NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG SẢN XUẤT CỦA LỢN ĐỰC LAI LY VÀ L19 NUÔI TẠI TỈNH BẮC GIANG

i

ii

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TH ÂN VĂN HIỀN

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TH ÂN VĂN HIỀN

NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG
SẢN XUẤT CỦA LỢN ĐỰC LAI LY VÀ
L19 NUÔI TẠI TỈNH BẮC GIANG

NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG
SẢN XUẤT CỦA LỢN ĐỰC LAI LY VÀ
L19 NUÔI TẠI TỈNH BẮC GIANG
Chuyên ngành: Chăn nuôi
Mã số: 60.62.40

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP
LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Trần Văn Phùng

Th¸i nguyªn, N¨m 2008

THÁI NGUYÊN,NĂM 2008
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




i

ii

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CÁM ƠN

- Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả

Nhân dịp hoàn thành luận văn Thạc sỹ khoa học nông nghiệp, cho phép tôi được

nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào

bày tỏ lời biết ơn chân thành nhất đến PGS. TS. Trần Văn Phùng người hướng dẫn khoa

khác.

học đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn.
- Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được ghi

rõ nguồn gốc.

Tôi xin gửi tới các thầy cô giáo Khoa Sau đại học, Khoa Chăn nuôi thú y và các
thầy cô ở trường đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên lời cảm ơn chân thành về sự
giúp đỡ trong thời gian học tập tại trường.
Cho phép tôi được bày tỏ lời cám ơn tới Công ty cổ phần giống chăn nuôi Bắc
Giang và các hộ chăn nuôi lợn nái giống Móng cái trên địa bàn 4 xã và Thị trấn Đồi Ngô huyện Lục Nam – tỉnh Bắc Giang về sự hợp tác, tạo điều kiện hoàn thành các thí nghiệm

Tác Giả

của luận văn.
Tôi xin cám ơn gia đình, cơ quan và bạn bè đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện, giúp
đỡ tôi trong quá trình học tập.

Thân Văn Hiển

Thái Nguyên, ngày 29 tháng 11 năm 2008
Tác giả

Thân Văn Hiển

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

iii

iv

Môc lôc

Nội dung
Trang
Lời cam đoan
i
Lời cám ơn
ii
Mục lục
iii
Danh mục các bảng biểu
v
Danh mục các biểu đồ và đồ thị
v
Danh mục các chữ viết tắt
vi
MỞ ĐẦU
1
1. Tính cấp thiết của đề tài
1
2. Mục tiêu của đề tài:
3
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
4
1.1. Cơ sở khoa học

4
1.1.1. Ưu thế lai và ứng dụng của nó trong chăn nuôi lợn
4
1.1.2. Một số đặc điểm của các giống lợn nuôi tại Bắc Giang
10
1.1.3. Đặc điểm về sinh trưởng và phát dục của lợn
11
1.1.4. Một số đặc điểm sinh lý sinh dục ở lợn đực
13
1.1.5. Sinh lý sinh dục ở lợn cái
23
1.1.6. Các chỉ tiêu đánh giá phẩm chất tinh dịch
25
1.1.7 Ảnh hưởng của mùa vụ và môi trường pha chế tới sức hoạt động của
26
tinh trùng
1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
33
1.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
33
1.2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
37
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
42
2.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu
42
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu
42
2.1.2. Vật liệu nghiên cứu
42

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu
43
2.3. Nội dung nghiên cứu
43
2.3.1. Nghiên cứu khả năng sản xuất tinh dịch của lợn đực giống
43
2.3.2. Nghiên cứu khả năng sinh sản của đàn nái giống Móng Cái khi
44
được phối giống bằng tinh dịch của các lợn đực giống kiểm tra
2.3.3. Nghiên cứu khả năng sinh trưởng của đàn lợn con sinh ra khi cho phối
44
giống bằng tinh dịch của lợn đực giống kiểm tra với lợn cái giống Móng Cái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



2.4. Phương pháp nghiên cứu
2.4.1. Phương pháp nghiên cứu khả năng sản xuất tinh dịch của lợn đực

44
44

giống kiểm tra
2.4.2. Phương pháp đánh giá khả năng sinh sản của lợn nái
2.4.3. Phương pháp nghiên cứu các chỉ tiêu về khả năng sinh trưởng của

49
51

đàn lợn con từ sơ sinh đến khi cai sữa và từ khi cai sữa đến 56 ngày
2.5. Phương pháp xử lý số liệu
Chương 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

52
53

3.1 Kết quả đánh giá khả năng sản xuất tinh dịch của lợn đực giống nuôi
tại Bắc Giang
3.1.1 Kết quả theo dõi các chỉ tiêu về chất lượng tinh dịch của lợn đực

53
53

giống kiểm tra
3.1.2 Tổng hợp chất lượng tinh dịch của 3 giống lợn đực giống kiểm tra
3.1.3 Ảnh hưởng của yếu tố mùa vụ đến các chỉ tiêu thể tích, hoạt lực,

58
61

nồng độ và VAC của lợn đực giống nuôi tại Bắc Giang
3.1.4. Sức sống và thời gian sống của tinh trùng lợn trong môi trường TH5
3.2. Kết quả theo dõi một số chỉ tiêu khả năng sinh sản của nái giống

66
67

Móng Cái khi phối giống với các lợn đực giống kiểm tra
3.3 Kết quả theo dõi khả năng sinh trưởng của đàn lợn con đã sinh ra từ

các công thức lai

72

3.3.1 Sinh trưởng tích luỹ của lợn con
3.3.2 Sinh trưởng tương đối
3.3.3 Sinh trưởng tuyệt đối

72
75
76

3.3.4 Tiêu tốn thức ăn / 1 kg lợn lúc cai sữa và 1 kg tăng khối lượng từ cai
sữa đến 56 ngày tuổi
3.3.5 Chi phí thức ăn / kg lợn cai sữa và kg tăng khối lượng từ lúc cai sữa

78

đến 56 ngày tuổi
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
1. Kết luận

81
84
84

2. Đề nghị
NHỮNG CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN VĂN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ

85
86

TÀI LIỆU THAM KHẢO

87

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




v

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT SỬ DỤNG TRONG LUẬN VĂN

Bảng

Trang

Bảng 3.1 Kết quả đánh giá phẩm chất tinh dịch của lợn đực giống Landrace

53

CA

Nái lai [♂ Duroc(L19) x ♀C1230]

Bảng 3.2: Kết quả đánh giá phẩm chất tinh dịch của lợn đực giống lai LY

55

CS

Cộng sự

Bảng 3.3 Kết quả đánh giá phẩm chất tinh dịch của lợn đực giống lai dòng L19.

57

Ctv.

Cộng tác viên

Bảng 3.4 Tổng hợp về chất lượng tinh dịch của 3 giống lợn đực giống

58

D

Giống lợn Duroc

ĐVTA

Đơn vị thức ăn

H

Giống lợn Hampshire

KL

Khối lượng

L hoặc LR

Giống lợn Landrace

LY

Dòng đực giống lai (♂ Landrace x ♀ Yorkshire)

L19

Dòng đực giống lai (♂ Duroc x ♀ Yorkshire)

MC

Giống lợn Móng Cái

Pi

Giống lợn Pietrain

TA

Thức ăn

TACN

Thức ăn chăn nuôi

TCVN

Tiêu chuẩn Việt Nam

TTTA

Tiêu tốn thức ăn
Tăng trọng

kiểm tra
Bảng 3.5 Đặc điểm khí hậu tỉnh Bắc Giang vụ đông xuân và hè thu

62

Bảng 3.6 Chất lượng tinh dịch của lợn Landrace, lợn đực lai LY và lợn

63

đực lai L19 trong vụ đông xuân và hè thu
Bảng 3.7 Sức sống và thời gian sống của tinh trùng lợn trong môi trường

66

TH5 (giờ)

Bảng 3.8 Kết quả theo dõi về tỷ lệ thụ thai, số con đẻ ra và sản l ượng sữa

68

của lợn nái giống Móng Cái khi phối giống với các lợn đực
giống kiểm tra
Bảng 3.9 Sinh trưởng tích luỹ của lợn qua các giai đoạn tuổi (kg)

73

Bảng 3.10 Sinh trưởng tương đối của lợn qua các giai đoạn tuổi (%)

76

Bảng 3.11 Sinh trưởng tuyệt đối của lợn qua các giai đoạn tuổi (g/con/ngày)

77

Bảng 3.12 Tiêu tốn thức ăn / kg lợn con l úc cai sữa

79

Bảng 3.13 Tiêu tốn thức ăn/kg TKL lợn con từ cai sữa đến 56 ngày tuổi

80

Bảng 3.14 Chi phí thức ăn/ kg lợn con lúc cai sữa

82

TT

Bảng 3.15 Chi phí thức ăn / kg lợn con từ cai sữa đến 56 ngày tuổi

83

TKL

Tăng khối lượng

Y

Giống lợn Yorkshire

♂

Đực

♀

Cái

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ

Biểu đồ và đồ thị
Đồ thị 3.1. Đồ thị sinh tr ưởng tích luỹ của lợn (kg)

Trang
75

Biểu đồ 3.2. Biểu đồ sinh trưởng tuyệt đối của lợn (g/con/ngày)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

78



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




1

2

MỞ ĐẦU

Landrace (L), Duroc (D), Pietrain (Pi)… Chúng ta còn nhập và sản xuất một
số dòng lợn lai ngoại như: L19, L95, L64, C1050, C1230, CA, C22, 402…

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm gần đây, tổng giá trị sản xuất của ngành chăn nuôi
tăng bình quân 8,5%/năm. Tỷ trọng của ngành chăn nuôi trong tổng giá trị sản
xuất nông nghiệp tăng từ mức 22,4% (năm 2003) lên 24,1% (năm 2007) và
chăn nuôi đã trở thành ngành sản xuất hàng hoá đặc biệt quan trọng trong
nông nghiệp, trong đó có ngành chăn nuôi lợn hiện đang đóng vai trò rất lớn
trong việc cung cấp thực phẩm cho người tiêu dùng và xuất khẩu. Theo số
liệu thống kê, năm 2007 cả nước có khoảng 26,56 triệu con lợn, sản phẩm thịt

lợn là 2,55 triệu tấn tăng 2,1% so với cùng kỳ năm 2006, chiếm khoảng 76 77% tổng sản lượng thịt các loại. Trong đó có khoảng 3,8 triệu con lợn nái
(chiếm 14,3% tổng đàn), lợn nái ngoại có 425,8 ngàn con, nái lai 2.881,6
ngàn con và nái nội khoảng 494,2 ngàn con (Bộ NN & PTNT (2008)[7].
Để có được đàn lợn thịt có tốc độ sinh trưởng nhanh và đạt tỷ lệ nạc ở
mức độ tối đa của phẩm giống. Bên cạnh nâng cao tiến bộ di truyền, chọn lọc,
cải tiến chế độ chăm sóc nuôi dưỡng và điều kiện chuồng trại…việc tạo ra
những tổ hợp lai trên cơ sở kết hợp được một số đặc điểm của mỗi giống, mỗ i
dòng và đặc biệt việc sử dụng ưu thế lai trong chăn nuôi lợn là rất cần thiết.
Nhiều công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước cũng như trong thực tiễn
của sản xuất đã khẳng định, những tổ hợp lai nhiều dòng giống khác nhau đều
làm tăng số con sơ sinh/ổ, nâng cao tốc độ sinh trưởng, giảm chi phí thức
ăn/1kg thể trọng, nâng cao tỷ lệ và chất lượng thịt nạc, rút ngắn thời gian chăn
nuôi… Vì vậy, hầu hết các nước có nền chăn nuôi lợn phát triển trên thế giới
đều sử dụng tổ hợp lai để sản xuất lợn thịt thương phẩm, đã mang lại năng
suất và hiệu quả kinh tế cao, giảm chi phí thức ăn và thời gian nuôi. Ở nước
ta, bên cạnh các giống lợn thuần cao sản đã được sử dụng như: Yorkshire (Y),

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Với hệ thống nhân giống lợn của tập đoàn PIC để tạo ra các tổ hợp lai thương
phẩm mang nhiều máu có ưu thế lai cao đáp ứng được mục đích nâng cao
năng suất và hiệu quả chăn nuôi.
Tỉnh Bắc Giang, trong những năm gần đây, ngành chăn nuôi đã có
những bước phát triển khá mạnh. Trong đó chăn nuôi lợn chiếm một vị trí đặc
biệt quan trọng, nó là nguồn cung cấp thực phẩm chủ yếu cho nhân dân trong
tỉnh. Theo số liệu thống kê, đến ngày 01/10/2007, toàn tỉnh có 1.002.317 con
lợn, trong đó: 163.030 con lợn nái (có trên 5.000 con lợn nái ngoại, số còn lại
chủ yếu là lợn nái lai và lợn nái giống Móng cái) và trên 100 con lợn đực

giống, hàng năm cung cấp khoảng 98.596 tấn thịt lợn cho thị trường trong
nước và xuất khẩu (Cục thống kê tỉnh Bắc Giang, 2007) [10].. Đến nay toàn
tỉnh đã nhập về các giống lợn đực như: lợn đực ngoại thuần và lợn đực lai F1
(ngoại với ngoại), như lợn Landrace, Yorkshire, lai F1 (Landrace x
Yorkshire), Duroc và lợn lai F1 (Pietrain x Duroc), L19, L06, 402... đã được
kiểm tra năng suất cá thể, số lợn đực giống này được nuôi ở các cơ sở chăn
nuôi của nhà nước và tư nhân, để khai thác tinh dịch cung cấp cho đàn nái của
tỉnh để tạo ra các tổ hợp lai thương phẩm có ưu thế lai cao đáp ứng được mục
đích nâng cao năng suất, chất lượng thịt và hiệu quả kinh tế.
Việc nhập các giống lợn đực ngoại và lợn đực lai vào tỉnh Bắc Giang
trong những năm qua là một điều hết sức cần thiết, bởi vì đây là các giống lợn
có tầm vóc lớn, sinh trưởng phát triển nhanh, tỷ lệ nạc cao, đã trở thành khâu
quan trọng trong công tác giống lợn của tỉnh. Từ những lợn đực này, người ta
đã tạo ra các thế hệ con lai có khả năng sinh sản tốt, tăng trọng nhanh, sức
chống đỡ với bệnh tật tốt, chi phí thức ăn giảm và tỷ lệ nạc cao, đáp ứng nhu
cầu nuôi lợn hướng nạc phục vụ cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Lợn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




3

4

đực lai, trên thực tế đã chứng minh là một trong những biện pháp để tạo ra

Chƣơng 1

con lai thương phẩm có tỷ lệ lai của nhiều giống, góp phần nâng cao tỷ lệ nạc.

