MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ, VAI TRÒ CỦA GIUN ĐŨA NEOASCARIS VITULORUM TRONG HỘI CHỨNG TIÊU CHẢY BÊ, NGHÉ DƢỚI 3 THÁNG TUỔI Ở TỈNH TUYÊN QUANG VÀ BIỆN PHÁP ĐIỀU TRỊ

2
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
--------------------    --------------------

Lời cảm ơn
Tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể khoa sau Đại học - Trường Đại học
nông lâm Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học

LÊ THỊ THANH NHÀN

tập và thực hiện luận văn Thạc sỹ nông nghiệp.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình tới PGS.TS. Nguyễn Thị
Kim Lan - Phó hiệu trưởng Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên đã tận

Tên đề tài:

"MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ, VAI TRÒ CỦA GIUN ĐŨA
NEOASCARIS VITULORUM TRONG HỘI CHỨNG TIÊU CHẢY
BÊ, NGHÉ DƢỚI 3 THÁNG TUỔI Ở TỈNH TUYÊN QUANG VÀ
BIỆN PHÁP ĐIỀU TRỊ"

tình giúp đỡ và trực tiếp hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện và hoàn
thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn các cô, chú, anh, chị em, các bạn bè đồng
nghiệp Chi cục Thú y tỉnh Tuyên Quang đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều
kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn.
Cuối cùng xin được dành lời cảm ơn tới gia đình, những người thân đã
động viên, chia sẻ với tôi trong suốt khoá học và thực hiện luận văn này.

Chuyên ngành: Thú y

Mã số: 60.62.50

Thái Nguyên, ngày 14 tháng 6 năm 2008
Tác giả luận văn

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP
Lê Thị Thanh Nhàn
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Lan

Thái Nguyên, 2008

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




3

4

Lời cam đoan

ĐẶT VẤN ĐỀ

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn
này là hoàn toàn trung thực và chưa hề sử dụng cho bảo vệ một học vị nào.
Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã được cảm ơn và các
thông tin, tài liệu trích dẫn trong luận văn này đã được ghi rõ nguồn gốc.

Những năm gần đây, ngành chăn nuôi đã được Nhà nước và nhân dân

đầu tư phát triển, nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội về sản lượng và chất lượng
thực phẩm cao. Một số địa phương đã tập trung phát triển đàn bò sữa, đặc biệt
là đàn trâu bò thịt để đáp ứng nhu cầu về thực phẩm, góp phần nâng cao đời
sống xã hội.

Thái nguyên, ngày 14 tháng 6 năm 2008

Trong ngành chăn nuôi, chăn nuôi trâu bò nói riêng và chăn nuôi gia

Tác giả luận văn

súc nhai lại nói chung có một ưu thế đáng chú ý là thức ăn chăn nuôi chủ yếu
là cỏ và phế phụ phẩm nông nghiệp, song lại có khả năng cung cấp một lượng
lớn thực phẩm có giá trị cho người tiêu dùng. Ngoài ra, chăn nuôi trâu bò đã
góp phần cơ bản giải quyết sức cày kéo cũng như bổ sung một lượng phân

Lê Thị Thanh Nhàn

bón hữu cơ đáng kể cho sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi.
Tuyên Quang là một tỉnh miền núi phía Bắc còn rất khó khăn về điều kiện
kinh tế, điều kiện địa hình phức tạp không thể áp dụng cơ giới hoá ở nhiều địa
phương, vì vậy, con trâu vẫn được coi là “đầu cơ nghiệp”.
Tuy nhiên, vấn đề dịch bệnh, trong đó có hội chứng tiêu chảy vẫn xẩy
ra phổ biến, gây trở ngại lớn cho ngành chăn nuôi nói chung và chăn nuôi trâu
bò nói riêng. Tiêu chảy thấy ở mọi lứa tuổi, nhưng ra nhiều nhất vẫn là ở bê
nghé từ sơ sinh đến ba tháng tuổi. Theo Lê Minh Trí (1995), ở bê nghé có đến
70-80% tổn thất nằm trong thời kỳ bú sữa mẹ và 80-90% trong số đó là hậu quả
của bệnh tiêu chảy gây ra.
Tiêu chảy có thể do nhiều nguyên nhân gây ra: do khí hậu thời tiết thay
đổi đột ngột, do thức ăn kém phẩm chất, do điều kiện vệ sinh chuồng trại

kém, do các bệnh nội khoa, do bệnh truyền nhiễm và bệnh ký sinh trùng
vv...Nhiều kết quả nghiên cứu về hội chứng tiêu chảy cho thấy: dù bất kỳ
nguyên nhân nào gây ra viêm nhiễm, tổn thương niêm mạc đường tiêu hoá
cũng dẫn đến rối loạn tiêu hoá và tiêu chảy (Hồ Văn Nam và cs, 1997 [25]).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




5

6

Đã có nhiều công trình nghiên cứu về nguyên nhân gây tiêu chảy cho
bê nghé, phần lớn các tác giả tập trung vào tìm hiểu nguyên nhân gây tiêu

Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

chảy ở giai đoạn bú sữa mẹ. Trong các nguyên nhân trên, ký sinh trùng đường
tiêu hoá, đặc biệt là giun đũa Neoascaris vitulorum có vai trò quan trọng đối

1.1. Hội chứng tiêu chảy ở bê nghé

với bê nghé dưới 3 tháng tuổi, bởi vì ngoài việc gây tiêu chảy, ký sinh trùng

1.1.1. Khái niệm về hội chứng tiêu chảy.

này còn là nguyên nhân mở đường cho các mầm bệnh khác xâm nhập.

Tiêu chảy ở bê nghé là một hiện tượng bệnh lý phức tạp gây ra bởi sự

Bệnh ký sinh trùng không gây thành dịch ổ dịch lớn như các bệnh do vi

tác động của nhiều yếu tố như: sự tác động bất lợi của điều kiện ngoại cảnh

khuẩn và vi rút khác, nhưng thường kéo dài âm ỉ, làm giảm năng xuất chăn

gây ra các stress cho cơ thể, chăm sóc, quản lý và vệ sinh kém, thức ăn nước

nuôi, ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng và phát triển của gia súc.

uống không đảm bảo... tạo điều kiện thuận lợi cho mầm bệnh xâm nhập vào

Theo Trịnh Văn Thịnh (1982) [38], tiêu chảy xảy ra quanh năm, trong

cơ thể, đặc biệt là các loại vi khuẩn và ký sinh trùng gây bệnh đường tiêu hoá,

đó tiêu chảy do giun đũa Neoascaris vitulorum chiếm tỷ lệ cao trong tổng số

dẫn tới nhiễm khuẩn và làm rối loạn quá trình tiêu hoá, gây ra hiện tượng tiêu

bê nghé sinh ra và tỷ lệ chết tới 38,97% trong tổng số bê nghé bị bệnh.

chảy ở bê nghé non. Đây cũng là những nguyên nhân đóng vai trò quan trọng

Là một cán bộ của Chi cục Thú y tỉnh Tuyên Quang, trực tiếp theo dõi

trong hội chứng tiêu chảy ở bê nghé. Bệnh lý xuất hiện thường là ở thể cấp

tình hình dịch bệnh trên đàn bê nghé, chúng tôi thấy hội chứng tiêu chảy khá

tính hoặc mãn tính, tuỳ thuộc tính chất và nguyên nhân gây bệnh tác động.

phổ biến, gây nhiều thiệt hại cho người chăn nuôi, đặc biệt đối với bê nghé

Đặc điểm của sự rối loạn tiêu hóa là tiêu chảy nhiều lần trong ngày, trong

giai đoạn dưới 3 tháng tuổi.

phân có nhiều nước so với bình thường do tăng tiết dịch ruột (Blackwell T.E,

Xuất phát từ thực tiễn chăn nuôi trâu bò sinh sản ở tỉnh Tuyên Quang,

1989 [42]; Fairbrother, 1992 [44]).

chúng tôi đã nghiên cứu đề tài: “Một số đặc điểm dịch tễ, vai trò của giun

1.1.2. Nguyên nhân gây tiêu chảy ở bê nghé.

đũa Neoascaris vitulorum trong hội chứng tiêu chảy của bê nghé dưới 3

Hội chứng tiêu chảy thường gặp ở gia súc, đặc biệt là gia súc non, gây

tháng tuổi ở tỉnh Tuyên Quang và biện pháp điều trị”.

thiệt hại lớn cho ngành chăn nuôi. Sự tổn thất ở bê nghé sơ sinh chiếm tỷ lệ
rất cao, mà chủ yếu là do bệnh tiêu chảy (Lê Minh Chí, 1995 [5]).

Với mục đích:
- Xác định một số đặc điểm dịch tễ hội chứng tiêu chảy ở bê nghé dưới

Nguyên nhân gây tiêu chảy rất đa dạng. Nhiều tác giả đã dày công tìm
hiểu nguyên nhân gây tiêu chảy. Tuy nhiên, tiêu chảy là hiện tượng bệnh lý có

3 tháng tuổi tại Tuyên Quang.
- Xác định vai trò của giun đũa Neoascaris vitulorum trong hội chứng

liên quan đến nhiều yếu tố, có yếu tố là nguyên nhân nguyên phát, có yếu tố
là nguyên nhân thứ phát. Vì vậy, để phân biệt rõ ràng nguyên nhân gây tiêu

tiêu chảy ở bê nghé.
- Đề xuất biện pháp điều trị tiêu chảy ở bê nghé có hiệu quả cao.

chảy là vấn đề không đơn giản. Sự phân loại chỉ có tính chất tương đối, chỉ
nêu được yếu tố nào chính xuất hiện đầu tiên, yếu tố nào phụ xuất hiện sau, để

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7

8

từ đó đưa ra phác đồ điều trị bệnh có hiệu quả. Tiêu chảy được coi là một hội

hình thành bệnh. Mầm bệnh nhiễm vào thức ăn, nước uống và trực tiếp vào cơ

chứng do nhiều nguyên nhân gây ra, có thể điểm qua các nguyên nhân sau đây:

thể gia súc, khi gặp điều kiện thuận lợi dễ tăng sinh số lượng và gây bệnh.

1.1.2.1. Nguyên nhân do điều kiện ngoại cảnh.

Purvis G.M và cs 1985 [52]). Trứng hoặc ấu trùng giun sán, noãn nang cầu

Điều kiện ngoại cảnh, một trong những yếu tố thường xuyên tác động

trùng có sức gây bệnh cũng xâm nhập vào cơ thể ký chủ qua đường tiêu hoá,

lên cơ thể gia súc chính là điều kiện thời tiết, khí hậu. Với sự tác động liên tục

do nhiễm vào thức ăn, nước uống (Phạm Văn Khuê, 1996 [12]; Nguyễn Thị

của bức xạ mặt trời cũng như những biến đổi bất thường về nhiệt độ, ẩm độ,

Kim Lan và cs, 1999 [13]).

gây ra các stress cho cơ thể. Chính sự tác động này, làm cho cơ thể động vật

Trong một số trường hợp bê nghé bị tiêu chảy do dinh dưỡng không

luôn có các đáp ứng điều chỉnh với điều kiện ngoại cảnh thay đổi, làm sức đề

hợp lý, có thể do bê nghé bú quá nhiều sữa, thức ăn nhiễm nấm mốc, giàu

kháng giảm sút, khả năng mắc bệnh tăng (Rosenberg N.J, 1974 [56]).

protein, nhiều nước, thức ăn non tươi, khẩu phần ăn thay đổi đột ngột, thành

Nước ta có khí hậu nhiệt đới gió mùa, phân chia làm 4 mùa rõ rệt, trong
mỗi mùa lại có đặc điểm riêng biệt đặc trưng, khác nhau rõ rệt. Nhiều đợt thời

phần dinh dưỡng không cân đối... Bệnh biểu hiện ở mức độ bình thường,
nhanh hồi phục khi thay đổi khẩu phần ăn hợp lý.

tiết thay đổi đột ngột từ nắng sang mưa, từ nóng sang lạnh, tác động xấu đến

Trong thức ăn thiếu một số nguyên tố đa, vi lượng như sắt, đồng hoặc

vật nuôi và cây trồng. Vụ đông xuân nhiệt độ tăng cao dần, các đợt mưa đầu

thừa molipden... cũng gây ra những rối loạn tiêu hoá, gây tiêu chảy ở thể cấp

mùa làm độ ẩm không khí tăng cường, đây là điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn

tính hoặc mãn tính, kèm theo sự thay đổi màu sắc lông da và thiếu máu.

có hại phát triển và gây bệnh. Các bệnh truyền nhiễm xảy ra mạnh, gây chết

(Daniels G và cs, 1990 [43]).

nhiều gia súc, trong đó bệnh phổ biến thường gặp ở gia súc non là các bệnh về

1.1.2.3. Nguyên nhân do vi khuẩn và virus.

đường tiêu hoá (Nguyễn Vĩnh Phước, 1974 [28]; Sử An Ninh, 1993 [26]; Đào

Ở những điều kiện nhất định, vi khuẩn được xem như là tác nhân thứ

Trọng Đạt và cs, 1996 [8]; Hồ Văn Nam và cs, 1997 [25]). Theo Trịnh Văn

phát sau những nguyên nhân về thức ăn, chăm sóc quản lý. Trong đường tiêu

Thịnh (1962,1982) [36], [38], thời tiết ấm và ẩm là điều kiện thuận lợi cho

hoá của động vật, ngoài các vi khuẩn có lợi có tác dụng lên men, phân giải

trứng và ấu trùng giun sán tồn tại và phát triển ở ngoại cảnh, từ đó gây bệnh

các chất trong đường tiêu hoá, giúp cho sinh lý tiêu hoá của gia súc diễn ra

cho gia súc, gia cầm.

bình thường, còn có một số loài vi khuẩn có hại như E. coli, Salmonella, họ vi

1.1.2.2. Nguyên nhân tiêu chảy do thức ăn dinh dưỡng.

khuẩn yếm khí Clostridium, họ cầu khuẩn Streptococcus... là những vi khuẩn

Thức ăn là một trong những nguyên nhân gây ra tiêu chảy cho bê nghé.

quan trọng gây ra rối loạn tiêu hoá, viêm ruột hoại tử và tiêu chảy ở người và

Như ta đã biết, mầm bệnh có thể xâm nhập vào cơ thể gia súc bằng nhiều

nhiều loài động vật khi có điều kiện thuận lợi (Vũ Văn Ngũ và cs, 1997 [27]).

đường khác nhau như: qua da, niêm mạc, các vết thương, qua đường hô hấp,

Rối loạn tiêu hoá dẫn tới tiêu chảy ở động vật do các vi sinh vật gây ra

qua đường tiêu hoá. Song trong hội chứng tiêu chảy, sự xâm nhập của các yếu

thường có những đặc điểm đặc trưng về biểu hiện bệnh lý riêng của từng loài.

tố gây bệnh qua đường tiêu hoá có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong sự

E.coli thường là nguyên nhân gây bệnh nguyên phát ở bê nghé 1-2 ngày tuổi,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9

10

gây tiêu chảy, phân sống ở bê nghé lớn hơn và từ đó tạo ra những phản ứng

giống Bacteroides...là những vi khuẩn có lợi cho gia súc. Khi có tác động của

stress hoặc nhiễm trùng kế phát các bệnh khác. Triệu chứng chủ yếu của bệnh

yếu tố khí hậu thời tiết, một số bệnh truyền nhiễm, trạng thái stress, thức ăn

tiêu chảy bê nghé do E.coli cũng như triệu chứng tiêu chảy do các nguyên

chất lượng kém làm rối loạn quá trình trao đổi chất, một số vi khuẩn có khả

nhân khác, đó là hiện tượng tiêu chảy cấp tính, mất nước và rối loạn điện giải;

năng cạnh tranh cao sẽ ức chế các vi khuẩn khác tạo ra hiện tượng loạn

phân thường từ nhão đến toàn nước, màu của phân chuyển từ vàng nhạt sang

khuẩn. Đặc biệt, một số vi khuẩn đường ruột như Salmonella, E.coli tăng sinh

màu trắng, phân có lẫn vết máu, có mùi hôi thối. Đặc điểm gây bệnh của

quá nhiều, lan tràn lên phía trên của ống tiêu hoá, chúng sản sinh một lượng

E.coli là vi khuẩn chỉ tác động chủ yếu ở đường tiêu hoá cho nên khi bê nghé

độc tố đường ruột (Enterotoxin) rất lớn gây tiêu chảy ở gia súc.

chết thường xác gầy, bẩn, lông xù, bê bết phân, hông lõm, xương cánh hông

1.1.2.5. Nguyên nhân do ký sinh trùng.

nhô cao, niêm mạc ruột non bị xuất huyết, có chỗ tụ máu. (Phạm Sỹ Lăng và

Các ký sinh trùng trong đường tiêu hoá, ngoài tác động chiếm đoạt chất

Lê Văn Tạo, 2002 [18]). Vi khuẩn Salmonella xâm nhập vào cơ thể qua

dinh dưỡng của vật chủ, còn có một tác hại lớn khác là gây tổn thương niêm

đường tiêu hoá, chúng bám vào các tế bào nhung mao ruột, xâm nhập vào lớp

mạc ruột, tạo điều kiện cho các vi khuẩn xâm nhập gây bệnh, làm rối loạn quá

tế bào biểu mô, sản sinh độc tố đường ruột, phá huỷ niêm mạc ruột gây tiêu

trình phân tiết, gây viêm ruột và tiêu chảy cấp tính hoặc mãn tính. Độc tố của

chảy.

nhiều loài ký sinh trùng gây ngộ độc cho vật chủ, thể hiện bằng những biến
Có rất nhiều virus gây bệnh ở hệ tiêu hoá Coronavirus 1 và

loạn thần kinh.

Coronavirus 2, Rotavirus vv... làm tổn thương các niêm mạc ruột, phá huỷ

Gia súc thường nhiễm ký sinh trùng và bị bệnh ở thể mãn tính. Vì vậy,

quá trình hấp thu và điều tiết dịch, dẫn đến tiêu chảy nặng ở gia súc. Bệnh lý

triệu chứng tiêu chảy cũng ở thể mãn tính, hầu hết bị tiêu chảy song không liên

xuất hiện chủ yếu là viêm ruột, viêm kết tràng, manh tràng, tiêu chảy cấp hoặc

tục, có sự xen kẽ giữa tiêu chảy và bình thường, cơ thể thiếu máu, da và niêm

mãn tính, phân lỏng màu vàng, đôi khi có lẫn máu, tỷ lệ mắc bệnh và chết

mạc nhợt nhạt, kém ăn, thể trạng sa sút.

trong đàn cao. Nguyên nhân rối loạn tiêu hoá và tiêu chảy do Coronavirus 2
gây ra bệnh TGE (Transmissble Gastroenteritis), với triệu trứng nôn mửa kèm
theo tiêu chảy có nhiều nước, phân màu vàng hoặc hơi xanh, mùi hôi thối.
(Radostits O.M và cs, 1994 [53]).

Các loại ký sinh trùng đường ruột hay gây tiêu chảy cho bê nghé
thường gặp là: Cầu trùng; Giun đũa; Sán dây và các loại giun sán khác.
Ký sinh trùng là những sinh vật sống nhờ vào vật chủ khác đang sống,
chiếm đoạt chất dinh dưỡng của sinh vật đó để sống và phát triển. Ký sinh

1.1.2.4. Nguyên nhân tiêu chảy do rối loạn hệ vi khuẩn đường ruột:

trùng đường tiêu hoá ở bê nghé cũng không nằm ngoài cách sống này, chúng

Trong đường tiêu hoá của cơ thể gia súc, khu hệ vi sinh vật bình

ký sinh ở đường tiêu hoá của bê nghé và gây bệnh. Bệnh ký sinh trùng đường

thường đã ảnh hưởng rất lớn đến quá trình hấp thu dinh dưỡng của cơ thể, đó

tiêu hoá gây ra cho bê nghé không thành ổ dịch nguy hiểm, không làm cho bê

là sự hấp thu các axit amin, gluxít, các axit béo...Sự có mặt của các vi khuẩn

nghé chết nhiều (trừ những trường hợp bị bệnh nặng), song chúng gây tác hại

đường tiêu hoá như vi khuẩn lactobacillus, Bacillus subitilis, vi khuẩn thuộc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




11

12

nghiêm trọng, làm giảm sinh trưởng và phát triển của bê nghé, làm bê nghé
gầy còm, thiếu máu, khả năng sinh trưởng chậm.

Theo Phạm Sỹ lăng và Lê Văn Tạo (2002) [20], vi sinh vật và ký sinh

trùng xâm nhập vào đường tiêu hoá của súc vật non do ăn uống, chúng gây

Theo Phạm Sỹ Lăng và Phan Địch Lân (1999) [19], bệnh cầu trùng gây
ra ở bê nghé mắc với tỷ lệ từ 20 - 50%, có 7 loài cầu trùng phổ biến gây hại

tác hại khi số lượng nhiều, sức đề kháng của con vật giảm thấp hoặc khi ruột
bị tổn thương.

cho bê nghé. Trong quá trình ký sinh và phát triển ở ruột bê nghé, cầu trùng

Vi khuẩn đóng vai trò quan trọng gây tác hại trong hệ thống tiêu hoá

gây tổn thương lớp nhung mao ruột và lớp cơ vòng tiếp với nhung mao, làm

của súc vật. Chúng xâm nhập vào những chỗ tổn thương của niêm mạc dạ dày

tróc niêm mạc ruột và xuất huyết. Cầu trùng tiết ra enzym và độc tố, phá hoại

và nhung mao ruột, phát triển rất nhanh và tiết độc tố hoặc các men (enzym)

mô ruột, những tổn thương ở ruột tạo điều kiện cho vi khuẩn gây bệnh có sẵn

phá huỷ tổ chức nhung mao, làm tróc ra từng mảng và làm mất dần khả năng

trong ruột xâm nhập và gây viêm ruột kế phát.

hấp thụ chất dinh dưỡng.

Tiêu chảy ở bê, nghé do giun đũa Neoascaris vitulorum gây ra là nguyên
nhân đáng lưu ý. Theo các tác giả bê, nghé mắc sớm nhất là 14 ngày (tỷ lệ

Vi khuẩn còn làm vỡ các mao mạch trong lớp cơ tiếp với nhung mao
của ruột gây xuất huyết ruột.

23%), phổ biến ở 23 - 35 ngày tuổi (64%). Khi ký sinh trong đường tiêu hoá,

Các loài nấm độc, đặc biệt là nấm Candida albicans có trong thức ăn

giun đũa còn tiết chất độc làm bê nghé trúng độc, gây ỉa chảy và gầy sút nhanh.

thối mốc, xâm nhập vào ruột cũng gây tác hại tương tự như các vi khuẩn gây

Sán dây Moniezia expensa và Moniezia benedeni ký sinh ở ruột non

bệnh. Ngoài tác hại phá hoại tổ chức dạ dày, ruột gây ỉa chảy, nấm còn tiết

của bê nghé cũng thường gây viêm ruột thứ phát, có thể làm chết đến 80% gia

độc tố gây nhiễm độc toàn thân cho gia súc.

súc non bị bệnh. Mổ khám bê, nghé chết thấy nhiều sán cuộn lại thành từng

Sokol A và cs (1991) [57] cho biết; E.coli xâm nhập vào cơ thể động

búi ở ruột non, có những ca bệnh nặng có thể tới 200 - 300 gam sán dây ở

vật từ rất sớm, thậm chí khi vừa được sinh ra. Sau khi phát triển và tăng

ruột non.

nhanh ở tế bào thành ruột, vi khuẩn xâm nhập vào hệ lâm ba, hệ tuần hoàn

1.1.3. Bệnh lý và lâm sàng hội chứng tiêu chảy ở bê nghé.

gây nhiễm trùng và dung huyết. Vi khuẩn theo máu đi đến các cơ quan tổ

1.1.3.1. Bệnh lý.

chức, phá huỷ các tổ chức tế bào, gây viêm ruột, tiêu chảy và ngộ độc cấp,

Tiêu chảy là biểu hiện lâm sàng của quá trình bệnh lý đặc thù ở đường

làm cho gia súc chết nhanh.

tiêu hoá. Như đã đề cập ở trên, nguyên nhân gây hội chứng tiêu chảy rất đa

Các kết quả nghiên cứu cho thấy, sau khi được sinh ra một thời gian

dạng, do đó quá trình bệnh lý do chúng gây ra cũng rất phức tạp. Mỗi nguyên

ngắn, trong đường tiêu hoá, hô hấp của gia súc non đã xuất hiện một số loài vi

nhân khi tác động lên đường tiêu hoá đều theo một cơ chế nhất định, đồng

sinh vật, trong đó có các vi sinh vật gây bệnh. Những trường hợp tiêu chảy

thời vị trí tác động không giống nhau, vì vậy mà cơ quan tiêu hoá tổn thương

nặng hoặc chết do bội nhiễm, vi khuẩn còn được tìm thấy ở nhiều cơ quan, bộ

khác nhau và mức độ nặng nhẹ cũng khác nhau.

phận khác trong cơ thể như: gan, lách, thận, phổi, dạ dày, ruột non...

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




13

14

Radostits O.M (1994) [53], nghiên cứu cho thấy, 20 - 30% động vật

thời sẽ chết sau 7 - 10 ngày; mỗi ngày bê nghé ỉa 5-10 lần, mỗi lần ỉa phải

chết ở giai đoạn sơ sinh là do nguyên nhân tiêu chảy. Tiêu chảy ở động vật do

cong lưng rặn, nhưng phân rất ít và lẫn máu, vì vậy người ta gọi là bệnh lỵ đỏ

E.coli có sự liên quan chặt chẽ với điều kiện ngoại cảnh thay đổi đột ngột,

ở gia súc non.

cùng với sự chăm sóc nuôi dưỡng kém, làm giảm sức đề kháng, đó là nguyên

Như vậy, bệnh lý của hội chứng tiêu chảy ở bê nghé tập trung chủ yếu

nhân cơ bản dẫn tới rối loạn tiêu hoá, gây hiện tượng loạn khuẩn và tiêu chảy

ở đường tiêu hoá, từ tổn thương dẫn đến viêm ở ruột non hoặc ruột già. Nhìn

ở gia súc (Đào Trọng Đạt và cs, 1996 [8])

chung khi bê nghé bị tiêu chảy nặng đều dẫn đến mất nước, mất chất điện

Đối với những vi khuẩn gây bệnh đường ruột, độc tố do chúng tiết ra

giải, rối loạn hoạt động của enzim, từ đó làm rối loạn chức năng tiêu hoá hấp

hoặc các sản phẩm độc sinh ra trong quá trình huỷ hoại tế bào sẽ tác động lên

thu, rối loạn cân bằng dịch thể ở ruột. Mất nước có thể làm giảm lưu lượng

cơ chế hấp thu ở ruột và gây ra tiêu chảy.

tuần hoàn, dẫn đến truỵ tim mạch, gây tử vong.

Đã có nhiều tài liệu đề cập những biến đổi bệnh lý ở đường tiêu hoá
của bê nghé do ký sinh trùng gây ra.

1.1.3.2. Lâm sàng của hội chứng tiêu chảy ở bê nghé.
Biểu hiện lâm sàng của hội chứng tiêu chảy nói chung, dễ thấy và điển

Trong thời kỳ ấu trùng, giun đũa di hành và làm tổn thương một số khí

hình nhất là hiện tượng ỉa chảy. Phân lúc đầu có thể táo hoặc không, sau đó ỉa

quan như phổi, gan. Giun trưởng thành ở ruột non nhiều, cuộn thành búi gây

chảy, có thể sền sệt hoặc lỏng do các bệnh ký sinh trùng, trong khi các bệnh

tắc ruột, có khi làm thủng ruột. Giun còn tiết chất độc làm cho bê nghé trúng

phó thương hàn, dịch tả ở giai đoạn cuối phân lỏng hoặc vọt cần câu. Đồng

độc. Tác động cơ học và tác động do độc tố dẫn đến ruột non viêm cata, ruột

thời màu sắc phân cũng có sự khác nhau: bê nghé bị phó thương hàn phân có

tăng nhu động, gây cho bê, nghé ỉa chảy, gầy sút nhanh. Bệnh tích chủ yếu ở

màu vàng xám, bệnh do vi khuẩn E. coli phân chuyển từ vàng nhạt sang màu

đường tiêu hoá, có trường hợp có từ 200 - 300 giun xếp thành 5-6 hàng ở tá

trắng. Theo Phạm Sỹ Lăng và cs (2002) [18], bê nghé bị tiêu chảy phân có lẫn

tràng, vít chặt ruột, có trường hợp còn thấy giun đũa ở các bộ phận khác như

máu tươi hoặc màu nâu do tổ chức niêm mạc và mao mạch ở ruột bị phá hoại

dạ cỏ, dạ múi khế, ống dẫn mật. (Phạm Sỹ lăng và cs, 2005 [21]).

có thể là biểu hiện lâm sàng của bệnh cầu trùng...

Ngoài ra, các tác giả còn cho biết; sán dây Moniezia expensa ký sinh ở

Bê nghé bị tiêu chảy thường có các biểu hiện như: thân nhiệt thường

ruột non bê nghé cũng gây tổn thương thành ruột non, làm cho gia súc bị viêm

tăng nhẹ, con vật uống nhiều nước, ăn ít hoặc bỏ ăn, đầu tiên phân sền sệt, vài

ruột cata và tiêu chảy.

ngày sau ỉa chảy nặng, phân chỉ là dịch màu xám xanh, xám vàng và có mùi

Trong các loại ký sinh trùng đường tiêu hoá bê nghé, cầu trùng là một
loại ký sinh trùng đơn bào cũng gây tiêu chảy. Trong quá trình ký sinh và
phát triển ở ruột bê nghé, cầu trùng đã gây tổn thương lớp nhung mao ruột
và lớp cơ vòng tiếp với nhung mao, làm tróc niêm mạc ruột và xuất huyết
ruột. Ở thể cấp tính, bê nghé bị nhiễm cầu trùng nếu không được điều trị kịp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



tanh, phân dính ở hậu môn và đuôi. Bê nghé ỉa chảy nặng có thể 10-15
lần/ngày, mất nước nhanh làm cho con vật trũng mắt, da nhăn nheo và chết
trong tình trạng mất nước, mất chất điện giải.
Bê nghé non bị tiêu chảy nặng thường chết sau 3-4 ngày, tỷ lệ chết cao
(30-40%), trong số số bê nghé bệnh nếu không điều trị kịp thời. Tuy nhiên, tỷ lệ
chết rất khác nhau tuỳ thuộc vào mức độ trầm trọng của bệnh. Theo Đỗ Dương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




15

16

Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32], tỷ lệ nghé ốm do giun đũa chiếm tới 38-

- Các bệnh do vi rút như: Coronavirut, Rotavirut... thường gây viêm

44% so với số nghé đẻ ra, số nghé chết về bệnh chiếm tới 25-50% số nghé ốm.

ruột, viêm kết tràng, manh tràng, tiêu chảy cấp hoặc mãn tính, phân lỏng màu

Như vậy, mỗi năm số nghé chết do giun đũa chiếm 20% số nghé đẻ ra.

vàng, đôi khi có lẫn máu, tỷ lệ bệnh và chết trong đàn cao, điều trị bằng kháng

Phạm Sỹ Lăng và Lê Văn Tạo (2002) [18] cho biết, những bê nghé mắc

sinh không có hiệu quả.

bệnh tiêu chảy do E.coli ở thể nhẹ có thể qua khỏi sau một vài ngày mà không

1.1.4. Chẩn đoán hội chứng tiêu chảy ở bê nghé.

cần điều trị, nhưng khoảng 15 - 20% số bê nghé bị bệnh ngày một nặng hơn,

suy sụp hoàn toàn, nhiễm độc huyết dẫn đến chết nếu không điều trị tích cực.
Ngoài những triệu chứng chung của bê nghé mắc hội chứng tiêu chảy,
các triệu chứng điển hình cho từng loại bệnh cũng biểu hiện rất rõ. Những
triệu chứng đặc trưng cho mỗi bệnh cho phép chẩn đoán phân lập hội chứng
tiêu chảy với các bệnh truyền nhiễm:
- Bệnh thương hàn ở bê nghé: là bệnh do vi khuẩn Salmonella gây ra,
vi khuẩn xâm nhập vào lớp tế bào biểu mô, sản sinh độc tố đường ruột, phá

Để việc điều trị đạt hiệu quả cao thì việc chẩn đoán tìm ra nguyên nhân
gây tiêu chảy rất quan trọng. Chẩn đoán một bệnh chính xác là rất khó khăn,
song để chẩn đoán chính xác được nguyên nhân gây ra hội chứng tiêu chảy
càng khó khăn hơn. Do vậy, khi chẩn đoán hội chứng tiêu chảy cần phải chú ý
xem xét rất nhiều yếu tố: đặc điểm dịch tễ, biểu hiện lâm sàng và phi lâm
sàng, kết quả mổ khám, các phương pháp chẩn đoán trong phòng thí nghiệm.
Đối với những bệnh nghi do ký sinh trùng, người ta thường dùng phương pháp
chẩn đoán xét nghiệm phân để tìm trứng giun sán; đối với bệnh do vi khuẩn
phải nuôi cấy trên các môi trường để phân lập và giám định vi khuẩn...

huỷ niêm mạc ruột gây tiêu chảy. Ở thể viêm ruột cấp thân nhiệt tăng 4041oC, ỉa chảy hoặc có trường hợp kiết lỵ, phân hôi thối chứa màng nhầy.

Ở thể cấp tính, con vật chết rất nhanh, chẩn đoán bệnh cần căn cứ các
yếu tố liên quan như: thức ăn, nước uống, phương thức chăn nuôi, chế độ

- Bệnh tiêu chảy bê nghé do vi khuẩn E.coli gây ra: phân thường từ

chăm sóc nuôi dưỡng, thời tiết khí hậu, tuổi bê nghé... Ví dụ bệnh ký sinh

nhão đến hoàn toàn là nước, màu của phân chuyển từ vàng nhạt sang màu

trùng thường phát triển trong những tháng nóng ẩm, mưa nhiều. Bệnh cầu

trắng, trong phân có lẫn những vết máu, có mùi hôi thối. Thân nhiệt bình

trùng bê nghé, khi thời tiết nóng ẩm, cho noãn nang cầu trùng dễ phát triển

thường hoặc tăng hơn một chút, vào giai đoạn cuối thân nhiệt thường hạ

đến giai đoạn cảm nhiễm ngay trên nền chuồng và bãi chăn thả. Người ta

xuống dưới mức bình thường.

cũng quan sát thấy bê nghé thường phát bệnh khi thời tiết thay đổi từ ấm áp

- Bệnh do giun đũa Neoascaris vitulorum thường gây ỉa chảy, phân

sang lạnh ẩm. Thiếu thức ăn cũng làm cho bê nghé giảm sức đề kháng. Đối

chuyển từ xanh đen sang vàng dần, rồi chuyển thành trắng. Bệnh thường thấy

với bệnh giun đũa, thường mắc ở bê nghé sơ sinh đến 3 tháng tuổi (23 - 64%),

ở bê nghé non từ 1-3 tháng tuổi, phân mùi thối khắm, con vật ỉa vọt cần câu,

đến 4 tháng tuổi thì không bị nhiễm. (Phạm Sỹ Lăng và Lê Văn Tạo, 2002

phân dính ở khuỷu chân, xung quanh hậu môn, thân nhiệt có thể tăng tới 40-

[20]).

o

41 C, khi sắp chết thân nhiệt hạ xuống dưới mức bình thường. Bê nghé từ 3
tháng tuổi trở lên thường không mắc bệnh giun đũa.

Nhiều tác giả lưu ý rằng, khi chẩn đoán bê nghé mắc tiêu chảy dựa vào
đặc điểm dịch tễ thì tuỳ từng điều kiện cụ thể mà loại trừ bớt khả năng gây
bệnh, để có kết luận ban đầu về nguyên nhân gây bệnh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




17

18

Biện pháp thường dùng nữa là căn cứ vào biểu hiện lâm sàng để chẩn
đoán, nhưng cần phải chẩn đoán phân biệt giữa các bệnh có triệu chứng tiêu

động vật thí nghiệm... là phương pháp vi sinh vật vẫn thường được áp dụng
trong chẩn đoán bệnh, trong đó có hội chứng tiêu chảy.

chảy để loại trừ nguyên nhân nghi ngờ và tìm ra nguyên nhân chính. Dù là

1.1.5. Biện pháp điều trị tiêu chảy cho bê nghé.

nguyên nhân gì dẫn đến tiêu chảy thì bê nghé đều biểu hiện bằng triệu chứng

Nguyên lý chung của điều trị tiêu chảy ở bê nghé cũng giống như các

ỉa chảy, phân lỏng hoặc toàn nước. Do tiêu chảy mất nước nên bê nghé gầy

gia súc khác là loại bỏ nguyên nhân gây bệnh. Nếu nguyên nhân do thức ăn

còm, ốm yếu, da nhăn, lông xù, niêm mạc nhợt nhạt. Nếu ỉa chảy kéo dài, con

thì phải thay đổi thức ăn, nếu nguyên nhân là vi khuẩn phải sử dụng các loại

vật suy nhược hoàn toàn, run rẩy, đứng không vững. Tiêu chảy nặng có thể

kháng sinh, hoá dược để tiêu diệt mầm bệnh. Nếu nguyên nhân là do ký sinh

dẫn đến truỵ tim mạch và chết. Nếu nguyên phát là do vi khuẩn, độc chất hoặc

trùng thì dùng các thuốc trị ký sinh trùng. Đồng thời với điều trị nguyên nhân

vi rút, rồi kế phát nhiễm khuẩn sẽ làm thân nhiệt tăng từ 0,5 - 1,5oC tuỳ theo

phải kết hợp với điều trị triệu chứng. Trước hết, kịp thời bổ sung nước và chất

mức độ nhiễm khuẩn. Tiêu chảy do độc tố, chất độc, thời tiết, thay đổi thức ăn

điện giải, các yếu tố vi lượng bị mất bằng cách cho uống hoặc truyền tĩnh

thì nhiệt độ cơ thể không tăng. Màu phân có thể thay đổi tuỳ thuộc nguyên

mạch các dung dịch nước muối sinh lý 0,9%, dung dịch đường ưu trương

nhân gây bệnh. Ví dụ, bê nghé sơ sinh bị nhiễm giun đũa thường phân có màu

20%, uống orezol. Ngoài ra, phải dùng các chất chống viêm như

trắng, nếu bị nhiễm Salmonella thì phân có màu vàng, bê nghé nhiễm cầu

Dexamethazon kết hợp với các loại vitamin C, B1, K để chống xuất huyết

trùng có thể triệu chứng lâm sàng điển hình là ỉa lỏng, phân nhày, có máu tươi

đường tiêu hoá và nâng cao sức đề kháng của cơ thể cho bê nghé. Bê nghé

(lỵ đỏ). Bê nghé sơ sinh bị tiêu chảy nếu không điều trị kịp thời có thể bị chết

tiêu chảy nếu được điều trị kịp thời, tích cực, đúng nguyên nhân thì tỷ lệ chết

trong vòng 12 - 96 giờ, tỷ lệ chết có thể chiếm tới 90% trong số mắc bệnh.

thấp, bê nghé chóng hồi phục, ít ảnh hưởng đến sự phát triển sau này.

Biện pháp mổ khám xác chết để tìm bệnh tích điển hình là phương
pháp chẩn đoán có hiệu quả, nhất là trong bệnh giun sán. Mổ khám tìm thấy

Đào Trọng Đạt và cs (1995) [7] đã đưa ra phương pháp điều trị chung
đối với hội chứng tiêu chảy như sau:

giun sán ký sinh với số lượng nhiều và gây bệnh tích nặng ở đường tiêu hoá

+ Điều trị bằng huyễn dịch.

thì có thể kết luận là bê nghé chết do bệnh ký sinh trùng đường tiêu hoá.

+ Điều trị bằng chế phẩm sinh học.

Tuy nhiên, một biện pháp hữu hiệu cần thực hiện là chẩn đoán trong

- Điều trị bằng huyễn dịch:

phòng thí nghiệm. Thu thập mẫu phân bê nghé mới thải ra về phòng thí

Theo tác giả, hiện tượng tiêu chảy bao giờ cũng dẫn tới sự mất nước và

nghiệm để xét nghiệm trứng giun sán hoặc cầu trùng bằng phương pháp lắng

rối loạn điện giải ở con vật bệnh. Mất nước làm rối loạn các hoạt động sinh lý

cặn Benedek (1943), các phương pháp phù nổi (Fulleborn, Darling...).

bình thường của cơ thể, làm mất đi một số chất điện giải quan trọng như:

Từ các bệnh phẩm của bê nghé tiêu chảy (phân, ruột non, ruột già...) có

HCO3-, K+, Cl-, Na+..., từ đó làm cho quá trình bệnh lý càng trở nên trầm trọng

thể nuôi cấy, phân lập vi khuẩn, giám định các đặc tính sinh hoá, tiêm truyền

hơn. Mất nước nhiều thường là nguyên nhân chính làm cho súc vật bệnh tử

vong. Vì vậy, việc điều trị bổ sung nước, chất điện giải cho gia súc bị tiêu chảy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




19

20

là rất cần thiết và có hiệu quả. Các dung dịch truyền được Đào Trọng Đạt và cs

Năm 1981, Vũ Văn Ngữ và Lê Kim Thao đã sử dụng chế phẩm vi sinh

khuyến cáo dùng là: dung dịch Dextrose 5% hoặc Dextrose 20-50%, dung dịch

vật Subcolac đưa vào đường ruột, là một hỗn hợp của loại vi khuẩn sống

Sodium clorit sinh lý (NaCl 0,9%), dung dịch ưu trương (NaCl 7,5%)...

Bacillus subtilis, Coli bacterium và Lacto bacillus. Chế phẩm này một mặt cung

Đề cập đến vấn đề này, Phạm Khắc Hiếu và cs (1997) [9], Phạm Khuê
(1998) [10] cho biết: bổ sung chất điện giải cho cơ thể tuỳ thuộc mức độ mất
nước và chất điện giải. Nếu mất nước ở độ I hoặc độ II là sự mất nước ở thể

nhẹ và trung bình, có thể cho uống dung dịch Oresol hoặc nước muối sinh lý
đẳng trương. Khi mất nước cấp tính (mất nước cấp tính là tình trạng mất nước
ở độ III hoặc độ IV, là sự mất nước phức tạp và nguy hiểm), thì ngoài các
biện pháp trên, cần phải truyền tĩnh mạch bằng dung dịch Ringer lactat.
Trong hội chứng viêm ruột tiêu chảy, sự mất nước cùng với các chất

cấp một số men cần thiết, một mặt lặp lại sự cân bằng của hệ vi sinh vật đường
ruột, góp phần khắc phục rối loạn tiêu hoá ở ruột (Chu Đức Thắng, 1997 [33]).
Đào Trọng Đạt và cs (1995) [7] đã khẳng định kết quả phòng trị bệnh
đường ruột và tác dụng điều tiết kích thích sinh trưởng của chế phẩm
Biolactyl là rất tốt.
Phạm Sỹ Lăng và Lê Văn Tạo (2002) [20] đề xuất một số phác đồ điều
trị tiêu chảy cho bê nghé như sau:
Cách 1: Điều trị tiêu chảy do nhiễm khuẩn:
- Điều trị nguyên nhân: phối hợp kháng sinh và sulfamid.

điện giải là nguyên nhân chính gây ra những rối loạn hoạt động chức năng của

Kanamycin: 20-30mg/kg thể trọng/ngày.

các cơ quan trong cơ thể, gây tỷ lệ tử vong cao. Do vậy, cần phải thực hiện 3

Tetracyclin: 20-30mg/kg thể trọng/ngày.

vấn đề cơ bản, đó là: thực hiện tốt chế độ ăn uống, chống nhiễm khuẩn và

Bisepton hoặc Sulfaguanidin: 30-50mg/kg thể trọng/ngày.

điều trị hiện tượng mất nước và chất điện giải (Vũ Triệu An, 1978 [1]).

Thuốc kháng sinh có thể cho uống hoặc tiêm. Sulfamid cho uống. Ba

- Điều trị bằng các chế phẩm sinh học:

loại thuốc phối hợp dùng liên tục 3-5 ngày. Mỗi liều thuốc chia làm 2 liều nhỏ

Trong đường ruột của động vật, hệ vi sinh vật luôn ổn định, đảm bảo

cho gia súc uống ngày 2 lần.

trạng thái thăng bằng cho hoạt động của đường ruột. Khi hệ vi sinh vật đường

- Điều trị triệu chứng:

ruột cân bằng thì những vi sinh vật có lợi (90% là vi khuẩn lactic) sẽ có hoạt

Chống mất nước: truyền huyết thanh mặn ngọt vào tĩnh mạch, cứ

động hữu ích cho đường ruột. Nếu sự cân bằng này bị phá vỡ thì những vi

1000ml/100kg thể trọng/ngày. Nếu không có huyết thanh mặn ngọt thì cho

khuẩn có hại cạnh tranh phát triển, làm rối loạn tiêu hoá, gây tiêu chảy.

uống dung dịch Oresol

Xuất phát từ cơ sở trên, các nhà nghiên cứu đã chế nhiều chế phẩm khác

Chống chảy máu ruột: tiêm vitamin K, C.

nhau từ vi khuẩn hữu ích, chủ yếu là vi khuẩn Lacto bacillus để đưa vào đường

Thuốc trợ tim mạch: Tiêm vitamin B1, long não nước hoặc cafein.

ruột, tạo sự cân bằng cho hệ vi sinh vật đường ruột. Những chế phẩm này được

Cách 2: Điều trị tiêu chảy do giun tròn, cầu trùng và nhiễm khuẩn:

gọi là chế phẩm trợ sinh học. Ở nước ta có chế phẩm B. subtilis, Yoaurt, Menth,

- Thuốc điều trị: phối hợp thuốc tẩy giun và kháng sinh.

Biolactin...các chế phẩm này đều là dạng thuốc nước cho gia súc uống.

+ Tẩy giun dùng một trong hai loại thuốc sau:
Mebendazol: 10 - 15mg/kg thể trọng/ngày.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




21

22

Tetramisol: 7-10mg/kg thể trọng/ngày.

điều kiện làm kháng sinh đồ, có thể tiến hành điều trị qua việc dùng các

Thuốc tẩy giun chỉ dùng một lần. Chỉ dùng thuốc tẩy khi phát hiện

kháng sinh và sulfamid như: Neomycin và Sulfamethyphenazol, kết hợp với

trong phân gia súc có các loại trứng giun và có dấu hiệu lâm sàng nhiễm giun.

một số loại hoá dược có tác dụng cung cấp nước, chất điện giải và thuốc làm

+ Thuốc điều trị cầu trùng: Sulfamerazin hoặc Sulfadimerazin, liều
0,10 - 0,12g/kg thể trọng, dùng liên tục 5-6 ngày liền.

se, dịu niêm mạc ruột.
Trong điều trị tiêu chảy, các nhà chuyên môn đã sử dụng thuốc có tác

Dùng thuốc trợ sức, chống chảy máu và bổ sung nước: vitamin C, B1,

dụng làm se niêm mạc ruột. Các cây thảo dược trong tự nhiên có chứa hoạt

K, cafein, long não nước, truyền huyết thanh mặn ngọt 1000ml/100kg thể

chất, có tác dụng hữu hiệu trong việc phòng và trị nhiều bệnh khác nhau,

trọng/ngày.

trong đó, có bệnh đường tiêu hoá ở người và động vật.

+ Chống nhiễm khuẩn: phối hợp kháng sinh và sulfamid:

Cây, quả dược liệu có vị chát hoặc đắng như: cây sim, búp ổi, quả hồng

Oxytetracyclin: 20-30mg/kg thể trọng/ngày.

xiêm, chuối, ổi, lựu và nhiều loại cây quả khác có tác dụng làm se niêm mạc

Bisepton: 40-50mg/kg thể trọng/ngày.

ruột rất tốt, nhất là các quả này còn ở trạng thái xanh non (lượng axit tanic cao

Phối hợp hai loại thuốc dùng liên tục trong 3-4 ngày.

hơn nhiều khi quả chín)

Theo Fairbrother J.M (1992) [44], một trong những nguyên nhân gây

Để đề phòng tiêu chảy, trước hết khi mới đẻ ra bê nghé phải được uống

hội chứng tiêu chảy của gia súc là do một số loài vi khuẩn gây bệnh đường

đầy đủ sữa đầu, chuồng nuôi bê nghé phải được dọn sạch sẽ hàng ngày, không

ruột bao gồm cả những vi khuẩn hiếu khí, vi khuẩn yếm khí tuỳ tiện và những

để bê nghé uống nước bẩn, nước uống cho bê nghé phải đảm bảo vệ sinh, bổ

vi khuẩn yếm khí bắt buộc. Những loài thường gặp là: E.coli, Salmonella spp,

sung các loại vitamin A, D để nâng cao sức đề kháng. Một số nước áp dụng

Proteus, Streptococcus...

phương pháp sau: 1-3 ngày đầu sau khi sinh cho bê nghé uống hỗn hợp gồm

Gia súc bị tiêu chảy do E.coli, khi điều trị, ngoài việc dùng kháng sinh

250mg Oxytetracyclin + 62.000 UI vitamin A + 6.250 UI vitamin D (2

sớm từ đầu nên dùng kết hợp một số thuốc hay hoá dược có tác dụng ức chế

lần/ngày), có tác dụng phòng bệnh tiêu chảy tốt. Cũng có thể dùng các loại  -

sự sản sinh và ảnh hưởng của độc tố đường ruột Entrotoxin do vi khuẩn

globulin miễn dịch cho bê nghé uống để chống tiêu chảy do vi khuẩn, vi rút

phóng thích ra. Một số hoá dược thường dùng như: Chlopromazin hoặc

gây ra. (Phạm Sỹ Lăng và Lê Văn Tạo, (2002) [20]).

Berberin sulphate, kết hợp sử dụng dung dịch các chất điện giải như dung

1.2. Giun đũa Neoascaris vitulorum và bệnh giun đũa ở bê nghé

dịch đường glucose, dung dịch muối natri, kali. Các dung dịch này có vai trò

Theo nhiều tác giả, một trong những nguyên nhân quan trọng gây tiêu

quan trọng trong việc cung cấp, bổ sung lượng nước và chất điện giải bị mất

chảy ở bê nghé từ sơ sinh đến 3 tháng tuổi là giun tròn Neoascaris vitulorum.

trong khi tiêu chảy (Nagy và cs, 1985 [49]).

1.2.1. Đặc điểm sinh học của giun tròn Neoascaris vitulorum.

Trong điều trị tiêu chảy cho bê nghé do vi khuẩn Salmonella gây ra

1.2.1.1. Đặc điểm hình thái của Neoascaris vitulorum.

Đoàn Thị Băng Tâm (1987) [31] cho biết: ở các cơ sở chăn nuôi không có

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




23

24

Theo Phạm Văn Khuê và cs (1996) [12]; Nguyễn Thị Kim Lan và cs,
1999 [13], thì giun tròn Neoascaris vitulorum có ba môi, rìa của những môi
này có răng cưa.

tài liệu của Davtian) kéo dài 12 - 13 ngày ở nhiệt độ 28-30oC và 17-19 ngày ở
nhiệt độ 25oC.
Chẩn đoán bằng cách xét nghiệm phân tìm trứng giun Neoascaris

Giun đực không có cánh đuôi, dài 13 - 15cm, rộng nhất 0,35cm.
Giun cái dài 19 - 23cm, chỗ rộng nhất là 0,5 cm. Trứng có vỏ với nhiều
chỗ lõm nhỏ, dài 0,080-0,090 mm, rộng 0,070-0,075mm.

vitulorum hoặc trên cơ sở phát hiện thấy giun tự thải ra ở trong phân.
Theo Trịnh Văn Thịnh (1962) [36], trứng giun đũa ra ngoài thiên nhiên
gặp nhiệt độ nóng ẩm thích hợp thì phát triển thành phôi thai: ở nhiệt độ 15-

Prokopic,-J; Sterba,-J (1989) [51] đã quan sát giun đũa Neoascaris vitulorum

17oC thì phải 38 ngày, ở nhiệt độ 19-22oC thì phải sau 20 ngày. Nếu để phân

trên kính hiển vi điện tử thấy cấu trúc bề mặt của giun gồm môi, răng, gai nhỏ và

khô đi hoặc ủ phân theo phương pháp nhiệt sinh học thì trứng sẽ ngừng phát

phần đuôi; ở giun non răng hình nón và nhọn chúng cao lên khi tuổi tăng lên.

dục. Dưới ánh nắng trực tiếp mùa hè thì một tuần, nếu ở sâu trong đất thì 12-15

Theo Taira-N; Fujita-J (1991) [60]. Từ năm 1982-1988 giun tròn đã
được tìm thấy và nghiên cứu ở hai huyện Kyushu và Okinawa, Nhật bản. Có 7
giun đực và 21 giun cái được nghiên cứu về hình thái học, cho thấy độ dài

ngày phôi chết, mùa đông phân khô thì sau một tháng phôi bị diệt.

Nghé đẻ ra sau 14 ngày đã có trứng giun trong phân (tức là có giun
trưởng thành trong ruột) chứng tỏ nghé bị nhiễm bệnh từ trong bào thai.

trung bình của giun đực 15,64 cm (14,0-18,0 cm), giun cái 25,75 cm (16,5-

Chu kỳ phát triển trực tiếp không qua ký chủ trung gian. Giun trưởng

34,0). Thân trắng đục và mềm. Trứng giun 81,6ỡm và 71,8ỡm đường kính

thành sống trong ruột non của bê nghé đẻ trứng; trứng theo phân ra ngoài,

rộng nhất và nhỏ nhất, bề mặt vỏ trứng trơn nhẵn, không nhăn nheo.

phát triển thành phôi thai trong trứng, sau đó lại vào cơ thể con vật

Ở Việt Nam, Theo Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32],

Khi mới theo phân ra ngoài trứng không phân chia. Tuỳ theo điều kiện

Phạm Sỹ Lăng và cs (2005) [21], giun đũa Neoascaris vitulorum (Goeze

nhiệt độ và độ ẩm bên ngoài, thời gian trứng phát triển thành trứng cảm nhiễm

1782), ký sinh ở bê nghé có kích thước: Giun đực ở nghé dài 13-15cm, đường

có khác nhau.

kính 0,3; ở bê dài 14-16 cm. Giun cái ở nghé dài 19-23 cm, đường kính 0,5

Theo Soulsby (1965), ở nhiệt độ tối ưu 28-30oC, thời gian là 7 ngày; ở

cm, trứng 70-75 x 80-90 ỡm, ở bê dài 20-26 cm, trứng (75-85 x 90-100 ỡm).

25oC cần 10-11 ngày, ở 15-18oC cần trên 28 ngày. Trứng giai đoạn cảm nhiễm

Vị trí âm hộ của giun cái là 1/8 phần trước thân, phù hợp với tài liệu mô tả
của Orlov (1970), Euzeby (1981), Khổng Phôn Giao (1957), khác với tài liệu
mô tả của Skrjabin (1950), Neveu-Lemaire (1952), Soulsby (1965), Drozdz
(1967) âm hộ ở 1/6 trước thân.
1.2.1.2. Đặc điểm vòng đời của Neoascaris vitulorum.
Theo Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32], trứng giun thải
ra môi trường ở thời kỳ tiền phân là trứng không cảm nhiễm. Skjabin &
Schulz (1973) cho biết, sự phát triển của trứng đến giai đoạn cảm nhiễm (theo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



có chứa ấu trùng giai đoạn II, có sức đề kháng cao với điều kiện ngoại cảnh.
Irfan M và Sarwar M.M (1954) nghiên cứu ở Pakistan, trứng phát triển
đến giai đoạn cảm nhiễm sau 11 ngày ở 26 oC; trứng sẽ bị thoái hoá nếu để ở
nhiệt độ 30oC; ở 10oC trứng ngừng phát triển.
Euzeby (1981) theo dõi ở Malaixia cho biết, với nhiệt độ 15-17oC, cần
38 ngày. Theo Orlov (1970) ở nhiệt độ 30oC, cần hai tuần; ở nhiệt độ 25oC, cần
ba tuần. Refuerzo P.G & Jemenez A (1954), quan sát sự phát triển của trứng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

25

26

giun ở Philippin cho biết, ở nhiệt độ 17oC phôi bắt đầu hình thành ngày thứ

bệnh thì sau 43 ngày thấy giun đũa trưởng thành trong cơ thể bê, nếu cho mẹ
nuốt trứng trước khi đẻ 124-192 ngày thì bê đẻ ra 20-31 ngày trong phân có
trứng giun đũa. Ở trâu mẹ thời kỳ chửa đầu nuốt trứng giun cảm nhiễm thì tất
cả nghé đẻ ra đều bị nhiễm giun qua nhau thai.
Sau khi trứng giun cảm nhiễm vào cơ thể trâu bò mẹ, dưới tác dụng của

sáu, hoàn thành vào ngày thứ chín và có khả năng gây bệnh ở ngày thứ 13-15.
Trứng giun cảm nhiễm có sức đề kháng cao với một số hoá chất cũng
như yếu tố vật lý. Khi trứng ở trong phân thì trứng có sức đề kháng cao đối
với một số chất sát trùng.
Refuerzo P.G & Jemenez A (1954) đã làm thí nghiệm về sức đề kháng
của trứng giun đũa ở Philippin, thấy trứng có sức đề kháng kém dưới ảnh
hưởng trực tiếp của ánh nắng mặt trời; Trứng trong phân thì tồn tại lâu hơn và
còn phụ thuộc vào khối lượng cục phân. Nước nóng có tác dụng diệt phôi thai
rất nhanh, nếu ở trong phân thì tác dụng hạn chế; Với nước nóng 90-100oC
trứng đã phân lập ra bị hỏng sau 2 giây, phôi bị huỷ, nhưng nếu ở trong phân
thì chỉ ở lượt ngoài trứng bị hỏng.
Đối với một số chất sát trùng thông thường như Lysol 2%, Zyphen 45%, sau 17-20 giây phôi bị huỷ hoàn toàn, nhưng ở trong phân thì phôi không
bị diệt. Phạm Chức (1986) [4] cũng cho biết, Lysol 5% diệt trứng giun đũa
trong một giờ; Axit phêníc 5% diệt trứng trong thời gian 45 phút đến một giờ.
Theo Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32], trứng giun đũa
o

phát dục thành phôi thai trong khoảng 20 ngày ở nhiệt độ 19-22 C, nhưng
o

phải cần 38 ngày ở nhiệt độ 15-17 C.

dịch vị và dịch ruột non, ấu trùng nở ra và từ ruột non theo mạch máu vào
gan, qua tim lên phổi, ấu trùng đến tim trái và từ đó vào đại tuần hoàn. Phần
lớn ấu trùng đều theo mạch máu đến các mô và phủ tạng, ở đó nó đóng kén và
có thể sống từ năm đến sáu tháng hay hơn. Trường hợp trâu bò cái nhiễm phải
trứng giun trong thời gian chửa thì ấu trùng có thể qua hệ tuần hoàn của nhau
đến bào thai, hoặc có thể trâu bò cái nhiễm trong thời gian không chửa, ấu
trùng đóng kén ở mô và phủ tạng, khi trâu bò chửa ấu trùng có thể thoát ra
khỏi kén theo mạch máu đến nhau thai và bào thai.
Kén của ấu trùng có thể thấy ở nhiều mô và phủ tạng như: Bắp cơ,
thận, não, gan, phổi. Ấu trùng có thể sống ở đó sáu tháng; ở con vật không
chửa quá thời gian ấu trùng chết. Ở con vật chửa trong vòng sáu tháng ấu
trùng chui ra khỏi kén đi vào nhau thai.
Ở bào thai nó sống trong gan, theo Augustine (1972) và Noda R (1954)
ấu trùng sống không biến đổi trong suốt thời kỳ ở tử cung. Theo Spent (1958)
thời kỳ cuối trước khi đẻ ấu trùng có thể từ gan vào bào thai và lên phổi biến

Dương Công Thuận đã lấy phân của bê nghé bị nhiễm giun đũa có

thái một lần. Nhưng nói chung ở mọi trường hợp chỉ sau khi đẻ ấu trùng mới

trứng nhiều, trộn với nước để giữ ẩm, cho vào đĩa Pettri, để ở nhiệt độ trong

tiếp tục biến thái sau khi hoàn thành một đợt di hành qua phổi, khí quản, ruột

o

phòng khoảng 15-22 C (tháng 10-11), thì trứng phát triển thành phôi thai sau
o

20 ngày, ở nhiệt độ 15-17 C phôi hình thành sau 38 ngày.
Phạm Sỹ Lăng và Phan Địch Lân (1999) [19] cho biết, con cái đẻ trứng
ở ruột non, theo phân ra ngoài, gặp nhiệt độ thích hợp trứng phát triển thành
trứng có khả năng gây bệnh (nhiệt độ 15-17oC cần 38 ngày, 19-22oC cần 20
ngày, 25oC cần 10-12 ngày, 28-30oC cần 65 ngày, nhưng khi nhiệt độ đến 3435oC thì trứng không phát triển). Khi bê nuốt trứng giun đũa có khả năng gây

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



giống như di hành của giun đũa lợn, xuống ruột, giun lớn lên nhanh chóng và
phát triển thành giun trưởng thành đẻ trứng.
Trong điều kiện tự nhiên ở bê, nghé từ 17 ngày tuổi trở lên đã có thể
tìm thấy trứng giun đũa trong phân. Thường tuổi bê, nghé mắc bệnh là 15-42
ngày (Boulerger, 1922; Spent, 1946; Vaidyanathan, 1949; Keith, 1951; Irfan
và Sarwar, 1954; Spirestava và Mehre, 1955...) đối với một số giun đũa khác

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




27

28

như Ascaris của lợn, người, Parascaris của ngựa thời gian từ khi vật bắt đầu

Ngoài ra, giun đũa còn gây viêm ruột cata, một số ít bị biến đổi hoại

cảm nhiễm trứng giun đũa đến khi trưởng thành có khả năng đẻ trứng phải tối

tử ở gan. Giun ở trong ống dẫn mật gây viêm có mủ, viêm do tổn thương

thiểu trên một tháng. Tuổi mắc bệnh quá sớm của bê nghé làm người ta nghĩ

ở phổi cũng được phát hiện.

đến bê nghé có thể mắc bệnh từ khi còn trong bào thai. Mặt khác, nhiều thí
nghiệm gây bệnh cho bê, nghé một ngày tuổi trở lên nuốt trứng giun đũa có

Gia súc non mắc bệnh giun đũa bị viêm ruột thứ phát có thể chết đến
80% (Dẫn theo Drozdz 1967; Kaufmann, 1996).

phôi đều không thành công (Brampt 1922, Schmidt 1933). Năm 1935,

Đặc điểm chủ yếu của bệnh là gây tiêu chảy song không liên tục, có sự

Davtyan đã gây bệnh được bằng cách cho một bê nuốt trứng giun 2 giờ sau

xen kẽ giữa tiêu chảy và bình thường, cơ thể thiếu máu, da nhợt nhạt, bê nghé

khi đẻ, sau đó 30 ngày xuất hiện trứng trong phân. Mổ khám sau khi chết,

có biểu hiện nôn từng cơn, kém ăn, thể trạng sa sút. Nếu không phát hiện sớm

ngày thứ 43 thấy một giun trưởng thành và 8 giun con.

và điều trị kịp thời bê nghé chết rất nhanh.

1.2.2. Đặc điểm của bệnh do giun đũa Neoascaris vitulorum gây ra ở bê
nghé.
1.2.2.1. Cơ chế sinh bệnh.
Khi bê nghé nuốt phải trứng giun đũa có sức gây bệnh, sau 43 ngày có
thể thấy giun đũa trưởng thành ở ruột non bê nghé. Trong thời kỳ ấu trùng
giun đũa di hành đến một số khí quan như phổi, gan. Khi giun trưởng thành ở
ruột non số lượng nhiều, vít chặt làm tắc ruột non, có khi làm thủng ruột hoặc
chui vào ống dẫn mật, gan.
Giun còn tiết chất độc làm cho bê nghé bị trúng độc, gây ỉa chảy, gầy
sút nhanh. Giun lấy chất dinh dưỡng làm bê nghé gầy yếu (Phạm Văn Khuê,
Phan Lục, 1996 [12])
Giun đũa Neoascaris vitulorum cũng như các loài giun sán khác, ngoài
tác động chiếm đoạt chất dinh dưỡng của vật chủ, còn gây tổn thương niêm
mạc ruột, tạo điều kiện cho các vi khuẩn có trong đường tiêu hoá (E.coli,
Salmonella, Proteus...) xâm nhập gây rối loạn quá trình phân tiết, viêm ruột và
tiêu chảy cấp tính hoặc mãn tính.

1.2.2.2. Đặc điểm dịch tễ bệnh giun đũa bê nghé.
Bệnh giun đũa bê nghé do Neoascaris vitulorum thường hay sảy ra hầu
khắp các nơi trên thế giới.
Ở Braxin, Travassos Lvà Lacombe D (1959) điều tra cho biết,
Neoascaris vitulorum là loại phổ biến ở nghé, ít thấy hơn ở bê.
Ranatunga P (1960) điều tra ở Srilanca, tại nông trại Ridiyagana, thấy
nhiều nghé có trứng giun trong phân ở lứa tuổi 10-26 ngày sau khi đẻ. Theo
tác giả, tỷ lệ nghé chết về bệnh này còn cao hơn do Coccidiosis.
Srivastava S.C (1963) cho biết, đã kiểm tra 12 nghé ở Ấn Độ thấy 4

con có Neoascaris vitulorum, có con có tới 400 giun trong ruột. Tripathi J.C
(1967) cũng cho biết, bê nghé ở Ấn Độ thường bị giun đũa ký sinh.
Theo Vichitr-Sukhapesna (1990) [61], bê nghé nhiễm giun đũa
Neoascaris vitulorum chủ yếu qua bào thai và sữa.
Muangyai. M (1989) [48] thông báo rằng, giun đũa bê nghé Neoascaris
vitulorum là một trong những ký sinh trùng chủ yếu gây bệnh cho bê nghé,
bệnh đã được nghiên cứu biện pháp phòng trị.
Theo Pandey, VS; Hill, -FWG; Hensman, DG; Baragwanath, LC
(1990) [50], có 20 bê độ tuổi 13±5 ngày được kiểm tra phân trong giai đoạn
15-20 ngày tuổi ở đồng cỏ Zimbabuwe, trứng giun có từ ngày 24, số trứng
đếm được từ 257-19.821 trứng/gam phân.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




29

30

Akyol-CV (1993) [40] thấy, bê bị nhiễm Neoascaris vitulorum phổ
biến ở quanh Barsa (Thổ nhĩ kỳ) qua việc kiểm tra trứng trong phân. Ấu trùng
cũng được tìm thấy trong một mẫu sữa. Đồng cỏ là nơi có nhiều trứng giun nên
làm nhiễm bệnh nhanh. Tỷ lệ nhiễm bệnh giữa các vùng sinh thái khác nhau.
Một thông báo khác cho biết, ở Braxin nghé bị nhiễm với tỷ lệ 58% ở

Cập) có 18 con (21%) đã bị nhiễm giun đũa và cầu trùng, có 4 con đã bị chết.

tuần tuổi thứ nhất; 87,5% tuần thứ 2; 96% tuần thứ 3 và 100% tuần thứ 4. Hầu
hết bị nhiễm qua bào thai và một số ít trường hợp nhiễm qua sữa. Chúng phát
bệnh trong độ tuổi 3-17 tuần tuổi (Barbosa,-MA; Correa,-FMA, 1989 [41]).
Starke-WA; Machado-RZ; Becchara-GH; Zocoller-MC (1996) [58] đã
kiểm tra 75 mẫu phân bê nghé từ 9-115 ngày tuổi, thấy có 86,7% bị mắc giun
đũa. Số lượng trứng cao nhất khi 45 ngày tuổi.
Wen-YL, Zhuang; Lin; BM; Pan;-YD; Gao;-Wang,-TJ (1986) [63] đã
phát hiện 99 con nghé trong số 245 nghé ở 7 làng của tỉnh Phúc Kiến, Trung
Quốc. Sự nhiễm giun đũa của nghé đực (43,02%), cao hơn nghé cái (38,03%).
Theo Horchner, F; Srikitijikarn, L (1987) [46], tỷ lệ chết của nghé trong
6 tháng đầu sau khi sinh ở vùng Đông Nam Á Thái Lan tới 30% do giun
Neoascaris vitulorum và S.papillosus.
Gupta;-RP; Yadav;-CL; Ghosh; JD (1985) [45] cho biết, trong 1626 bê
ở bang Haryana (Ấn Độ) có 55,8% bị nhiễm ký sinh trùng, bao gồm: Giun
móc 44,2%; Neoascaris vitulorum 15,2%; Giun đầu gai 6,2%. Tỷ lệ nhiễm
trong mùa thu (62,8%) cao hơn trong mùa xuân (54,2%), mùa hè (52,4%) và
mùa đông (52,2%). Trong 2411 nghé ở Bang Haryana có 62,9% nhiễm ký
sinh trùng, trong đó Neoascaris vitulorum 29,1%; giun móc 20,7%; giun đầu
gai 9,2% và Coccidia 5,2%. Tỷ lệ nhiễm trong mùa thu (69,8%) và mùa hè
(67,8%), cao hơn mùa xuân (51,9%) và mùa đông (56,3%).
Iskander, AR, Tawjeek, AFarid; AF (1987) [47] đã điều tra 87 nghé
ở 60 ngày tuổi bị ỉa chảy từ các tỉnh Sharkia, Dakahlia, Kaliobia và Assiut (Ai

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Noãn nang Eimeria và trứng giun đũa theo tỷ lệ 5:1.
Swain, GD; Misra, SC; Panda, DN (1987) [59] cho biết, ở Ấn Độ
trứng giun đũa đã được tìm thấy trong mẫu phân của 170 nghé dưới 6 tháng
tuổi giữa thời gian kiểm tra tháng 3-8/1985. Tỷ lệ nhiễm cao nhất ở nghé 1 - 2
tháng tuổi, giảm dần sau 3 tháng tuổi.
Kết quả điều tra cho thấy, có trường hợp bê mắc bệnh sớm nhất là 15
ngày (Lee-Nigeria 1959), nghé là 10 ngày (Ranatuga 1960). Theo Orlov
(1970), sau 3 tháng tuổi bê có hiện tượng tự thải giun đũa.
Ở Việt Nam, bệnh giun đũa bê nghé là một bệnh rất phổ biến. Nghé có
triệu chứng đặc trưng là phân có màu trắng nên nhân dân thường gọi là bệnh
"Nghé ỉa cứt trắng". Năm 1923, Phạm Văn Long đã thông báo về một ca bệnh
trên nghé. Nhưng đến đầu năm 50, bệnh này mới thực sự được chú ý vì nó
gây thiệt hại lớn cho đàn trâu sinh sản ở miền núi.
Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32] cho biết, do ảnh
hưởng của khí hậu thời tiết nên mầm bệnh lưu truyền từ mùa này sang mùa
khác, trứng giun đũa có phôi thai có thể tồn tại từ mùa đông này qua mùa
đông năm sau, gặp đợt nghé đẻ ra chúng sẽ nhiễm vào nghé, gây bệnh tạo
thành vùng "nghé ỉa cứt trắng".
Do tập tính sinh sản của trâu bò miền núi phía bắc nước ta là đẻ vào
mùa đông khô lạnh, thiếu cỏ, thiếu nước nên bệnh giun đũa bê nghé gây tác
hại nhiều đối với nghé sơ sinh.
Bệnh giun đũa bê nghé thường thấy ở bê nghé dưới 3 tháng tuổi ở
các vùng chăn nuôi trâu bò thuộc miền núi, trung du, đồng bằng và ở các
cơ sở chăn nuôi trâu bò sữa (Phan Địch Lân và Phạm Sỹ Lăng, 1999 [21]).
Qua điều tra liên tục sáu vụ đông xuân (từ 1954-1960) trên hàng nghìn
nghé tại xã Hoà Phú, Phúc Thịnh (Chiêm Hoá - Tuyên Quang), xã Minh Sơn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

31

32

(Ngọc Lặc - Thanh Hoá), xã Phượng Tiến (Định Hoá - Thái Nguyên), Đỗ

Dương Công Thuận và Nguyễn Văn Lốc (1986) [39] đã điều tra tình

Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32] thấy, tỷ lệ nghé ốm do giun đũa

hình nhiễm giun đũa ở nghé Murah ở nước ta: 3 tuần tuổi nhiễm 58,1%, 4

chiếm tới 38-44% so với số nghé đẻ ra, số nghé chết về bệnh chiếm tới 25-50%

tuần tuổi nhiễm 67,2%, 6 tuần tuổi nhiễm 25,2%, 7 tuần tuổi nhiễm 28%, 9

số nghé ốm. Như vậy, mỗi năm số nghé chết về giun đũa chiếm 20% số nghé đẻ.

tuần tuổi nhiễm 25%, 10 tuần tuổi nhiễm 23%.

Theo Trịnh Văn Thịnh (1962) [36], qua điều tra trên 32 xã thuộc nhiều
tỉnh miền núi và trung du miền bắc nước ta, nghé ốm do bệnh giun đũa chiếm
39,1%, nghé chết chiếm 38,7% so với số nghé ốm. Đặc biệt bệnh chỉ phổ biến
trên đàn trâu sinh sản ở miền núi và trung du còn ở vùng đồng bằng bệnh
giảm rõ rệt.
Tô Ngọc Đại (1953) [6] cho biết, bệnh giun đũa bê nghé gây ra tình
trạng bê nghé ỉa cứt trắng là khá phổ biến và trầm trọng ở miền núi, nơi có
chăn nuôi trâu bò sinh sản với số lượng lớn.

Phù Thượng - Hà Nam Ninh nhiễm tới 71% , nghé 1 tháng tuổi nhiễm 67%.
Phạm Sỹ Lăng và Phan Địch Lân (1996) [22] cho biết, bệnh giun đũa
bê nghé có tỷ lệ nhiễm từ 23%-64% ở nghé trong độ tuổi 1-3 tháng, bê trong

Theo Trịnh Văn Thịnh (1966) [37], ở Sơn Tây, Phia Đén (Cao Bằng)
Ngọc Thanh (Vĩnh Phú), đàn bê mắc bệnh giun đũa chiếm 20% so với số bê
đẻ ra và bê chết do giun đũa chiếm 5% so với số bê ốm.
Dương Công Thuận (1972) đã điều tra trên đàn bê của nông trường
Tam Đảo (Vĩnh Phú), nông trường Hà Trung (Thanh Hoá), thấy có 30-40%
mắc giun đũa, nhưng triệu chứng lâm sàng không rõ như ở nghé, số chết rất ít.
Phạm Văn Khuê và cs (1981) [11] cho biết, bệnh giun đũa bê nghé khá
phổ biến ở các tỉnh miền núi phía bắc. Theo Nguyễn Bá Phụ (1992) [29], cho
ở Việt Bắc bê nghé thường mắc bệnh giun đũa từ 30-50%.
Trịnh Văn Thịnh (1959) [35] cho biết, nghé nhiễm bệnh từ trong bào
thai và đến tuổi ngoài hai tháng rưỡi không phát bệnh nữa, có trường hợp khi
đến tuổi ấy nghé tự tống giun ra ngoài.

độ tuổi 17 ngày đến 3 tháng tuổi cũng bị nhiễm bệnh.
Phan Lục (1993) [24] đã điều tra bệnh ký sinh trùng đường tiêu hoá
vùng đồng bằng sông Hồng cho kết quả, trâu bò bị nhiễm nhiều loại ký sinh
trùng, trong đó nghé nhiễm 15,1%, bê 5,4%.
Vương Đức Chất (1995) [3] cũng thấy tỷ lệ nhiễm giun đũa trên đàn bê
ở Hà Nội qua mổ khám là 15,6%.
Theo Cao Tuyết Lan (1996) [14], Tỷ lệ nhiễm giun đũa là 35,3%, cao
nhất lúc 31-45 ngày tuổi (71,4%).
1.2.2.3. Biểu hiện lâm sàng và bệnh tích.
Theo Nguyễn Văn Thiện và cs (1977) [34], bê nghé ốm dáng đi lù đù,
đầu cúi, lưng cong đuôi cụp, bụng ỏng, có khi con vật nằm một chỗ không
theo mẹ.

Theo Thanh Cưu (1970), đàn bê của nông trường Ba Vì (Hà Tây)
nhiễm giun đũa 14,6%, thường từ lứa tuổi sơ sinh đến sáu tháng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Theo Nguyễn Văn Thiện và cs (1977) [34], bê nghé từ 15-60 ngày tuổi
hay mắc bệnh ỉa cứt trắng, bệnh thường hay gặp nhất ở miền núi.
Phan Địch Lân (1986) [16] đã kiểm tra 30 bê Hà Lan nhập nội ở nông
trường Sao Đỏ, cho kết quả tỷ lệ nhiễm giun đũa 25%. Ở Mộc Châu, kiểm tra
50 bê Hà Lan dưới sáu tháng cho kết quả tỷ lệ nhiễm 30%.
Nghé Murah dưới 3 tháng tuổi nuôi ở HTX Trực Chính - Khánh Phù -



Bệnh nặng bê nghé gầy rạc, xù lông, mắt lờ đờ, chảy nước mắt có nhử,
mũi khô, thân nhiệt khoảng 40-41oC. Con vật mệt mỏi, đứng lên nằm xuống

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




33

34

ỉa phân lúc đầu táo hoặc lổn nhổn, màu đen, dần dần biến thành màu trắng,

Aumont-G; Gauthier; Coulau-G; Gruner-L (1991) cho biết, giun đũa

Neoascaris vitulorum là ký sinh trùng chính của bê trong 2 tháng tuổi và làm
giảm khối lượng lượng 10,5kg từ sơ sinh đến giai đoạn cai sữa.
Theo Srivastava,-AK; Sharma,-DN (1981), ở Muthura - Ấn Độ, 16

lỏng.
Theo Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32], con vật không
bình thường khi ăn, ỉa chảy, đôi khi táo bón, chướng hơi, đi lại không yên,
đau bụng, ho, co giật. Trường hợp tự thải giun hay được điều trị thì các triệu
chứng sẽ mất đi, ở thể mãn tính kéo dài 2-3 tháng.
Phạm Xuân Dụ (1971) cho biết, bệnh ỉa chảy ở bê một phần do giun
đũa và bệnh viêm phổi, một phần do giun phổi.
Phan Địch Lân (1986) đã thông báo bê Zê bu mắc bệnh giun đũa ở
Nông trường Phú Mẫn (Hà Sơn Bình) có triệu chứng ỉa chảy, ủ rũ, nằm liệt tại
chỗ và có con chết.
Phạm Sỹ Lăng

(1973), Dương Công Thuận và Nguyễn Văn Lốc

(1986) cho biết, bê nghé Murah mắc bệnh thường lù đù, chậm chập, đầu cúi,
lưng cong, bụng to, lông xù lên, khoeo và đuôi dính phân bẩn, phân có mùi
tanh khắm, màu trắng ngà.
Theo Usanakorkul S (1987), khoảng 10-30% nghé ở Thái Lan bị chết
trước khi chúng được cai sữa. Hầu hết chúng bị chết bởi nguyên nhân là ký
sinh trùng. Nghé nhiễm bệnh giun đũa Neoascaris vitulorum và giun lươn qua
đường sữa. Trứng của giun đũa có từ 21-131 ngày tuổi. Cường độ nhiễm cao
nhất trong khoảng 21-35 ngày, khi có số lượng giun lớn bê nghé bệnh có triệu
chứng kém ăn, ỉa chảy và thiếu máu.
Hossain, MI; Baki, MA; Hossain, MM (1988) thông báo, Neoascaris
vitulorum đã được tìm thấy ở 296/350 nghé (84,57%) với triệu chứng chậm
phát triển, còi cọc, thiếu máu, ỉa chảy và mất nước.

Theo Lau, HD,-HD, Sigh;-NP (1985), nghé mắc bệnh giun đũa có số
lượng hồng cầu giảm thấp, giảm Hb và tăng bạch cầu, bạch cầu Eosin tăng cao.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



trong 90 nghé 1 tháng tuổi đã có 500-700 trứng giun đũa trong 1 gam phân,
có những triệu chứng biếng ăn, gày còm, xù lông, táo bón, ỉa chảy, phân hôi
thối, lưng cong, đau bụng và dáng đi cứng nhắc. Mổ khám thấy viêm ruột
cata, biến đổi hoại tử ở gan, thấy giun ở trong ống dẫn mật, viêm có mủ ở vỏ
thận và viêm do tổn thương ở phổi.
1.2.3. Chẩn đoán bệnh giun đũa Neoascaris vitulorum ở bê nghé.
Để chẩn đoán bệnh giun đũa Neoascaris vitulorum ở bê nghé dựa vào
triệu chứng lâm sàng, các dẫn liệu về dịch tễ học, xét nghiệm mẫu phân bê
nghé bằng phương pháp Fulleborn để tìm trứng giun đũa. Kết hợp với kiểm
tra bệnh tích ở ruột non cho phép chúng ta chẩn đoán bệnh chính xác hơn.
* Đối với bê nghé sống:
Theo nhiều tác giả nghiên cứu cho biết, việc chẩn đoán bệnh giun đũa
Neoascaris vitulorum ở bê nghé có thể căn cứ vào những đặc điểm dịch tễ
học: vùng và mùa phát bệnh, tỷ lệ nhiễm bệnh, tuổi mắc bệnh...
Phạm Văn Khuê và cs (1996) [12], Nguyễn Thị Kim Lan và cs (1999)
[13] cho biết, bệnh giun đũa bê nghé thường mắc nhiều nhất ở miền núi, bệnh
thường phát nhiều vào tháng 12, 1, 2. Tuổi mắc bệnh sớm nhất là 14 ngày,
tuổi càng cao thì tỷ lệ nhiễm càng giảm, tới 3 - 4 tháng tuổi thì không bị
nhiễm. Trâu bò không mắc bệnh này. Đây chính là những điều tra cơ bản để
sơ bộ chẩn đoán bệnh. Triệu chứng lâm sàng đáng chú ý như: phân màu trắng
rất thối, nếu bệnh nặng bê nghé ỉa vọt cần câu, phân dính ở xung quang hậu
môn và khuỷu chân...là những dấu hiệu hết sức quan trọng để chẩn đoán bệnh
giun đũa bê nghé.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




35

36

Tuy nhiên, nếu chỉ dựa vào triệu chứng lâm sàng, đặc điểm dịch tễ học

Nguyễn Văn Thiện và cs (1977) [34] đã dùng: 8 hạt cau tươi giã nhỏ,

của bệnh thì chưa chẩn đoán chính xác được bệnh gì, vì có rất nhiều bệnh ký

trộn với 20 gram bột diêm sinh, hoà với 1/3 lít nước hơi ấm, cho uống vào

sinh trùng có biểu hiện giống nhau. Chính vì vậy, xét nghiệm phân tìm trứng

buổi sáng trong 3 ngày liền; hoặc một nắm vỏ xoan (50 gram) giã nhỏ, trộn

trứng giun đũa Neoascaris vitulorum là căn cứ quyết định kết quả chẩn đoán

với 2 gam muối, hoà với 1/3 lít nước ấm, để lắng, gạn lấy nước cho uống vào

bệnh. Các phương pháp thường dùng là phương pháp Fullerborn, Darling, có

buổi sáng, 3 ngày liền hoặc 2 đến 3 lá đu đủ non giã nhỏ, hoà với 1/3 lít nước,

thể dùng phương pháp đếm trứng giun trong 1 gam phân bằng buồng đếm

cho uống vào buổi sáng ba ngày liền. Có thể cho uống 3ml tinh dầu giun trộn

Mc. Master để xác định mức độ nhiễm giun đũa nặng hay nhẹ.

với 60ml dầu đu đủ, cho uống một lần vào buổi sáng. Cũng có thể cho uống

* Đối với bê nghé chết: Mổ khám quan sát những biến đổi về bệnh tích
trên hệ thống tiêu hoá của bê, nghé, tìm giun đũa trưởng thành ở ruột non.

Phenothiazine 1,5-2,0gam/ngày trong ba ngày hoặc Piperazin 0,2-0,3
gam/kgTT.

Theo Phạm Văn Khuê và Phan Lục (1996) [12], áp dụng phương pháp

Theo Trịnh Văn Thịnh và cs (1982) [38]: Piperazin 0,3-0,5 gam/kgTT,

mổ khám toàn diện của Viện sỹ Skriabin K.I (1982). Đây là phương pháp mổ

Silicofluorat natri liều 0,035g/kgTT chia hai lần trong ngày, tinh dầu giun 30-

khám kinh điển nhưng cho phép phát hiện tấy cả các loài giun sán ký sinh

60ml, cho uống. Kết hợp giữ gìn vệ sinh sạch sẽ, ủ phân, bồi dưỡng cho trâu

trong cơ thể bê nghé và được sử dụng rộng dãi trong điều tra hiện nay.

bò mẹ. Phạm Văn Khuê và Phan Lục (1996) [12] cũng sử dụng những hoá

Phương pháp này không những cho biết tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm, mà đặc

dược như trên tẩy giun đũa bê nghé cho kết quả tốt.

biệt còn cho phép quan sát những tổn thương ở đường tiêu hoá do ký sinh
trùng gây ra.

Vương Đức Chất (1995) [3] tẩy giun đũa cho bê nghé bằng thuốc
Piperazin 0,25g/kgTT lúc 15-20 ngày tuổi, Mebendazole 10mg/kgTT đạt kết
quả tốt.

1.2.4. Biện pháp phòng trị bệnh.
Đỗ Dương Thái và Trịnh Văn Thịnh (1978) [32] cho biết, trong bệnh

Phan Lục (1996) [23] đã thử nghiệm ở Mê Linh, Phong Châu (Vĩnh

giun đũa Neoascaris vitulorum của bê, người ta dùng Santonin với liều 0,02g

Phú), Kim Bảng (Nam Hà), Gia Lâm, Đông Anh, Từ Liêm, Sóc Sơn (Hà

cho 1kg thể trọng và cho uống thuốc tẩy kèm theo.

Nội) dùng Benzimidazole liều 7,6 - 9mg/kgTT, tẩy cho 73 bê nhiễm

Balabakian X.P (1956) đã ứng dụng có kết quả dung dịch Natri sunfat
10% với liều 4,0g cho 1kg thể trọng để tẩy giun đũa cho. Cho bê uống qua
ống cao su và phễu.

Neoascaris vitulorum, kết quả đạt 100%.
Theo Cao Tuyết Lan (1996) [14], dùng Mebenvet liều 120mg/kgTT tẩy

cho nghé nhiễm giun đũa thị xã Lai Châu có hiệu quả tốt.

Theo Robert,-JA (1989) [54], hiệu quả tẩy giun đũa bê nghé của

Phạm Sỹ Lăng và Phan Địch Lân (1996) [22] cho biết, dùng các loại

Pyrantel là 100%; Febentel là 100%; Levamisol (7,5mg/kgTT cho uống) là

hoá dược như Piperazin 0,3-0,5 g/kgTT, Tetramizole 10mg/kgTT, Mebenvet

83%, Levamisol tiêm (0,1ml/kgTT) là 73%, Piperazine là 57%.

0,5g/kgTT và một số hoá dược khác để tẩy trừ Neoascaris vitulorum cho kết
quả rất tốt, bê nghé khỏi tiêu chảy phân trắng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




37

38

- Mẫu đất bề mặt nền chuồng, khu vực xung quanh chuồng, bãi chăn

Chương 2
ĐỐI TƢỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG
VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

thả trâu bò, bê nghé.
- Dung dịch nước muối NaCl bão hoà, dung dịch Glyxerin 5%.

2.1. ĐỐI TƢỢNG, ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Bê nghé dưới 3 tháng tuổi nuôi tại các hộ gia đình và trại chăn nuôi của
3 huyện, thị của tỉnh Tuyên Quang (thị xã Tuyên Quang, huyện Yên Sơn và
huyện Hàm Yên).

dụng cụ thí nghiệm khác.
2.3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
2.3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ hội chứng tiêu chảy ở bê nghé dƣới 3
tháng tuổi tại 3 huyện, thị của tỉnh Tuyên Quang
- Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy ở các địa phương.

2.1.2. Địa điểm nghiên cứu
- Địa bàn nghiên cứu: thị xã Tuyên Quang, huyện Yên Sơn, huyện
Hàm Yên tỉnh Tuyên Quang.
Chúng tôi lựa chọn 3 huyện, thị của tỉnh Tuyên Quang để thực hiện đề
tài nghiên cứu dựa trên các cơ sở sau:
+ Tuyên Quang là một tỉnh miền núi phía bắc có tổng đàn trâu bò
tương đối lớn (gần 500 nghìn con), 3 huyện, thị trên mang đặc điểm đặc trưng
cho sự phân bố địa hình khác nhau của tỉnh Tuyên Quang.
+ Ba huyện, thị trên có phương thức chăn nuôi đa dạng, vừa chăn nuôi
theo quy mô tập trung, vừa có hình thức chăn nuôi nhỏ lẻ ở các hộ gia đình.
+ Bê nghé ở các huyện, thị của tỉnh Tuyên Quang, trong đó có 3 huyện,

thị trên mắc tiêu chảy tương đối nhiều, ảnh hưởng đến sự phát triển của đàn

- Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy theo tuổi.
- Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy theo tính biệt.
- Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy theo mùa vụ trong năm.
- Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy theo địa hình.
- Tỷ lệ tiêu chảy theo loại gia súc (bê, nghé).
- Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy theo phương thức chăn nuôi trâu bò mẹ.
2.3.2. Vai trò của giun đũa Neoascaris vitulorum trong hội chứng tiêu chảy của
bê, nghé dƣới 3 tháng tuổi
3.2.2.1. Xác định tỷ lệ nhiễm giun đũa ở bê nghé tiêu chảy và bê nghé
bình thường.
3.2.2.2. Xác định cường độ nhiễm giun đũa ở bê nghé tiêu chảy và bê
nghé bình thường.
2.3.3. Nghiên cứu sự tồn tại và phát triển của trứng giun Neoascaris vitulorum ở

trâu bò trong tỉnh.
- Địa điểm xét nghiệm: Phòng thí nghiệm - Chi cục Thú y tỉnh Tuyên

ngoại cảnh
2.3.3.1. Xác định sự phát tán trứng giun Neoascaris vitulorum ở chuồng

Quang.
2.1.3. Thời gian nghiên cứu: tháng 3/2007 đến 3/2008.

trại, khu vực xung quanh chuồng và bãi chăn thả trâu bò, bê nghé.
2.3.3.2. Xác định thời gian trứng giun Neoascaris vitulorum phát triển

2.2. VẬT LIỆU NGHIÊN CỨU

thành trứng có sức gây bệnh trong các điều kiện khác nhau ở ngoại cảnh.

- Mẫu phân bê nghé dưới 3 tháng tuổi.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

- Kính hiển vi quang học, dụng cụ xét nghiệm trứng giun sán, các



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




39

40

2.3.3.3. Xác định khả năng tồn tại của trứng giun Neoascaris vitulorum
trong các điều kiện khác nhau ở ngoại cảnh.

Sử dụng phương pháp Fulleborn: lấy khoảng 5 - 10g phân cho vào cốc
nhỏ, dùng đũa thuỷ tinh nghiền nát, cho 80 - 100ml dung dịch nước muối bão

2.3.3.4. Xác định khả năng bê nghé nuốt trứng giun đũa có sức gây
bệnh khi bú mẹ.

hoà vào khuấy đều và lọc qua lưới thép bỏ cặn. Nước lọc được để yên trong
20 - 30 phút, trứng giun đũa sẽ nổi lên bề mặt. Dùng vòng thép có đường

2.3.4. Thử nghiệm một số phác đồ điều trị tiêu chảy cho bê nghé

kính 2mm vớt lớp màng nổi trên bề mặt, cho lên phiến kính, đậy lá kính, soi

2.4. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

dưới kính hiển vi quang học với độ phóng đại 100 lần để tìm trứng giun đũa

2.4.1. Theo dõi các chỉ tiêu về dịch tễ hội chứng tiêu chảy ở bê nghé

Neoascaris vitulorum.

* Trực tiếp điều tra qua quan sát thực nghiệm và chẩn đoán lâm sàng:
Phương pháp điều tra là ngẫu nhiên trên bê nghé nuôi tại các cơ sở chăn nuôi
và các hộ nông dân tại 3 huyện, thị của tỉnh Tuyên Quang. Trong quá trình
điều tra, những bê nghé phân lỏng được coi là tiêu chảy.
* Xác định tỷ lệ bê nghé mắc tiêu chảy theo lứa tuổi: Từ sơ sinh - 15
ngày; 16 - 30 ngày; 31- 45 ngày; 46 - 60 ngày; 61- 75 ngày; 76 - 90 ngày tuổi.
* Xác định tỷ lệ tiêu chảy theo loại gia súc: bê, nghé.
* Xác định tỷ lệ tiêu chảy theo mùa vụ trong năm (Xuân, Hè, Thu,
Đông)
* Xác định tỷ lệ tiêu chảy theo 2 loại địa hình: Bằng phẳng và đồi núi
xen kẽ ruộng nước.
* Xác định tỷ lệ tiêu chảy của bê, nghé đực và bê, nghé cái.
* Xác định tỷ lệ tiêu chảy theo 2 phương thức chăn nuôi trâu bò mẹ:
chăn thả hoàn toàn dựa vào tự nhiên và nuôi bán chăn thả có bổ sung thức ăn.
2.4.2. Phƣơng pháp xét nghiệm trứng giun đũa Neoascaris vitulorum
* Phương pháp lấy mẫu: lấy mẫu phân của bê nghé dưới 3 tháng tuổi
vừa thải ra hoặc lấy trực tiếp từ trực tràng. Để riêng mỗi mẫu vào một túi ni

lon nhỏ sạch, mỗi túi đều có nhãn ghi rõ: tuổi, tính biệt, địa điểm, phương
thức chăn nuôi và thời gian lấy mẫu. Mẫu phân được bảo quản và xét nghiệm

* Cường độ nhiễm giun đũa Neoascaris vitulorum được đánh giá bằng
số lượng trứng/gam phân theo quy định của Roberts, J.A (1990) [55]:
< 700 trứng/gam phân: nhiễm nhẹ (+)
700 - 1000 trứng/gam phân: nhiễm trung bình (++)
> 1.000 trứng/gam phân: nhiễm nặng (+++)
- Số trứng/gam phân được đếm bằng phương pháp Mc. Master: phương
pháp này dùng để xác định số lượng trứng giun tròn, trứng sán dây và Oocyst
cầu trùng trong một gam phân bằng buồng đếm Mc. Master. Cân 4 gam phân
cho vào cốc thuỷ tinh, thêm 56 ml dung dịch nước muối bão hoà, khuấy đều
cho tan phân. Lọc qua lưới thép vào một cốc khác và khuấy đều. Trong khi
đang khuấy, lấy công tơ hút dung dịch phân nhỏ đầy cả hai buồng đếm Mc.
Master (mỗi buồng đếm có dung tích 0,5 ml) để yên 5 phút rồi kiểm tra dưới
kính hiển vi quang học (độ phóng đại 10 x 10). Đếm toàn bộ số trứng trong
những ô của 2 buồng đếm.
Số trứng/1 gam phân =

 số trứng ở hai buồng đếm x 60
4

(Tổng số trứng ở hai buồng đếm là số trứng có trong 1,0 ml dung dịch phân)
2.4.3. Phƣơng pháp theo dõi trứng giun Neoascaris vitulorum phát triển thành
trứng có sức gây bệnh ở ngoại cảnh

theo quy trình thường quy trong nghiên cứu ký sinh trùng.
* Phương pháp xét nghiệm mẫu:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




41

42

Sử dụng những mẫu phân bê nghé nhiễm giun đũa nặng (có trên 1000
trứng/gam phân) để bố trí thí nghiệm. Thí nghiệm được bố trí thành 3 đợt, vào

* Phương pháp xác định sự phát tán trứng Neoascaris vitulorum ở
khu vực xung quanh chuồng nuôi:

3 thời điểm nhiệt độ và ẩm độ không khí khác nhau. Các mẫu phân của mỗi lô

Thu thập mẫu đất bề mặt ở 10 vị trí khác nhau xung quanh chuồng nuôi

thí nghiệm được cho vào đĩa Petri, để ở điều kiện nhiệt độ và ẩm độ không

bê nghé (trong vòng bán kính 10 mét), mỗi vị trí lấy khoảng 2-3 gam, trộn đều

khí bình thường. Hàng ngày lấy từ mỗi đĩa Petri 2 -3 gam phân, xét nghiệm

được một mẫu khoảng 20-30 gam. Đưa mẫu về phòng thí nghiệm, xét nghiệm

bằng phương pháp Fulleborn để kiểm tra sự phát triển của trứng Neoascaris

bằng phương pháp Fulleborn tìm trứng giun đũa Neoascaris vitulorum. Từ đó

vitulorum. Theo dõi đến khi trứng phát triển thành trứng có sức gây bệnh. Ghi

đánh giá được sự phát tán trứng giun ở khu vực xung quanh chuồng nuôi.

thời gian phát triển và mô tả sự thay đổi cấu tạo của trứng giun.
2.3.4. Phƣơng pháp xác định khả năng tồn tại của trứng giun
Neoascaris vitulorum ở ngoại cảnh.
Sau khi theo dõi sự phát triển của trứng giun đũa Neoascaris vitulorum
đến giai đoạn cảm nhiễm, chúng tôi tiếp tục theo dõi thời gian tồn tại của
trứng ở các lô thí nghiệm, trong điều kiện nhiệt độ, ẩm độ không khí bình
thường ở ngoại cảnh. Cứ 5 ngày lấy từ mỗi đĩa Petri 2-3 gam phân. xét
nghiệm bằng phương pháp Fulleborn để kiểm tra, xác định thời gian tồn tại
của trứng giun Neoascaris vitulorum có sức gây bệnh. Ghi lại thời gian và
theo dõi biến đổi về hình thái, cấu tạo trứng. Làm như vậy cho đến khi trứng
bị chết hoàn toàn (biến dạng, nứt vỡ, ấu trùng trong trứng bị dung giải).
2.4.5. Phƣơng pháp xác định sự phát tán trứng Neoascaris vitulorum ở ngoại
cảnh

* Phương pháp xác định sự phát tán trứng Neoascaris vitulorum ở
bãi chăn thả bê nghé và trâu bò mẹ:
Thu thập mẫu đất bề mặt ở bãi chăn bê, nghé và trâu bò mẹ. Cứ khoảng
10-20m2 bãi chăn lấy ở 10 vị trí khác nhau, mỗi vị trí lấy khoảng 2-3 gam đất
bề mặt, trộn đều được 1 mẫu khoảng 20-30 gam. Đưa mẫu về phòng thí
nghiệm, xét nghiệm bằng phương pháp Fulleborn để tìm trứng giun đũa
Neoascaris vitulorum. Từ đó đánh giá được sự phát tán trứng giun đũa trên
bãi chăn thả.

2.4.6. Phƣơng pháp xác định khả năng bê nghé nhiễm giun đũa do nuốt trứng
giun có sức gây bệnh khi bú mẹ
Dùng các mảnh giấy mềm, ướt lau bầu vú và núm vú của trâu bò mẹ,
cho những mảnh giấy này vào các túi nilon sạch đưa về phòng thí nghiệm.
Cho những mảnh giấy này vào cốc đựng dung dịch nước muối bão hoà,
khuấy kỹ rồi lọc qua lưới lọc bỏ cặn giấy. Nước lọc được để yên 20-30 phút,

* Phương pháp xác định sự phát tán trứng Neoascaris vitulorum ở
chuồng trại:

dùng vòng thép đường kính 2mm vớt màng nổi trên bề mặt dung dịch cho lên
phiến kính, đậy lá kính, soi dưới kính hiển vi quang học để tìm trứng giun đũa

Thu thập mẫu cặn nền chuồng nuôi bê nghé ở các vị trí khác nhau (ở 4

Neoascaris vitulorum.

góc chuồng và giữa chuồng) mỗi vị trí khoảng 4-5 gam, trộn đều được một

2.4.7. Phƣơng pháp điều trị tiêu chảy cho bê, nghé

mẫu khoảng 20-25 gam. Đưa mẫu về phòng thí nghiệm, xét nghiệm bằng

2.4.7.1. Điều trị tiêu chảy cho những bê nghé nhiễm giun đũa
Neoascaris vitulorum.
Chúng tôi sử dụng 3 phác đồ điều trị cho những bê nghé bị tiêu chảy và
nhiễm giun đũa Neoascaris vitulorum.

phương pháp Fulleborn để tìm trứng giun đũa Neoascaris vitulorum. Từ đó có
thể đánh giá sự phát tán trứng giun ở trong chuồng nuôi.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




43

44

* Phác đồ 1: Levasol 7,5% (do Công ty Hanvet sản xuất): thuốc có phổ
tác dụng rộng, tẩy được nhiều loài giun tròn ký sinh ở đường tiêu hoá gia súc.
Thành phần của thuốc: Levamisol hydrochlorid: 75 mg.
Dung môi và chất ổn định vừa đủ: 1ml.
Liều lượng: 1ml/10kg thể trọng (7,5mg/kg thể trọng), tiêm bắp.
Liệu trình: dùng một liều duy nhất.

2.4.7.2. Điều trị tiêu chảy cho những bê nghé sau đợt điều trị 1 vẫn còn
tiêu chảy.
* Phác đồ 1: sử dụng Hupha-Colistin 3%, thuốc có tác dụng điều trị
tiêu chảy ở gia súc rất tốt.
Thành phần của thuốc: Colistin sulfate 60.000.000 UI.
Dung môi vừa đủ: 100 ml.
Liều lượng: 0,5ml/20kg thể trọng (15mg/kg thể trọng/ngày), tiêm bắp.
Liệu trình: điều trị 3-5 ngày liên tục.
* Phác đồ 2: sử dụng Norfacoli, thuốc có tác dụng đặc trị tiêu chảy rất

tốt đối với gia súc, gia cầm.
Thành phần của thuốc: Norfloxacin HCl 1000 mg.
Dung môi vừa đủ 10 ml.
Liều lượng: 1ml/20kg thể trọng (5mg/kg thể trọng/ngày), tiêm bắp.
Liệu trình: điều trị 3-5 ngày liên tục.
2.4.8. Phƣơng pháp xử lý số liệu
* Các số liệu về tỷ lệ tiêu chảy, tỷ lệ nhiễm, cường độ nhiễm, hiệu lực
tẩy của thuốc được tính bằng công thức sau:
Số bê nghé tiêu chảy
- Tỷ lệ tiêu chảy (%) =
x 100
Số bê nghé kiểm tra

* Phác đồ 2: sử dụng Mebendazol 10% (do Công ty cổ phần Sóng
Hồng sản xuất). Thuốc có tác dụng tẩy các loại giun tròn ký sinh ở đường tiêu
hoá gia súc, gia cầm.
Liều lượng: 200mg/kg thể trọng, cho uống lúc đói.
Liệu trình: dùng một liều duy nhất, chia làm hai lần sáng và chiều.
* Phác đồ 3: sử dụng thuốc Hanmectin-0,25%. (do Công Hanvet sản
xuất). Thuốc có tác dụng với các loại nội, ngoại ký sinh trùng, có tác dụng cả
ở giai đoạn trưởng thành cũng như giai đoạn ấu trùng đang di hành trong cơ
thể. Đây là loại thuốc hiện nay đang được dùng rất phổ biến.
Thành phần của thuốc: trong mỗi ml dung dịch chứa 2,5mg Ivermectin.
Liều lượng: 1ml/10kg thể trọng (0,25mg/kg thể trọng), tiêm bắp.
Liệu trình: dùng một liều duy nhất.
* Thuốc phối hợp điều trị:
+ Thuốc điện giải: cung cấp nước và các chất điện giải trong trường
hợp ỉa chảy, nôn mửa, tăng cường sức đề kháng, chống stress...
Cách sử dụng: pha thuốc với nước cho uống, 100g pha với 3-5 lít nước,
dùng cho 25-30 kg thể trọng, cho uống 2-4 lần/ngày, trong 5 ngày liên tục.

+ Vitamin C 5%: tác dụng làm tăng sức đề kháng cho con vật; sử dụng
thuốc dưới dạng dung dịch tiêm bắp hoặc tiêm dưới da với liều 10ml/25kg thể
trọng/ngày (20mg/kg thể trọng/ngày), sử dụng thuốc trong 5 ngày.
Sau khi sử dụng 3 phác đồ để điều trị, kiểm tra trạng thái phân để đánh
giá bê nghé đã hết tiêu chảy chưa. Đối với những bê nghé chưa khỏi tiêu
chảy, chúng tôi tiếp tục sử dụng thuốc kháng sinh kết hợp với thuốc điện giải
và vitamin C để điều trị.
Đồng thời, xét nghiệm lại phân bê, nghé để đánh giá tác dụng của thuốc
tẩy giun đũa Neoascaris vitulorum.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



- Tỷ lệ nhiễm (%) = Số bê nghé nhiễm
Số bê nghé kiểm tra

x 100

- Cường độ nhiễm (%) = Số bê nghé nhiễm (+), (++), (+++)
Tổng số bê nghé nhiễm
- Tỷ lệ khỏi tiêu chảy (%) = Số bê nghé khỏi tiêu chảy
Số bê nghé điều trị

- Hiệu lực tẩy giun đũa (%) =

x 100

x 100

Số bê nghé sạch trứng
Số bê nghé tiêu chảy nhiễm giun x 100
đũa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




45

46

* Số liệu về thời gian phát triển, tồn tại của trứng giun đũa Neoascaris
vitulorum và số trứng giun tìm thấy trên bầu vú và núm vú trâu bò mẹ, được xử
lý theo phương pháp thống kê sinh học của Nguyễn Văn Thiện (2000).
- Số trung bình cộng:
xi (với i = 1n)
X
=
n
Trong đó: xi là tổng các giá trị của x
n là dung lượng mẫu

- Độ lệch tiêu chuẩn: với n  30 : S x  

 xi

 xi

2

2



n 1

Tra bảng phân bố t, so sánh tTN với t để xác định mức độ sai khác giữa
hai số trung bình.
+ Nếu ứng với mức xác suất P > 0,05: hai số trung bình khác nhau
không rõ rệt.
+ Nếu ứng với mức xác suất P < 0,05: hai số trung bình khác nhau rõ
rệt, với độ tin cậy 95%.
+ Nếu ứng với mức xác suất P < 0,01: hai số trung bình khác nhau rõ
rệt, với độ tin cậy 99%.
+ Nếu ứng với mức xác suất P < 0,001: hai số trung bình khác nhau rõ
rệt, với độ tin cậy 99,9%.

n

Trong đó: S x : độ lệch tiêu chuẩn
xi: giá trị của mẫu
n: dung lượng mẫu
- Sai số của số trung bình: với n  30 : mx  

Sx
n 1

Trong đó:

m x : sai số của số trung bình
S x : độ lệch tiêu chuẩn
n: dung lượng mẫu
- So sánh mức độ sai khác: tTN 

X1  X 2
D

MD
m2 X 1  m2 X 2

( mẫu nhỏ và n1= n2)
Trong đó:

X 1, X 2 là số trung bình cộng của nhóm 1 và nhóm 2.
mX 1 , mX 2 là sai số của số trung bình cộng nhóm 1 và nhóm 2.
S X 1 , S X 2 là độ lệnh tiêu chuẩn của nhóm 1 và nhóm 2.
n là dung lượng mẫu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




47

48

chăn nuôi trâu bò ở huyện Hàm Yên còn khó khăn về kinh tế, vì vậy việc chăm

Chương 3
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

sóc nuôi dưỡng và vệ sinh phòng bệnh cho trâu bò, bê nghé chưa tốt. Điều kiện

3.1. NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỘI CHỨNG TIÊU

chăn nuôi kém làm cho trâu bò, bê nghé gầy yếu, chất lượng và số lượng sữa

CHẢY Ở BÊ NGHÉ DƢỚI 3 THÁNG TUỔI TẠI TUYÊN QUANG

không đảm bảo. Từ đó ảnh hưởng tới sức khoẻ và sự chống đỡ bệnh tật của bê

3.1.1. Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy ở 3 huyện, thị của tỉnh Tuyên Quang

nghé, làm cho bê nghé dễ mắc bệnh, trong đó có hội chứng tiêu chảy.

Tuyên Quang là một tỉnh miền núi phía bắc, mang những đặc trưng của

Theo kết quả nghiên cứu của Nguyễn Văn Sửu (2005) [30] từ năm 1999

khí hậu nhiệt đới gió mùa, có sự biến động lớn về nhiệt độ và độ ẩm, trong đó

đến năm 2004, ở Tuyên Quang, tỷ lệ bê tiêu chảy là 20,67% và nghé là

có 2 mùa rõ rệt là mùa đông lạnh - khô hanh, mùa hè - nóng ẩm, mưa nhiều.

19,22%, trong đó tỷ lệ chết do tiêu chảy là 7,32% ở bê và 5,79% ở nghé. Như

Sự biến động về thời tiết, đặc biệt có những đợt gió mùa đông bắc tràn về

vậy, người chăn nuôi trâu bò hàng năm đã phải chịu thiệt hại lớn về kinh tế do

kèm theo mưa phùn và rét đậm kéo dài đã làm ảnh hưởng không tốt tới sản

hội chứng tiêu chảy ở bê nghé gây ra.

xuất nông nghiệp nói chung, trong đó có ngành chăn nuôi và tình hình dịch

Bảng 3.1. Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy ở một số địa phƣơng.

bệnh của đàn gia súc nói riêng. Để đánh giá cụ thể tình hình bê nghé dưới 3
tháng tuổi mắc tiêu chảy ở 3 huyện, thị của tỉnh Tuyên Quang, chúng tôi đã
kiểm tra 906 bê nghé ở 9 xã, phường. Kết quả về tỷ lệ bê nghé tiêu chảy ở các
địa phương được trình bày ở bảng 3.1.

1

Bảng 3.1 cho thấy: trong 906 bê nghé kiểm tra tại 9 xã, phường của 3
huyện, thị, số bê nghé tiêu chảy là 192 con, chiếm tỷ lệ 21,19%. Trong đó, tỷ
lệ bê nghé tiêu chảy cụ thể như sau:
- Ở thị xã Tuyên Quang, kiểm tra 297 bê nghé, có 57 bê nghé tiêu chảy,
chiếm tỷ lệ 19,19%.
- Ở huyện Yên Sơn, kiểm tra 316 bê nghé, có 65 bê nghé tiêu chảy, tỷ
lệ tiêu chảy là 20,57%.
- Ở huyện Hàm Yên, kiểm tra 293 bê nghé, số bê nghé tiêu chảy là 70

con, chiếm tỷ lệ 23,89%.
Như vậy, tỷ lệ bê nghé tiêu chảy giữa các địa phương có khác nhau. Tỷ
lệ bê, nghé tiêu chảy cao nhất ở huyện Hàm Yên (23,89%), thấp nhất ở thị xã
Tuyên Quang (19,19%).
Nguyên nhân dẫn đến tỷ lệ bê nghé tiêu chảy ở các địa phương có sự khác
nhau như vậy, theo kết quả điều tra thực tế của chúng tôi là do: nhiều nông hộ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

STT



2

3

Địa
phƣơng Số bê nghé Số bê nghé
kiểm
tra tiêu
chảy Tỷ lệ (%)
(huyện, thị xã)
(con)
(con)
TX Tuyên Quang 297
57
19,19
- Nông Tiến

142

27

19,01

- Ỷ La

95

19

20,00

- Hưng Thành

60

11

18,33

Yên Sơn

316

65

20,57

- An Tường

104

18

17,30

- Phú Lâm

97

21

21,64

- Thái Bình

115

26

22,60

Hàm Yên

293

70

23,89

- Đức Ninh

120

31

25,83

- Thái Sơn

101

24

23,76

- Thái Hoà

75

15

20,83

Tính chung

906

192

21,19

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




49

50

Qua kết quả điều tra về tỷ lệ tiêu chảy của bê nghé dưới 3 tháng tuổi ở

Bảng 3.2 cho thấy: bê nghé từ sơ sinh đến 3 tháng tuổi mắc tiêu chảy

Tuyên Quang, chúng tôi thấy bê nghé bị tiêu chảy khá nhiều. Từ đó chúng tôi

biến động từ 15,67% đến 29,71%. Trung bình bê nghé từ sơ sinh đến 3 tháng

thấy rằng: các cơ sở chăn nuôi và các hộ chăn nuôi trâu bò sinh sản cần làm

tuổi, mắc tiêu chảy là 21,19%.

tốt công tác chăm sóc nuôi dưỡng, vệ sinh thú y để hạn chế tỷ lệ bê nghé tiêu

Trong đó, ở giai đoạn từ sơ sinh đến 15 ngày tuổi bê nghé mắc tiêu chảy

chảy. Đồng thời, khi bê nghé đã bị tiêu chảy cần phải được điều trị kịp thời và

với tỷ lệ 18,47%. Ở 16-30 ngày tuổi, tỷ lệ tiêu chảy ở bê nghé là 29,71%. Từ 31-

triệt để, để bệnh có thể khỏi và không ảnh hưởng đến sự phát triển sau này

45 ngày tuổi bê nghé mắc tiêu chảy 20,91%. Ở 46-60 ngày tuổi, tỷ lệ mắc là

của bê nghé.

20,15%. Ở 61-75 ngày tuổi, bê nghé mắc tiêu chảy là 18,51%. Từ 76-90 ngày

Cũng từ thực trạng trên, chúng tôi đã nghiên cứu một số đặc điểm dịch
tễ của hội chứng tiêu chảy ở bê nghé dưới 3 tháng tuổi, làm cơ sở để đề xuất
biện pháp phòng trị có hiệu quả nhất, hạn chế thiệt hại do tiêu chảy gây ra.

tuổi, tỷ lệ tiêu chảy là 15,67%.
Như vậy, bê nghé mắc tiêu chảy cao nhất là giai đoạn từ 16 - 30 ngày
tuổi 29,71%, tỷ lệ tiêu chảy có chiều hướng giảm dần ở các giai đoạn tuổi tiếp
theo, thấp nhất ở 76 - 90 ngày tuổi, chiếm tỷ lệ 15,67%.

3.1.2. Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy theo lứa tuổi
Để xác định tuổi bê nghé có ảnh hưởng đến tỷ lệ mắc tiêu chảy hay
không, chúng tôi đã kiểm tra lâm sàng 906 bê nghé ở 6 lứa tuổi. Kết quả được

Từ kết quả bảng 3.2, chúng tôi nhận thấy, bê nghé dưới 3 tháng tuổi
mắc tiêu chảy giảm dần theo tuổi, tuổi càng cao tỷ lệ tiêu chảy càng giảm và
thấp nhất ở 76-90 ngày tuổi. Theo chúng tôi, do tuổi càng cao các cơ quan, hệ

trình bày ở bảng 3.2.

thống trong cơ thể, đặc biệt hệ thống tiêu hoá được hoàn thiện về mặt cấu tạo,

Bảng 3.2: Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy theo lứa tuổi

cũng như chức năng hoạt động, nên thích nghi hơn với điều kiện chăm sóc,
Tuổi

Số bê nghé Số bê nghé tiêu
Tỷ lệ (%)
kiểm tra (con)
chảy (con)

nuôi dưỡng và các tác động bất lợi của ngoại cảnh.

(ngày tuổi)
SS - 15

92

17

18,47

là lứa tuổi bê nghé mắc bệnh do giun đũa Neoascaris vitulorum nhiều. Nhiều

16 - 30

212

63

29,71

tác giả cho biết, bê nghé nhiễm giun đũa phần lớn qua bào thai, do trâu bò mẹ có

31 - 45

153

32

20,91

46 - 60

129

26

20,15

61 - 75

135

25

18,51

1962 [36], Phạm Văn Khuê và cs, 1996 [12], Nguyễn Thị Kim Lan và cs, 1999

76 - 90

185

29

15,67

[13], Phạm Sỹ Lăng, Phan Địch Lân, Đoàn Văn Phúc 2005 [18]).

Tính chung

906

192

21,19

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Tỷ lệ bê nghé tiêu chảy cao nhất ở lứa tuổi 16-30 ngày tuổi. Đây cũng

thai nuốt phải trứng giun đũa có sức gây bệnh. Vì vậy, khi bê nghé sinh ra đã có
giun đũa ký sinh và bị phát bệnh rất sớm (sớm nhất là 14 ngày tuổi), tỷ lệ nhiễm
cao nhất và cường độ nhiễm nặng nhất ở 16-30 ngày tuổi (Trịnh Văn Thịnh,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên