt”,
tạo ra những điều kiện khiến cho giai cấp tư sản không thể tồn tại được, mà
cũng không thể tái sinh được. Giành lại từ giai cấp tư sản các tổ chức kinh tế
và tư liệu sản xuất, lúc đó mới gọi là chiến thắng giai cấp tư sản hoàn toàn
(diệt tận gốc bọn tư bản). Lênin khẳng định sự cần thiết của kiểm kê và kiểm
soát: “Tổ chức cho toàn dân kiểm kê và kiểm soát một cách hết sức chặt chẽ
sự sản xuất và phân phối sản phẩm. Thế nhưng chúng ta vẫn chưa tổ chức
được việc kiểm kê và kiểm soát trong các xí nghiệp, trong các ngành kinh tế,
các lĩnh vực kinh tế mà chúng ta đã giành lại từ tay giai cấp tư sản; mà không
làm được việc đó thì không thể nào nói đến điều kiện vật chất thứ hai cũng
không kém phần quan trọng để đảm bảo việc thiết lập chủ nghĩa xã hội, tức
là: Nâng cao năng suất lao động trong phạm vi cả nước” 5. Nếu không có kiểm
kê, kiểm soát thì giai cấp công nhân không thể tiến hành làm chủ trong sản

xuất, không tạo được tiền đề vật chất cho chủ nghĩa xã hội, và mầm mống của
chủ nghĩa xã hội cũng bị tiêu diệt. Thực hiện tốt việc kiểm kê, kiểm soát còn
tạo ra được sức mạnh kỷ luật to lớn, tính nghiêm minh, tự giác trong sản xuất
và phân phối sản phẩm. Nếu “Không có chế độ kế toán và kiểm soát trong sự
sản xuất và phân phối sản phẩm, thì những mầm mống của chủ nghĩa xã hội
sẽ bị tiêu diệt”6.
Ai thực hiện việc kiểm kê và kiểm soát? Nắm rõ điều kiện và hoàn
cảnh của đất nước lúc đó, Lênin xác định, đây là nhiệm vụ kinh tế hàng đầu,
là điều kiện để tiến hành xây dựng kinh tế xã hội chủ nghĩa. Dưới chính
quyền Xôviết, việc kiểm kê, kiểm soát được tiến hành bằng hai lực lượng cơ
bản: Thứ nhất, tiến hành kiểm kê, kiểm soát toàn dân, toàn diện trong việc sản
5
6

V.I.Lê-nin Toàn t?p, t.36.,Nxb.Ti?n b?,Mát-xco-va, 1978., tr.213.
V.I.Lê-nin Toàn t?p, t.36.,Nxb.Ti?n b?,Mát-xco-va, 1978., tr.225.


xuất và phân phối sản phẩm. Hình thức này phải thực sự dân chủ cách mạng
của giai cấp vô sản, nghĩa là sự kiểm soát phải được thực hiện “từ dưới lên”,
sự kiểm soát của công nhân và nông dân nghèo đối với bọn tư bản, và được
thiết lập ở mọi lúc mọi nơi. Lênin chỉ ra rằng: “nếu sau khi nắm được chính
quyền, giai cấp vô sản ở nước ta giải quyết được nhanh chóng nhiệm vụ kiểm
kê, kiểm soát và tổ chức trong phạm vi toàn dân... thì sau khi đập tan sự phá
hoại ngầm, chúng ta sẽ có thể nhờ tiến hành rộng khắp việc kiểm kê, kiểm
soát mà hoàn toàn thu phục được các chuyên gia tư sản” 7. Thứ hai, thực hiện
kiểm kê, kiểm soát “từ trên xuống”, bằng nhà nước vô sản, nhà nước vừa là
người kiểm soát, vừa là đối tượng chịu sự kiểm soát của các tổ chức xã hội và
đội ngũ tiền phong của giai cấp công nhân. Đó là thực hành việc nhà nước
kiểm tra, giám sát, điều tiết, phân phối một cách hợp lý trong sản xuất và phân

phối sản phẩm, đồng thời bảo vệ sức người sức của cho nhân dân, thực hành
tiết kiệm. Thực sự là biện pháp số một để chống đói nghèo và lạc hậu, nâng
cao đời sống của toàn dân. Như, việc tổ chức kiểm kê và kiểm soát trong các
cơ sở kinh doanh đã tước đoạt được của bọn tư bản, cũng như trong mọi cơ sở
kinh doanh khác.
Lênin cũng lưu ý rằng: Cẩu thả đối với việc kiểm kê và kiểm soát là
trực tiếp giúp sức cho bọn Coóc- ni- lốp Đức và Nga, là những kẻ chỉ có thể
lật đổ chính quyền của những người lao động... những kẻ thù của chúng ta
đang rình rập chúng ta, đang chờ thời cơ thuận lợi để lật đổ chính quyền cách
mạng. Không có kiểm kê, kiểm soát thì giai cấp công nhân không thể tiến lên
làm chủ trong sản xuất và phân phối sản phẩm. “Chừng nào sự kiểm soát của
công nhân chưa trở thành sự thật hẳn hoi, chừng nào những công nhân tiên
tiến chưa tổ chức và chưa tiến hành một cuộc tấn công thắng lợi- không
khoan nhượng chống tất cả những kẻ vi phạm sự kiểm soát ấy... thì chừng đó
sẽ không thể nào tiến từ bước thứ nhất (thực hiện việc kiểm soát công nhân)
lên bước thứ hai trên con đường đi tới chủ nghĩa xã hội, tức là chuyển sang
7

sđd. tr.217.