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

Tuy nhiên những nghiên cứu về khả năng sản xuất của các dòng lợn đực này

1.1. Cơ sở khoa học

trên địa bàn tỉnh chưa được tiến hành. Việc theo dõi đánh giá khả năng sản

1.1.1. Ưu thế lai và ứng dụng của nó trong chăn nuôi lợn

xuất tinh dịch của lợn đực lai ngoại, ảnh hưởng của nó đến đàn con khi được
phối giống với đàn nái Móng cái là những vấn đề hết sức cần thiết, nhằm đáp

Trong chăn nuôi lợn, giống là yếu tố quan trọng hàng đầu quyết định
đến năng suất chất lượng sản phẩm của ngành chăn nuôi. Công tác giống là

ứng nhu cầu phát triển chăn nuôi lợn hướng nạc sản xuất hàng hoá cho tỉnh

công tác kiến thiết cơ bản, trong đó phải đảm bảo phát triển cả hai mặt, tăng

Bắc Giang trong những năm tiếp theo.

nhanh về số lượng đàn, đồng thời thường xuyên ổn định, nâng cao năng suất

Xuất phát từ những yêu cầu và tầm quan trọng đó, chúng tôi tiến hành
nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu khả năng sản xuất của lợn đực lai LY và
L19 nuôi tại tỉnh Bắc Giang".

chất lượng đàn lợn, hai mặt này có liên quan chặt chẽ và thúc đẩy nhau cùng
phát triển. Trong công tác giống gia súc thì nhân giống thuần chủng có ý
nghĩa quan trọng trong việc cải tạo và hoàn thiện giống. Các giống đó phải có

2. Mục tiêu của đề tài

đặc điểm di truyền ổn định, tính năng sản xuất cao.

Đánh giá khả năng sản xuất của một số dòng lợn đực lai nuôi tại tỉnh

Để có được những con giống tốt, các nhà làm công tác giống đều

Bắc Giang và ảnh hưởng của nó tới sức sản xuất của đàn nái giống Móng C¸i.

hướng vào việc chọn lọc, ghép đôi giao phối những con giống tốt theo định

Từ đó đề xuất các giải pháp phát triển chăn nuôi lợn đực giống nói riêng và

hướng sản xuất. Để duy trì các đặc tính tốt của từng giống, loại bỏ các đặc

chăn nuôi lợn hướng nạc sản xuất hàng hoá nói chung của tỉnh Bắc Giang.

tính di truyền xấu, bổ sung các đặc tính di truyền tốt thì cần áp dụng đồng thời
các biện pháp chọn lọc thuần chủng và lai tạo giống đặc biệt với những tính
trạng có hệ số di truyền cao (h2> 0,5).
Khác với gen quy định tính trạng chất lượng ở gia súc, các gen quy định
tính trạng số lượng không biểu hiện như nhau trong các điều kiện khác nhau.
Như cùng một giống lợn nuôi dưỡng trong cùng một điều kiện giống nhau thì
khả năng tăng trọng và thành phần thịt xẻ của chúng tương đương nhau, nhưng
khi nuôi dưỡng chúng trong những điều kiện khác nhau thì khả năng tăng trọng

và thành phần thịt xẻ của chúng rất khác nhau. Đều này có thể giải thích: Tất cả
các cá thể đều nhận từ bố, mẹ một hệ thống gen quy định nào đó và được xem
như là nhận được khả năng di truyền. Nhưng khả năng di truyền đó có thể được
thể hiện hay không là tuỳ thuộc vào điều kiện ngoại cảnh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




5

6

Theo di truyền học, kiểu hình là kết quả tác dụng của kiểu gen với điều
kiện ngoại cảnh.
Trong đó:

phẩm chăn nuôi. Tuy nhiên trong thực tế có một số vấn đề, đó là: Ưu thế lai
bằng không khi năng suất của con lai chỉ bằng mức trung bình của lợn bố mẹ

P=G+E

và không phải bất cứ cặp lai nào cũng đều cho ưu thế lai. Ưu thế lai không di

P: Giá trị kiểu hình

truyền và độ lớn của ưu thế lai phụ thuộc vào hệ số di truyền. Các tính trạng

G: Giá trị kiểu gen

có hệ số di truyền thấp sẽ có ưu thế lai cao và những tính trạng có hệ số di

E: Điều kiện ngoại cảnh

truyền cao sẽ có ưu thế lai thấp. Để nhận được ưu thế lai tối đa, cần đảm bảo

Ngày nay, công tác nghiên cứu đều cho thấy, các tính trạng số lượng
mà phần lớn là các tính trạng có ý nghĩa kinh tế như: mức tiêu tốn thức ăn,
khả năng tăng trọng… đều phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố ngoại cảnh. Điều
này có thể là các biến dị di truyền như biến dị di truyền cộng gộp, tương tác
gen. Những tính trạng di truyền thấp chịu ảnh hưởng rất lớn của điều kiện
ngoại cảnh (Nguyễn Văn Thiện, Nguyễn Khánh Quắc, 1998) [51].
Đối với các tính trạng số lượng như khả năng tích luỹ nạc, các gen
đồng hợp tử quyết định tính trạng này tăng lên thì khả năng tích luỹ nạc cũng
tăng lên. Theo lý thuyết, ở đàn lợn thuần chủng (chủ yếu ở lợn ngoại), hầu hết
có các gen quyết định khả năng tích luỹ nạc. Khi ta chọn các dòng, giống lợn

chắc chắn là con bố và con mẹ là 2 giống thuần khác nhau. Nếu con bố và con
mẹ là con lai thì ưu thế lai sẽ bị giảm đi.
Theo nghiên cứu của William (1997)[58] ở lợn có 3 loại ưu thế lai:
Ưu thế lai của con mẹ: Ưu thế lai của con mẹ thể hiện đối với các cá
thể đời con, rõ nhất là thời kỳ lợn con phụ thuộc vào lợn mẹ như từ khi lợn
mẹ chửa cho đến khi cai sữa lợn con (các tính trạng sinh sản được cải thiện
như số con sơ sinh, khối lượng toàn ổ lúc 21 ngày tuổi, khoảng cách lứa
đẻ…). Cho đến nay ưu thế lai của con mẹ là ưu thế lai quan trọng nhất bởi vì

số lợn con cai sữa/ nái là một chỉ tiêu kinh tế rất quan trọng.

có khả năng tích luỹ nạc cao cho giao phối với nhau qua nhiều thế hệ sẽ dẫn

Ưu thế lai của con con: Ưu thế lai của con con có lợi cho chính bản

đến tăng số gen tương đồng trong dòng. Đây chính là phương pháp mà các

thân chúng vì chính chúng là những con lai. Ưu thế lai có ảnh hưởng đến sức

nhà chọn giống sử dụng để cải tiến nâng cao tỷ lệ nạc ở lợn.

sống của lợn con và sự tăng khối lượng của chúng, đặc biệt sau khi cai sữa

* Cơ sở khoa học của ƣu thế lai

chúng hoàn toàn tách khỏi lợn mẹ.

Ưu thế lai đã được Shull, nhà di truyền học người Mỹ đề cập đến từ

Ưu thế lai về đực giống được tạo thành từ bố thể hiện thông qua con

năm 1914. Sau đó vấn đề ưu thế lai được nghiên cứu và ứng dụng khá rộng

đực từ kết quả giao phối. Ưu thế lai của lợn đực giống được thể hiện rất hạn

rãi ở động vật và thực vật. Theo ông, ưu thế lai là tập hợp của những hiện

chế. So sánh về năng xuất sinh sản của lợn cái lai (L x LW) phối với lợn đực

tượng liên quan đến sức phát triển nhanh hơn, khả năng chống chịu bệnh tốt

thuần và lợn đực lai, Gineva (1999) [64] cho thấy, kiểu gen của lợn đực giống

hơn và năng suất cao hơn ở thế hệ đời con so với bố mẹ. Hiện nay ở nhiều

không ảnh hưởng đến số con đẻ ra và số lượng con sống đến 21 ngày tuổi,

nước chăn nuôi lợn phát triển, 70 - 90% lợn nuôi thịt là lợn lai. Tại đó, ưu thế

nhưng khối lượng lợn con sơ sinh của lợn đực giống lai cao hơn lợn đực

lai được coi là một nguồn lực sinh học để tăng năng suất và hạ giá thành sản

giống thuần.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






7

8

* Đối với đàn lợn đực giống

- Đàn ông, bà (GP) lai giữa hai dòng, hai giống thuần với nhau tạo ra

Người ta đã cho phối giống tạp giao giữa các giống lợn. Đây là phương

đời ông bà. Nếu dùng công thức lai giữa bốn dòng giống khác nhau, cần có

thức chính để sử dụng ưu thế lai trong chăn nuôi, tạp giao pha máu thường áp

hai đàn ông bà khác nhau, một đàn ông bà tạo ra dòng bố, còn đàn kia tạo ra

dụng trong các trường hợp khi đã có một giống vật nuôi mà tính năng sản

dòng mẹ. Còn nếu sử dụng công thức lai giữa ba dòng khác nhau, chỉ cần một

xuất của nó tương đối tốt, nhưng nó vẫn còn một số nhược điểm nào đó. Nếu

đàn ông bà, đàn này thường dùng để tạo ra đàn mẹ, còn đàn bố thường là

áp dụng biện pháp chọn lọc nhân thuần để cải tiến nhược điểm này thì mất rất
nhiều thời gian. Khi đó, chúng ta có thể dùng giống vật nuôi này (bị pha máu)
và giống vật nuôi khác có các ưu điểm mà giống kia không có để làm giống
(đi pha máu). Đem con giống này tạp giao pha máu với nhau tạo thành con lai
để làm giống luôn có sức sống cao hơn, sinh trưởng và sinh sản tốt hơn.
Trong công tác giống, dùng hai hoặc trên hai giống để tiến hành tạp
giao, sau đó chọn lọc các đời lai tốt để tạo thành giống mới gọi là tạp giao gây

dòng, giống thuần trong đàn cụ, kỵ.
- Đàn bố, mẹ (PS): Lai giữa hai đàn bố mẹ tạo ra đời con lai giữa ba
hay bốn dòng giống khác nhau.

- Đàn thương phẩm: Là các con lai giữa ba hay bốn dòng giống khác
nhau được nuôi để sản xuất thịt.
Hay nói theo cách khác, lai giống là phương pháp nhân giống bằng

thành. Sau khi phối giống tạp giao để có được đời con lai đạt các yêu cầu đề

cách cho đực giống và cái giống thuộc hai quần thể khác nhau giao phối với

ra, cần tiến hành chọn lọc, bồi dục con giống, có thể sử dụng con đực lai này

nhau, hai quần thể này có thể là hai dòng, hai giống khác nhau, do đó đời con

phối giống với con cái giống khác để sản xuất ra con lai sử dụng nuôi thương

của chúng mang đặc tính của bố, mẹ nó. Lai giống có tác dụng mang lại ưu

phẩm mà không để làm giống.

thế lai (H) ở đời con một số tính trạng nhất định.

* Đối với lợn lai thuộc các công thức lai

Mức độ ưu thế lai của một tính trạng năng suất được xác định như sau.

Nhiều kết quả nghiên cứu và thực tế cho thấy, việc lai giống đã mang
lại hiệu quả kinh tế cao cho ngành chăn nuôi lợn. Hiện nay trên thế giới ở
những nước phát triển, trong chăn nuôi lợn, người ta đã sử dụng tới 90% con
giống thương phẩm là con lai. Tuy nhiên việc kết hợp giữa hai giống nào có
ưu thế lai cao còn phụ thuộc vào sự lựa chọn, xác định ưu thế lai của tổ hợp
lai dựa trên giá trị giống.

Để có được đàn lợn lai nuôi thịt có khả năng sinh trưởng cao và tiêu tốn
thức ăn/kg tăng trọng thấp, tỷ lệ nạc cao, hiện nay hệ thống sản xuất con lai
còn được tổ chức theo sơ đồ hình tháp nhằm thực hiện các công thức lai giữa
nhiều dòng giống khác nhau, hệ thống sản xuất con lai được tổ chức như sau:
- Đàn cụ kỵ (GGP) có nhiệm vụ nhân các dòng, giống thuần.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



1/2(AB + BA) - 1/2 (A+B)
H(%) =

x 100
1/2 (A+B)

Trong đó: 1/2 (AB) là trung bình của con (A là bố, B là mẹ)
1/2 (BA) là trung bình của con (B là bố, A là mẹ)
1/2 (A + B) là trung bình của bố, mẹ.
Qua đây ta có thể nói sẽ không có ưu thế lai khi năng suất của con lai
chỉ bằng năng suất của chính bố mẹ chúng. Về bản chất hiện tượng của ưu thế
lai được Nguyễn Văn Thiện (1998) [51] giải thích bởi ba thuyết đó là: Thuyết
trội, thuyết siêu trội và thuyết át gen.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




9

10

Thuyết trội: Các gen có lợi phần lớn là gen trội, con lai tập hợp được

cao hơn so với bố mẹ thuần chủng. Ưu thế lai từ con mẹ làm cho con nái lai

nhiều gen trội hơn bố mẹ. Các tính trạng về năng suất sinh sản, sinh trưởng và

đẻ nhiều lợn con hơn, cai sữa con nặng hơn, nhiều hơn so với mẹ thuần. Ưu

cho thịt là những tính trạng số lượng do nhiều kiểu gen điều khiển vì vậy ít

thế lai từ con bố làm cho con đực lai động dục sớm hơn và tính dục hăng hơn

khi có đồng hợp tử, thế hệ con lai tạo ra giữa hai cá thể được biểu hiện do các

so với bố thuần (Pork industry,1996) [37].

gen trội của bố và mẹ.

Theo Falcomer (1990) giá trị các tính trạng của con lai thường vượt lên

Thuyết siêu trội: Hiệu quả của một alen trạng thái dị hợp tử sẽ khác với
hiệu quả từng alen ở trạng thái đồng hợp tử và các alen dị hợp tử có tác động
lớn hơn các cặp alen đồng hợp tử.

trên trung bình của bố và mẹ:
X bố + X mẹ
X con lai >

2

Aa > AA > aa theo Shull GH. (1952) [70]
Thuyết át gen cho rằng: Hai giống đã hình thành nên tổ hợp gen mới

1.1.2. Một số đặc điểm của các giống lợn nuôi tại Bắc Giang

trong đó tác động tương hỗ giữa các alen không cùng locut là nguyên nhân

Giống lợn Móng Cái (ký hiệu: MC)

tạo ra ưu thế lai.

Là giống lợn nội phổ biến nhất ở Việt Nam, có nguồn gốc từ huyện Hà

Hay có thể nói cách khác, lợn lai được tạo ra từ các công thức lai, đây
là một phương pháp nhân giống làm cho tần số kiểu gen đồng hợp tử ở thế hệ
sau giảm đi, còn kiểu gen dị hợp tử ở thế hệ sau tăng lên, phương pháp này là
phương pháp tạp giao. Theo nghĩa rộng, tạp giao là cho giao phối các c á thể
có kiểu gen khác nhau. Trong thực tế chăn nuôi tạp giao là cho giao phối giữa
các cá thể thuộc hai dòng trong cùng một giống, thuộc hai giống khác nhau.
Do vậy, tạp giao sẽ tạo ra đời con lai có sức sống tốt hơn, khả năng thích ứng
và chống đỡ bệnh tật cao hơn đồng thời làm tăng khả năng sinh sản, sinh
trưởng và cho sản phẩm (Nguyễn Thiện, Nguyễn Khánh Quắc, 1998) [51].
Theo thuyết gen trội: Gen trội phần lớn là các gen có lợi và át gen lặn.
Do đó qua tạp giao có thể đem các gen trội của cả hai bên bố và mẹ tổ hợp lại
ở đời lai, làm cho đời lai có giá trị cao hơn hẳn so với bố mẹ.

Cối (nay gọi là huyện Đầm Hà) và huyện Móng Cái - tỉnh Quảng Ninh.Lợn
Móng Cái có tầm vóc trung bình, mình ngắn, cổ ngắn, tai nhỏ, lưng võng, số

con sơ sinh sống mỗi lứa cao từ 11-13 con/ổ (biến động từ 8-16 con), cá biệt
có lứa đẻ tới 21 con, khối lượng lúc 10 tháng tuổi nặng 80-85 kg, tỷ lệ nạc
thấp (30-35%), tiêu tốn thức ăn từ 5-6 đơn vị thức ăn/kg tăng trọng (Phạm
Hữu Doanh và cộng sự, 1992) [19].
Giống lợn Yorkshire (ký hiệu:Y)
Được tạo ra ở Anh, lần đầu tiên được giới thiệu năm 1851. Đặc điểm cơ
bản của lợn Yorkshire là sự phát triển về khối lượng, kết cấu cơ thể chắc
chắn, tứ chi chắc khoẻ, tai đứng, mình trường, khả năng thích nghi tốt, thân
hình to lớn, sinh trưởng tốt, tỷ lệ nạc từ 52-55% năng suất sinh sản tốt, lợn nái
đẻ 10-12 con/lứa.
Giống lợn Landrace (ký hiệu: L)

Ưu thế lai mang đến từ 3 kiểu: Từ cá thể, từ con mẹ, từ con bố. Con lợn

Lợn Landrace là một mẫu hình đáp ứng về nhu cầu chất lượng ngày

lai thể hiện ưu thế lai cá thể, làm cho tăng trọng nhanh hơn, tỷ lệ nuôi sống

càng tăng của người tiêu dùng. Lợn Landrace có màu lông trắng tuyền, thân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






11

12

trường, tai to rủ úp về phía trước, bụng gọn, ngực không sâu lắm, mông nở và

Các sinh vật sinh ra và lớn lên gọi là sự phát triển của sinh vật. Sinh vật

đầy, lưng rộng, thân hình nhọn đầu về phía trước, tứ chi vững chắc, tỷ lệ nạc

sống biểu thị tính cảm ứng, tính sinh sản, tính phát triển, tính tạo ra năng lượng,

từ 54-56%, lợn nái đẻ từ 11-12 con/lứa. Việt Nam đã nhập lợn Landrace của

tính hao mòn và chết. Đặc điểm của sinh vật là hấp thu, sử dụng năng lượng của

một số nước như Bỉ, Nhật, Cu Ba về để nuôi thuần và sử dụng trong các công

môi trường xung quanh làm thành chất cấu tạo cơ thể của mình, để lớn lên và

thức lai.

phát triển. Do vậy các giống gia súc khác nhau thì có quá trình sinh trưởng khác

Lợn đực lai F1 (♂Landrace x ♀Yorkshire) (ký hiệu: LY)

nhau, chủ yếu là quá trình tích luỹ protein.

Lợn đực lai LY là những dòng lợn đực được chọn lọc theo hướng sinh

Hiểu biết về quá trình sinh trưởng, nhất là quá trình tạo nạc và mỡ sẽ

sản tốt, chuyển hoá thức ăn cao, nuôi con khéo và ngoại hình đẹp, tăng trọng

giúp cho người chăn nuôi lợi dụng được các đặc tính sẵn có của lợn. Tốc độ

nhanh và tỷ lệ nạc cao.

tăng trưởng của gia súc thường khác nhau, tỷ lệ các phần mỡ, cơ, xương trên

Dòng lợn này có đặc điểm ngoại hình như sau: Thân hình dài vừa phải,
ngực nở, mông nở, bụng gọn, bốn chân chắc khoẻ, mõm dài, hai tai to, hơi
đưa ngang về phía trước, lông da màu trắng, có 12 vú trở lên.
Lợn đực lai dòng L19 (♂Duroc x ♀Yorkshire) (Ký hiệu L19)
Lợn L19 còn được gọi là dòng Duroc trắng được tạo ra ở Anh, dòng
lợn L19 được tạo ra từ việc lai tạo giữa hai giống Duroc trắng và giống lợn
Yorskhire. Dòng L19 dùng để phối giống với lợn cái ông bà C1230 và C1050
để sản xuất ra lợn giống bố mẹ CA và C22.
Lợn L19 là dòng lợn đực giống có lông da màu trắng, tròn mình, mông
vai nở, bốn chân chắc khoẻ, chất lượng thịt tốt, có tỷ lệ nạc từ 56-58%, thịt có
nhiều mỡ giắt.

chế độ dinh dưỡng và các giai đoạn sinh trưởng của gia súc.
Giai đoạn đầu từ sơ sinh đến 5 tháng tuổi, giai đoạn này của lợn chủ
yếu là tích luỹ cơ và khoáng chất, đặc biệt là sự phát triển của cơ. Mô cơ bao
gồm một số sợi cơ nhất định liên kết với nhau thành bó, có vỏ liên kết bao
bọc. Ở giai đoạn còn non, lợn có nhiều mô cơ liên kết và sợi cơ, nhưng càng
lớn thì tỷ lệ cơ giảm. Giai đoạn mới sinh thớ cơ mỏng, do đó bó cơ cũng như
cấu trúc của thịt tốt, khi khối lượng cơ thể tăng theo tuổi thì sợi cơ dày thêm
và bó cơ trở lên lớn hơn. Tuy nhiên đến giai đoạn cuối từ 60 - 70kg trở đi, khả
năng tích luỹ cơ giảm dần, tốc độ tích luỹ mỡ tăng lên, mức độ tăng này tuỳ

thuộc vào tốc độ tích luỹ mỡ dưới da, vì lượng mỡ dưới da chiếm 2/3 tổng số

1.1.3. Đặc điểm về sinh trưởng và phát dục của lợn
Sinh trưởng là quá trình tích luỹ các chất hữu cơ trong cơ thể. Đó là sự
tăng lên về chiều cao, chiều dài, bề ngang và khối lượng các bộ phận của toàn bộ
cơ thể con vật trên cở sở bản chất di truyền của đời trước quy định. Trong chăn
nuôi lợn, khả năng sinh trưởng của lợn liên quan tới khối lượng cai sữa, khối
lượng xuất chuồng, ảnh hưởng rất lớn đến giá thành và hiệu quả chăn nuôi.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

lợn cùng lứa tuổi có khối lượng khác nhau hay bằng nhau đều phụ thuộc vào



mỡ trong cơ thể (Jurgens, 1993) [67]. Theo Pfeifer (1984) [69] cùng với sự
tăng lên về khối lượng thì tỷ lệ vật chất khô và tỷ lệ mỡ cũng tăng lên, đồng
thời tỷ lệ protein giảm nhẹ và tăng protein cao nhất đạt được ở khối lượng 40
- 70kg, sau đó giảm dần. Do vậy ở lợn đang lớn, quá trình tổng hợp protein
tăng dẫn đến làm tăng sự tạo thành nạc.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




13

14

1.1.4. Một số đặc điểm sinh lý sinh dục ở lợn đực

Tinh dịch lợn đực gồm hai phần tinh thanh và tinh trùng

1.1.4.1 Đặc điểm và thành phần hoá học của tinh dịch lợn

Tinh thanh là hỗn hợp chất lỏng được tiết ra từ các tuyến sinh dục phụ

Màu sắc của tinh dịch

và dịch phụ hoàn. Tinh thanh chiếm phần chủ yếu trong tinh dịch. Ở lợn, tinh

Bình thường tinh dịch lợn thường có màu trắng sữa hoặc như nước vo

thanh rất nhiều, do tuyến sinh dục phụ của lợn rất phát triển. Tinh thanh có tác

gạo. Nhiều lợn đực nội (đặc biệt là lợn đực trưởng thành) do nồng độ tinh

dụng rửa đường niệu đạo, hoạt hoá tinh trùng và cung cấp chất dinh dưỡng

trùng thấp nên tinh dịch loãng và trong hơn so với lợn ngoại. Cần chú ý loại

cho tinh trùng. Tinh thanh chiếm 95 - 98% khối l-ợng tinh dịch.

bỏ những tinh dịch có màu không bình thường như:

Tinh trùng lợn là tế bào sinh dục đực được hình thành trong ống

- Màu vàng: do tinh dịch có thể lẫn nước tiểu.

sinh tinh trong dịch hoàn của lợn. Các ống này chứa rất nhiều loại tế bào

- Màu đỏ hồng: Tinh dịch có thể lẫn máu.

khác nhau, trong đó quan trọng nhất là tế bào mầm hay tế bào sinh dục

- Màu xanh hoặc vàng đục: Có thể lẫn mủ.

nguyên thuỷ. Vào một thời điểm nào đó, tế bào sinh dục nguyên thuỷ tăng

Mùi của tinh dịch lợn

lên qua nhiều lần phân chia để trở thành tinh bào sơ cấp, rồi thành tinh bào

Tinh dịch của lợn đực bình thường có mùi đặc biệt. Không nên sử dụng

thứ cấp. Tinh bào thứ cấp qua 2 lần phân chia để hình thành nên 4 tiền tinh

những tinh dịch có mùi khác thường như: Mùi khai (có lẫn nước tiểu), mùi

trùng. Tiền tinh trùng có 19 cặp nhiễm sắc thể thường và một cặp nhiễm

hôi, thối...

sắc thể quy định giới tính (hoặc X hoặc Y). Tiền tinh trùng trải qua giai
đoạn biến thái để hình thành nên các tinh trùng. Khi đã được hình thành,

Độ vẩn của tinh dịch
Nó thể hiện sức sống và nồng độ tinh trùng. Có thể dùng chỉ tiêu này để
đánh giá sức sống và độ đậm đặc của tinh dịch bằng mắt thường.

Theo Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh (1993) [47] thì độ vẩn của tinh
dịch như sau:
Khi tinh dịch đậm đặc, người ta nhận thấy có trạng thái chuyển động
trong lòng chất lỏng sẽ ghi nhận bằng ký hiệu: + + +
Khi tinh dịch có độ đậm đặc trung bình, độ vẩn được ký hiệu: + +
Khi tinh dịch loãng, nhận thấy độ đậm đặc hầu như không đáng kể,
được ký hiệu: +
Đối với tinh dịch lợn ngoại, độ vẩn thường đạt + + +, lợn lai và lợn
giống mới thường đạt + +, còn lợn nội thường đạt +.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

tinh trùng chuyển dịch từ dịch hoàn đến dịch hoàn phụ. Trong dịch hoàn
phụ, tinh trùng tồn tại trong môi trường có tính axit nên khả năng hoạt
động của chúng bị ức chế. Khi di chuyển trong dịch hoàn phụ, tinh trùng được bao phủ một lớp lipoproteit, lớp này nâng cao khả năng ổn định cho
tinh trùng, giúp cho tinh trùng không bị tụ dính.
Quá trình hình thành tinh trùng chịu sự điều khiển trực tiếp của
testosteron (Nguyễn Xuân Tịnh, 1996) [45]. Sự thành thục tính dục của lợn
đực được xác định khi tinh hoàn có đủ khả năng sản xuất tinh trùng thành
thục và có khả năng thụ thai. Sự sinh tinh của lợn đực nội bắt đầu rất sớm, các
loại giống nội như lợn Ỉ hoặc lợn Móng Cái, con đực lúc 40 ngày tuổi đã có
tinh trùng thành thục, hoạt lực 0,6 - 0,7. Đến 50 - 55 ngày tuổi, lợn đực đã có
khả năng giao phối và thụ thai. Tuy nhiên, đối với các loại lợn lai và lợn



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15

16

ngoại sự xuất hiện tinh trùng có khả năng thụ thai thường chậm hơn (Lê Xuân

nén chặt lại gần như một tinh thể. Nhân chứa thông tin di truyền của con đực.

Cương 1986) [12]. Sự thành thục tính dục của lợn chịu sự điều khiển của hệ

Xung quanh nhân là nguyên sinh chất. Phần trước nhân là xoang Acrosome,

thống thần kinh, thể dịch và chịu sự ảnh hưởng của kiểu di truyền và môi

giống cái túi có hai lớp màng bọc và bọc sát vào nhân. Acrosome chứa một số

trường. Do vậy ở các giống lợn khác nhau, môi trường khác nhau thì độ tuổi

enzyme thuỷ phân, đặc biệt là men Hyaluronidase có tác dụng làm tan rã lớp

và khối lượng cơ thể khi thành thục cũng khác nhau (Trần Cừ, 1985 [11]; Lê

tế bào hình tia (phóng xạ) của tế bào trứng tạo điều kiện cho tinh trùng có thể

Xuân Cương, 1986) [12].

dễ dàng tiếp cận với noãn hoàn trong quá trình thụ thai. Theo một số tác giả

Tinh trùng là thành phần có ý nghĩa sinh học quan trọng nhất trong tinh

thì chất protit của Acrosome dễ bị tổn thương bởi tác nhân bên ngoài như:

dịch. Tinh trùng lợn gồm 3 phần: Đầu, cổ thân và đuôi. Về mặt hình thái và kích

nhiệt độ, ánh sáng, hoá chất, cơ học… vì vậy khi xử lý, bảo tồn và vận chuyển

thước, phần đầu dài khoảng 9 - 10 , phần cổ thân dài 10 - 12 ; còn phần đuôi

cần chú ý không gây tổn thương Acrosome.

dài 30 - 32 . Phần đầu của tinh trùng có Acrosome bao bọc, trong đó có chứa

* Phần cổ tinh trùng:

các men như Hyaluronidase; Acrosine và Phosphatase có tác dụng làm tan rã

Cổ là phần rất ngắn, hơi co lại, gắn vào hốc ở đáy phía sau của nhân.

màng phóng xạ và màng trong suốt của trứng để tinh trùng tiếp cận với noãn

Từ đây bắt nguồn các sợi trục thô kéo dài đến tận đuôi của tinh trùng, tạo

hoàng trong quá trình thụ tinh. Vì vậy việc đánh giá tình trạng của Acrosome

thành công thức sợi 2+9+9. Cổ nối liền đầu và thân, cổ dễ bị đứt bởi tác động

của tinh trùng là rất cần thiết (Nguyễn Tấn Anh, 1990). Do lớp protit của

cơ học và các yếu tố hoá học, vật lý như nhiệt độ…. khi thụ tinh thì đầu tinh

Acrosome ở tinh dịch của tinh trùng lợn đực dễ bị trương phồng hay bị bong

trùng xâm nhập vào tế bào trứng còn cổ bị gãy để thân rời xa. Do vậy trong

ra khỏi đầu tinh trùng làm cho các enzyme thoát ra ngoài và dẫn đến mất khả

quá trình bảo tồn tinh dịch tránh những tác động cơ học có thể dẫn đến gãy,

năng thụ thai (Nguyễn Tấn Anh 1994) [5]. Thân và đuôi tinh trùng giúp cho

đứt cổ tinh trùng.

tinh trùng vận động nhờ sự co rút của các sợi cơ ở thân và đuôi. Sự vận động

* Thân và đuôi tinh trùng:

của tinh trùng trong đường sinh dục rất quan trọng, sức hoạt động tốt thì tinh

Đuôi tinh trùng được chia làm các phần: Đoạn giữa, đoạn chính và

trùng mới có cơ hội di chuyển ngược dòng gặp trứng để thụ tinh.

chóp đuôi. Đoạn giữa có 9 cặp vi ống ngoài, 2 ống trung tâm và được bọc

Dưới kính hiển vi điện tử với độ phóng đại khoảng 2.000 - 3.000 lần,

quanh bằng 9 sợi ưa Osmi, tất cả tạo thành một bó trục. Bó trục được bọc bên

nếu nhìn thẳng người ta có thể phân biệt và chia tinh trùng ra làm 3 phần:

ngoài bằng ti thể xếp theo đường tròn xoắn ốc (lò xo ti thể) và kết thúc tại

Phần đầu hình trứng hơi dài; Phần cổ mảnh và ngắn; Phần đuôi dài và mảnh,

vòng nhẫn Jensen. Ti thể có chứa enzyme oxi hoá và Oxiphotphoryl hoá,

càng về cuối càng mảnh. Nếu nhìn nghiêng, đầu hình phiến hơi cong, sau đó

Oxiphotpholipit, Leucetin và Plasmanogen. Các chất này dự trữ năng lượng

là cổ, thân và đuôi cụ thể như sau:

và ti thể được xem là cơ quan giải phóng năng lượng cần thiết cho sự hoạt
động của tinh trùng.

* Phần đầu của tinh trùng:
Đầu có hai phần cơ bản: Nhân và Acrosome. Nhân của tinh trùng cấu

Đoạn chính không bao bọc bằng ti thể mà chỉ có bó trục ở giữa và

tạo bằng Chromatin đậm đặc. Nhân chiếm 76,7 - 80,3% thể tích đầu và được

những sợi Osmi vây bên ngoài. Hệ thống này được bao bởi một vỏ bọc bằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

17

18

những sợi chắc. Vỏ bọc này duy trì khả năng ổn định cho các yếu tố co rút

+ Vận động xoay tròn: Là vận động của tinh trùng theo hướng xoay

của đuôi. Bó trục của đuôi chịu trách nhiệm cho sự chuyển động của tinh

tròn trong tinh dịch khi quan sát được trên vi trường kính hiển vi. Những tinh

trùng. Bọc ti thể phân giải ATP cung cấp năng lượng cho các tay Dynein của

trùng vận động dạng này thường không có khả năng thụ thai.

các cặp vi ống làm chuyển động đuôi của tinh trùng. Mỗi cặp vi ống có 2 dãy

+ Vận động tại chỗ: Là vận động của tinh trùng mà không tạo ra sự di

tay Dynein (ngoài và trong), các tay này hoạt động như một “cá líp” và đi dọc

chuyển vị trí trong tinh dịch khi quan sát trên vi trường kính hiển vi. Loại vận

theo cặp kề bên, làm cho cặp này trượt trên cặp khác.

động này thường có ở những tinh trùng non hoặc tinh trùng bị dị tật. Những

Việc gá lắp cầu nối hình tia giữa các cặp vi ống ngoài với vi ống trung
tâm cưỡng lại hiện tượng vừa nêu, làm cho đuôi tinh trùng bị uốn lượn.
Do các cặp vi ống ngoài trượt liên tục nên sự uốn lượn được hình thành
liên tục, được lan truyền tạo lên sự chuyển động đặc trưng của tinh trùng
(chuyển động làn sóng) đó là hiện tượng trượt theo vi ống.
Sự vận động này rất quan trọng khi tinh trùng đi vào đường sinh dục
cái để gặp trứng. Thành phần của tinh trùng có khoảng 25% vật chất khô,
75% nước. Trong vật chất khô có khoảng 85% protein, 13,2% lipid và 1,8%

tinh trùng này không có khả năng thụ thai.
* Quá trình trao đổi chất của tinh trùng
Tinh trùng sử dụng năng lượng để vận động. Năng lượng này được tạo
ra do sự phân giải của ATP và ADP, quá trình phân giải như sau:
ATPaza, Spermiojine
ADP + HP03- + năng lượng

ATP

ATPaza, Spermiojine
AMP + HP03- + năng lượng

ADP

Năng lượng được sinh ra trong quá trình đường phân và hô hấp. Tinh

chất khoáng, các chất khác tỷ lệ thấp không đáng kể. Đầu tinh trùng có chứa

trùng có thể sống và hoạt động trong điều kiện không có oxy nhưng có

ADN, còn ở đuôi chứa nhiều lipid, theo Hoàng Toàn Thắng ( 2006)[46].

glucoza.

Sự hoạt động của tinh trùng

Quá trình đường phân xảy ra theo phản ứng:

Khi ở trong dịch hoàn phụ, tinh trùng hoạt động rất yếu hoặc không
hoạt động, khi được giải phóng ra ngoài, tinh trùng hoạt động mạnh bởi các

enzym
C6H12O6

2C3H6O3 + Q (năng lượng)

yếm khí

enzyme có trong tinh dịch.
Trạng thái hoạt động của tinh trùng thể hiện chất lượng tinh dịch. Nếu

Quá trình phân giải đường yếm khí là một quá trình diễn ra hết sức

tinh trùng hoạt động càng mạnh thể hiện chất lượng càng tốt, theo Nguyễn

phức tạp, với sự tham gia của nhiều enzyme và phải trải qua phản ứng

Tấn Anh (1985) [2] tinh trùng có 3 hình thức vận động cơ bản như sau:
+ Vận động tiến thẳng: Là vận động của tinh trùng theo hướng thẳng về

phía trước trong tinh dịch khi quan sát được trên vi trường kính hiển vi.

Embden-Meyerhof để tạo thành axit Lactic.
Quá trình hô hấp hiếu khí của tinh trùng xảy ra phản ứng hoá học như sau:
C6H12O6 + 6O2

6CO2

+ 6H2O + Q (670 Kcal)

Những tinh trùng vận động dạng này có khả năng thụ thai.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




19

20

Như vậy trong môi trường có oxi tinh trùng hô hấp cho năng lượng cao

bằng phương pháp nhân tạo. Theo Đặng Đình Tín (1986) [41], ở lợn đực, tinh

hơn môi trường không có oxi. Do đó để tinh trùng sống được bên ngoài cơ thể

trùng và chất phân tiết không tiết ra đồng thời. Theo Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn

gia súc ta cần bảo quản tinh trùng trong môi trường yếm khí.

Anh (1993) [47] có thể quan sát thấy 3 giai đoạn xuất tinh như sau:

Ngoài ra khi hô hấp tinh trùng còn phân huỷ lipit và các axit amin. Khi
hô hấp, tinh trùng còn hấp thụ cả oxi và bài tiết CO 2. Nhiều tác giả cho rằng
khả năng hô hấp của tinh trùng càng mạnh thể hiện chất lượng tinh dịch càng
tốt, (Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh, 1993) [47].

- Giai đoạn đầu: Tiết ra 10 - 22ml dịch trong suốt không có tinh trùng, chất
này có tác dụng rửa đường niệu sinh dục chuẩn bị có tinh trùng di chuyển qua.
- Giai đoạn 2: Kéo dài 1 - 2 phút, tiết ra khoảng 100 - 200ml chất dịch
gồm có tinh trùng và các chất phân tiết của các tuyến sinh dục phụ như: tiền

Thành phần hoá học của tinh dịch lợn:

liệt tuyến, tinh nang, Cowper.

Tinh dịch lợn là chất tiết hỗn hợp của dịch hoàn phụ và các tuyến sinh
dục phụ, gồm có hai thành phần là tinh trùng và tinh thanh. Tinh dịch là dịch
lỏng, màu trắng đục, có phản ứng kiềm yếu (pH = 7,2 - 7,5) và có mùi hăng
đặc trưng.

- Giai đoạn 3: Là sự bài tiết chủ yếu của các tuyến sinh dục phụ (150ml
- 200ml), số lượng tinh trùng ở giai đoạn này ít, thời gian kéo dài 4 - 5 phút.
Trong tinh dịch, phần quan trọng nhất là tinh trùng, đây là yếu tố chính
gây thụ thai ở lợn cái.

Bảng 2.1: Thành phần hoá học của tinh dịch (mg%)
Thành phần
Protein (mg%)

Tinh dịch lợn
3831

Lipid (mg%)

29

Các chất hoàn nguyên

37

(mg%)

Thành phần

Tinh dịch lợn

1.1.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng tinh dịch
Khi tinh trùng còn ở trong cơ thể gia súc đực thì số lượng và chất lượng
của tinh dịch phụ thuộc và chịu ảnh hưởng của các yếu tố môi trường như: Điều

Phospho (mg%)

8

kiện chăm sóc, nuôi dưỡng, chế độ khai thác, sử dụng, sức khoẻ và tuổi tác của

Lưu huỳnh (mg%)

-

con vật cũng như những điều kiện về khí hậu, thời tiết. Các giống khác nhau thì số

329

lượng và chất lượng tinh dịch cũng khác nhau. Các giống lợn nguyên thuỷ chưa

Clo (mg%)

được cải tiến thì số lượng và chất lượng tinh dịch đều kém hơn các giống lợn đã đ-

Fructose (mg%)

6-8

Kali (mg%)

243

ược cải tiến hoặc chọn lọc. Các giống lợn nội như Móng Cái, Mường Khương chỉ

Acid citric (%)

0,13

Calci (mg%)

5

đạt từ 0,8 - 6 tỷ tinh trùng trên 1 lần xuất tinh. Trong khi đó các giống lợn ngoại

Magnhegi (mg%)

11

nuôi ở Việt Nam như Đại Bạch, Landrace, Berkshire thường đạt từ 16 - 90 tỷ tinh

Acid lactic (mg%)

21

(Số liệu trích từ Hoàng Toàn Thắng, 2006) [46].

trùng trên một lần xuất tinh. Trong các yếu tố cấu thành chỉ tiêu V.A.C thì sự khác
nhau cơ bản giữa các giống lợn nội và ngoại là nồng độ (C) tinh trùng. Các giống

Sự tiết tinh dịch ở lợn đưc:

lợn nội nồng độ tinh trùng từ 20 - 50 triệu/1ml, còn ở các giống lợn ngoại, nồng

Ở lợn đực ngoại khi đã thành thục về tính dục (6 - 8 tháng tuổi và khối

độ tinh trùng đạt từ 170 - 300 triệu/1ml (Nguyễn Tấn Anh và Lưu Kỷ, 1970 - trích

lượng cơ thể từ 90 - 100kg), người ta có thể cho phối giống trực tiếp hay lấy tinh

từ Lê Xuân Cương, 1986) [12].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên






21

22

Các chỉ tiêu về số lượng và chất lượng tinh dịch đạt cao nhất và ổn định

Một nghiên cứu ở Nhật Bản về ảnh hưởng của tốc độ làm lạnh đến thời

khi lợn đực trưởng thành. Lợn đực 7 - 10 năm tuổi, hoạt động sinh dục bị

gian bảo tồn và hoạt lực tinh trùng cho biết, thời gian và tốc độ hạ nhiệt đến

giảm, phản xạ sinh dục và phẩm chất tinh dịch rất kém. Lợn đực già tinh hoàn

nhiệt độ bảo tồn càng kéo dài càng tốt, tác giả cho rằng việc hạ nhiệt độ chậm

nhỏ lại, các quá trình tạo tinh trùng cũng bị chậm, lợn đực không muốn giao

sẽ có tác dụng duy trì hoạt lực của tinh trùng cao hơn và thời gian bảo tồn lâu

cấu - tình trạng đó được gọi là “ liệt dục do già”. Đối với các giống lợn nội,

hơn so với quá trình hạ nhiệt độ nhanh.

giai đoạn cho phẩm chất tinh dịch tốt nhất là từ 6 - 18 tháng tuổi, còn ở lợn
ngoại là từ 2- 3 năm tuổi (Lê Xuân Cương, 1986) [12]. Trong các yếu tố môi
trường thì yếu tố nhiệt độ có ảnh hưởng rõ rệt nhất. Đặc biệt là khi nhiệt độ
môi trường cao thời gian chiếu sáng cũng ảnh hưởng đến chất lượng tinh
dịch. Nếu nhiệt độ 350C và thời gian chiếu sáng 16 giờ/ngày thì chất lượng

+ Ảnh hưởng của hoá chất độc: Các kim loại nặng như Fe, Hg là
những chất độc mạnh với tinh trùng. Một số chất như khói thuốc lá, mùi
Formol, H2S, các chất hữu cơ như cồn, ete, kiềm, acid đều làm cho tinh
trùng nhanh chết.

tinh dịch giảm sút nghiêm trọng. Do vậy, với lợn đực thời gian chiếu sáng

+ Ảnh hưởng của áp lực thẩm thấu, năng lực đệm pH:

không nên kéo dài quá 10 giờ/ngày (Lê Xuân Cương, 1986) [12].

Môi trường pha loãng tinh dịch lợn cần có áp lực thẩm thấu đẳng

Khi tinh trùng ra ngoài cơ thể gia súc nó sẽ chịu ảnh hưởng của nhiều
yếu tố như:

trương với tinh dịch. Các môi trừơng ưu trương hoặc nhược trương đều có hại
cho tinh trùng, vì nó làm cho tinh trùng bị teo đi hoặc trương phồng lên và

+ Ánh sáng: Do tinh trùng có đặc tính ưa tối do vậy ánh sáng sẽ là tác

chết một cách nhanh chóng.

nhân có hại cho sức sống của tinh trùng. