NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN, VÀ NĂNG SUẤT CỦA MỘT SỐ GIỐNG LÚA TRONG VỤ XUÂN,
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.08 MB, 64 trang )
LỜI CAM ĐOAN
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
-------------------------------
Tôi xin cam đoan rằng những số liệu và kết quả nghiên cứu trong
luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa hề sử dụng để bảo vệ một học
vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn chỉnh luận văn này đều đã được tác
NGUYỄN THỊ THẮNG
giả cảm ơn. các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đều đã được
ghi rõ nguồn gốc./.
"NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH TRƯỞNG, PHÁT
TRIỂN, VÀ NĂNG SUẤT CỦA MỘT SỐ GIỐNG LÚA
TRONG VỤ XUÂN, VỤ MÙA 2006
TẠI TUYÊN QUANG"
Tác giả
Nguyễn Thị Thắng
Chuyên ngành: Trồng trọt
Mã số
: 60.62.01
LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Lương Văn Hinh
THÁI NGUYÊN - 2007
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Lời cảm ơn
MỤC LỤC
Mở đầu
Trang
1. Đặt vấn đề
1
2. Mục tiêu của đề tài
3
3. Yêu cầu của đề tài
3
Chương 1: Tổng quan đề tài
4
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
4
1.2. Tình hình sản xuất lúa trên thế giới và Việt Nam
6
1.2.1. Tình hình sản xuất lúa trên thế giới
6
1.2.2. Tình hình sản xuất lúa ở Việt Nam
9
PGS. TS. Lương Văn Hinh - Người hướng dẫn khoa học đã giúp đỡ tôi hoàn
1.3. Tình hình nghiên cứu lúa trong và ngoài nước
14
thành công trình khoa học này.
1.3.1. Tình hình nghiên cứu lúa trên thế giới
14
1.3.1.1. Thu thập nguồn gen cây lúa và ứng dụng trong sản xuất
14
1.3.1.2. Tình hình nghiên cứu giống lúa có chất lượng trên thế giới
17
1.3.2. Tình hình nghiên cứu lúa trong nước
20
1.3.2.1. Sự đa dạng di truyền lúa Việt Nam và khu vực Đông Nam Á
20
1.3.2.2. Thu thập nguồn gen cây lúa Việt Nam
22
1.3.2.3. Tình hình nghiên cứu các giống lúa ở Việt Nam
24
Chương 2: Nội dung và phương pháp nghiên cứu
29
2.1.Nội dung nghiên cứu
29
2.2.Vât liệu nghiên cứu
29
2.3. Phương pháp bố trí thí nghiệm
31
2.3.1. Sơ đồ bố trí thí nghiệm
31
2.3.2. Định điểm theo dõi và thời gian theo dõi
33
2.4. Điều kiện thí nghiệm
33
2.4.1. Đất thí nghiệm
33
2.4.2 Địa điểm và thời gian tiến hành nghiên cứu
33
Trong quá trình thực hiện đề tài " Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng,
phát triển của một số giống lúa tại Tuyên Quang ở vụ Xuân, vụ Mùa năm
2006". Tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của tập thể cán bộ, giáo viên
Khoa sau Đại học giáo viên giảng dạy chuyên ngành của các bộ môn trường
Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Trại Trường trường THKT - KT - Tuyên
Quang, đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực tập.
Đặc biệt là sự quan tâm sâu sát, giúp đỡ tận tình chu đáo của thầy giáo
Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới tất cả các
thầy giáo, cô giáo, bạn bè đồng nghiệp, cơ quan đã giúp đỡ tôi hoàn thành
luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn./.
Tác giả
Nguyễn Thị Thắng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
2.4.3.Tình hình cơ bản của Trại Trường - Trường THKTKT- Tuyên Quang
33
3.2.9. Nhận xét tổng quát
73
2.5. Kỹ thuật sản xuất
34
3.3. Kết quả nghiên cứu các giống lúa vụ mùa năm 2006
75
2.5.1. Lượng phân bón cho ruộng cấy
34
3.3.1. Tình hình sinh trưởng của mạ
76
2.5.2. Gieo cấy và chăm sóc
34
3.3.2. Khả năng đẻ nhánh
79
2.6. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi
34
3.3.3. Các thời kỳ và giai đoạn sinh trưởng
81
2.6.1. Chỉ tiêu chất lượng mạ
35
3.3.4. Một số đặc điểm hình thái của các giống lúa thí nghiệm
84
2.6.2. Chỉ tiêu theo dõi giai đoạn sau cấy
35
3.3.5. Năng suất lý thuyết và các yếu tố cấu thành năng suất
85
2.6.3. Một số đặc điểm hình thái của các giống lúa
35
3.3.6. Năng suất thực thu
94
2.6.4. Các chỉ tiêu năng suất
36
3.3.7. Kết quả theo dõi một số chỉ tiêu ngoài đồng
96
2.6.5. Tính chống chịu
37
3.3.8. Các chỉ tiêu về sâu bệnh
97
2.6.6. Các chỉ tiêu về sâu bệnh hại
38
3.3.9. Nhận xét tổng quát
99
2. 7. Chất lượng giống xây dựng mô hình
40
101
2.8. Phương pháp xử lý số liệu
40
3.3.10. Xây dựng mô hình sản xuất một số giống lúa triển vọng tại
Trại Trường THKT - KT Tuyên Quang
Chương 3: Kết quả và thảo luận
41
3.4.1. Xây dựng mô hình
101
3.1. Đặc điểm thời tiết khí hậu vụ xuân và vụ mùa năn 2006 tại
Tuyên Quang
41
3.4.2. Đánh giá chất lượng cơm của các giống lúa trong mô hình
103
Kết luận và đề nghị
105
3.1.1. Nhiệt độ
41
1. Kết luận
105
3.1.2. Lượng mưa
42
2. Đề nghị
107
3.1.3. Ẩm độ không khí
43
Tài liệu tham khảo
116
3.1.4. Số giờ nắng
43
1. Tiếng việt
116
3.2. Kết quả nghiên cứu các giống lúa vụ xuân năm 2006
43
2. Tiếng Anh
119
3.2.1. Tình hình sinh trưởng của mạ
43
3.2.2. Khả năng đẻ nhánh của các giống
46
3.2.3. Các thời kỳ và giai đoạn sinh trưởng
49
3.2.4. Một số đặc điểm hình thái của các giống lúa thí nghiệm
53
3.2.5. Năng suất lý thuyết và các yếu tố cấu thành năng suất
55
3.2.6. Năng suất thực thu
65
3.2.7. Một số chỉ tiêu khác
68
3.2.8. Khả năng chống chịu của các giống lúa
70
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Biểu 1.1. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của toàn thế giới trong vài
thập kỷ gần đây...............................................................................................7
NSLT
: Năng suất lý thuyết
NSTT
: Năng suất thực thu
đ/c
: Đối chứng
TGST
: Thời gian sinh trưởng
Biểu 1.3. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của Việt nam trong mấy thập
kỷ gần đây.....................................................................................................10
CV
: Hệ số biến động
Biểu 1.4. Dự báo triển vọng lúa gạo Việt Nam thời kỳ 2006 – 2010……...12
LSD
: Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa
Biểu 3.1. Diễn biến thời tiết khí hậu ở tỉnh Tuyên Quang năm 2006...........41
CMS
: Bất dục đực tế bào chất
Bảng 3.1. Tình hình sinh trưởng của mạ.......................................................44
TGMS
: Bất dục đực chức năng di truyền nhân phản ứng với nhiệt độ
Bảng 3.2. Kết quả đẻ nhánh của các giống lúa vụ xuân................................47
Biểu 1.2. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa của 10 nước có sản lợng lúa
hàng đầu thế giới.............................................................................................8
Bảng 3.3. Các thời kỳ và giai đoạn sinh trưởng............................................50
Bảng 3.4. Đặc điểm hình thái của các giống thí nghiệm..............................54
Bảng 3.5. Năng suất lý thuyết và các yếu tố cấu thành năng suất vụ xuân 2006..56
Bảng 3.6. Mức độ biến động (CV%) của các giống vụ xuân…...................62
Bảng 3.7. Năng suất thực thu của các giống lúa tham gia thí nghiệm..........66
Bảng 3.8. Một số chỉ tiêu khác của các giống lúa thí nghiệm.......................68
Bảng 3.9. Mức độ nhiễm sâu, bệnh và chịu lạnh của các giống lúa thí ghiệm..71
Bảng 3.10. Tình hình sinh trưởng của mạ.....................................................76
Bảng 3.11. Khả năng đẻ nhánh của các giống lúa vụ mùa............................79
Bảng 3.12. Các thời kỳ và giai đoạn sinh trưởng của các giống lúa thí nghiệm…...81
Bảng 3.13. Đặc điểm hình thái của các giống lúa thí nghiệm vụ mùa..........84
Bảng 3.14.Năng suất lý thuyết và các yếu tố cấu thành năng suất vụ mùa 2006..86
Bảng 3.15. Mức độ biến động (CV%) của các giống lúa thí nghiệm...........91
Bảng 3.16. Năng suất thực thu của các giống lúa thí nghiệm.......................94
Bảng 3.17. Một số chỉ tiêu khác của các giống lúa thí nghiệm.....................96
Bảng 3.18. Khả năng chống chịu sâu bệnh của các giống lúa......................98
Bảng 3.19. Kết qủa xây dựng mô hình của một số giống lúa có triển vọng ở
vụ mùa năm 2006………………………..……………………………….102
Bảng 3.20. Chất lượng cơm của các giống lúa trong mô hình……………103
Bảng 3.21. Chỉ tiêu chất lượng của một số giống lúa trong mô hình……..104
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
1
2
MỞ ĐẦU
nên thành tựu chung trong sự phát triển sản xuất nông nghiệp nước ta thời
gian qua. Yếu tố đóng góp của khoa học và công nghệ cho việc nâng cao năng
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Lúa có tầm quan trọng sống còn đối với hơn một nửa dân số thế giới.
Nó là loại lương thực chủ yếu hiện nay trong bữa ăn của hàng tỷ người ở
Châu Á, Châu Phi, Châu Mỹ La tinh, khu vực Trung Đông và trong tương lai
nó vẫn sẽ là loại lương thực hàng đầu của họ.
suất, chất lượng và tính cạnh tranh của nông sản Việt Nam ngày càng được
khẳng định rõ nét trong thời kỳ đổi mới.
Chương trình thực nghiệm phát triển sản xuất lúa lai của Việt Nam đã
có những thành công bước đầu, về diện tích phát triển 0,6 triệu ha, năng suất
Lúa gạo là cây lương thực quan trọng đứng hàng thứ hai của thế giới,
bình quân đạt 65 tạ/ha, năng suất tăng so với lúa thường khoảng 20- 30% ở
nhưng lại là lương thực chủ yếu của các nước châu Á. Để phát triển sản xuất
những vùng có điều kiện sinh thái phù hợp. Phát triển sản xuất lúa bằng việc
lúa trong khi diện tích sản xuất có hạn phải tập chung thâm canh trên cơ sở
ứng dụng thành tựu mới về khoa học kỹ thuật sử dụng ưu thế lai đang trở
ứng dụng những biện pháp khoa học công nghệ mới để tăng năng suất trên
thành một trong những phương hướng quan trọng để phát triển sản xuất, nâng
đơn vị diện tích.
cao hiệu quả nghề trồng lúa của Việt Nam. Các nhà khoa học Việt Nam đang
Trong những năm trước đổi mới, nước ta là quốc gia triền miên thiếu
tập trung lực lượng để tự nghiên cứu lúa lai bằng tổ hợp đã có, và có thêm
lương thực. Năm 1986 cả nước sản xuất đạt 18,37 triệu tấn lương thực, sang
những tổ hợp mới có năng suất và chất lượng cao, tính thích ứng rộng.
năm 1987 lại giảm chỉ còn 17,5 triệu tấn, trong khi dân số tăng thêm 1,5 triệu
Chúng ta đã xây dựng được quy trình chọn và nhân dòng bất dục đực
người/năm. ở miền Bắc, mặc dù Nhà nước đã phải nhập khẩu 1,28 triệu tấn để
CMS, TGMS trong sản xuất lúa lai. Giống lúa lai Việt Nam đầu tiên được
thêm vào cân đối lương thực, nhưng vẫn không đủ, vẫn có đến 9,3 triệu người
công nhận: VL20 và một số giống được công nhận tạm thời như HYT 83,
thiếu ăn, trong đó có 3,6 triệu người bị đói gay gắt. Trong thời kỳ đổi mới
TH3-3. Giống mẹ BoA- 84 và các dòng bố Trắc 64-5, Quế 99-46 được công
(1986 - 2005), nông nghiệp nước ta đã khởi sắc nhờ có đường lối đúng đắn
nhận giống quốc gia trong năm 2004.
của Đảng và Nhà nước. Từ năm 1989 chúng ta đã giải quyết được vấn đề
Tuyên Quang là một tỉnh miền núi nằm ở vùng Đông Bắc của Việt
lương thực, thoả mãn nhu cầu lương thực trong nước và bắt đầu tham gia thị
Nam với tổng diện tích đất tự nhiên là 5.860 km2. Dân số năm 2006, theo số
trường xuất khẩu gạo thế giới. Đến nay, Việt nam là nước xuất khẩu gạo lớn
liệu thống kê của tỉnh là 737.000 người, gồm 22 dân tộc anh em cùng chung
thứ hai thế giới (trên 4 triệu tấn/năm). Đạt được những thành tựu trên là kết
sống. Mật độ dân số bình quân 87 người/km2. Diện tích lúa cả năm đạt 45.468
quả tổng hợp của nhiều yếu tố, bao gồm đổi mới cơ chế, chính sách cùng các
ha tập trung chủ yếu ở các huyện Yên Sơn, Sơn Dương, Chiêm Hoá và Thị xã
giải pháp quan trọng khác như tập trung đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất
Tuyên Quang chiếm tới 72% diện tích toàn tỉnh với điều kiện thời tiết khí hậu
nông nghiệp (thủy lợi, giao thông, điện, phân bón...), áp dụng các tiến bộ kỹ
thuận lợi, nhiệt độ trung bình dao động từ 18,6 - 29,50C, ẩm độ trung bình 79
thuật vào sản xuất, chuyển đổi cơ cấu mùa vụ và đặc biệt là sử dụng các
- 86%, lượng mưa hàng năm cao, các nguồn nước tưới tiêu chủ động. Năm
giống mới có năng suất cao, chất lượng tốt là yếu tố quan trọng góp phần tạo
2006 bình quân lương thực đầu người đạt 420 kg/người/năm.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
3
4
Tuyên Quang hiện nay đã ổn định về lương thực với sản lượng 134.570 tấn
Chƣơng 1
thóc chưa kể màu. Trong đó lúa vụ xuân diện tích 19.205 ha, năng suất 66,1
TỔNG QUAN ĐỀ TÀI
tạ/ha, vụ mùa 26.263 ha năng suất bình quân là 62,4 tạ/ ha. Sở dĩ đạt được kết
1.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
quả trên là nhờ công tác khuyến nông đã đưa các tiến bộ khoa học kỹ thuật
Lúa gạo là nguồn lương thực quan trọng cho khoảng 3 tỷ người trên thế
mới vào sản xuất đặc biệt là công tác giống. Những năm gần đây tại tỉnh đã
giới. Trong khi dân số thế giới tiếp tục tăng thì diện tích đất dùng cho trồng
có một số giống lúa năng suất cao như lúa thuần KD18, CR203. Lúa lai như
lúa lại không tăng. Do đó vấn đề lương thực được đặt ra như một mối đe doạ
Nhị ưu 63, tạp giao 1, Nhị ưu 838. Lúa chất lượng như Hương Thơm số 1,
đến sự an ninh và ổn định của thế giới trong tương lai. Theo dự đoán của các
Bắc thơm số 7 ....
chuyên gia dân số học, nếu dân số thế giới tiếp tục tăng trong vòng 20 năm
Nhiệm vụ của công tác giống cây trồng là phải làm thế nào trong thời
gian ngắn nhất tạo ra được những giống cây trồng mới có năng suất cao,
tới, thì sản lượng lúa gạo phải tăng 80% mới đáp ứng đủ nhu cầu sống còn
của cư dân mới.
phẩm chất tốt ổn định, khả năng chống chịu tốt với điều kiện bất thuận, đáp
"Tốt giống, tốt má, tốt mạ, tốt lúa" đó là câu nói mà cha ông ta đã đúc
ứng được yêu cầu sản xuất nông nghiệp và của nền kinh tế quốc dân. Tiến
rút để khẳng định vai trò quan trọng của giống cây trồng. Trong ngành trồng
hành thí nghiệm các giống mới đưa ra sản xuất để bổ xung vào cơ cấu giống
trọt thì giống cây trồng chính là yếu tố quan trọng trong việc năng cao hiệu
của tỉnh, là nhiệm vụ rất quan trọng. Do vậy chúng tôi thực hiện đề tài:
"Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, phát triển, năng suất của một số giống
lúa trong vụ xuân và vụ mùa năm 2006 tại Tuyên Quang".
2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI
- Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển, của một số giống lúa gieo
quả năng suất, kinh tế, giảm chi phí sản xuất, góp phần tăng sản lượng và chất
lượng cây trồng.
Giống cây trồng là khâu quan trọng nhất trong sản xuất trồng trọt. Đặc
tính của giống, yếu tố môi trường và kỹ thuật canh tác quyết định đến năng
suất. Kiểu gen tốt chỉ được biểu hiện trong một phạm vi nhất định của môi
cấy ở vụ xuân và vụ mùa tại Tuyên Quang.
- Đánh giá khả năng chống chịu sâu, bệnh hại của các giống lúa thí nghiệm.
trường. những giống được so sánh qua một loạt môi trường thì biểu hiện năng
- Chọn ra được những giống có khả năng thích ứng, cho năng suất cao,
suất thường khác nhau. Vì vậy, tính ổn định và thích nghi của giống với môi
trường thường được sử dụng để đánh giá giống.
ổn định gieo trồng tại Tuyên Quang.
3. YÊU CẦU CỦA ĐỀ TÀI
Giống cây trồng nói chung và giống lúa nói riêng trong sản xuất chưa
- Xác định được một số đặc điểm sinh trưởng, phát triển và khả năng
thích ứng của giống lúa tham gia thí nghiệm.
- Đánh giá khả năng chống chịu sâu, bệnh hại của các giống lúa thí nghiệm.
- Bước đầu đánh giá được tiềm năng về năng suất của các giống tham
gia thí nghiệm.
- Xây dựng được mô hình những giống lúa triển vọng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
bao giờ đáp ứng đủ cho nhu cầu sản xuất, hầu hết các nước trên thế giới đều
nghiên cứu giống. Viện nghiên cứu lúa quốc tế International Rice Research
Institute (IRRI) đã có chương trình nghiên cứu lâu dài về lúa, các vấn đề về
chọn giống, tạo giống nhằm đưa ra những giống có đặc trưng chính như: thời
gian sinh trưởng, tính chống bệnh, sâu hại, chất lượng gạo, tính mẫn cảm với
quang chu kỳ thích hợp nhất với những vùng trồng lúa khác nhau…vv
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
5
6
Giống lúa mới được coi là tốt thì phải có độ thuần cao, thể hiện đầy đủ các
cho việc phát triển vùng chuyên canh các giống lúa lai, giống lúa chất lượng
yếu tố di truyền của giống đó, khả năng chống chịu tốt với các điều kiện ngoại
cao tham gia vào thị trường. Do đó trong những năm gần đây, một số giống
cảnh bất thuận của từng vùng khí hậu, đồng thời chịu thâm canh, kháng sâu bệnh
lúa tẻ thơm như Hương thơm số 1, Tám thơm, Bắc thơm số 7, Nếp cái Hoa
hại, cho năng suất cao, phẩm chất tốt và ổn định qua nhiều thế hệ. Muốn phát
vàng; nhóm lúa lai: Nhị ưu 63, Nhị ưu 838, Bắc ưu 903, Việt lai 20 đã được
huy hết tiềm năng năng suất của một giống tốt đó phải sử dụng chúng hợp lý,
đưa vào gieo trồng ở trong tỉnh với diện tích năm sau cao hơn năm trước. Tuy
phù hợp với đất đai, điều kiện khí hậu, kinh tế xã hội của vùng đó.
nhiên cũng cần phải nghiên cứu bổ sung một số giống lúa mới có năng suất
Các giống khác nhau có khả năng phản ứng với điều kiện sinh thái ở
cao, chất lượng tốt vào sản xuất nhằm đa dạng cơ cấu giống lúa góp phần tăng
mỗi vùng khác nhau. Do đó để xác định được một số giống tốt cho từng vùng
năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế sản xuất lúa.
sản xuất nông nghiệp là việc làm cần thiết và đòi hỏi có thời gian. Bởi vậy
1.2. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT LÚA TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
việc xác định tính thích nghi của một giống mới trước khi đưa ra sản xuất trên
1.2.1. Tình hình sản xuất lúa trên thế giới
diện rộng thì giống đó phải được trồng ở những vùng sinh thái khác nhau.
Cây lúa thuộc họ hoà thảo (Poaceae hay Graminae). Lúa trồng phổ
Mục đích là để đánh giá tính khác biệt, độ đồng đều, tính ổn định, khả năng
biến hiện nay có tên khoa học là Oryza sativa L, được thuần hoá từ cây lúa
thích ứng, khả năng chống chịu sâu bệnh cũng như điều kiện bất thuận và khả
dại, trải qua một quá trình chọn lọc, biến đổi lâu dài mà tạo nên loài lúa trồng
năng cho năng suất chất lượng, hiệu quả kinh tế của giống đó.
như hiện nay. Mặc dù còn nhiều bất đồng về nguồn gốc xuất xứ của cây lúa
Giống là tiền đề của năng suất và phẩm chất. Một giống lúa tốt cần thoả
nhưng đa số ý kiến đều cho rằng tổ tiên cây lúa có nguồn gốc ở khu vực Vân
Nam (Trung Quốc) và Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Các tiêu bản lúa
mãn một số yêu cầu:
+ Sinh trưởng phát triển tốt trong điều kiện khí hậu đất đai và điều kiện
dại và di chỉ khảo cổ đã chứng minh điều đó. Việt Nam có vinh dự được coi là
cái nôi của nền văn minh lúa nước. Hiện nay trên thế giới có trên 100 nước
canh tác tại địa phương.
+ Cho năng suất cao ổn định qua các năm khác nhau trong giới hạn của
trồng lúa hầu hết các châu lục, với tổng diện tích thu hoạch là 153,8 triệu ha
(IRRI, 1996) [12]. Tuy nhiên sản xuất lúa gạo vẫn tập trung chủ yếu ở các nước
biến động thời tiết.
+ Có tính chống chịu tốt với sâu bệnh và điều kiện ngoại cảnh bất thuận.
châu Á nơi chiếm tới 90% diện tích gieo trồng và sản lượng (FAOSTAT 2006)
+ Có chất lượng đáp ứng với yêu cầu sử dụng.
[32]. Trong đó Ấn Độ là nước có diện tích thu hoạch lúa lớn nhất (khoảng 43
Tất cả các giống lúa trước khi đưa ra khuyến cáo sản xuất đại trà cần
triệu ha), tiếp đến là Trung Quốc (khoảng 29 triệu ha) (Ghosh, R.L, 1998) [34].
Theo FAOSTAT (2006) [32] bảng 1.1 ta thấy về diện tích canh tác lúa
phải qua khảo nghiệm và khu vực hoá.
Từ điều kiện thực tế địa phương, Tuyên Quang là tỉnh miền núi có tiểu
có xu hướng tăng. Song tăng mạnh nhất là vào các thập kỷ 60, 70 sau đó tăng
vùng khí hậu mang đặc điểm chung của khí hậu miền núi Bắc Bộ, có hai mùa
chậm dần và có xu hướng ổn định vào những năm đầu của thế kỷ 21. Về năng
rõ rệt hệ thống thuỷ lợi tương đối hoàn chỉnh trình độ dân trí cao, thuận lợi
suất lúa trên đơn vị diện tích cũng có chiều hướng tương tự. Trong 4 thập kỷ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
7
8
cuối của thế kỷ 20 năng suất lúa tăng gấp 2 lần từ: 18,7 tạ/ha năm 1961 lên
Theo số liệu của biểu 1.2 thì trong 10 nước trồng lúa có sản lượng trên
38,9 tạ/ha năm 2000, sau đó năng suất lúa vẫn tăng nhưng chậm dần. Điều đó
10 triệu tấn/ năm đã có 9 nước nằm ở châu Á, chỉ có một đại diện của châu
có thể lý giải là do giai đoạn từ 1961 - 2000 cuộc cách mạng xanh về giống
khác đó là Braxin (Nam Mỹ). Trung Quốc và Nhật Bản là 2 nước có năng
lúa, kỹ thuật canh tác lúa có nhiều cải tiến, phân hoá học và thuốc trừ sâu,
suất cao hơn hẳn đạt 63,3 tạ/ha (Trung Quốc) và 65,4 tạ/ha (Nhật Bản). Điều
bệnh được sử dụng phổ biến.
đó có thể lý giải là vì Trung Quốc là nước đi tiên phong trong lĩnh vực phát
Biểu 1.1. Diện tích, năng suất và sản lƣợng lúa của toàn thế giới
triển lúa lai và người dân nước này có tinh thần lao động cần cù, có trình độ
trong vài thập kỷ gần đây
thâm canh cao (ICARD 2003)[11]. Còn Nhật Bản là nước có trình độ khoa
1961
Diện tích
( triệu ha )
115,50
Năng suất
( Tạ/ha)
18,7
Sản lƣợng
( Triệu tấn)
215,65
1970
133,10
23,8
316,38
1980
144,67
27,4
396,87
1990
146,98
35,3
518,23
2000
154,11
38,9
598,97
2001
151,97
39,4
598,03
2002
147,69
39,1
577,99
2003
149,20
39,1
583,00
2004
151,02
40,3
608,37
2005
153,78
40,2
618,53
Năm
( Nguồn: FAOSTAT, 2006)[32]
học kỹ thuật cao, đầu tư lớn (Nguyễn Hữu Hồng, 1993) [9]. Việt Nam ta cũng
là nước có năng suất lúa cao đứng hàng thứ 3 trong 10 nước trồng lúa chính
đạt 49,5 tạ/ha (Vũ Tuyên Hoàng, 1998) [8]. Thái Lan tuy là nước xuất khẩu
gạo đứng hàng đầu thế giới trong nhiều năm liên tục, song năng suất chỉ đạt
26,5 tạ/ha, bởi vì Thái Lan chú trọng nhiều hơn đến canh tác các giống lúa dài
ngày, chất lượng cao Bùi Huy Đáp, (1999)[3].
Biểu 1.2. Diện tích, năng suất và sản lƣợng lúa của 10 nƣớc có sản
lƣợng lúa hàng đầu thế giới
Diện tích
( Triệu ha)
Năng suất
( Tạ/ha)
Sản lƣợng
(triệu tấn)
Trung Quốc
29,30
63,3
185,45
Ấn Độ
43,70
30,0
129,00
Inđônêxia
11,80
45,7
53,98
Tên nƣớc
Băngladesh
11,00
36,4
40,05
Sang những năm đầu của thế kỷ 21, người ta có xu hướng hạn chế sử
Việt Nam
7,34
49,5
36,34
dụng các chất hoá học tổng hợp trong thâm canh lúa, chú trọng chỉ tiêu chất
Thái Lan
10,20
26,5
27,00
lượng hơn là số lượng làm cho năng suất lúa có xu hướng chững lại hoặc tăng
Myanma
6,27
39,1
24,50
chút ít. Tuy nhiên, ở những nước có nền khoa học kỹ thuật phát triển, năng
Philippin
4,12
36,0
14,80
suất lúa vẫn cao hơn hẳn. Để dễ hình dung hơn chúng ta hãy quan sát số liệu
Braxin
3,94
33,4
13,14
Nhật Bản
1,68
65,4
10,99
thống kê của 10 nước có sản lượng lúa hàng đầu trên thế giới (biểu 1.2)
(Nguồn: FAO STAT.2006) [32]
(FAOSTAT, 2006)[32].
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
9
10
Theo dự báo của các nhà khoa học thì sản lượng lúa sẽ tăng chậm và có
gia đình là đơn vị kinh tế tự chủ đã khuyến khích người dân đầu tư, thâm canh
xu hướng chững lại vì diện tích trồng lúa ngày càng thu hẹp do tốc độ đô thị
sản xuất lúa. Sản lượng lúa của Việt Nam cũng vì thế mà tăng liên tục, từ 9,0
hoá gia tăng (Beachel, H.M 1972) [29]. Giá lúa tăng chậm trong khi đó giá
triệu tấn năm 1961 lên 36,34 triệu tấn năm 2005 (biểu 1.3). Từ một nước thiếu
vật tư đầu vào tăng cao không khuyến khích nông dân trồng lúa, hệ số sử
ăn, phải nhập khẩu gần 2 triệu tấn gạo/năm trước đây, Việt Nam đã vươn lên
dụng ruộng đất khó có thể tăng cao hơn nữa (ví dụ ở Việt Nam nhiều nơi đã
giải quyết an ninh lương thực cho 83 triệu dân ngoài ra còn xuất khẩu một
trồng tới 3 vụ lúa/năm), nông dân chuyển diện tích trồng lúa sang trồng các
lượng gạo lớn ra thị trường thế giới. Hiện tại nước ta đứng hàng thứ 2 trên thế
cây khác và nuôi trồng thuỷ sản có hiệu quả kinh tế cao hơn hoặc chuyển sang
giới (sau Thái Lan) về lượng gạo xuất khẩu, đạt 5,25 triệu tấn năm 2005. Đây
trồng các giống lúa có chất lượng cao mặc dù năng suất thấp hơn.
là điều thần kỳ không những ở Việt Nam mà còn là của thế giới.
Biểu 1.3. Diện tích, năng suất và sản lƣợng lúa của Việt Nam
1.2.2. Tình hình sản xuất lúa ở Việt Nam
trong mấy thập kỷ gần đây
Việt nam là một nước trồng lúa trọng điểm trên thế giới, người Việt
Nam vẫn thường tự hào về nền văn minh lúa nước của đất nước mình. Từ xa
xưa cây lúa đã trở thành cây lương thực chủ yếu, có ý nghĩa quan trọng trong
Năm
Diện tích
Năng suất
Sản lƣợng
( Triệu ha)
( Tạ/ha)
(Triệu tấn)
đời sống của người dân Việt Nam (Bùi Huy Đáp, 1999)[3]. Suốt từ Bắc đến
1961
4,74
19,0
9,00
Nam, đâu đâu cũng thấy người dân trồng lúa, song diện tích tập trung chủ yếu
1970
4,72
21,5
10,17
ở hai vùng châu thổ lớn đó là Đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu
1980
5,60
20,8
11,65
Long. Quá trình khai hoang phục hoá cùng với việc thâm canh tăng vụ đã đưa
1990
6,04
31,8
19,23
tổng diện tích lúa thu hoạch của nước ta từ 4,74 triệu ha năm 1961 lên 7,67
2000
7,67
42,4
32,53
triệu ha năm 2000, sau đó giảm dần xuống còn 7,34 triệu ha vào năm 2003
2001
7,49
42,9
32,11
(Nguyễn Thị Lẫm và cộng sự 2003)[14]. Cùng thời gian đó năng suất và sản
2002
7,50
45,9
34,45
lượng lúa cũng tăng lên rõ rệt nhờ vào công cuộc cải cách về giống lúa và ứng
2003
7,45
46,4
34,57
dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật về phân bón, tưới tiêu, phòng trừ sâu bệnh
2004
7,44
48,2
35,89
một cánh hợp lý, đồng bộ. Tính từ năm 1961 đến năm 2005, năng suất lúa của
2005
7,34
49,5
36,34
nước ta đã tăng lên 2,8 lần. Giai đoạn tăng cao nhất là từ thập kỷ 80 đến nay.
Điều này gắn liền với các tiến bộ mới trong thâm canh tăng năng suất lúa
được ứng dụng rộng rãi, trong thời gian này và điều quan trọng hơn là việc
chuyển đổi cơ chế quản lý đất đai, từ cơ chế hợp tác sang tư nhân hoá, lấy hộ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
(Nguồn FAOSTAT, 2006) [32]
Nhìn chung ngành sản xuất lúa của nước ta đến nay đã đạt được nhiều
thành tựu quan trọng. Tuy nhiên một điều đáng chú ý là trong những năm gần
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
11
12
đây, ngược lại với quá trình khai hoang phục hoá trong mấy thập kỷ trước thì
Biểu 1.4. Dự báo triển vọng lúa gạo Việt Nam thời kỳ 2006 - 2010
quá trình đô thị hoá, công nghiệp hoá đã và đang làm giảm đáng kể diện tích
Chỉ tiêu
ĐVT
2006
2007
2008
2009
2010
Nghìn ha
7320
7315
7313
7307
7304
49,0
49,6
51,1
52,7
54,9
đất nông nghiệp nói chung và dành cho sản xuất nói riêng. Vì thế mặc dù việc
Diện tích gieo cấy lúa
thâm canh tăng vụ rất được chú trọng, song tổng diện tích lúa thu hoạch hàng
Năng suất bình quân 1 vụ Tạ/ha
năm trong khoảng thời gian từ 2001 - 2005 đang giảm dần. Nếu so với năm
Sản lượng cả năm
Triệu tấn
2000 thì diện tích lúa của nước ta đã giảm tới 330.000 ha. Ngoài ra nếu so
Lượng gạo xuất khẩu
Triệu tấn
sánh với các nước trồng lúa tiên tiến như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc,
Đài Loan...thì năng suất lúa của Việt Nam vẫn còn kém xa (Itoh và cộng sự
2000) [37]. Vì thế để đảm bảo an ninh lương thực cho một quốc gia đông dân
35,90 36,32 37,41 38,55 40,10
5,0
5,1
5,2
5,4
5,5
Các điều kiện cơ bản của sản xuất lúa đến năm 2010 của Việt Nam là:
Đất, nước, phân bón, giống, khoa học công nghệ, thị trường tiêu thụ gạo khá
đảm bảo. Sản lượng phân bón sản xuất trong nước đang tăng dần do các nhà
cư như nước ta và giữ vững vị thế là một nước xuất khẩu lúa gạo hàng đầu thế
máy sản xuất phân đạm Phú Mỹ đã đi vào hoạt động, sắp tới công trình khí-
giới thì điều kiện cần thiết là phải tiếp tục đầu tư thâm canh tăng vụ, lai tạo và
điện-đạm Cà Mau sẽ đi vào hoạt động cùng với các nhà máy phân lân, supe
nhập khẩu các giống mới có năng suất cao, phẩm chất tốt, chống chịu tốt với
phôt phát tăng công suất đảm bảo ổn định nguồn cung cấp trong nước; ứng
sâu, bệnh và điều kiện ngoại cảnh bất lợi. Để nâng cao giá trị xuất khẩu, Nhà
dụng rộng rãi các tiến bộ khoa học kỹ thuật, nhất là giống mới vào sản xuất để
nước Việt Nam cũng đã có chiến lược phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao
thực hiện các biện pháp thâm canh lúa nhằm tăng năng suất và chất lượng,
phục vụ cho công tác xuất khẩu (Báo Nhân Dân ngày 02/06/2004) [17].
giảm chi phí trung gian, tăng sức cạnh tranh của sản phẩm lúa gạo trên thị
Trước đây chúng ta mới chú trọng vào khâu số lượng nhằm nhanh
chóng giải quyết sự thiếu hụt về lương thực. Tuy nhiên khi chúng ta cơ bản đã
giải quyết vấn đề an ninh lương thực và có dư thừa xuất khẩu vơí số lượng
lớn trong 17 năm liên tục (tính đến năm 2006). Thị trường xuất khẩu gạo mở
trường; Tổ chức quản lý nông nghiệp không ngừng đổi mới và hoàn thiện
theo hướng phát huy vai trò tự chủ của kinh tế hộ nông dân, tăng cường sự hỗ
trợ của nhà nước, phù hợp với yêu cầu sản xuất hàng hoá gắn với xuất khẩu
gạo khi Việt Nam gia nhập WTO; Thị trường xuất khẩu gạo mở rộng do Việt
Nam là thành viên của WTO và uy tín lúa gạo Việt Nam trên thị trường thế
rộng do Việt Nam là thành viên của WTO và uy tín lúa gạo Việt Nam trên thị
giới được cải thiện. Quá trình hội nhập sâu vào kinh tế thế giới và khu vực,
trường thế giới được cải thiện. Quá trình hội nhập sâu vào kinh tế thế giới và
bên cạnh thách thức, lúa gạo Việt Nam cũng có nhiều cơ hội để mở rộng thị
khu vực, bên cạnh thách thức, lúa gạo Việt Nam cũng có nhiều cơ hội để mở
trường xuất khẩu. Trong khi đó nhu cầu gạo trên thị trường và khu vực 5 năm
rộng thị trường xuất khẩu. Trong khi đó nhu cầu gạo trên thị trường thế giới
tới dự báo vẫn tiếp tục sôi động do cầu vẫn tăng, như Indonesia, Philippin,
và khu vực 5 năm tới dự báo vẫn tiếp tục sôi động do cầu vẫn tăng, như
Nhật Bản. Những năm gần đây, hiệp hội xuất khẩu gạo Thái Lan và Việt Nam
Indonesia, philippin, Nhật Bản và Việt Nam đã có sự phối hợp trong các hoạt
đã có sự phối hợp trong các hoạt động xuất khẩu gạo giữa 2 nước trên thị
động xuất khẩu gạo giữa 2 nước trên thị trường thế giới.
trường thế giới và khu vực, cũng tạo điều kiện thuận lợi cho mỗi nước.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
13
14
Thách thức sắp tới Việt Nam sẽ là thành viên của WTO nên thị trường
1.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LÚA TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC
nông sản nói chung, thị trường lúa gạo Việt Nam nói riêng sẽ mở rộng cửa
1.3.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
cho hàng nhập khẩu từ các nước. Hàng rào thuế quan và sự bảo hộ của Nhà
1.3.1.1. Thu thập nguồn gen cây lúa và ứng dụng trong sản xuất
nước đối với sản xuất và xuất khẩu gạo sẽ hạn chế và tiến tới bãi bỏ. Gạo Thái
Trên thế giới người ta quan tâm đến việc bảo tồn nguồn gen nói chung,
Lan, Mỹ, Trung Quốc, Pakistan… và các nước khác có chất lượng cao, giá rẻ
và nguồn gen cây lúa nói riêng từ những thập kỷ trước đây. Ngay từ những
hơn sẽ tràn vào thị trường Việt Nam với thuế nhập khẩu không đáng kể. (94%
năm 1924 Viện nghiên cứu cây trồng Liên Xô (cũ) đã được thành lập, nhiệm
hàng hoá Mỹ nhập vào Việt Nam hưởng thuế suất 15%, trong đó hàng lương
vụ chính là thu nhập và đánh giá bảo tồn nguồn gen cây trồng. Tổ chức
thực gạo, ngô không đáng kể). Do đó lúa gạo Việt Nam phải chịu sức ép cạnh
Lương thực và nông nghiệp Thế giới (FAO) đã tổng hợp các kết quả nghiên
tranh gay gắt ngay trên sân nhà, trong khi đó cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ
cứu và đề ra phương hướng thúc đẩy việc xây dựng ngân hàng gen phục vụ
sản xuất, chế biến gạo của ta còn non kém.
cho việc giữ gìn tài nguyên thiên nhiên nhằm phục vụ lợi ích lâu dài của nhân
Dân số vẫn tăng nhanh, đất lúa có hạn, năng suất lúa nhiều vùng, nhất
loại. Trong vùng nhiệt đới và Á nhiệt đới đã hình thành nhiều tổ chức quốc tế,
là vùng Đồng bằng sông Hồng, đã chạm trần nên khả năng tăng năng suất là
đảm nhận việc thu thập tập đoàn giống trên thế giới đồng thời cung cấp nguồn
hạn chế. Trong khi đó tập quán sản xuất nhỏ, quy mô gia đình, tự cung tự cấp,
gen để cải tạo giống lúa trồng (Trần Đình Long 1992) [16].
chạy theo năng suất, xem nhẹ chất lượng gạo vẫn phổ biến trong hầu hết các
hộ trồng lúa của các vùng, trình độ dân trí, khoa học công nghệ, kiến thức thị
trường của nông dân trồng lúa vẫn còn thấp.
Vì thế chiến lược sản xuất lúa của Việt Nam trong thời gian tới là: phấn
đấu đạt và duy trì sản lượng lúa hàng năm là 40 triệu tấn/năm, đẩy mạnh sản
xuất các giống lúa có chất lượng cao, dành 1 triệu ha để sản xuất lúa phục vụ
mục tiêu xuất khẩu, duy trì sản lượng gạo xuất khẩu hàng năm từ 4-5 triệu
tấn. Để đạt mục tiêu này một mặt chúng ta phải đẩy mạnh đầu tư (phân bón,
thuốc trừ cỏ, thuốc trừ sâu, bệnh, thuỷ lợi, cơ giới hoá…) chuyển đổi cơ cấu
giống theo hướng năng suất cao, chất lượng tốt, chống chịu với các loại sâu,
bệnh hại chính. Như vậy việc nghiên cứu, chọn lọc, lai tạo và nhập khẩu các
loại giống lúa có chất lượng cao phục vụ cho yêu cầu của sản xuất là một
nhiệm vụ sống còn và phải đặt thành chương trình cấp quốc gia và phải huy
* Sự đa dạng về khí hậu và địa lý
Khu vực Đông Nam Châu Á được xem là khu vực giàu có nhất thế giới
về tài nguyên di truyền thực vật bao gồm cả các loài cây ôn đới nhưng nguyên
nhân lịch sử, địa lý xã hội sau đây tạo nên sự đa dạng tài nguyên di truyền
thực vật nói chung và cây lúa nói riêng.
+ Về lịch sử, thời xưa lãnh thổ Việt Nam tiếp giáp với đồng bằng
Inđônêxia và Malaisia nên đã có sự giao tiếp tài nguyên thực vật với khu vực
Nam Á. Các dân tộc Việt Nam trước đây sinh sống ở vùng Nam lưu vực sông
Trường Giang, sau vì nguyên nhân chiến tranh mới di cư xuống lập nền văn
minh châu thổ sông Hồng, khi di cư về phương nam người Việt Nam mang
theo các loài cây từ phương bắc xuống theo (Lưu Ngọc Trình 1995) [26].
+ Về địa lý Việt Nam là nơi tiếp giáp cuối cùng hai hệ thống núi Nam
động cả "4 nhà" (Nhà nước, nhà Khoa học, nhà Nông và nhà Doanh nghiệp)
Trung Hoa và Ấn Độ, Myanmar hệ thực vật Việt Nam chịu sự hoà nhập sâu
cùng tham gia thì mới hy vọng đạt kết quả như mong đợi.
sắc của hai hệ thực vật Đông Á và Nam Á.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
15
16
+ Về sinh thái: Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt đới nhưng do ảnh
những giống lúa khác đã tạo ra sự nhảy vọt về năng suất. Các viện khác như
hưởng của gió mùa nên miền bắc có khí hậu Á nhiệt đới, vùng núi có khí hậu
IRAT, EAT, ICRISAT. Cũng đã chọn lọc ra nhiều những giống lúa tốt phục
ôn đới. Vì vậy tài nguyên di truyền thực vật ở nước ta bao gồm ba thành phần
vụ sản xuất.
chính là: bản địa, di thực từ Nam Trung Hoa và di thực từ Nam Á. Hệ thực
Hiện nay người ta ứng dụng ưu thế lai trong sản xuất lúa. Trong lịch sử
vật phong phú là một nguyên nhân chính tạo nên sự đa dạng tài nguyên cây
phát triển lúa lai, Trung Quốc là nước đầu tiên sử dụng thành công ưu thế này.
trồng ở Việt Nam. Vavilep, Zukovski, Zaven, Harlan, Frankel và nhiều nhà
Năm 1974, các nhà khoa học Trung Quốc đã cho ra đời những tổ hợp lai có
khoa học khác đều xem Đông Nam Á là nơi xuất xứ của nhiều loài cây trồng.
ưu thế lai cao, đồng thời xây dựng quy trình kỹ thuật sản xuất hạt lai hệ "3
Việt Nam là nơi xuất xứ hoặc khu vực xuất xứ của nhiều loại cây trồng như
dòng" được hoàn thiện và đưa vào sản xuất năm 1975. Năm 1996, Trung
lúa, khoai sọ, chuối v.v...
Quốc lại thành công với qui trình sản xuất lúa lai "2 dòng". Chiến lược nghiên
Viện nghiên cứu lúa quốc tế IRRI thành lập năm 1960 đến năm 1962 đã
cứu phát triển lúa lai của Trung Quốc trong thế kỷ XXI là phát triển lúa lai "2
tiến hành thu thập nguồn gen cây lúa, đến năm 1977 chính thức khai trương
dòng" và đẩy mạnh nghiên cứu lúa lai 1 dòng và lúa lai siêu cao sản nhằm
ngân hàng gen, tại đây đã thu thập tập đoàn cây lúa từ 110 quốc gia trên thế
tăng năng suất và sản lượng lúa gạo của đất nước.
giới trong bộ sưu tập có hơn 80 nghìn mẫu, trong đó có các giống lúa trồng ở
Châu Á, O. sativa chiếm đến 95% còn 2.194 mẫu đang ở thời kỳ hạt nhân,
chuẩn bị đăng ký vào ngân hàng gen cây lúa (Gomez, KA 1995) [35].
Đối với nguồn tài nguyên phong phú, cùng với đội ngũ các nhà khoa
học giầu trí tuệ và những phương tiện nghiên cứu hiện đại IRRI đã thực hiện
được vai trò trung tâm trong cuộc cách mạng xanh, đã góp phần thúc đẩy việc
Ở Thái Lan, từ năm 1950 đã thu nhập và làm thuần một số giống lúa
địa phương, đưa các giống lúa cổ truyền vào trồng ở miền Nam và miền Bắc
của nước này.
Ở Nhật Bản việc đưa ra giống Tongil đã tạo ra bước nhảy vọt về năng
suất lúa.
sản xuất nông nghiệp của nhiều quốc gia trồng lúa ở trên thế giới. IRRI đã có
Ở Mỹ, năm 1926 J.W Jones đã bắt đầu nêu vấn đề ưu thế lai của lúa khi
quan hệ chính thức ở Việt Nam ta từ năm 1975 trong chương trình thí nghiệm
khảo sát lúa ở Đài Loan. Có hai người tham gia vào đề xuất vấn đề sản xuất
giống quốc tế trước đây và hiện nay là chương trình đánh giá nguồn gen cây
lúa lai thương phẩm là Stansent va Craiglules.
lúa, trong quá trình hợp tác Việt Nam đã nhập được 279 tập đoàn lúa gồm
Các chuyên gia nông nghiệp Đài Loan cho biết đã nghiên cứu phát triển
hàng ngàn mẫu giống, mang nhiều đặc điểm sinh học tốt, chống chịu sâu bệnh
thành công các giống lúa mới giàu dinh dưỡng. Các giống này không phải là
và điều kiện ngoại cảnh bất thuận như nhiệt độ, nhiễm mặn, hạn hán, úng lụt
biến đổi gen sẵn có nhiều màu sắc khác nhau như đen, đỏ và vàng mà màu sắc
vv.. (Shen,J.H, 2000) [38]
phụ thuộc vào hàm lượng dinh dưỡng như Beta - carotene và Anthocyanins.
Viện nghiên cứu lúa Quốc tế đã lai tạo chọn lọc hàng trăm giống lúa tốt
Một chất chống ôxy hoá. Đây là kết quả nghiên cứu gần 9 năm thí nghiệm để
được gieo trồng phổ biến trên thế giới. Các giống lúa IR8, IR5, IR6, IR30 và
kết luận đột biến trên cây lúa với việc sử dụng các tác nhân hoá học.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
17
18
Một số nước có tốc độ thay đổi giống lúa mới khá nhanh như Philippin
phẩm chất tốt như: Đoàn kết, Bao Thai, Chân Châu lùn, Mộc Tuyền.... Các
20,6%, Hàn Quốc 16,1%, Ấn Độ 13,5%, Thái Lan 6,7%. Nhu cầu ngày càng
giống này cũng đã nhập vào Việt Nam và cho tới nay nhiều giống vẫn được
tăng về giống lúa không những về số lượng và còn cả về chất lượng.
một số địa phương gieo trồng vì chất lượng gạo tốt, phù hợp với điều kiện
1.3.1.2. Tình hình nghiên cứu giống lúa có chất lượng trên thế giới
gieo trồng và đất đai của địa phương. Bước vào đầu những năm 1970, Trung
Trong sản xuất nông nghiệp, giống là tư liệu sản xuất quan trọng không
Quốc đã thử nghiệm và lai tạo thành công các giống lúa lai 3 dòng và gần đây
kém gì đất đai, phân bón và công cụ sản xuất. Nếu không có giống thì không
là các giống lúa lai 2 dòng có đặc tính ưu việt hơn hẳn về năng suất, chất
thể sản xuất ra một loại nông sản nào cả. Vì thế việc nghiên cứu chọn lọc, lai
lượng và khả năng chống chịu sâu, bệnh. Có thể nói Trung Quốc là nước đi
tạo giống đã được các nhà khoa học, các viện nghiên cứu và các trường đại
tiên phong trong lĩnh vực nghiên cứu và ứng dụng lúa lai ra sản xuất đại trà.
học nông nghiệp ưu tiên hàng đầu. Vào đầu những năm 1960, viện nghiên
Nhờ đó đã làm tăng năng suất, sản lượng lúa của Trung Quốc lên gấp đôi
cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) đã được thành lập tại Losbanos, Laguna, Philippin.
trong vòng 3 thập kỷ qua, góp phần đảm bảo an ninh lương thực cho một
Sau đó các viện nghiên cứu nông nghiệp quốc tế khác cũng được thành lập ở
nước có hơn 1,3 tỷ dân. Các giống lúa lai như: Bồi Tạp Sơn Thanh, Sán Ưu
các châu lục và tiểu vùng sinh thái khác nhau như IRAT, EAT, CIAT,
Quế, Bắc Thơm số 7 rất nổi tiếng ở Trung Quốc và ở các nước láng giềng.
ICRISAT (IRRI, 1997) [36]. Tại các viện này việc chọn lọc và lai tạo các
Song song với giống lúa lai, Trung Quốc vẫn tiếp tục chọn tạo các giống lúa
giống lúa cũng được ưu tiên hàng đầu. Chỉ tính riêng viện nghiên cứu lúa gạo
thuần và cho ra đời các giống lúa tốt như San Hoa, Ải Mai Hương, Khang
quốc tế ( IRRI) cũng đã lai tạo và đưa ra sản xuất hàng nghìn giống lúa các
Dân 18...Các giống lúa này cũng cho năng suất rất cao không kém gì các
loại, trong đó tiêu biểu là các giống lúa như: IR5, IR6, IR8, IR30, IR34, IR64,
giống lúa lai. Về chiến lược nghiên cứu phát triển lúa lai của Trung Quốc
Jasmin... Đặc biệt là hai giống IR64 và Jasmin là những giống có phẩm chất
trong thế kỷ 21 là phát triển lúa lai 2 dòng và đẩy mạnh nghiên cứu lúa lai
gạo tốt, được trồng rông rãi ở nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam.
một dòng và lúa lai siêu cao sản nhằm tăng năng suất và sản lượng lúa gạo
Hiện nay viện IRRI đang tập trung vào nghiên cứu chọn tạo ra các giống lúa
của đất nước (Lin, SC 2001) [33].
có năng suất siêu cao (siêu lúa) có thể đạt 13 tấn/ vụ, đồng thời tập trung vào
Ấn Độ là một nước trồng lúa với diện tích đứng đầu thế giới. Ấn Độ
nghiên cứu chọn tạo các giống lúa có chất lượng cao (giàu vitamin A, giàu
cũng là một nước đi đầu trong công cuộc cách mạng xanh về cải tiến giống
Protein, giàu Lisine, có mùi thơm...) để vừa hỗ trợ các nước giải quyết vấn đề
lúa. Viện nghiên cứu giống lúa trung ương của Ấn Độ được thành lập vào
an ninh lương thực, vừa đáp ứng đủ nhu cầu ngày càng cao của người tiêu
năm 1946 tại Cuttuck bang Orisa đóng vai trò đầu tầu trong việc nghiên cứu,
dùng (Cada, E.C 1997) [30].
lai tạo các giống lúa mới phục vụ cho sản xuất. Ngoài ra tại các bang của Ấn
Trung Quốc là một nước trồng lúa hàng đầu trên thế giới nên công tác
Độ đều có các cơ sở nghiên cứu, trong đó các cơ sở quan trọng ở Madras
giống đã được chú trọng đặc biệt. Vào những năm 1960, 1970 của thế kỷ
heydrabat, Kerala, hoặc Viện Nghiên cứu cây trồng cạn Á nhiệt đới
trước, Trung Quốc đã cho ra đời hàng loạt các giống lúa có năng suất cao,
(ICRISAT). Ấn Độ cũng là nước có những giống lúa chất lượng cao nổi tiếng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
19
20
trên thế giới như: Basmati, Brimphun trong đó giống lúa Basmati có giá trị
khu vực. Nhiệm vụ của các cơ sở này là tiến hành chọn lọc, phục tráng, lai tạo
trên thị trường tới 850 USD/ tấn (trong khi giống gạo thơm Thái Lan nổi tiếng
ra các giống lúa tốt phục vụ cho nội tiêu và đặc biệt là cho xuất khẩu, thu
trên thế giới cũng chỉ có giá trị 460 USD/tấn ), (Nông thôn 7/5/2004) [22].
ngoại tệ. Tiêu chí chọn giống lúa của các nhà khoa học Thái Lan là các giống
Nhật Bản là một trong 10 nước trồng lúa có sản lượng hàng đầu thế
phải có thời gian sinh trưởng trung bình đến dài ngày (vì phần lớn lúa ở Thái
giới, tuy diện tích trồng lúa không lớn. Điều đó được lý giải là do năng suất
Lan chỉ trồng được 1 vụ/năm) hạt gạo dài và trong, ít dập gãy khi xay sát, có
lúa của Nhật Bản rất cao, lớn nhất thế giới. Ở Nhật Bản người ta chỉ trồng lúa
hương thơm, coi trọng chất lượng hơn là năng suất...Điều này cho chúng ta
1 vụ/ năm, việc gieo trồng lúa được tiến hành trong những điều kiện thời tiết
thấy tại sao giá gạo xuất khẩu của Thái Lan luôn cao hơn của Việt Nam. Theo
thuận lợi nhất. Công tác giống lúa của Nhật Bản được đặc biệt chú trọng vì
hướng này Thái Lan đã tạo ra các giống lúa chất lượng nổi tiếng thế giới, trong
người Nhật Bản giàu có, ít ăn cơm nên đòi hỏi cơm phải ngon còn giá bán có
đó phải kể đến các giống như: Khao đomali, Jasmin (Hương nhài). Các giống
cao thì họ vẫn chấp nhận. Thực tế giá gạo tại Nhật Bản vào loại cao nhất thế
này cũng được gieo trồng ở Việt Nam và một số nước khác. Ở khu vực Đông Á
giới từ 5 - 10 USD/kg. Để đáp ứng thị hiếu tiêu dùng cao, các Viện và các
còn có các nước trồng lúa quan trọng khác như: Hàn Quốc, Bắc Triều Tiên, Đài
Trạm nghiên cứu giống lúa được thành lập ở hầu hết các tỉnh thành của Nhật
Loan. Các giống lúa ở đây thuộc loại hình Japonica, có hạt gạo tròn, cơm dẻo
Bản, trong đó có các trung tâm quan trọng nhất đặt ở Sendai, Niigata,
và chất lượng cũng rất tốt. Các giống lúa nổi tiếng của khu vực này là Tongil
Nagoya, Fukuoka, Kochi, Miyazaki, Sags,... Là những nơi diện tích trồng lúa
(Hàn Quốc), Tai chung 1, Tai chung 2, Gang changi, Đee - Geo-Woo-Gen (Đài
lớn. Các nhà khoa học Nhật Bản cũng đã lai tạo và đưa ra các giống lúa vừa
Loan)... đặc biệt giống Đee - Geo-Woo-Gen là một trong những vật liệu khởi
có năng suất cao, vừa có phẩm chất tốt như: Koshihikari, Sasanisiki,
đầu để tạo ra giống IR8 nổi tiếng một thời (Hoang, CH, 1999) [31].
Nipponbare, Koenshu, Minamisiki...đặc biệt Giáo Sư Tiến Sĩ E. Tsuzuki đã
lai tạo được 2 giống lúa đặt tên là Miyazaki 1 và
Indonesia là nước đứng thứ 4 trên thế giới về diện tích trồng lúa. Đây cũng
Miyazaki 2. Giống
là nước có rất nhiều giống lúa chất lượng cao, có nguồn gốc bản địa hoặc được lai
Miyazaki 1 là kết quả lai tạo và chọn lọc từ tổ hợp lai Koshihikari và
tạo tại các cơ sở nghiên cứu. Các giống lúa chất lượng cao của Indonesia thường
Brimphun của Ấn Độ. Đây là giống lúa có mùi thơm đặc biệt, chất lượng gạo
dẻo, có mùi thơm. Các giống lúa chất lượng nổi tiếng của nước này là Peta,
ngon và năng suất cao, có giá trị bán cao trên thị trường. Giống Migazaki 2 là
BenWan, Sigadis, Synthe, Pelita1-1 và Pelita1-2 (IRRI 1997) [36].
kết quả lai tạo giống Nipponbare và một giống lúa khác của Ấn Độ. Giống
1.3.2. Tình hình nghiên cứu lúa trong nƣớc
này có hàm lượng Lysin cũng rất cao. Cho đến giờ, giống này vẫn giữ vị trí
1.3.2.1 Sự đa dạng di truyền lúa việt Nam và khu vực Đông Nam Á
hàng đầu về hai chỉ tiêu quan trọng này (Nguyễn Hữu Hồng, 1993) [9].
Ngày nay các nhà khoa học nhất trí thừa nhận trung tâm đa dạng di
Từ lâu Thái Lan đã nổi tiếng là nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới.
truyền của các loài lúa trồng Châu Á O. sativa nằm trên vùng địa lý kéo dài từ
Nước này cũng được thiên nhiên ưu đãi với những vùng châu thổ trồng lúa
Nepan đến Bắc Việt Nam, do đó nguồn gen cây lúa Việt Nam rất phong phú,
phì nhiêu. Các trung tâm nghiên cứu giống lúa được thành lập ở nhiều tỉnh và
có được điều đó là do những sự đa dạng ở Việt Nam như:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
21
22
* Sự đa dạng về thành phần dân tộc, nước ta có 54 dân tộc anh em, ở
mỗi dân tộc có tập quán canh tác và thị hiếu tiêu dùng sản phẩm nông nghiệp
1.3.2.2. Thu thập nguồn gen cây lúa Việt Nam
Nghề trồng lúa đã có từ lâu đời, gắn với sự phát triển của dân tộc Việt
Nam. Từ bước sơ khai lạc nghiệp (đất được đắp bờ giữ nước, trồng lúa) nhiều
riêng biệt.
Theo nhận định của Vũ Thị Lập, ở trên lãnh thổ Việt Nam có khoảng
62.400 loài thực vật bậc cao, trong đó có khoảng 150 loài cây có bột, 130 loài
cây ăn quả, 100 loài cây có dầu, 90 loài cây có sợi, 8000 loài cây gỗ, 1863
loài cây dược liệu.
giống lúa địa phương còn giữ cho đến ngày nay. Sự phát triển của dân tộc
Việt Nam về phía biển vào phía Nam gắn với sự phát triển những cánh đồng
lúa nước. Những cuộc khai hoang di dân lớn vào Miền Nam, gắn với việc
đào kênh mương lớn khai thác đồng bằng Nam bộ.
Theo Bùi Huy Đáp (1999) [3] thời Pháp thuộc đã thành lập Cục túc mễ
Theo Lưu Ngọc Trình (1996) [25], hiện nay chúng ta đang khai thác sử
Đông Dương, có nhiệm cụ đảm nhiệm nghiên cứu về cây lúa và triển khai kết
dụng khoảng 700 loài cây trồng, thuộc 70 chi thực vật. Tại ngân hàng gen
quả nghiên cứu ra sản xuất, nhiệm vụ chủ yếu là thu thập các giống lúa ở các
Quốc gia đã thu thập và bảo quản 6.000 giống lúa cổ truyền, dự kiến trong
tỉnh rồi tiến hành các bước sau:
vòng 2-3 năm tới con số này có thể lớn đến 10.000.
1. Lọc giống chọn ra những dòng tốt (EP).
Đối với cây lúa do đặc điểm khí hậu thời tiết, sự đa dạng về địa hình,
2. Danh sách các dòng đã chọn được (CR).
đa dạng về thành phần dân tộc, nghề trồng lúa và những tập quán canh tác lâu
3. Nhân giống hẹp (PM).
đời của nhân dân ta, tạo nên sự đa dạng quỹ gen cây lúa. Gần đây khi thảo
4. Nhân giống đại trà.
luận việc bảo tồn sự đa dạng sinh học nông nghiệp sự đa dạng về thành phần
Từ khi hoà bình lập lại nước ta không ngừng thu thập và nghiên cứu để
giống trong từng loài cây trồng còn gọi là sự đa dạng di truyền thường được
bảo tồn sự đa dạng di truyền nguồn tài nguyên cây lúa, năm 1988. Viện cây
đề cập nhiều hơn cả.
lương thực và thực phẩm đã thu thập được 3.691 mẫu cây lúa, trong đó có
Để đánh giá định lượng sự đa dạng di truyền các nhà khoa học đã sử dụng
chỉ số đa dạng di truyền Nei (1975) đã kết luận ở vùng phía Bắc nước Lào là
vùng đất đa dạng nhất, đứng thứ hai là vùng phía Bắc nước Việt Nam còn ở
vùng Bắc Thái lan đứng ở vị trí thứ ba. Riêng ở Việt Nam thì Tây Nguyên và
Miền Nam nguồn gen đa dạng hơn miền Bắc (Lưu Ngọc Trình 1995) [24].
3.186 mẫu thu từ 30 nước khác nhau trên thế giới còn 500 giống lúa địa
phương, các mẫu giống được đánh giá các tính trạng và sắp xếp thành nhóm
theo thời gian sinh trưởng như sau:
- Nhóm cực ngắn: Loại này có thời gian sinh trưởng từ 90 - 110 ngày
gồm có 345 mẫu.
- Nhóm ngắn ngày: Có thời gian sinh trưởng từ 110 - 120 ngày, nhóm
này có 860 mẫu.
- Nhóm trung ngày: Nhóm này có thời gian sinh trưởng 121 - 140 ngày,
nhóm này có đến 1. 684 mẫu.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
23
24
- Nhóm dài ngày: Nhóm này có thời gian sinh trưởng trên 140 ngày, ở
nhóm này có 78 mẫu.
sử dụng một loại cây trồng có giá trị hàng hoá cao, mỗi loại có một số lượng
giống ít ỏi, vì vậy đã dẫn đến nhiều thảm hoạ dịch bệnh gây nên ở nước ta
Ngân hàng vật liệu, các nhà chọn tạo giống viện cây lương thực và thực
trong hơn 10 năm trở lại đây ví dụ : dịch dầy nâu gây hại vụ xuân năm 1986 -
phẩm đã cho 15 giống chịu hạn, 23 giống chịu ngập úng, 180 giống lúa chịu
1987 phá hoại nặng trên hai giống lúa đó là: NN8 và VN10 ở các tỉnh phía
rét và 55 giống kháng bệnh đạo ôn, các giống lúa địa phương tìm được, đã
bắc. Dịch rầy nâu, vàng lùn, lùn xoắn lá xảy ra trên diện rộng ở các tỉnh miền
đánh giá phân loại, chọn lọc phục vụ cho mục tiêu cải tiến giống lúa (Viện
Nam năm 2006.
cây lương thực và thực phẩm 1977) [27].
+ Sự huỷ diệt di truyền: có những loài và giống cây mất hẳn đi, do
Nghiên cứu về sử dụng quỹ gen cây trồng từ nguồn nhập nội, Trần
Đình Long (1992) [14] đã khảo sát 53.124 mẫu giống cây trồng của 72 loài
khác nhau, trong đó 47.970 mẫu nhập nội từ Liên Xô cũ, đã khảo sát đánh giá
được 7.694 mẫu giống lúa, phía bắc 5.629 mẫu, phía Nam 2.065 mẫu.
Những mối đe doạ làm tổn hại nguồn gen cây lúa theo Lưu Ngọc Trình
(1997)[24] trong vài chục năm trở lại đây do nhiều nguyên nhân khác nhau,
những nguyên nhân sau:
- Sự xáo trộn tổ chức dân cư, có trường hợp cả tập đoàn giống bị mất
hẳn do việc thờ ơ sau những thay đổi về tổ chức nhân sự.
- Những biến động do chiến tranh, bạo loạn.
- Nguyên nhân đói kém mất mùa, nông dân ăn hết cả giống.
Từ những nguyên nhân trên đây dẫn đến sự cạn kiệt về nguồn gen cây
sự đa dạng của cây trồng nói chung và cây lúa nói riêng đã bị xói mòn đáng
lúa ở Việt Nam.
kể, sự xói mòn đa dạng di truyền nguồn gen của cây lúa đó là:
1.3.2.3 Tình hình nghiên cứu các giống lúa ở Việt Nam
+ Sự xói mòn di truyền: Từ khi tiến hành hình thành nền sản xuất nông
Như trên đã nói Việt Nam là cái nôi của nền văn minh lúa nước. Vai trò
nghiệp đến nay con người đã thuần hoá một khối lượng vô cùng lớn các giống
của cây lúa đối với đời sống của người dân Việt Nam là không thể phủ nhận.
của nhiều loại cây khác nhau. Khi cách mạng xanh ra đời người nông dân đã
Có thể nói ngành sản xuất lúa là xương sống của nền nông nghiệp Việt Nam,
sử dụng một số lượng hạn chế của các giống cải tiến có năng suất cao, thay
nó không những đáp ứng nhu cầu ăn của một nước đông dân như nước ta mà
thế vị trí của các giống cây địa phương đã tồn tại lâu đời trong sản xuất có
còn góp phần quan trọng vào thị trường gạo trên thế giới. Chính vì tầm quan
nguồn gen quý nhưng năng suất không cao, kém chịu phân đạm nên không sử
trọng của cây lúa như vậy nên Đảng và Nhà nước ta một mặt đầu tư vào sản
dụng được trong sản xuất và cũng không tồn tại trong thực tế.
xuất, mặt khác còn đầu tư vào công tác nghiên cứu toàn diện về cây lúa, trong
+ Sự tồn tại di truyền: do việc thu hẹp tiềm năng di truyền của các
đó có công tác giống. Muốn có năng suất sản lượng lúa cao thì việc thâm canh
giống sản xuất gây nên, đây là mối nguy cơ của nền nông nghiệp đầu tư thâm
tăng năng suất, sản lượng lúa là yếu tố quyết định. Việc đưa các giống lúa
canh cao ở các nước phát triển. Thực chất nền sản xuất nông nghiệp các nước
mới vào sản xuất có khả năng cho năng suất cao thích hợp với điều kiện khí
phát triển trong thế kỷ qua từ đa canh chuyển sang độc canh, nhất là từ khi
hậu, đất đai và kỹ thuật canh tác của từng địa phương là vấn đề rất quan trọng
nền nông nghiệp sản xuất nhỏ thành nền sản xuất hàng hoá, từng khu vực chỉ
để nhanh chóng tạo ra bước nhảy vọt về năng suất và sản lượng lương thực,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
25
26
đảm bảo an ninh lương thực, góp phần vào việc thực hiện thành công các mục
Lệ…" Chúng ta đã nhập và thuần hoá nhiều giống lúa tốt từ nước ngoài mà
tiêu kinh tế xã hội của Đảng và Nhà nước, bằng cách tuyển chọn giống cũ, lai
nay đã thành các giống lúa đặc sản của Việt Nam có thương hiệu như: IR64
tạo giống mới và nhập nội thêm giống mới. Hiện nay nước ta có trên 575 loại
Điện Biên, Bao Thai Định Hoá, Khaodomaly Tiền Giang…(Nguyễn Thị
giống lúa cho các vụ và các vùng khác nhau, các giống này đều đáp ứng được
Hương Thuỷ, 2003) [23].
yêu cầu sản xuất của các vùng thâm canh lúa, vùng đất khó khăn như hạn,
úng, chua, mặn và các loại giống chống chịu sâu bệnh như kháng rầy, đạo ôn.
Trong sản xuất nông nghiệp, giống là tư liệu sản xuất vô cùng quan
Trong quá trình nghiên cứu phát triển các giống lúa có chất lượng cao
vai trò của các Viện nghiên cứu và Trường đại học nông nghiệp là hết sức
quan trọng.
trọng cũng như đất đai, phân bón và công cụ sản xuất. Nếu không có giống thì
Viện cây lương thực và cây thực phẩm là Viện nghiên cứu các giống
không thể sản xuất ra một loại nông sản nào. Giống cây trồng chính là yếu tố
lúa hàng đầu ở Việt Nam được thành lập từ rất sớm. Viện này đã được các
quan trọng trong việc thâm canh tăng năng suất và chất lượng nông sản phẩm.
nhà khoa học danh tiếng như: Giáo sư Nông học Lương Đình Của, Giáo sư,
Do giống là tư liệu sản xuất đặc biệt, là tư liệu sống mang đầy đủ tính trạng,
Tiến sĩ Viện sĩ Vũ Tuyên Hoàng…lãnh đạo và chỉ đạo công tác nghiên cứu và
đặc tính về hình thái, sinh học, di truyền và kinh tế nhất định, do vậy giống
chọn tạo các giống lúa. Hàng trăm giống lúa xuân, lúa mùa, lúa chịu hạn, chịu
gắn bó mật thiết với môi trường. Muốn tăng năng suất cần chú ý tác động đến
úng, lúa nếp, lúa có hàm lượng Prôtêin cao, lúa chịu mặn đã được chọn tạo và
các điều kiện trồng trọt thích hợp với yêu cầu của giống.
bồi dục ở Viện này, trong đó có các giống lúa chất lượng cao. Hai giống P4
Điều kiện sinh thái của nước ta rất đa dạng nên đòi hỏi phải có bộ
và P6 là những giống lúa được lai tạo theo hướng chất lượng Protein cao.
giống lúa phong phú có thể đáp ứng được các tiểu vùng sinh thái. Do đó trong
Giống P4 có thời gian sinh trưởng trung bình, trồng được 2 vụ/năm, năng suất
những năm qua chúng ta đã tạo được nhiều giống lúa mới phục vụ cho sản
khá đạt 45 đến 55 tạ/ha cao nhất có thể đạt 72 tạ/ha. Giống P4 có hàm lượng
xuất. Theo thống kê của Trung tâm khảo kiểm nghiệm giống cây trồng trung
protein cao tới 11%, hàm lượng amiloza 16-20%, hạt gạo dài, tỉ lệ gạo sát đạt
ương thì trong vụ lúa đông xuân 2000 riêng ở các tỉnh phía Bắc có 192 giống
70%, tỷ lệ gạo nguyên đạt 65% (Vũ Tuyên Hoàng, 1997) [7]. Giống lúa P6 ngắn
lúa (chưa kể 1 số giống địa phương không có tên rõ ràng) đã được gieo trồng
ngày hơn giống lúa P4 thuộc loại hình thâm canh, hàm lượng protein đạt 10,5%,
trong sản xuất. Trong đó lúa thuần Việt nam chiếm 45% diện tích và giống
năng suất đạt 45-55 tạ/ha, cao nhất đạt 60 tạ/ha. Đây là giống lúa có chất lượng
lúa của Trung Quốc chiếm khoảng 55%. Trong các giống trên có 10 giống lúa
gạo tốt, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Giống lúa nếp K12 do Viện cây lương thực và
thâm canh có diện tích gieo trồng lớn nhất lá Khang dân 18, Q5, Sán ưu 63,
thực phẩm lai tạo ra có khả năng chống chịu với bệnh đạo ôn, có thể đạt năng
IR 17494, X21, Nhị ưu 63, CR 203.
suất từ 33,5- 58 tạ/ha chất lượng gạo khá (Lưu Văn Quyết, 1998) [21].
Việt Nam có hàng nghìn giống lúa được gieo trồng từ Bắc vào Nam,
Viện khoa học kỹ thuật nông nghiệp Việt Nam là một viện nghiên cứu
trong đó có rất nhiều giống "cổ truyền" có chất lượng cao như các loại lúa
nông nghiệp hàng đầu ở Việt nam và đã có nhiều thành tựu trong việc chọn
"Tám Thơm, Lúa Di, Nàng Thơm, Nếp Cái Hoa Vàng, Nếp Cẩm, Nếp Tú
tạo các giống lúa, nhất là các giống lúa chất lượng cao và lúa lai. Trước đây
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
27
28
Viện đã nhập và chọn lọc thành công các giống lúa có chất lượng tốt như:
Thực tiễn sản xuất nông nghiệp trên thế giới cũng như trong nước
IR64, IR66, NN9A là những giống lúa đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Giống lúa
khẳng định giống cây trồng là nhân tố quyết định năng suất, chất lượng và
Nếp 314 do viện lai tạo ra cũng được trồng phổ biến. Hiện tại các giống lúa
hiệu quả của sản xuất nông nghiệp. Nhờ có bộ giống cây trồng phong phú đa
lai HYT của Viện lai tạo ra cũng đang được thí nghiệm và sản xuất thử ở
dạng chúng ta đã và đang thực hiện chuyển đổi cơ cấu cây trồng mùa vụ
nhiều nơi và có kết quả rất khả quan (Trương Đích, 1999) [4].
nhằm khai thác hiệu quả hơn tiềm năng và khắc phục những hạn chế về đất
Viện Di Truyền nông nghiệp cũng đã nghiên cứu tạo ra các giống lúa
đai, thời tiết khí hậu của nước ta, làm đa dạng hoá các sản phẩm nông nghiệp
mới, nổi tiếng như: DT10, DT12, V18... Đây là những giống lúa đạt chất
theo hướng sản xuất hàng hoá, thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá nông
lượng tốt cho năng suất cao.
nghiệp nông thôn.
Viện Bảo vệ thực vật cũng đã chọn tạo được nhiều giống lúa có chất
Giai đoạn 1977 - 2004 các nhà chọn tạo giống cây trồng trong nước đã
nỗ lực ứng dụng các phương pháp truyền thống kết hợp với công nghệ sinh
lượng tốt năng suất cao như: CR203, C70, C71...vv
Viện Lúa Đồng Bằng Sông Cửu Long là một viện nghiên cứu chuyên
sâu về các giống lúa đặt tại trung tâm của châu thổ sông Cửu Long. Các giống
lúa MTL241, MTL305, MTL385, MTL386, MTL389, OM35-36 do viện chọn
lọc, lai tạo đang được trồng phổ biến ở đồng bằng này, tạo ra bước ngoặt lớn
về năng suất và chất lượng. Ngoài ra Viện cũng đang hướng dẫn nông dân
vùng này trồng các giống lúa có chất lượng cao như: JASMIN85 (Hương
Nhài) Khaodomaly, Nàng Thơm. Viện này đang chịu trách nhiệm quy hoạch
và hướng dẫn nông dân trồng 1 triệu ha lúa có chất lượng cao phục vụ cho
công tác xuất khẩu.
Cả nước hiện có 25 đơn vị nghiên cứu gia chọn tạo giống cây trồng
học tạo ra 355 giống và cây đầu dòng được công nhận (trong đó có 156 giống
lúa) và nhiều giống mới có triển vọng khác được phép sản xuất thử. Bên cạnh
đó sự trợ giúp và hợp tác quốc tế là rất quan trọng trong trao đổi nguồn gen và
du nhập các giống cây trồng mới vào nước ta. Với sự phát triển của nền kinh
tế nhiều thành phần, các công ty giống trong và ngoài nước đã và đang đóng
vai trò ngày càng quan trọng trong việc đưa ra sản xuất các giống cây trồng
mới mà phần lớn các giống cây trồng này đã đáp ứng được mục tiêu của công
tác chọn tạo giống trong thời gian qua là: ''Chọn, tạo giống cây trồng đáp ứng
nhu cầu sản xuất nông nghiệp bền vững, đảm bảo an ninh lương thực, đa dạng
di truyền, khai thác lợi thế so sánh về điều kiện tự nhiên, né tránh điều kiện
bất lợi của tự nhiên, đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu".
mới, trong đó 15 đơn vị thuộc Bộ Nông nghiệp và PTNT, 7 thuộc Bộ Giáo
dục và đào tạo, 1 thuộc Viện Khoa học tự nhiên và công nghệ quốc gia và 2
thuộc Bộ Công nghiệp. Bên cạnh đó, còn có hàng chục công ty nước ngoài,
công ty trong nước đang thực hiện các hoạt động nghiên cứu chọn tạo hoặc
nhập nội giống phục vụ sản xuất.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
29
30
Chƣơng 2
+ Nhóm lúa lai 3 dòng gồm: 12 giống
NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
1. Nhị ưu 838 (đ/c)
7. CNR 05
2. Nhị ưu 1577
8. CNR 5104
3. Nhị ưu 1
9. CNR 5106
4. Nh ị ưu 86B
10. CNR 5208
- Nghiên cứu khả năng chống chịu sâu bệnh hại của các giống.
5. D. ưu 6511
11. CNR 6101
- Đánh giá năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất.
6. Đặc cao 3
12. CNR 6103
2.1. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, phát triển và năng suất của một số
giống lúa tại Tuyên Quang trong vụ xuân, vụ mùa năm 2006.
- Chọn các giống có năng suất cao, chất lượng tốt phù hợp với điều
kiện gieo trồng tại Tuyên Quang.
* Vụ mùa 2006
+ Nhóm lúa tẻ thường gồm: 3 giống
- Xây dựng mô hình các giống lúa có triển vọng.
1. Khang dân (đ/c)
2.2. VẬT LIỆU NGHIÊN CỨU
2. N2 - 05
Vật liệu nghiên cứu gồm: 24 giống lúa ở vụ xuân
3. MT 18
21 giống lúa ở vụ mùa
+ Nhóm lúa chất lượng gồm: 8 giống
* Vụ xuân 2006
+ Nhóm lúa tẻ thường gồm: 7 giống
1. Hương thơm số 1 (đ/c)
5. BM 207
2. MT 5
6. HP 101
1. Khang dân (đ/c)
5. DT 38
3. MT3
7. PC 10
2. DT50
6. N 19
4. MT2
8. Hương Cốm
3. SS - 2
7. N 91
4. N 18
+ Nhóm lúa chất lượng gồm: 5 giống
1. Hương thơm số 1 (đ/c)
4. MT 8
2. AC 10
5. Hương cốm
1. Bác ưu 903 ( đ/c )
6. Bayte 1
2. D. ưu 6511
7. Bayte 7
3. Nhị ưu 86B
8. Bayte 8
4. 25 P 25
9. Bayte 9
5. PHB 71
10. Bayte 10
Giống do trung tâm khảo nghiệm giống cây trồng Trung ương cung cấp
3. PC 286
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
+ Nhóm lúa lai 3 dòng gồm: 10 giống
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
31
32
2.3. PHƢƠNG PHÁP BỐ TRÍ THÍ NGHIỆM
- Tổng diện tích thí nghiệm: 1080m2
2.3.1.Sơ đồ bố trí thí nghiệm: theo khối ngẫu nhiên 3 lần nhắc lại
- Số ô thí nghiệm : 72 ô
* Vụ xuân 2006:
- Diện tích ô: 2m x 5m = 10m2
+ Nhóm lúa tẻ thường gồm: 7 giống
- Diện tích thí nghiệm: 720m2
- Diện tích đường công tác: 100m2
Bảo vệ
Bảo
vệ
7
5
4
3
1
6
6
2
7
1
2
5
- Diện tích bảo vệ: 260m2
6
3
2
4
5
7
3
1
4
* Vụ mùa 2006
+ Nhóm lúa tẻ thường: gồm 3 giống
Bảo
vệ
1
2
3
Bảo
vệ
Bảo vệ
+ Nhóm lúa chất lượng gồm : 5 giống
Bảo
vệ
2
1
3
2
4
1
2
5
3
4
4
5
3
1
Bảo vệ
2
4
6
8
1
3
5
6
7
4
2
1
3
7
8
6
5
4
1
8
2
Bảo
vệ
Bảo vệ
+ Nhóm lúa lai 3 dòng gồm: 10 giống
Bảo vệ
+ Nhóm lúa lai 3 dòng gồm: 12 giống
Bảo
vệ
Bảo vệ
B9
1
2
4
5
11
8
12
3
7
6
10
6
7
12
11
3
2
1
10
9
5
4
8
5
3
8
10
9
4
6
7
11
12
2
1
2
3
5
7
6
1
9 10 8
7
9
8
2
4
5
6
3
1 10
6
1
4
5 10 8
3
2
7
Bảo
vệ
4
Bảo
vệ
9
Bảo vệ
B
- Tổng diện tích thí nghiệm: 910m2
- Số ô thí nghiệm : 63 ô
- Diện tích ô: 2,5m x 4m = 10m2
Bảo vệ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
7
3
5
Bảo
vệ
Bảo
vệ
Bảo vệ
Bảo
vệ
Bảo
vệ
+ Nhóm lúa chất lượng gồm: 8 giống
Bảo vệ
5
Bảo vệ
3 2
1 3
2 1
Bảo vệ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
33
34
- Diện tích thí nghiệm: 630m2
+ Đất đai và tình hình sản xuất
2
- Diện tích đường công tác: 80m
Tổng diện tích đất đai của trại là 9,5 ha, trong đó đất hai vụ lúa 5ha, đất
2
- Diện tích bảo vệ: 200 m
đồi màu 3 ha, khu văn phòng 0,5 ha, diện tích ao cá 1 ha.
2.3.2. Định điểm theo dõi và thời gian theo dõi
Diện tích đất của Trại Trường thuận lợi cho canh tác và sản xuất hàng
* Xác định điểm theo dõi: Định điểm theo dõi ở 3 lần nhắc lại, mỗi ô
năm của Trại như: Diện tích đất lúa mỗi năm nhà trường nghiên cứu khảo
một điểm, mỗi điểm 5 khóm liên tục ở giữa ô, tổng số khóm theo dõi của một
nghiệm, sản xuất thử rất nhiều giống lúa mới để đáp ứng đủ nhu cầu của mọi
giống là 15 khóm.
người dân khi đem ra thị trường.
* Lịch theo dõi: 7 ngày 1 lần từ khi gieo đến khi lúa chín, riêng giai đoạn
lúa hồi xanh và trỗ theo dõi liên tục 2 ngày 1 lần.
2.5. KỸ THUẬT SẢN XUẤT
2.5.1. Lƣợng phân bón cho ruộng cấy: tính cho 1ha (theo quy trình của Sở
2.4. ĐIỀU KIỆN THÍ NGHIỆM
NN và PTNT Tuyên Quang).
2.4.1. Đất thí nghiệm
Thí nghiệm được bố trí trên nền đất thịt nhẹ, chân vàn, chủ động tưới
tiêu cấy hai vụ lúa trong năm, hàm lượng dinh dưỡng trung bình, pH: 4,5.
2.4.2. Địa điểm và thời gian tiến hành nghiên cứu
- Địa điểm: đề tài thực hiện tại Trại Trường - Trường THKTKT -
Lúa thuần: 8,3 tấn phân chuồng, phân hoá học: 70N : 55P2O5 : 80K2O
Lúa lai:
2.5.2. Gieo cấy và chăm sóc
* Thời vụ:
+ Vụ xuân:
Tuyên Quang
Gieo mạ : ngày 16/01/2006.
Ngày cấy: ngày 4/02/2006.
- Thời gian tiến hành: Trong 2 vụ: từ tháng 1-12/2006 vụ xuân và vụ mùa
2.4.3. Tình hình cơ bản của Trại Trƣờng - Trƣờng THKTKT - Tuyên Quang
10 tấn phân chuồng, phân hoá học: 130N : 80 P2O5 : 110K2O
+ Vụ mùa:
Gieo mạ : ngày 21/06/2006.
Ngày cấy: ngày 04/07/2006.
+ Vị trí địa lý:
Trại Trường nằm ở xã Ỷ la thị xã Tuyên Quang.
Mật độ cấy: Lúa thuần: 50 khóm/m2 ( mỗi khóm 2 - 3 dảnh )
- Phía Đông giáp xóm 32 và xóm 33 xã Ỷ La. Phía Tây và phía Bắc giáp
xóm 34 và xóm 35 xã Ỷ La. Phía Nam giáp xã Kim Phú.
Lúa lai: 45 khóm/m2 (mỗi khóm 1 - 2 dảnh )
* Chăm sóc: (Theo quy trình của Sở NN và PTNT Tuyên Quang)
Trại Trường một nơi rất thuận lợi về giao thông giúp việc trao đổi hàng
2.6. CÁC CHỈ TIÊU VÀ PHƢƠNG PHÁP THEO DÕI.
hoá dễ dàng, trình độ dân trí cao, hiểu biết về khoa học kỹ thuật vì vậy rất
(Theo dõi, đánh giá các chỉ tiêu theo quy phạm khảo nghiệm giá trị canh
thuận lợi cho việc giao dịch và áp dụng khoa học kỹ thuật vào thâm canh
tác và sử dụng của giống lúa 10 TCN 558- 2002 theo quyết định số
nông nghiệp nói chung và cây lúa nói riêng.
143/2002/BNN - KHCN ngày 6/12/2002).
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
35
36
- Lá đòng: Trạng thái phiến lá (quan sát muộn): Thẳng; Nửa thẳng;
2.6.1. Chỉ tiêu chất lƣợng mạ
- Sức sống của mạ: Quan sát quần thể mạ trước khi nhổ cấy
Điểm 1: mạnh
Ngang; Gục xuống.
- Vỏ trấu: Màu sắc (trừ mỏ hạt): Vàng; Vàng cam; Vàng đốm; Nâu đỏ;
Điểm 5: TB
Nâu; Tím đậm.
Điểm 9: yếu
2.6.4. Các chỉ tiêu năng suất
- Số lá mạ khi cấy (lá/cây)
- Bông/khóm (bông)
- Tốc độ ra lá (ngày/lá)
- Tổng số hạt/bông (hạt)
- Chiều cao cây mạ: (cm)
- Số hạt chắc/bông (hạt)
- Tỷ lệ lép (%)
2.6.2. Chỉ tiêu theo dõi giai đoạn sau cấy
- Ngày bắt đầu đẻ nhánh: khi 50% số cây xuất hiện nhánh đầu tiên
- P1000 hạt (gr)
- Thời gian kết thúc đẻ nhánh: khi lúa đạt dảnh tối đa.
- Năng suất lý thuyết (tạ/ha)
- Thời gian đẻ nhánh: (ngày)
- Năng suất thực thu (tạ/ha)
- Tổng số dảnh/khóm (dảnh)
- So sánh với đối chứng (%)
- Tỷ lệ thành bông (%)
Phương pháp xác định các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất:
- Ngày bắt đầu trỗ: 10% số cây có bông thoát khỏi bẹ lá đòng khoảng 5cm.
Gặt các cây theo dõi trên các ô thí nghiệm để riêng đem về phòng đo,
- Ngày kết thúc trỗ: 80% số cây trỗ.
đếm, cân để tính ra các yếu tố cấu thành năng suất.
- Tính số bông/m2: đếm số bông trên mỗi điểm điều tra, mỗi điểm lấy 5
- Thời gian trỗ: (ngày)
- Độ thuần đồng ruộng (điểm): 1 cao; 5TB; 9 thấp
khóm, rồi tính giá trị trung bình của ba lần nhắc lại.
- Độ thoát cổ bông (điểm): 1 tốt; 3TB; 5 vừa đúng cổ bông; 7 kém
Số bông/m2 = lấy số bông/khóm x 50 (45)khóm/m2.
- Độ cứng cây (điểm): 1 cứng cây; 5 TB; 7 yếu; 9 rất yếu
- Tính số hạt chắc/bông: mỗi 1 điểm thí nghiệm lấy 5 bông. Sau đó tách
- Độ tàn lá (điểm): 1 muộn và chậm; 5TB; 9 sớm và nhanh
thóc ra khỏi bông loại bỏ lép lửng và đếm số hạt chắc, rồi lấy giá trị trung
- Chiều cao cây khi thu hoạch (cm)
bình tính số hạt chắc/bông.
- Tổng thời gian sinh trưởng (ngày)
- Tính khối lượng 1000 hạt:
Cân thóc khô ở ẩm độ 13%, cách làm là đếm lấy 100 hạt làm ba lần nhắc
2.6.3. Một số đặc điểm nông học của các giống lúa
- Bông: Chiều dài trục chính: Rất ngắn (<20cm); Ngắn (20-25cm); Trung
bình (26-30cm); Dài (31-35cm); Rất dài (>35cm).
sau đó tính khối lượng 1000 hạt như sau:
- Khóm: Góc thân (thế cây): Đứng (< 30 độ); Nửa đứng (45 độ); Mở (60
độ); Xoè (>60 độ).
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
lại đem cân lên được khối lượng P1, P2, P3 bảo đảm cho các lần sai khác 3%,
P1000 hạt=
P1 + P2 + P3
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
3
x 10 (g)
37
38
- Năng suất lý thuyết: Sau khi đã tính được yếu tố cấu thành năng suất
- Rầy nâu (Nilaparvata lugens)
cần thiết, ta tính theo công thức:
Theo dõi cây chuyển vàng từng bộ phận hay toàn bộ cây đánh giá theo
2
NSLT =
2.6.6. Các chỉ tiêu về sâu bệnh hại
Số bông/m x số hạt chắc/bông x P1000 hạt
10.000
( tạ/ha )
thang điểm:
+ Điểm 0: Không bị hại
- Năng suất thực thu:
+ Điểm 1: Hơi biến vàng trên một số cây
Gặt toàn bộ ô thí nghiệm tách thóc, phơi khô, quạt sạch đạt độ ẩm 13 -
+ Điểm 3: Lá biến vàng bộ phận chưa bị cháy rầy
+ Điểm 5: Những lá vàng rõ, cây lùn hoặc héo, 10 - 25% số cây bị cháy
14% sau đó cân khối lượng rồi tính ra tạ/ha.
rầy, cây còn lại lùn nặng.
2.6.5. Tính chống chịu
* Tính chịu lạnh ở giai đoạn mạ: Đánh giá sau khi mỗi đợt rét kết
thúc 3 ngày.
+ Điểm 7: Hơn nửa số cây bị héo hoặc cháy rầy, cây còn lại lùn
nghiêm trọng.
+ Điểm 9: Tất cả các cây chết
- Điểm 1: Mạ màu xanh đậm, cây sinh trưởng bình thường có thể vẫn
- Sâu cuốn lá (Cnaphalocrocis medinalis Guenee.)
Tính tỷ lệ % cây bị sâu ăn phần xanh của lá hoặc lá bị cuốn thành ống ở
đẻ nhánh.
thời kỳ sinh trưởng dinh dưỡng theo thang điểm dưới đây:
- Điểm 3: Mạ màu xanh nhạt đầu lá hơi bị táp
+ Điểm 0: Không có cây bị hại
- Điểm 5: Mạ màu vàng, đầu lá táp vàng hoặc héo xanh.
+ Điểm 1: 1 - 10% cây bị hại
- Điểm 7: Mạ màu vàng nâu, có số cây chết dưới 10%
+ Điểm 3: 11 - 20% cây bị hại
- Điểm 9: Mạ chết từ 10% - 50%
+ Điểm 5: 21 - 35% cây bị hại
+ Điểm 7: 36 - 60% cây bị hại
* Tính chống đổ
+ Điểm 9: 61 - 1005 cây bị hại
Theo dõi ở giai đoạn từ trỗ đến chín tính theo thang điểm:
- Sâu đục thân (Schoenobius incertellus (Walker))
- Điểm 1: Chống đổ tốt, không đổ
Theo dõi tỷ lệ dảnh chết ở giai đoạn đẻ nhánh - làm đòng và bông bạc ở
giai đoạn vào chắc đến chín ở 10 khóm điều tra, với 3 lần nhắc lại, đánh giá
- Điểm 3: Chống đổ khá, hầu hết các cây đều nghiêng nhẹ.
0
- Điểm 5: Chống đổ trung bình, hầu hết các cây bị nghiêng 30 (góc
+ Điểm 0: Không bị hại
tạo bởi thân cây và mặt ruộng).
- Điểm 7: Chống đổ yếu, hầu hết các cây bị nghiêng 450
- Điểm 9: Chống đổ rất yếu, tất cả các cây đều bị nằm rạp trên mặt đất.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
theo thang điểm.
+ Điểm 1: 1 - 10% dảnh hoặc bông bị hại
+ Điểm 3: 11 - 20% dảnh hoặc bông bị hại
+ Điểm 5: 21 - 30% dảnh hoặc bông bị hại
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
39
40
- Bệnh bạc lá (Xanthomonas oryzae)
+ Điểm 8: Vết bệnh điển hình chiếm 51 - 75% diện tích lá
Đánh giá trên diện tích lá bị hại tính theo thang điểm
+ Điểm 9: Hơn 75% diện tích lá bị bệnh
+ Điểm 1: 1 - 5% diện tích lá bị hại
Đối với bệnh đạo ôn hại bông, tiến hành đánh giá theo thang điểm
+ Điểm 3: 6 - 12% diện tích lá bị hại
+ Điểm 0: Không thấy vết bệnh hoặc chỉ có vết bệnh trên vài cuống bông
+ Điểm 5: 13 - 25% diện tích lá bị hại
+ Điểm 1: Vết bệnh có trên một vài cuống bông hoặc trên giá cấp 2
+ Điểm 7: 26 - 5% diện tích lá bị hại
+ Điểm 3: Vết bệnh trên một vài giá cấp 1 hoặc phần giữa của trục bông
+ Điểm 9: 51 - 100% diện tích lá bị hại
+ Điểm 5: Vết bệnh bao quanh một phần gốc bông hoặc ở phần thân ra ở
phía dưới trục bông.
- Bệnh khô vằn (Cokticium sasaki)
Theo thang điểm đánh giá độ cao của vết bệnh trên cây gồm có:
+ Điểm 0: không có triệu chứng
+ Điểm 7: Vết bệnh bao quanh toàn bộ cổ bông hoặc phần trục gần cổ
bông, có hơn 30% hạt chắc.
+ Điểm 1: Vết bệnh ở vị trí thấp hơn 2% chiều cao cây
+ Điểm 9: Vết bệnh bao quanh cổ trong bông hoặc phần thân rạ cao nhất
+ Điểm 3: vết bệnh ở vị trí 20 - 30% chiều cao cây
hoặc phần trục gần gốc bông, số hạt chắc thấp hơn 30%.
+ Điểm 5: Vết bệnh ở vị trí 31 - 45% chiều cao cây
2.7. CHẤT LƢỢNG CÁC GIỐNG LÚA XÂY DỰNG MÔ HÌNH
- Đánh giá hình thái: Hình dạng, kích thước, độ trong, bạc bụng của
+ Điểm 7: Vết bệnh ở vị trí 46 - 65% chiều cao cây
hạt gạo.
+ Điểm 9: Vết bệnh ở vị trí trên 65% chiều cao cây
- Đánh giá cảm quan bằng cách nấu cơm, sau đó mời mọi người nếm thử
- Bệnh đạo ôn (Piricularia orizae)
Đối với bệnh đạo ôn là tiến hành đánh giá theo thang điểm
(Phương pháp đánh giá theo 10TCN 590 - 2004)
+ Điểm 0: không thấy có vết bệnh
+ Điểm 1: Các vết bệnh màu nâu hình kim châm ở giữa chưa xuất hiện
vùng sản sinh bảo tử.
+ Điểm 2: Vết bệnh nhỏ, tròn hoặc hơi dài, đường kính 1-2mm có viền
nâu rõ rệt, hầu hết các lá dưới đều có vết bệnh.
+ Điểm 3: Dạng hình vết bệnh như ở điểm 2 nhưng vết bệnh xuất hiện
đáng kể ở các lá trên
+ Điểm 4: Vết bệnh điển hình cho các giống nhiễm, dài 3mm hoặc hơn,
diện tích vết bệnh trên lá dưới 4% diện tích lá.
+ Điểm 5: Vết bệnh điển hình chiếm 4 - 10% diện tích lá
+ Điểm 6: Vết bệnh điển hình chiếm 11 - 25% diện tích lá
+ Điểm 7: Vết bệnh điển hình chiếm 26 - 50% diện tích lá
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
(10 người) và cho điểm.
Điểm đánh giá:
- Mùi:
- Độ mềm:
- Độ dính:
- Độ trắng:
- Độ bóng:
- Độ ngon:
1. Không thơm;
1. Rất cứng;
1. Rất rời;
1. Nâu;
1. Rất mờ, xỉn;
1. Không ngon
2. Hơi thơm;
2. Cứng;
2. Rời;
2. Trắng ngả, nâu;
2. Hơi mờ, xỉn;
2. Hơi ngon
3. Thơm vừa
4. Thơm;
3. Hơi mềm;
4. Mềm;
3. Hơi dính;
4. Dính;
3. Trắng hơi xám; 4. Trắng ngà;
3. Hơi bóng
4. Bóng
3. Ngon vừa
4. Ngon
5. Rất thơm;
5. Rất mềm;
5. Dính tốt, mịn;
5. Trắng;
5. Rất bóng;
5. Rất ngon;
2.8. PHƢƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU
Xử lý số liệu thí nghiệm bằng chương trình Excel và phần mềm phân
tích thống kê IRRISTAT với các chỉ tiêu:
- Phân tích sai số thí nghiệm
- So sánh số trung bình
- Phân tích tương quan
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
41
42
Chƣơng 3
trung bình tháng biến động trong khoảng 17,5 - 29,20C. Nhiệt độ thấp nhất
KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
vào tháng 1, tháng 2 và cao nhất vào tháng 6, tháng 7. Với nhiệt độ như vậy
3.1. ĐẶC ĐIỂM THỜI TIẾT KHÍ HẬU VỤ XUÂN VÀ VỤ MÙA NĂM 2006 TẠI
TUYÊN QUANG
nhìn chung là thuận lợi cho cây lúa sinh trưởng và phát triển.
Trong điều kiện sản xuất vụ mùa 2006 khi cây lúa sinh trưởng phát triển
Sự sinh trưởng và phát triển của cây lúa có liên quan mật thiết với điều
(từ tháng 6 đến tháng 10) nhiệt độ trung bình các tháng dao động từ 26 -
kiện thời tiết khí hậu. Đó là các yếu tố về nhiệt độ, ẩm độ không khí, lượng
290C, cao nhất tháng 6, tháng 7 và thấp nhất tháng 10 (tháng 11 và tháng 12
mưa và ánh sáng. Các yếu tố này thuận lợi thì sẽ là điều kiện cơ bản để nâng
nhiệt độ không ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây lúa).
cao năng suất cây trồng. Số liệu dự báo khí tượng thuỷ văn của tỉnh Tuyên
Các tháng 7, tháng 8, tháng 9 nhiệt độ trung bình không khí dao động ít,
Quang vụ xuân và vụ mùa năm 2006 (từ tháng 1 đến tháng 12) được thể hiện
tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển nhanh thân lá ở giai đoạn đầu và
qua biểu 3.1.
vận chuyển dinh dưỡng về hạt ở giai đoạn cuối. Tuy nhiên với nhiệt độ như
Biểu 3.1: Diễn biến thời tiết khí hậu ở tỉnh Tuyên Quang năm 2006
Tháng
Nhiệt độ (oC)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
T.Bình
17,5
18,5
20,3
25,6
26,7
29,2
29,2
27,4
27,0
26,3
23,3
17,2
24,01
Ẩm độ không
khí (%)
78
87
85
80
80
82
84
89
82
85
83
78
82,75
Lƣợng
mƣa (mm)
1,0
14,5
12,8
64,9
262,0
114,5
458,3
458,0
94,0
57,3
50,4
22,2
134,15
Số giờ nắng
(giờ)
6,6
19,2
18,4
108,4
102,7
147,4
170,2
126,1
181,0
134,0
138,7
58,7
100,95
(Nguồn: Số liệu trạm khí tượng thuỷ văn tỉnh Tuyên Quang - 2006)
3.1.1. Nhiệt độ
vậy cũng là một trong những điều kiện thuận lợi cho việc phát triển sâu, bệnh
hại như sâu đục thân, sâu cuốn lá và các bệnh như đạo ôn, khô vằn mà ảnh
hưởng lớn nhất thường gặp trong vụ mùa đó là sâu cuốn lá, sâu đục thân và
bệnh đạo ôn.
3.1.2. Lƣợng mƣa
Lúa yêu cầu nhiều nước hơn các cây trồng khác. Sự thiếu hụt nước ở bất
cứ giai đoạn sinh trưởng nào cũng sẽ ảnh hưởng tới năng suất. Theo Goutchin
để tạo ra một đơn vị thân lá, lúa cần 400 - 500 đơn vị nước, để tạo ra 1 đơn vị
hạt lúa cần 300 - 350 đơn vị nước. Để tạo ra 1g chất khô cây lúa cần 628 gam
nước trong khi cây ngô chỉ cần 349 gam nước. Lượng mưa cần thiết cho cây
lúa trung bình từ 6 - 7 mm/ngày trong mùa mưa, 8 - 9mm/ngày trong mùa
khô. Lượng mưa thẩm thấu trong ruộng khoảng 0,5 - 0,6 mm/ngày thì một
tháng cây lúa cần khoảng 200 mm và một vụ lúa 5 tháng cần lượng mưa
khoảng 1000mm. ỏ những vùng có lượng mưa trên 1000 mm trong 5 - 6 tháng
thì đều trồng được lúa.
Nhiệt độ là yếu tố quan trọng đối với sự sống của cây trồng. Lúa sinh
Ở vụ xuân năm 2006 vào giai đoạn đầu vụ ít mưa. Trong tháng 2, tháng
trưởng thích hợp ở nhiệt độ 25 - 28 C, nếu nhiệt độ thấp hơn 17 C thì sinh
3 lượng mưa chỉ đạt 12,4 - 18,5 mm. Vào tháng 4, tháng 5, tháng 6 lượng mưa
trưởng của lúa chậm lại. Trong điều kiện sản xuất vụ xuân năm 2006, nhiệt độ
tăng dần đủ nước tưới thuận lợi cho cây lúa phát triển.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
0
0
