thực trạng quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông quận thủ đức, thành phố hồ chí minh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH
KHOA KHOA HỌC GIÁO DỤC

TRẦN NGỌC QUỲNH PHƯƠNG

THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP Ở CÁC TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN THỦ ĐỨC,
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

TP Hồ Chí Minh – 2016


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP HỒ CHÍ MINH
KHOA KHOA HỌC GIÁO DỤC

TRẦN NGỌC QUỲNH PHƯƠNG

THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP Ở CÁC TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUẬN THỦ ĐỨC,
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. Huỳnh Lâm Anh Chương

TP Hồ Chí Minh - 2016

LỜI CẢM ƠN
Đề tài khóa luận tốt nghiệp: “Thực trạng quản lý hoạt động định
hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông Quận Thủ Đức,
TP Hồ Chí Minh” đã được hoàn thành với sự giúp đỡ nhiệt tình của các tập
thể và cá nhân.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự giúp đỡ, chỉ dẫn tận
tình của Thầy giáo hướng dẫn khoa học: TS. Huỳnh Lâm Anh Chương.
Với tình cảm chân thành, tôi xin gửi lời cảm ơn đến quý Thầy, Cô giáo
thuộc khoa Khoa học giáo dục đã tạo các điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn
thành đề tài khóa luận tốt nghiệp này.
Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ tận tình của Ban giám
hiệu, tập thể giáo viên và học sinh của trường THPT Nguyễn Hữu Huân và
trường THPT Thủ Đức.
Mặc dù bản thân đã cố gắng hoàn thành tốt đề tài khóa luận tốt nghiệp,
nhưng những thiếu sót là điều không thể tránh khỏi. Kính mong sự đóng góp
ý kiến và chỉ dẫn quý báu của quý Thầy, Cô.
Một lần nữa, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất!


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 2
4. Giả thuyết khoa học....................................................................................... 2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 3
7. Giới hạn đề tài ............................................................................................... 5
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỊNH
HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ... 6
1.1. Lịch sử nghiên cứu................................................................................... 6
1.1.1. Ở nước ngoài...................................................................................... 6
1.1.2. Ở Việt Nam ........................................................................................ 8
1.2. Lý luận về quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường trung
học phổ thông ................................................................................................. 11
1.2.1. Khái niệm quản lý ............................................................................ 11
1.2.2. Hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường trung học phổ thông 11
1.2.2.1. Khái niệm................................................................................ 11
1.2.2.2. Cấu trúc ................................................................................... 13
1.2.2.3. Các điều kiện để thực hiện hiệu quả hoạt động định hướng
nghề nghiệp…. ................................................................................................ 19


1.2.3. Quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường trung học phổ
thông……. ....................................................................................................... 21
1.2.3.1. Khái niệm................................................................................ 21
1.2.3.2. Phân cấp quản lý ..................................................................... 22
1.2.3.3. Nội dung quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường
trung học phổ thông ........................................................................................ 26
1.2.3.4. Chức năng quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ......... 29
1.2.3.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động định
hướng nghề nghiệp .......................................................................................... 35
Tiểu kết chương 1........................................................................................... 38

Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỊNH HƯỚNG
NGHỀ NGHIỆP CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG QUẬN THỦ ĐỨC, TP HỒ CHÍ MINH ............................ 39
2.1. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu .......................................................... 39
2.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội Quận Thủ Đức........................................ 39
2.1.2. Tình hình giáo dục – đào tạo Quận Thủ Đức .................................. 40
2.2. Thực trạng việc thực hiện hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các
trường trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP.HCM ............................... 42
2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh về hoạt động định
hướng nghề nghiệp ở các trường THPT Quận Thủ Đức, TP.HCM................ 43
2.2.2. Thực trạng việc thực hiện nội dung hoạt động định hướng nghề
nghiệp ở các trường THPT Quận Thủ Đức, TP.HCM .................................... 49
2.2.3. Thực trạng việc thực hiện các hình thức định hướng nghề nghiệp ở
các trường THPT Quận Thủ Đức, TP.HCM ................................................... 53
2.2.4. Thực trạng việc thực hiện các phương pháp định hướng nghề nghiệp
ở các trường THPT Quận Thủ Đức, TP.HCM ................................................ 55


2.2.5. Các yếu tố thúc đẩy hiệu quả hoạt động định hướng nghề nghiệp ở
trường THPT ................................................................................................... 57
2.3. Thực trạng quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường
trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP.HCM ........................................... 59
2.3.1. Thực trạng công tác quản lý hoạt động thông tin nghề nghiệp ....... 59
2.3.2. Thực trạng công tác quản lý hoạt động giáo dục nghề nghiệp ........ 63
2.3.3. Thực trạng công tác quản lý hoạt động tuyên truyền nghề nghiệp.. 66
2.3.4. Các yếu tố thúc đẩy hiệu quả công tác quản lý hoạt động định hướng
nghề nghiệp ở trường THPT ........................................................................... 69
2.4. Đánh giá chung về thực trạng công tác quản lý hoạt động định hướng
nghề nghiệp cho học sinh ở các trường THPT Quận Thủ Đức, TP HCM. 71
2.4.1. Điểm mạnh ....................................................................................... 71

2.4.2. Điểm yếu .......................................................................................... 72
2.4.3. Nguyên nhân .................................................................................... 73
2.5. Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động định hướng
nghề nghiệp cho học sinh ở các trường THPT ............................................ 74
2.5.1. Cơ sở đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động định hướng nghề
nghiệp…… ...................................................................................................... 74
2.5.2. Các biện pháp cụ thể ........................................................................ 74
Tiểu kết chương 2........................................................................................... 77
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 78
1. Kết luận ....................................................................................................... 78
2. Kiến nghị ..................................................................................................... 80
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ

Viết tắt

Trung học phổ thông

THPT

Cán bộ quản lý

CBQL

Ban giám hiệu

BGH

Giáo viên

GV

Học sinh

HS

Điểm trung bình

ĐTB


DANH MỤC CÁC BẢNG
STT
1

Ký hiệu
Bảng 2.1

Tên bảng
Đánh giá của học sinh về những khó khăn
trong quá trình định hướng nghề nghiệp

Trang
44

Đánh giá của giáo viên về vai trò của các

2

Bảng 2.2

lực lượng trong việc thực hiện nhiệm vụ

46

định hướng nghề nghiệp cho học sinh
Đánh giá của học sinh về việc thực hiện
3

Bảng 2.3

hoạt động định hướng nghề nghiệp của các

47

lực lượng tham gia
Đánh giá của giáo viên và học sinh về việc
4

Bảng 2.4

thực hiện nội dung hoạt động định hướng

49

nghề nghiệp
Đánh giá của giáo viên và học sinh về việc

5

Bảng 2.5

thực hiện các hình thức định hướng nghề

53

nghiệp cho học sinh THPT
Đánh giá của giáo viên và học sinh về việc
6

Bảng 2.6

thực hiện các phương pháp định hướng

55

nghề nghiệp cho học sinh THPT
Đánh giá của giáo viên về sự đóng góp của
7

Bảng 2.7

các yếu tố thúc đẩy hiệu quả hoạt động định

57

hướng nghề nghiệp ở trường THPT
Đánh giá của giáo viên về việc thực hiện

8

Bảng 2.8

công tác quản lý hoạt động thông tin nghề
nghiệp

59


STT

Ký hiệu

Tên bảng

Trang

Đánh giá của giáo viên về việc thực hiện
9

Bảng 2.9

công tác quản lý hoạt động giáo dục nghề

63

nghiệp
Đánh giá của giáo viên về việc thực hiện
10

Bảng 2.10

công tác quản lý hoạt động tuyên truyền

66

nghề nghiệp
Đánh giá của giáo viên về sự đóng góp của
11

Bảng 2.11

các yếu tố thúc đẩy hiệu quả công tác quản
lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở
trường THPT

69


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghề nghiệp là một vấn đề quan trọng trong đời sống con người. Có
nghề nghiệp con người mới có thể có cuộc sống ổn định, có sự cống hiến cho
xã hội, mới làm cho cuộc sống trở nên có ý nghĩa. Việc lựa chọn nghề nghiệp
là một trong nhiều yếu tố quan trọng quyết định tương lai của mỗi con người.
Câu hỏi chọn ngành, chọn nghề luôn là một vấn đề trăn trở đối với học sinh
trung học phổ thông khi bước vào ngưỡng cửa của cuộc đời.
Tuy nhiên, không phải học sinh nào cũng có khả năng tự định hướng
nghề nghiệp cho bản thân. Vì vậy, hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học

sinh trung học phổ thông là hết sức cần thiết. Trên thực tế, mỗi năm TP Hồ
Chí Minh có khoảng 65.000 học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông. Nhưng
theo thống kê sơ bộ, chỉ 20% học sinh có hiểu biết đầy đủ, 5% học sinh hiểu
biết về ngành chọn học và có tới 75% học sinh thiếu hiểu biết về ngành chọn
học. Từ đây, có thể thấy rằng hiệu quả của hoạt động định hướng nghề nghiệp
ở các trường trung học phổ thông TP Hồ Chí Minh chưa đáp ứng được yêu
cầu đề ra. Việc lựa chọn nghề nghiệp của học sinh còn nhiều bỡ ngỡ và lúng
túng, mang tính phong trào. Việc chọn “nhầm trường”, “nhầm nghề” không
chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động học tập và bước đường nghề nghiệp
tương lai của học sinh mà còn gây ra sự lãng phí lớn đối với gia đình và xã
hội. Trên cơ sở đó, hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh ở các
trường trung học phổ thông đã trở thành mối quan tâm thường xuyên của bản
thân học sinh, gia đình và xã hội.
Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng trên là do công tác quản lý
hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông chưa
được chú trọng và chưa thật sự đạt hiệu quả. Các nhà quản lý chưa quan tâm
đến việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá các
1


hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Vì vậy, vấn đề đặt ra hiện
nay là quản lý một cách hiệu quả hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học
sinh trung học phổ thông.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi nhận thấy rằng công tác quản lý
hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh ở các trường trung học phổ
thông mang tính cấp thiết và chọn nghiên cứu đề tài: “Thực trạng quản lý
hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông
Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh”.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lý hoạt động định

hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP Hồ
Chí Minh. Từ đó đánh giá được hiệu quả công tác quản lý hoạt động định
hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP Hồ
Chí Minh và đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản
lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường trung học phổ thông.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Công tác quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường trung
học phổ thông.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Thực trạng quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường
trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh.
4. Giả thuyết khoa học
Công tác quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các trường trung
học phổ thông Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh hiện nay được thực hiện khá
thường xuyên và đạt được những kết quả nhất định nhưng vẫn còn nhiều hạn
chế trong việc xây dựng kế hoạch định hướng nghề nghiệp; tổ chức, chỉ đạo

2


và kiểm tra đánh giá thực hiện kế hoạch hoạt động định hướng nghề nghiệp
cho học sinh.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích, hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác quản lý hoạt động
định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.
- Khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động định hướng nghề
nghiệp ở các trường trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh.
- Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác quản lý
hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.

6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp luận
6.1.1. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc
Tiếp cận theo quan điểm hệ thống – cấu trúc trong nghiên cứu đề tài
này là xem xét hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ
thông như một hoạt động giáo dục bao gồm các hoạt động thông tin về nghề
cho học sinh, giáo dục nghề nghiệp và tuyên truyền nghề nghiệp. Hoạt động
này có liên quan đến hai hoạt động khác là tư vấn hướng nghiệp và tạo điều
kiện cho tuyển dụng nghề nghiệp. Cả ba hoạt động này gọi là hoạt động giáo
dục hướng nghiệp.
6.1.2. Tiếp cận thực tiễn
Tiếp cận theo quan điểm thực tiễn trong nghiên cứu đề tài này là nghiên
cứu thực trạng công tác quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở các
trường trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh trong năm học
2015 – 2016. Qua quá trình khảo sát thực tế để phân tích, đánh giá được thực
trạng quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở hai trường trung học phổ
thông thuộc Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh là Trường THPT Nguyễn Hữu
Huân và Trường THPT Thủ Đức.

3


6.1.3. Tiếp cận lịch sử - logic
Tiếp cận theo quan điểm lịch sử - logic trong nghiên cứu đề tài này là
phân tích tổng hợp các nghiên cứu trước đây. Đề tài đi theo logic từ xây dựng
cơ sở lý luận đến khảo sát thực trạng và từ khảo sát thực trạng đến đề xuất
biện pháp khắc phục.
6.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
6.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các vấn đề lý luận trong các tài liệu

có liên quan đến đề tài nhằm xây dựng cơ sở lý luận về quản lý hoạt động
định hướng nghề nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.
6.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
6.2.2.1. Phương pháp điều tra giáo dục
Phương pháp này được sử dụng nhằm mục đích khảo sát thực trạng
quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp của các trường trung học phổ
thông Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh bằng việc sử dụng Phiếu hỏi dành cho
giáo viên và học sinh.
6.2.2.2. Phương pháp phỏng vấn
Phương pháp này được sử dụng nhằm mục đích khảo sát thực trạng
quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp của các trường trung học phổ
thông Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh và những biện pháp đề xuất nhằm
nâng cao chất lượng hoạt động định hướng nghề nghiệp của các trường trung
học phổ thông bằng việc sử dụng Phiếu Phỏng vấn dành cho cán bộ quản lý
và giáo viên.
6.2.2.3. Phương pháp quan sát
Phương pháp này được sử dụng nhằm mục đích thu thập thêm những
thông tin về thực trạng quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp của các
trường trung học phổ thông Quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh bằng việc dự

4


giờ các hình thức dạy học và giáo dục có nội dung định hướng nghề nghiệp
cho học sinh.
6.2.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phần mềm SPSS 17.0 để xử lý các số liệu thu thập được.
7. Giới hạn đề tài
- Khảo sát thực trạng về mức độ thực hiện thường xuyên và mức độ
đáp ứng mục tiêu của hoạt động định hướng nghề nghiệp và công tác quản lý

hoạt động này.
- Chọn hai trường là Trường THPT Nguyễn Hữu Huân và Trường
THPT Thủ Đức.
- Thời gian thực hiện: Năm học 2015 – 2016.

5


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG ĐỊNH HƯỚNG
NGHỀ NGHIỆP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Lịch sử nghiên cứu
1.1.1. Ở nước ngoài
Hướng nghiệp học đường và nghề nghiệp đã có lịch sử ra đời và phát
triển với bề dày trên dưới 100 năm trên thế giới và trên thực tế đã trở thành
một lĩnh vực tác nghiệp chuyên môn và chính sách được tích hợp chặt chẽ
trong các hệ thống giáo dục, đào tạo, lao động, việc làm, dịch vụ và chính
sách của nhiều nước trong khu vực cũng như trên thế giới. Jacques Delors,
chủ tịch Uỷ ban quốc tế độc lập về giáo dục cho thế kỉ XXI của UNESCO khi
phân tích “ Những trụ cột của giáo dục” cũng đã viết: “Học tri thức, học làm
việc, học cách chung sống và học cách tồn tại ", đó là 4 trụ cột mà Uỷ ban đã
trình bày và minh họa những nền tảng của giáo dục.
Năm 1848, ở Pháp xuất bản cuốn sách “Hướng dẫn chọn nghề”. Pháp
là một trong những nước đã phát triển hướng học, hướng nghiệp và tư vấn
nghề sớm nhất trên thế giới và cuốn sách này cũng được xem là cuốn sách
đầu tiên nói về hướng nghiệp. Nội dung cuốn sách đề cập đến sự phát triển đa
dạng của các ngành nghề trong xã hội do sự phát triển của công nghiệp. Từ đó
đã rút ra những kết luận coi hướng nghiệp là một vấn đề quan trọng không thể
thiếu khi xã hội ngày càng phát triển và cũng là nhân tố thúc đẩy xã hội phát
triển.

Năm 1897, ở nước Nga, cuốn sách về hướng nghiệp “Lựa chọn khoa và
điểm qua chương trình đại học tổng hợp”, trong đó nêu rõ ý nghĩa về lựa chọn
nghề khi thi vào trường đại học lần đầu tiên được xuất bản (tác giả là giáo sư
trường đại học tổng hợp Pêtecbua B.F. Kapeev). Nhưng việc chọn nghề ở

6


nhiều nước trên thế giới chỉ giới hạn trong sự bất bình đẳng xã hội. Tất cả
những tác phẩm nghiên cứu về hướng nghiệp chỉ nhằm vào mục đích tăng
cường lợi nhuận thông qua việc bóc lột tối đa sức lực của người lao động.
Năm 1909, Frank Parsons - giáo sư Đại học Pensylvania đã xuất bản
cuốn “Lựa chọn một nghề nghiệp” (Choosing Vocation). Cuốn sách đã trình
bày cơ sở tâm lý học của hướng nghiệp và chọn nghề, các tiêu chí về sự phù
hợp nghề của mỗi cá nhân để từ đó có sự lựa chọn phù hợp. Hướng nghiệp
cho học sinh phải dựa trên năng lực, năng khiếu, hứng thú, sở thích của cá
nhân.
Sau Cách mạng tháng Mười Nga, vấn đề lựa chọn nghề nghiệp đã được
hiểu theo một khái niệm mới gắn liền với vai trò chủ động tích cực của con
người, nó không chỉ gắn liền với lợi ích kinh tế - xã hội mà còn tạo điều kiện
để phát triển nhân cách cho mỗi cá nhân.
Từ năm 1918 đến năm 1939, N.K.Krupskaia có nhiều bài viết khẳng
định hiệu quả lao động phần lớn phụ thuộc vào sự phù hợp của con người đối
với nghề nghiệp.
Từ những năm 20, 30 của thế kỉ XX, công tác hướng nghiệp đã được
triển khai trên đất nước Xô Viết nhằm phục vụ đắc lực cho sự nghiệp công
nghiệp hóa thông qua việc đào tạo nguồn nhân lực và đội ngũ cán bộ. Công
tác hướng nghiệp được tiến hành nhờ các tổ chức giáo dục, ủy ban bảo vệ sức
khỏe và các tổ chức quần chúng. Năm 1927, ở Lêningrat đã tổ chức hướng
nghiệp với mục đích giúp cho tuổi trẻ và cha mẹ các em quen biết với nghề

nghiệp.
Vào năm 1930, ở Matxcơva đã thành lập phòng thí nghiệm Trung ương
về tư vấn nghề và lựa chọn nghề trực thuộc Trung ương đoàn thanh niên Cộng
sản Lênin, trong đó phòng thí nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc
nghiên cứu, tổng kết và phổ biến những kinh nghiệm tiêu biểu của các cơ

7


quan tư vấn nghề, đặc biệt là việc lựa chọn nghề của tuổi trẻ trong các trường
phổ thông kĩ thuật.
Năm 1977, các tác giả Morgan và Hart đã nhấn mạnh vai trò của giáo
dục hướng nghiệp trong nhà trường, khẳng định giáo dục hướng nghiệp trong
nhà trường cần phải khuyến khích học sinh suy nghĩ về bản thân mình và về
thế giới công việc, yêu cầu học sinh cần có kiến thức, hiểu biết và kĩ năng
trong quá trình chọn nghề trước khi đưa ra quyết định nghề nghiệp thông
minh.
Năm 1995, tác giả Schmidt, J.J và năm 1998, Roger D.Herring khuyến
khích các giáo viên phối hợp định hướng nghề cho học sinh thông qua những
bài giảng hàng ngày trên lớp, tổ chức hoạt động tập thể hoặc các sự kiện đặc
biệt như đi dã ngoại, lựa chọn sách, phim, clip và các phương tiện đại chúng
khác. Các tác giả này đã khái quát mục tiêu hướng nghiệp cho từng cấp học
và những cách thức để tiến hành những mục tiêu đó.
Như vậy, hướng nghiệp đã xuất hiện từ rất lâu trên thể giới và các công
trình nghiên cứu về hướng nghiệp đều khẳng định vai trò của hướng nghiệp
đối với thanh niên, học sinh. Vấn đề giáo dục hướng nghiệp và học nghề của
học sinh phổ thông là một căn bản không thể thiếu được trong giáo dục, nhấn
mạnh việc học sinh có cơ hội phát triển năng lực của mình bằng cách tham
gia các hoạt động nghề nghiệp song song với việc học tập tri thức.
1.1.2. Ở Việt Nam

Các tư tưởng về hướng nghiệp ở Việt Nam xuất hiện khá sớm, tuy
nhiên cho đến trước năm 1970 thì vấn đề hướng nghiệp chủ yếu dừng lại ở
các quan điểm, chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Nhà nước và Bác Hồ chứ chưa
đi sâu vào vấn đề nghiên cứu khoa học. Những năm 60 của thế kỉ XX, vấn đề
hướng nghiệp ở Việt Nam được bắt đầu phát triển chủ yếu dựa trên cơ sở lý
luận và kinh nghiệm thực tiễn theo Liên Xô (cũ). Thời kì đầu, quan niệm

8


hướng nghiệp đi đôi với giáo dục lao động, để định hướng nghề nghiệp cho
học sinh trước hết cần giáo dục học sinh thái độ sẵn sàng bước vào các hoạt
động nghề nghiệp. Quan điểm này thể hiện rõ trong cuốn “Một số vấn đề giáo
dục lao động”.
Từ năm 1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Trong việc giáo dục và
học tập phải chú trọng đủ các mặt: đạo đức cách mạng, giác ngộ xã hội chủ
nghĩa, văn hóa, kỹ thuật, lao động và sản xuất”. Trong bài báo “Học hay, cày
giỏi”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề cập đến một yếu tố mới của giáo dục. Đó
là “việc cung cấp cho học sinh những tri thức cơ bản về kỹ thuật sản xuất
công nghiệp và nông nghiệp” và “Những ngành sản xuất chủ yếu trong xã
hội”. Đó cũng chính là những nội dung giáo dục kỹ thuật nghề nghiệp của
giáo dục nước ta lúc bấy giờ.
Vào những năm 1970 - 1980, các nghiên cứu khoa học hướng nghiệp ở
Việt Nam mới bắt đầu được quan tâm và có những bước phát triển mạnh mẽ.
Đầu những năm 80, khi xuất hiện nhu cầu đẩy mạnh giáo dục lao động,
hướng nghiệp nhằm chuẩn bị kỹ năng cho học sinh đi vào cuộc sống thì
hướng nghiệp mới thực sự được nhà nước chú trọng đến. Trong thời gian này
có các bài viết của các tác giả Phạm Tất Dong, Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Thị
Bình, Đoàn Chi, Đặng Danh Ánh, Nguyễn Minh Đường, Nguyễn Văn Hộ đã
đề cập đến trách nhiệm của nhà trường trong việc định hướng nghề cho học

sinh, biện pháp hướng nghiệp cho học sinh và xây dựn một số cơ sở lý luận
nền tảng về hướng nghiệp.
Trong những năm 1983 – 1996, giáo dục hướng nghiệp ở nước ta đã
đạt được một số thành tựu quan trọng, được coi là thời kỳ thịnh vượng nhất.
Năm 1985 – 1987, các tác giả Nguyễn Trọng Bảo, Đoàn Chi, Cù Nguyên
Hanh, Hà Thế Ngữ, Tô Bá Trọng, Trần Đức Xước, Nguyễn Thế Quảng,
Nguyễn Phúc Chỉnh đi sâu nghiên cứu việc tiến hành công tác giáo dục hướng

9


nghiệp trong các trường phổ thông và đề cập đến hình thức giáo dục hướng
nghiệp, dạy nghề trường phổ thông và trung tâm hướng nghiệp như tổ chức
lao động sản xuất cho học sinh, tư vấn nghề nghiệp cho học sinh.
Tuy nhiên, từ sau khi Liên xô tan rã (1991) đã có những khủng hoảng
về lý luận giáo dục hướng nghiệp, điều này ảnh hưởng không nhỏ đối với
giáo dục hướng nghiệp của Việt Nam. Từ năm 1997, công tác giáo dục hướng
nghiệp cho học sinh phổ thông bị coi nhẹ, ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát
triển nguồn nhân lực của đất nước.
Năm 1996 – 2005, Nguyễn Viết Sự, Hà Thế Truyền đã đề cập các giải
pháp nâng cao chất lượng giáo dục kỹ thuật và hướng nghiệp ở trường phổ
thông. Năm 2003 – 2010, khái quát các kinh nghiệm hướng nghiệp của một
số nước trên thế giới, có những đánh giá về công tác hướng nghiệp cho học
sinh ở trường phổ thông và đưa ra những giải pháp về công tác giáo dục
hướng nghiệp cho học sinh ở trường phổ thông và đưa ra những giải pháp về
công tác hướng nghiệp. Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước đã
thấy được tầm quan trọng của định hướng nghề nghiệp cho học sinh phổ
thông và có nhiều kế hoạch, chỉ thị để triển khai hoạt động này một cách hiệu
quả.
Các nhà khoa học ở nước ta đã đi sâu vào nghiên cứu những vấn đề lý

luận chung về hướng nghiệp và giáo dục hướng nghiệp cũng như vấn đề quản
lý giáo dục hướng nghiệp. Các đề tài trên là cơ sở lý luận và thực tiễn cho
việc thực hiện hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông hiện nay. Tuy nhiên,
công tác hướng nghiệp đối với sự nghiệp giáo dục ở Việt Nam nói chung và
nhà trường phổ thông nói riêng là một phạm trù còn khá mới mẻ cả về mặt lý
luận và hoạt động thực tiễn.

10


1.2. Lý luận về quản lý hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường
trung học phổ thông
1.2.1. Khái niệm quản lý
Bản chất của hoạt động quản lý là cách thức tác động (tổ chức, điều
khiển, chỉ huy) hợp quy luật của chủ thể quản lý đến khách thể và đối tượng
quản lý trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành đạt hiệu quả mong
muốn và đạt được mục tiêu đề ra.
Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý là tác động có mục đích đến tập thể
người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong suốt quá trình lao
động”.
Theo Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế
hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động nói chung là
khách thể quản lý nhằm thực hiện được mục tiêu dự kiến”.
Theo Nguyễn Quốc Chí, Nguyễn Thị Mỹ Lộc: “Hoạt động quản lý là
tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) đến
khách thể quản lý (người bị quản lý) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức
vận hành và đạt được mục đích của tổ chức”.
Từ những điểm chung của các định nghĩa trên, có thể hiểu:
Quản lý là tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý
(người quản lý) lên khách thể quản lý và đối tượng quản lý trong một tổ chức

nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng, các cơ hội của tổ chức để đạt
được mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến động của môi trường, làm cho tổ
chức vận hành (hoạt động) có hiệu quả [23].
1.2.2. Hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường trung học phổ thông
1.2.2.1. Khái niệm
Theo tác giả Nguyễn Văn Hộ và Nguyễn Thị Thanh Huyền: “Định
hướng nghề nghiệp được hiểu là một quá trình hoạt động được chủ thể tổ

11


chức chặt chẽ theo một logic hợp lý về không gian, thời gian, về nguồn lực
tương ứng với những gì mà chủ thể có được nhằm đạt tới những yêu cầu đặt
ra cho một lĩnh vực nghề nghiệp hoặc cụ thể hơn là của một nghề nào đó”
[17;11].
Theo Nguyễn Đình Xuân và PTS.Trần Thị Minh Đức – Định hướng
nghề nghiệp của học sinh và sinh viên các trường ở Hà Nội: “Định hướng
nghề nghiệp là một quá trình tìm hiểu, đối chiếu, so sánh những yêu cầu về
đặc điểm tư chất và yêu cầu của hoạt động lao động xã hội với những điều
kiện cụ thể của bản thân trên cơ sở hình dung ra trước hoạt động lao động
của cá nhân trong hiện tại và tương lai” [24;7].
Qua quá trình tìm hiểu khái niệm Hoạt động định hướng nghề nghiệp
của các tác giả, khái niệm được chọn làm công cụ cho nghiên cứu này là:
Hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh là việc thông tin cho
học sinh về đặc điểm hoạt động và yêu cầu phát triển của các nghề trong xã
hội, đặc biệt là các nghề và các nơi đang cần nhiều lao động trẻ tuổi có văn
hóa, về những yêu cầu tâm sinh lý của mỗi nghề, về tình hình phân công và
yêu cầu điều chỉnh lao động ở cộng đồng dân cư, về hệ thống trường lớp đào
tạo nghề của Nhà nước, tập thể, tư nhân [18;48].
Từ khái niệm trên, có thể thấy:

- Bản chất của hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT
là hoạt động cung cấp thông tin về:
+ Đặc điểm hoạt động và yêu cầu phát triển của các nghề
+ Những yêu cầu tâm sinh lý của mỗi nghề
+ Tình hình phân công và yêu cầu điều chỉnh lao động
+ Hệ thống trường lớp đào tạo nghề
- Người truyền thông tin là các lực lượng giáo dục trong nhà trường
và gia đình học sinh. Các lực lượng giáo dục trong nhà trường là lực lượng

12


cung cấp thông tin chủ yếu, gia đình có vai trò phối hợp với nhà trường trong
hoạt động cung cấp thông tin. Đề tài này tập trung nghiên cứu về các lực
lượng giáo dục trong nhà trường.
- Người nhận thông tin là học sinh THPT gồm ba khối lớp là lớp 10,
lớp 11 và lớp 12.
1.2.2.2. Cấu trúc
• Chủ thể và khách thể
Chủ thể của hoạt động định hướng nghề nghiệp là lực lượng giáo dục
trong nhà trường.
Khách thể của hoạt động là những gì nằm bên ngoài chủ thể của hoạt
động, bao gồm học sinh, phụ huynh học sinh, môi trường, gia đình,….
Đối tượng của hoạt động là học sinh.
• Mục tiêu
Mục tiêu của hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường THPT là
phát hiện, bồi dưỡng tiềm năng sáng tạo của cá nhân, giúp họ hiểu mình và
hiểu yêu cầu của nghề, chuẩn bị cho họ sự sẵn sàng tâm lý đi vào những nghề
mà các thành phần kinh tế trong xã hội đang cần nhân lực, trên cơ sở đó đảm
bảo sự phù hợp nghề cho mỗi cá nhân [7].

• Nhiệm vụ, yêu cầu
◊ Nhiệm vụ
Hoạt động định hướng nghề nghiệp ở trường THPT có các nhiệm vụ
[9]:
- Giáo dục thái độ lao động đúng đắn.
- Tổ chức cho học sinh thực tập làm quen với một số nghề.
- Tìm hiểu năng khiếu, khuynh hướng nghề nghiệp của từng học sinh
để khuyến khích, hướng dẫn, bồi dưỡng khả năng nghề nghiệp thích hợp.

13


- Động viên học sinh đi vào những ngành, nghề, những nơi đang cần
lao động trẻ tuổi có văn hóa.
◊ Yêu cầu
Các yêu cầu cơ bản đối với hoạt động định hướng nghề nghiệp:
- Giúp cho học sinh hiểu được hệ thống nghề nghiệp trong xã hội,
phương hướng phát triển nền kinh tế quốc dân nói chung và của địa phương
nói riêng nhằm xác định cho bản thân trách nhiệm, nghĩa vụ sẵn sàng tham
gia vào lao động sản xuất.
- Trên cơ sở của sự hiểu biết nghề nghiệp và nền kinh tế quốc dân,
những đòi hỏi khách quan của hoàn cảnh, giúp học sinh biết đối chiếu với sự
phát triển, năng lực, sở trường, tình trạng tâm sinh lý sức khỏe của bản thân
để điều chỉnh động cơ lựa chọn nghề.
- Tạo ra những điều kiện cần thiết về cơ sở vật chất, về các mối quan
hệ xã hội và ý thức cầu tiến của học sinh để các em tích cực tham gia vào các
hình thức lao động kỹ thuật do nhà trường tổ chức, nâng cao ý thức và thái độ
lao động, có dịp thử sức mình trong hoàn cảnh thực tiễn, từ đó kết luận về sự
phù hợp nghề nghiệp của bản thân.
- Phải làm cho mỗi học sinh có được tính chủ động trong lựa chọn

nghề, có khả năng tự quyết định được con đường nghề nghiệp tương lai của
mình.
• Nguyên tắc
Hoạt động định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT bao gồm 6
nguyên tắc [14]:
- Nguyên tắc đảm bảo đặc trưng giáo dục trong hoạt động định hướng
nghề nghiệp: Hoạt động định hướng nghề nghiệp trong trường phổ thông phải
vừa góp phần hình thành nhân cách toàn diện cho học sinh vừa phải tiến hành
đồng bộ các mặt giáo dục khác nhằm đảm bảo giáo dục toàn diện. Đảm bảo

14


đặc trưng giáo dục trong hoạt động hướng nghiệp còn có nghĩa là phải tránh
các tư tưởng lệch lạc xảy ra trong trường học, tư tưởng cường điệu hóa hay
coi nhẹ một mặt nào đó trong giáo dục.
- Nguyên tắc đảm bảo phương hướng kỹ thuật tổng hợp trong hoạt
động định hướng nghề nghiệp: Giáo dục kỹ thuật tổng hợp có mục đích góp
phần đào tạo con người phát triển toàn diện, có khả năng lao động sáng tạo và
có tiềm lực để chuyển đổi nghề khi kỹ thuật và quy trình công nghệ đổi mới.
Giáo dục kỹ thuật tổng hợp được coi là cơ sở của mọi mặt hoạt động trong
nhà trường, trong đó có hoạt động định hướng nghề nghiệp.
- Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và đồng bộ trong hoạt động định
hướng nghề nghiệp: Việc sắp xếp, bố trí kế hoạch, chương trình, nội dung cho
hoạt động định hướng nghề nghiệp phải được thiết kế theo một trình tự logic
xác định nhằm tạo sự nhất quán, liên tục, kế thừa, làm cho việc tiếp thu tri
thức và hình thành kỹ năng, kỹ xảo của học sinh được dễ dàng và chắc chắn.
Tính đồng bộ đòi hỏi phải có sự kết hợp hài hòa giữa lý thuyết và thực hành,
giữa nhà trường với các tổ chức quần chúng và cơ sở sản xuất kinh doanh
ngoài xã hội, giữa các yếu tố nằm trong cấu trúc của hướng nghiệp, cũng như

giữ được tính nhất quán giữa nội dung với phương pháp và hình thức định
hướng nghề nghiệp.
- Nguyên tắc đảm bảo sự phân hoá và cá biệt hoá trong hoạt động
định hướng nghề nghiệp: Mỗi lứa tuổi, nhóm giới tính, mỗi cá nhân có những
đặc điểm tâm lý, hứng thú, sở thích và trình độ nhận thức khác nhau đối với
nghề nghiệp. Việc tính đến những đặc điểm của mỗi cá nhân và những nhóm
xã hội này khi thực hiện hoạt động định hướng nghề nghiệp là bản chất của
nguyên tắc này.
- Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn trong hoạt động định hướng nghề
nghiệp nhằm phát triển hứng thú, năng lực, sở trường nghề nghiệp của học

15


sinh: Bản chất của nguyên tắc này là chuẩn bị sự thích ứng cần thiết cho học
sinh đi vào tiếp thu tri thức, kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp một cách thuận lợi,
dễ dàng nhất thông qua các hoạt động cụ thể. Nguyên tắc này đặt ra vấn đề
chuẩn bị cho học sinh điều kiện và môi trường hoạt động thực tiễn.
- Nguyên tắc đảm bảo hoạt động định hướng nghề nghiệp theo khu
vực lãnh thổ: Hoạt động định hướng nghề nghiệp phải được thiết lập và triển
khai trên cơ sở đặc điểm kinh tế xã hội của khu vực lãnh thổ nơi trường đóng.
Tính đến những điều kiện thực tế về nhân lực, về xu hướng phát triển kinh tế
của mỗi vùng lãnh thổ trên đất nước là điều cần làm khi triển khai hoạt động
định hướng nghề nghiệp.
• Nội dung
◊ Thông tin nghề nghiệp [19]:
- Cung cấp cho học sinh những thông tin về thế giới nghề nghiệp theo
phân loại nghề, về các nghề cụ thể hiện có trong cả nước và địa phương.
- Thông tin cho học sinh về hệ thống đào tạo nghề của nhà nước, tư
nhân.

- Thông tin về thị trường lao động.
◊ Giáo dục nghề nghiệp [19]:
- Tạo điều kiện cho học sinh làm quen với một số nghề cơ bản, phổ
biến của địa phương và xã hội.
- Tìm hiểu xu thế phát triển các ngành nghề cùng với những yêu cầu
tâm sinh lý do ngành, nghề đó đặt ra cho người lao động.
- Tạo điều kiện ban đầu để học sinh phát triển năng lực tương ứng với
hứng thú nghề nghiệp đã hình thành.
- Giáo dục học sinh thái độ lao động đúng đắn, uốn nắn những biểu
hiện lệch lạc trong dự định chọn nghề của học sinh.

16