việc công nhân điều tiết sản xuất”8. Phải thực hiện việc kiểm kê, kiểm soát
chuyển sang việc quản lý và điều tiết sản xuất của giai cấp công nhân, đó mới
là thực chất của công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa.
Kiểm kê và kiểm soát như thế nào? Lênin khẳng định rằng, bất kỳ nhà
nước nào đang vận động lên chủ nghĩa xã hội đều cần phải thực hiện việc
kiểm kê, kiểm soát sản xuất, phân phối sản phẩm và nâng cao năng suất lao
động. Bởi thực hiện tốt hai nhiệm vụ ấy là tạo ra những điều kiện, những tiền
đề cơ bản để phát triển kinh tế-xã hội, chỉ có tổ chức một cách chu đáo việc
kiểm kê, kiểm soát và tổ chức nghiêm ngặt, chặt chẽ kỷ luật lao động mới tiến

lên chủ nghĩa xã hội một cách chắc chắn nhất. Lênin cho rằng, việc kiểm kê,
kiểm soát phải được tiến hành trên các lĩnh vực, trong các ngành, nơi các cơ
sở sản xuất kinh doanh như: (nhà máy, xí nghiệp, hầm mỏ...); “Bây giờ cái
được đề lên hàng đầu, lại là tổ chức việc kiểm kê và kiểm soát trong các cơ sở
kinh doanh đã tước đoạt của bọn tư bản, cũng như trong mọi cơ sở kinh doanh
khác”9. Và phải được tiến hành trong tất cả các địa phương trên cả nước một
cách đồng bộ, thống nhất. Thực hiện bằng các công cụ quản lý của nhà nước
để thực hiện kiểm kê và kiểm soát: Quốc hữu hóa ngân hàng, và không ngừng
cải biến ngân hàng thành những đầu mối kế toán công cộng dưới chế độ xã
hội chủ nghĩa. Muốn vậy, phải tăng chi nhánh và chi điếm của ngân hàng
nhân dân; củng cố và chỉnh đốn những tổ chức độc quyền của nhà nước đã
được thiết lập; nhà nước phải nắm lấy độc quyền ngoại thương; công tác thu
thuế; áp dụng chế độ nghĩa vụ lao động... “Chúng ta phải áp dụng ngay lập
tức chế độ nghĩa vụ lao động ấy, nhưng phải áp dụng một cách hết sức thận
trọng và từng bước một, bằng cách dùng kinh nghiệm thực tiễn để kiểm
nghiệm mỗi bước đi, và cố nhiên, là bắt đầu áp dụng chế độ đó trước tiên đối
với những kẻ giàu có”10. Cấp sổ lao động; cấp sổ thu chi cho từng tên tư sản
kể cả tư sản nông thôn. Nếu không thực hiện kiểm kê và kiểm soát thì nhà
nước sẽ không biết được hàng triệu và hàng tỷ bạc từ đâu ra, chuyển đến đâu
sđd. tr.226.
sđd. tr.214.
10 sđd. tr.223-224.
8
9


và đi lúc nào? Những nguồn thu nhập và tài sản của người dân cũng bị giấu
giếm mà nhà nước chẳng thu được thuế. Thành lập các Uỷ ban kiểm tra nhà
nước, Hội đồng kinh tế quốc dân tối cao, các nhóm lưu động để kiểm tra, theo
dõi việc thi hành các sắc lệnh, kiểm tra, giám sát khối lượng, chất lượng công

việc, có biện pháp xử lý kịp thời, kiên quyết và thật nghiêm minh các đơn vị,
tổ chức, cá nhân vi phạm. Nhưng đồng thời cũng phải có cách giải quyết thật
linh hoạt, hiệu quả, tránh dập khuôn, máy móc, thực hiện đúng với chế độ tập
trung dân chủ xã hội chủ nghĩa. Theo Lênin, chế độ kiểm kê, kiểm soát phải
được triển khai trong thực tế, chứ không phải trên giấy tờ, trên lý thuyết; đảm
bảo đúng nguyên tắc, công khai, minh bạch, thực hiện thường xuyên chế độ
báo cáo; tích cực học hỏi những sáng kiến hay, những kinh nghiệm phong phú
trong nhân dân. Có như vậy, thì thắng lợi của chủ nghĩa xã hội mới càng mau
chóng và chắc chắn.
Về ý nghĩa của kiểm kê và kiểm soát, Lênin cho rằng, đây là hình thức
đấu tranh cao của giai đoạn mới để giành toàn bộ thắng lợi trong chiến dịch
chống tư bản, để giành quyền sở hữu trong các cơ sở sản xuất, kinh doanh.
Đấu tranh chống các hiện tượng tiêu cực, tiêu diệt những tàn dư của chế độ cũ
như tham nhũng hối lộ, ăn cắp của công, tệ lãng phí, bệnh quan liêu, nạn đầu
cơ trục lợi bất chính, buôn gian bán lận, vi phạm pháp luật v.v..
Thực hiện kiểm kê, kiểm soát trong quản lý sản xuất, phân phối sản
phẩm là nhằm nâng cao năng suất lao động cao hơn, tạo ra của cải vật chất
nhiều hơn, là điều kiện đặc biệt quan trọng để xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Việc nhà nước tổ chức nền đại sản xuất công nghiệp là việc chuyển từ hình
thức “công nhân kiểm soát” sang “công nhân quản lý” trong các cơ sở sản
xuất, công xưởng, nhà máy, xí nghiệp, đường sắt, hầm mỏ... Trên những nét
cơ bản và chủ yếu nhất.
Chủ nghĩa xã hội muốn giành thắng lợi hoàn toàn, Chính quyền Xôviết
muốn giữ vững và không ngừng được củng cố, và đem lại tự do thực sự cho
nhân dân lao động, việc kiểm kê, kiểm soát phải được thực hiện tốt; không chỉ


thế, việc kiểm kê, kiểm soát cũng là nhằm tạo tiền đề vật chất cho chủ nghĩa
xã hội; tạo ra năng suất lao động cao hơn, của cải vật chất nhiều hơn, tốt hơn
cho chủ nghĩa xã hội.

2.2. Tăng cường kỷ luật, nâng cao năng suất lao động
Chủ nghĩa xã hội thắng chủ nghĩa tư bản ở chỗ là tổ chức lao động theo
một trình độ cao hơn (trên tinh thần tự nguyện, tự giác), nâng cao năng suất,
chất lượng lao động (trên phạm vi cả nước) và tạo ra hiệu quả trong công
việc tốt hơn nhiều (so với chủ nghĩa tư bản).
Trong bất cứ cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa nào, khi giai cấp vô sản
đã làm xong nhiệm vụ giành được chính quyền rồi, và trong chừng mực mà
nhiệm vụ tước đoạt và nhiệm vụ đập tan sự phản kháng của chúng đã được
hoàn thành trên những nét chủ yếu và cơ bản- thì tất nhiên có một nhiệm vụ
khác được đề lên hàng đầu, đó là, thiết lập một chế độ xã hội cao hơn chủ
nghĩa tư bản, nghĩa là nâng cao năng suất lao động và do đó (với mục đích
đó) phải tổ chức lao động thành một trình độ cao hơn chủ nghĩa tư bản.
Đây là một việc làm lâu dài, phải mất nhiều thời gian, công sức mới
giải quyết được. Lênin cũng chỉ rõ tính chất và sự cần thiết của việc nâng cao
năng suất lao động. Nếu như giành chính quyền chỉ mất vài ba ngày, hoặc vài
tuần cũng có thể dẹp tan được sự phản kháng quân sự của bọn bóc lột, thì
nhiệm vụ nâng cao năng suất lao động phải mất nhiều năm mới giải quyết
được một cách vững chắc. Điều này thể hiện rõ tính chất lâu dài và hoàn cảnh
khách quan của công tác này đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Điều kiện để nâng cao năng suất lao động. Trước hết phải có cơ sở vật
chất của nền đại công nghiệp phát triển. Bởi, chủ nghĩa xã hội là Chính quyền
Xôviết cộng với điện khí hóa toàn quốc. (Sau này, trải qua thực tiễn xây dựng
chủ nghĩa xã hội, Lênin phát triển luận điểm này lên thêm một bước đầy đủ
hơn và hoàn chỉnh hơn: Chủ nghĩa xã hội là Chính quyền Xôviết + điện khí
hóa toàn quốc + kỷ luật đường sắt Phổ + kinh nghiệm quản lý của các Trớt
Mỹ + nền giáo dục quốc dân Hoa Kỳ). Có thể nói, việc nâng cao năng suất lao


động trước hết đòi hỏi phải có cơ sở vật chất của nền đại công nghiệp, phải
phát triển ngành sản xuất nhiên liệu, máy móc, công nghiệp hóa chất, phải có

những điều kiện cần và đủ, chủ nghĩa xã hội mới chiến thắng chủ nghĩa tư bản
và giành thắng lợi hoàn toàn.
Lênin nói: Nước Nga có những điều kiện thuận lợi để phát triển công
nghiệp, có tiềm năng lớn về quặng ở U ran, nhiên liệu ở miền Tây Xi-bi-ri
(than đá) dầu lửa ở vùng Cáp- ca- dơ, ở miền trung tâm (than bùn), bao nhiêu
của cải to lớn về rừng, về sức nước, về nguyên liệu, về hóa chất... Việc khai
thác của cải tự nhiên ấy bằng các phương pháp kỹ thuật hiện đại sẽ tạo cơ sở
cho lực lượng sản xuất phát triển không ngừng.
Điều kiện thứ hai là nâng cao trình độ học vấn và văn hóa cho quần
chúng nhân dân. “Một điều kiện để nâng cao năng suất lao động, trước hết là
nâng cao trình độ học vấn và văn hóa của quần chúng nhân dân”11.
Phải nâng cao tinh thần kỷ luật của người lao động. Để đẩy mạnh phát
triển kinh tế, cần phải nâng cao tinh thần kỷ luật lao động, kỹ năng, thao tác
lao động của họ, tính khéo léo của họ, phải tăng thêm cường độ lao động và tổ
chức lao động cho tốt hơn. Lênin cho rằng, muốn nâng cao được tinh thần và
kỷ luật lao động, cần phải có những biện pháp cụ thể, thích hợp. Như biện
pháp giáo dục chính trị tư tưởng phải được đặt lên hàng đầu, phải có kế hoạch
và được thực hiện thường xuyên. Ngoài ra theo Lênin, phải rất coi trọng biện
pháp khuyến khích bằng lợi ích vật chất bằng trả lương theo sản phẩm. Đây là
những cách làm mới theo phương pháp Cộng hòa Xôviết, trên tinh thần tiên
phong của giai cấp vô sản.
Khuyến khích lợi ích vật chất, Lênin chủ trương phải thực hiện gấp rút
và áp dụng cho được trên thực tế thí nghiệm trả lương theo sản phẩm nhằm
thu hút đội ngũ chuyên gia, lao động giỏi vào làm việc trong tổ chức nhà nước
Xôviết.

11

Sđd. tr.229.

Phải áp dụng rất nhiều yếu tố khoa học và tiến bộ trong phương pháp
Taylo, Lênin nhấn mạnh rằng: Học cách làm việc, đó là nhiệm vụ mà chính
quyền xôviết phải đặt ra trước nhân dân với tất cả tầm vóc của nó.
Lênin viết : “Nước cộng hòa xôviết phải tiếp thu cho bằng được tất cả
những gì quý giá nhất trong những thành quả của khoa học kỹ thuật trong lĩnh
vực đó. Chúng ta chỉ có thể thực hiện được chủ nghĩa xã hội hay không, điều
đó chính là tùy ở những kết quả của chúng ta trong việc kết hợp chính quyền
xôviết và chế độ quản lý xôviết với những tiến bộ mới nhất của chủ nghĩa tư
bản”12.
Lênin cho rằng: Phải tổ chức ở Nga việc nghiên cứu và giảng dạy
phương pháp Taylo. Phải thí nghiệm và ứng dụng phương pháp đó một cách
có hệ thống, nhằm đem lại hiệu quả cao trong quản lý và sản xuất. Cần phát
động một phong trào thi đua xã hội chủ nghĩa một cách rộng khắp, trên mọi
lĩnh vực của đời sống.
Phải dùng biện pháp cưỡng bức lao động với những đối tượng cố tình
chống đối, chây lười, trốn tránh và tính tiểu tư sản. Thưc hiện chế độ nghĩa vụ
lao động để bao vây tư bản, bắt tư bản phải đầu hàng bằng kinh nghiệm thực
tiễn của chúng ta, và sử dụng biện pháp cấp sổ lao động và sổ tiêu dùng để
tiện việc theo dõi và quản lý.
Trong điều kiện nhà nước Xôviết mới giành được chính quyền, lực
lượng lao động đông đảo trình độ tay nghề còn thấp, chưa am hiểu nhiều về
kiến thức khoa học kỹ thuật, trình độ chuyên môn, đội ngũ trí thức xuất thân
từ công nông còn hạn hẹp, chưa có nhiều khả năng để nâng cao năng suất lao
động. Thấy được vai trò to lớn của đội ngũ các chuyên gia tư sản trong khả
năng tổ chức, quản lý, sản xuất nâng cao năng suất lao động (họ là những trí
thức do nhân loại tao ra). Lênin cho rằng, nếu “Không có sự chỉ đạo của các
chuyên gia am hiểu các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và có kinh nghiệm thì
không thể nào chuyển lên chủ nghĩa xã hội được, vì chủ nghĩa xã hội đòi hỏi
một bước tiến có ý thức và có tính chất quần chúng để đi tới năng suất lao

12

sđd. tr.231.


động cao hơn năng suất của chủ nghĩa tư bản dựa trên cơ sở những kết quả
mà chủ nghĩa tư bản đã đạt được”13.
Phương pháp sử dụng chuyên gia tư sản theo Lênin, “Nhà nước có thể
sử dụng những người có tài tổ chức nhất và những chuyên gia giỏi bằng cách:
hoặc là theo phương pháp cũ, phương thức tư sản (nghĩa là trả lương cao)
hoặc theo phương thức mới, phương thức vô sản (nghĩa là thành lập những
điều kịên kiểm kê, kiểm soát do toàn dân thực hiện từ dưới lên, những điều
kiện này tự nó nhất định sẽ giúp chúng ta thu phục được các chuyên gia, lôi
kéo về với chúng ta”14.
Trong điều kịên nước Nga lúc bấy giờ, Lênin cho rằng, buộc chúng ta
phải dùng đến phương pháp cũ- phương pháp tư sản để tận dụng nhanh nhất
đội ngũ chuyên gia tư sản phục vụ cho Chính quyền Xôviết.
“Giờ đây chúng ta buộc phải dùng phương pháp cũ, phương pháp tư
sản và bằng lòng trả một giá rất cao về “công phục vụ” của những chuyên gia
tư sản nhiều kinh nghiệm nhất”15.
Lênin cho rằng: Dùng biện pháp đó là một sự thỏa hiệp, một sự xa rời
những nguyên tắc của Công xã Pa-ri, của mọi chính quyền vô sản, tức là
những nguyên tắc đòi hỏi phải rút tiền lương xuống ngang mức tiền lương của
công nhân đòi hỏi phải phá bằng hành động tư tưởng thăng quan phát tài chứ
không phải bằng lời nói.
Lênin cũng khẳng định rằng, dùng biện pháp đó không phải chỉ là một
sự tạm ngừng trong lĩnh vực nào đó, cuộc tấn công vào giai cấp tư sản... Mà
còn là một bước lùi của chính quyền xã hội chủ nghĩa Xô viết của chúng ta
nữa: Đây là sự thỏa hiệp, một bước lùi tạm thời để giành chiến thắng, là một
bước đi mềm dẻo mà linh hoạt, nhưng đem lại hiệu quả trong nghệ thuật dùng

người của Lênin; biết hy sinh cái cục bộ để chiến thắng trong toàn cục; bỏ cái
lợi nhỏ để giành cái lợi lớn. Nó thể hiện tầm nhìn xa trông rộng của Lênin, vì
sđd. tr.217.
sđd. tr.218.
15 sđd. tr.218.
13
14


mục tiêu chung chiến thắng tư bản, nâng cao năng suất lao động, nhằm xây
dựng chủ nghĩa xã hội.
Lênin cũng nhận thấy rằng, “Dĩ nhiên thừa nhận đã lùi một bước như
vậy đã làm cho bọn đầy tớ của giai cấp tư sản, nhất là bọn tiểu nhân: Bọn
Men-sê-vích, phái “Đời sống mới", bọn xã hội chủ nghĩa cách mạng cánh hữu
cười nhạo chúng ta”16. Và Lênin khẳng định: "Chúng ta cần nghiên cứu những
đặc điểm của đoạn đường mới vô cùng gay go đang dẫn tới chủ nghĩa xã hội,
không nên giấu giếm những sai lầm, những nhược điểm của chúng ta. mà phải
cố gắng kịp thời làm nốt những cái chúng ta chưa làm xong"17.
Trong khi sử dụng chuyên gia tư sản, Lênin cũng đã giải thích cho quần
chúng hiểu thấu đáo về sự cần thiết, ý nghĩa của việc làm đó, không che giấu
trước quần chúng rằng tại sao chúng ta phải sử dụng chuyên gia tư sản. Làm
như thế là để giáo dục quần chúng và cùng với quần chúng học tập kinh
nghiệm để cùng nhau xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Lênin nói: “Giả sử nước Cộng hòa xô viết Nga cần 1000 nhà hóa học
và chuyên gia hạng nhất trong các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, kinh nghiệm
thực tiễn để chỉ đạo lao động của nhân dân nhằm đẩy mạnh hết sức nhanh
nền kinh tế trong nước. Giả sử rằng phải trả cho mỗi “ngôi sao bậc nhất” ấy...
một năm là 25.000 rúp. Giả sử như phải tăng số tiền đó (25 triệu rúp) lên gấp
đôi...thậm chí gấp 4 lần. Thử hỏi một món tiền chi hàng năm là năm chục
hoặc một trăm triệu rúp vào cải tổ lao động của nhân dân theo thành tựu mới

nhất của khoa học kỹ thuật, như vậy liệu có thể coi là quá đáng hoặc quá sức
đối với một nước Cộng hòa Xôviết không? Cố nhiên là không” 18. Và Lênin
nói tiếp: “Nếu trong khoảng một năm, những người tiên tiến giác ngộ trong
công nhân và nông dân nghèo, với sự giúp đỡ của cơ quan xôviết, mà thành
công trong việc tổ chức nhau lại, tự đặt mình vào kỷ luật và nỗ lực tạo nên
một kỷ luật lao động chặt chẽ, thì sau một năm, chúng ta sẽ trút bỏ được
sđd. tr.218.
sđd. tr.219.
18 sđd. tr.219-220.
16
17


“cống vật” ấy, khoản tiền công mà chúng ta sẽ có thể giảm bớt được thậm chí
sớm hơn nữa”19.
Trong điều kiện mới giành được chính quyền, trình độ lao động của
người Nga còn thấp kém so với các nước tiên tiến, kỷ luật lao động chưa cao,
còn tồn tại những tàn tích của chế độ nông nô, muốn giành được thắng lợi
hoàn toàn trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhà nước Cộng hòa
Xôviết phải học những cách làm đặc biệt đó, những phương pháp hợp lý nhất
như kiểm kê, kiểm soát, tiếp thu những thành quả quý giá nhất trong lĩnh vực
khoa học kỹ thuật mà chủ nghĩa tư bản để lại (chứ không phải là tiếp thu mọi
cái). Thực hiện triệt để về các nguyên tắc quản lý của Chính quyền Xôviết,
chú ý đến đặc điểm của thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản đi lên chủ nghĩa xã
hội. Tổ chức thi đua xã hội chủ nghĩa để nâng cao năng suất lao động, khi cần
thiết phải dùng cả những biện pháp cưỡng bức đối với các phần tử tư sản, với
mục đích đem lại hiệu quả cao nhất trong sản xuất, phân phối và trao đổi sản
phẩm xã hội chủ nghĩa.
2.3. Tổ chức thi đua
Việc tổ chức thi đua chiếm một vị trí quan trọng trong xây dựng và

phát triển của nhà nước chuyên chính vô sản. Thi đua là một công cụ, một
biện pháp để tăng cường kỷ luật lao động, nâng cao năng suất lao động là một
trong những đòn bẩy để phát triển kinh tế, xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Trong tác phẩm này, Lênin vạch rõ sự khác nhau căn bản về tính chất
của hai phương pháp thi đua. Dưới chủ nghĩa xã hội thì thi đua là thực chất,
công khai, là động lực để phát triển kinh tế - xã hội; ngược lại, dưới chủ nghĩa
tư bản thì thi đua là hình thức, giả tạo, giấu giếm, để che đậy những điều bí
ẩn, triệt tiêu mất động lực của sự phát triển. Nhưng đây lại là điều mà giai cấp
tư sản thích tung ra để vu khống, chế nhạo chủ nghĩa xã hội. Chúng cho rằng,
chủ nghĩa xã hội phủ nhận thi đua. Nhưng thực ra chỉ có chủ nghĩa xã hội mới
thực sự có thi đua, bởi thi đua có tính chất quần chúng thực sự và là động lực
phát triển xã hội.
19

Sđd. tr.221.


Phê phán những người trong “phái tả” cho rằng: Trong chủ nghĩa xã
hội không cần phải thi đua, vì đã có kỷ luật lao động rồi, Lênin cho rằng: Chỉ
có trong chủ nghĩa xã hội lần đầu tiên mở đường (nhờ đã xóa bỏ được các giai
cấp và do đó xóa bỏ được sự nô dịch quần chúng)- cho một cuộc thi đua thực
sự có tính chất quần chúng. Và chính tổ chức xôviết trong khi chuyển từ nền
dân chủ hình thức của chính thể cộng hòa tư sản sang việc quần chúng lao
động thực sự tham gia công tác quản lý. Lần đầu tiên đã tổ chức phong trào
thi đua một cách rộng rãi.
Để thực hiện công tác thi đua một cách thiết thực, hiệu quả, Lênin cho
rằng cần phải có những nguyên tắc của thi đua, những phương pháp thi đua cụ
thể, rõ ràng.
Trước hết, phải thực hiện nguyên tắc công khai. Đối với Chính quyền
Xôviết, nguyên tắc này cũng khác xa (trái ngược) với chế cộng hòa tư sản.

Bởi dưới chế độ tư bản chỉ đảm bảo công bố về mặt hình thức, còn trong thực
tế, nó làm cho báo chí phải lệ thuộc vào tư bản, nó che giấu những sự việc,
những quá trình xảy ra trong công xưởng, nơi sản xuất, trong giao dịch buôn
bán... bằng những bức màn bí mật và quyền “tư hữu thiêng liêng”.
Còn nhà nước Xôviết phương pháp tổ chức thi đua được thực hiện theo
chế độ công bố công khai thực sự, bằng phương tiện báo chí giúp cho người
dân hiểu ý nghĩa tích cực của nó, qua đó học tập những điển hình tiên tiến,
những kinh nghiệm hay, để họ hăng hái trong lao động, sản xuất và phát triển
kinh tế, (như: công khai áp dụng chế độ kiểm toán, sản xuất lúa mì, quần áo,
nhu yếu phẩm...), và mỗi công xưởng, nhà máy, cơ sở sản xuất tiêu dùng, các
làng, công xã đều là công việc chung của nhà nước và là của toàn dân. Đó là
điều có ý nghĩa bậc nhất của công tác thi đua xã hội chủ nghĩa.
Phạm vi thi đua rộng lớn, toàn diện, tất cả mọi người, mỗi tổ chức sản
xuất đều tham gia thi đua một cách thiết thực, rộng rãi; thi đua trên các lĩnh
vực chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội. Nhưng, Lênin cũng nhấn mạnh
nhiệm vụ trong lúc này thì thi đua trong kinh tế là quan trọng nhất, có nghĩa là


sự thi đua phải đặt ra mục đích rõ ràng, có trọng tâm, trọng điểm, như vậy chủ
nghĩa xã hội mới thắng thế chủ nghĩa tư bản được.
Biện pháp thi đua, công khai thực sự những sự việc có trong thực tế,
thông qua các phương tiện thông tin đại chúng như báo, đài... bằng phương
pháp nêu gương, điển hình để cho mọi người học tập. Điều này có ý nghĩa
tích cực, có tác dụng to lớn trong việc thúc đẩy sản xuất phát triển; nó trái
ngược với kiểu thi đua hình thức, thủ đoạn, bịp bợm chính trị của bọn tư bản,
để che giấu những việc làm mờ ám trong sản xuất, buôn bán, lưu thông hàng
hóa, “bức màn bí ẩn thương mại”.
“Sau khi giành chính quyền để chuyển sang tay giai cấp vô sản, sau khi
đã đi tước quyền sở hữu của bọn đi tước đoạt, thì tình hình thay đổi một cách
căn bản, và như những nhà xã hội chủ nghĩa có tiếng tăm nhất đã nhiều lần

nêu rõ- lần đầu tiên sức mạnh của tấm gương đã có khả năng phát huy tác
dụng rộng rãi của nó”20.
Những công xã gương mẫu phải và sẽ đóng vai trò giáo dục, hướng dẫn
và thúc đẩy các công xã lạc hậu cùng phát triển.
Báo chí là một công cụ quan trọng để giới thiệu những tấm gương,
những điển hình tiên tiến. Và phải giới thiệu hết sức tỷ mỉ những thành công
của các công xã kiểu mẫu, phải nghiên cứu những nguyên nhân thành công,
những phương pháp làm việc và quản lý của các công xã đó, bằng phương
pháp thống kê, kiểm soát toàn dân một cách hết sức chặt chẽ và cụ thể.
“Trong xã hội tư bản, công tác thống kê là một việc của riêng: những
thành viên nhà nước” còn chúng ta phải giao công tác thống kê đó cho quần
chúng”21.
Tác dụng của công tác thống kê, kiểm soát để cho quần chúng và để
cho mọi người lao động dần dần học, rồi tự mình hiểu và thấy được phải lao
động như thế nào và lao động đến mức nào, có thể nghỉ ngơi như thế nào và
đến mức nào.
20
21

sđd. tr.234.
sđd. tr.234.


Để cho sự so sánh những kết quả thiết thực của việc quản lý kinh tế
trong các công xã khác nhau trở thành đối tượng tất cả mọi người chú ý và
nghiên cứu.
Để cho công xã xuất sắc nhất được đền đáp ngay lập tức (giảm ngắn
ngày lao động, tăng tiền công), các công xã được sử dụng một số lượng nhiều
hơn của cải và vật phẩm văn hóa hay mỹ phẩm đó là điều đáng khích lệ.
Công tác thi đua xã hội chủ nghĩa là một việc làm mới mẻ, cần phải

được tiến hành nột cách lâu dài, bền bỉ, phải tốn nhiều thời gian, sức lực trí
tuệ; đầy những khó khăn và thử thách do bọn phản động tư sản, bọn đầu cơ,
cơ hội chống phá như: Coóc- ni- lốp, Kê- renx- ki, bọn Gô- txơ và bọn Máctốp đang ra sức trả thù giai cấp công nhân Nga,- cần phải kiên trì và quyết tâm
lớn bằng cả con tim và khối óc của giai cấp vô sản.
“Không phải chỉ mất hàng tuần mà phải mất hàng bao nhiêu tháng, bao
nhiêu năm thì một giai cấp mới trong xã hội, hơn nữa một giai cấp trước kia
bị áp bức, bị đầy đọa trong cảnh khốn cùng và dốt nát, mới có thể làm quen
với tình hình mới của mình, mới nhìn nhận kỹ lưỡng mọi vật xung quanh
được, mới tổ chức tốt công tác của mình. Cố nhiên đảng lãnh đạo giai cấp vô
sản cách mạng chưa thể có kinh nghiệm và thói quen trong việc thi hành các
biện pháp tổ chức đại quy mô cho hàng triệu, hàng chục triệu công dân; đảng
ấy phải mất nhiều thời gian mới thay đổi được những trở ngại của chính bản
thân, về thói quen cũ, nhận thức... Nhưng công việc đó không có cái gì là
không thể thực hiện được... một khi chúng ta kiên trì theo đuổi mục tiêu vĩ đại
và khó khăn ấy thì chúng ta sẽ thực hiện được mục tiêu ấy”22(22).
Một yêu cầu cũng vô cùng quan trọng, qua công tác thi đua phải biết
tìm
tòi, phát hiện, nâng đỡ, động viên, khuyến khích, đề bạt những người tài
được phát hiện trong dân chúng mà đã bị bọn tư bản vùi dập, vứt bỏ để cho họ
có cơ hội cống hiến, phục vụ cho cách mạng. Tác dụng của công tác thi đua
22

sđd. tr.235-236.


là: Qua phong trào thi đua mới giúp cho đảng lựa chọn được những cán bộ ưu
tú đưa vào cơ quan lãnh đạo và quản lý đất nước.
Lênin cũng lưu ý, trong phong trào thi đua không tránh khỏi những bọt
bẩn, phần tử bịp bợm của bọn phiêu lưu mạo hiểm khoe khoang, ba hoa,
chưởi rủa... Lênin coi đó là con chó ghẻ của bọn tư bản sủa ăng ẳng con voi

vô sản. Nhưng cứ mặc kệ nó, chúng ta cứ đi trên con đường của chúng ta một
cách hết sức nhẫn nại và thận trọng, với những bộ óc sáng suốt, có bản lĩnh và
tài tổ chức trong thực tiễn, trung thành với chủ nghĩa xã hội.
Tất cả đều được thực hiện từng bước vững chắc, khoa học và cần
thường xuyên học tập trong thực tế.
Để thực hiện tốt những vấn đề kinh tế nêu trên. Lênin đã đề cập đến
vấn đề mấu chốt mà phải củng cố, tăng cường chuyên chính vô sản. Lênin coi
nguyên tắc tập trung dân chủ là nguyên tắc quan trọng nhất để phát huy hiệu
lực của chuyên chính vô sản.
3- Thực hiện chuyên chính vô sản
Về chuyên chính vô sản và mối quan hệ giữa chuyên chính vô sản và
dân chủ xã hội chủ nghĩa.
Trong tác phẩm này, Lênin cho rằng, nguyên tắc trong nhận thức phải
hiểu rõ tính tất yếu, mục đích và thực chất của chuyên chính vô sản và dân
chủ xã hội chủ nghĩa. Đó là điều cần thiết để thực hiện bước chuyển từ chủ
nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Bởi đối với những nước đang trong quá
trình phát triển nhanh chóng, với những bước ngoặt đột phá từ một nền kinh
tế bị tàn phá hết sức nặng nề do chiến tranh, muốn phát triển nhanh và giành
thắng lợi hoàn toàn thì không có con đường nào khác là phải thực hiện
chuyên chính vô sản. Tất cả mọi giải pháp trung gian khác đều là bịp bợm,
nhảm nhí, không thực tế, khách quan và khoa học. Thực hiện chuyên chính vô
sản để đi lên chủ nghĩa xã hội vì hai nguyên nhân. Theo Lênin: “Ai tưởng
rằng bước chuyển từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội có thể thực hiện


được mà không cần đến cưỡng bức và chuyên chính, thì sẽ phạm một điều dại
dột hết sức to lớn và tỏ ra không tưởng một cách hết sức vô lý”23.
Lênin đã chứng minh rằng: “Năm 1917-1918 xác minh lý luận của Mác
một cách hết sức hiển nhiên, rất rõ rệt và rất hùng hồn, nên chỉ có những
người hoàn toàn đần độn hoặc cố tình không muốn thừa nhận sự thật, mới có

thể lầm lạc về điểm đó mà thôi. Hoặc là nền chuyên chính của... (tư sản kiểu
Nga), hoặc là nền chuyên chính của giai cấp vô sản; đối với một nước đang ở
trong một quá trình phát triển vô cùng nhanh chóng với những bước ngoặt hết
sức đột ngột, đang trong tình trạng của một sự tàn phá ghê gớm về kinh tế do
hậu quả của một cuộc chiến tranh tàn khốc nhất, thì không thể nói đến một lối
thoát nào khác được”24.
Lênin chỉ rõ rằng, thực hiện chuyên chính là một tất yếu vì do hai
nguyên nhân:
Thứ nhất, do sự phản kháng của giai cấp bóc lột, bởi “Người ta không
thể chiến thắng và diệt trừ được chủ nghĩa tư bản, nếu không thẳng tay đập
tan sự phản kháng của bọn bóc lột, là bọn mà người ta không thể nào tước hết
ngay được tất cả của cải của chúng, những ưu thế của chúng về mặt tổ chức
và mặt hiểu biết, và do đó trong một thời gian khá dài chúng không khỏi có
những âm mưu lật đổ chính quyền của những người nghèo khổ, chính quyền
mà chúng rất thù ghét”25.
Thứ hai, những tàn dư của xã hội cũ, những phần tử hủ bại, những thói
hư tật xấu của xã hội cũ để lại như bọn lưu manh giết người, đầu cơ, hối lộ,
những hành động xấu xa, ti tiện đủ loại. Đó là, “nếu ngay như không có chiến
tranh với nước ngoài, thì cũng không thể nào có được một cuộc đại cách
mạng nào nói chung, và nhất là một cuộc các mạng xã hội chủ nghĩa, mà lại
không có một cuộc chiến tranh trong nước, nghĩa là một cuộc nội chiến gây ra
một tình trạng tàn phá kinh tế còn to lớn hơn cả sự tàn phá của cuộc chiến
Sđd. tr.237.
sđd. tr.238.
25 sđd. tr.238.
23
24


tranh với nước ngoài nữa”26. Đó là những hậu quả của chiến tranh, những hạn

chế do lịch sử để lại.
Lênin bàn đến tính tất yếu của chuyên chính trong điều kiện cụ thể của
nước Nga sau cách mạng vô sản và nhấn mạnh rằng, “chuyên chính là một
danh từ có ý nghĩa lớn. Và những danh từ có ý nghĩa lớn thì không nên tùy
tiện nói bừa bãi. Chuyên chính là một chính quyền sắt, có dũng khí cách
mạng và nhanh chóng, thẳng tay khi cần trấn áp bọn bóc lột cũng như bọn lưu
manh. Thế mà chính quyền ta lại quá hiền thấy nó giống thạch hơn là giống
sắt”27. Lênin nhắc nhở rằng: Không có một phút nào được quên rằng thế lực
tự phát tư sản và tiểu tư sản đang đấu tranh chống Chính quyền xô- viết bằng
hai cách:
Một mặt hành động từ bên ngoài vào, bằng hành động tấn công từ bên
ngoài thông qua những cuộc nổi loạn, chiến tranh; hoặc bằng sự phản ánh bẩn
thỉu trên lĩnh vực "tư tưởng" của chúng, tức là bằng vô số những lời dối trá,
vu khống tràn ngập trên báo chí...
Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, theo Lênin, được biểu hiện qua một số
nhiệm vụ sau:
Một là, các cử tri đều là nhân dân lao động, bị bóc lột, còn giai cấp tư
sản thì bị loại ra, tất cả những người nghèo khổ, không trừ một ai đều có thể
tham gia quản lý nhà nước, cần phải có một tòa án mới, (vì hoạt động của các
tòa án là một trong những chức năng của việc quản lý nhà nước), trước hết để
chống lại bọn bóc lột, tước bỏ hết đặc quyền, đặc lợi và ngăn chặn âm mưu
khôi phục lại nền thống trị của chúng. Mặt khác, tòa án bảo đảm cho mọi
người lao động chấp hành một cách nghiêm ngặt nhất kỷ luật tự giác. Đồng
thời, tòa án phải có trách nhiệm lớn lao là giáo dục nhân dân thực hiện
nghiêm kỷ luật lao động. Và tòa án cũng là cơ quan thực hiện sự cưỡng bức
khi cần thiết đối với các phần tử hủ bại, phản động trong thời kỳ quá độ lên
chủ nghĩa xã hội.
26
27

sđd. tr.238-239.
Sđd. tr.240.


Hai là, mọi thủ tục và những hạn chế có tính chất quan liêu đều bị xóa
bỏ, quần chúng tự quyết định lấy thể thức và thời hạn bầu cử. Có quyền tự do
bãi miễn những người mà họ bầu ra. Đối với các cơ quan dân cử, các Xôviết
cũng vậy. Bởi mục đích của cách mạng là làm cho quần chúng lao động đều
được tham gia quản lý kinh tế, quản lý xã hội. Do đó, tất cả mọi tổ chức, mọi
biện pháp nhằm để đạt mục đích đó đều phải được củng cố và phát triển, và
các cơ quan đó đều càng phải tham gia tích cực trong việc quản lý.
Ba là, các tổ chức chính trị xã hội khác như công đoàn, đoàn thanh
niên, các hội, hợp tác xã, trong điều kiện lịch sử mới là chuyên chính vô sản,
dưới sự lãnh đạo của đảng cũng đều phải triệt để thực hiện chuyên chính với
kẻ thù, với bọn bóc lột, đồng thời không ngừng củng cố mối quan hệ với quần
chúng lao động, đoàn kết chặt chẽ với họ để cùng tiến hành xây dựng xã hội,
xã hội chủ nghĩa.
Bốn là, hình thành tổ chức của đội tiền phong của những người lao
động, giúp cho đội tiền phong lãnh đạo đại đa số quần chúng bị bóc lột, thu
hút sự tham gia sinh hoạt chính trị- làm thế nào cho thực sự toàn thể nhân dân
đều học tập được công tác quản lý và bắt đầu chuyển sang đảm nhiệm được
công tác tổ chức và quản lý. Nhà nước chuyên chính vô sản phải đào tạo cho
được thế hệ những cán bộ có tài tổ chức đáp ứng được những nhiệm vụ mới
của người lãnh đạo, phải kiên quyết thay đổi và đưa ra khỏi tổ chức Xôviết
những lề thói cũ, phát hiện, khuyến khích, đề bạt những nhà tổ chức có tài
trong quần chúng nhân dân vào những cương vị để chỉ đạo quá trình sản xuất,
tạo điều kiện cần thiết để họ trở thành những người lãnh đạo xuất sắc trong
tập thể lao động, phát huy được mọi sức mạnh sáng tạo dưới xã hội mới.
Đó là những đặc trưng chủ yếu của chế độ dân chủ đã được thi hành ở
Nga, một chế độ dân chủ kiểu mới cao hơn dân chủ tư sản.

III. Ý nghĩa của tác phẩm
Tác phẩm "Những nhiệm vụ trước mắt của Chính quyền Xôviết" là một
tác phẩm quan trọng của Lênin nói về kế hoạch xây dựng chủ nghĩa xã hội và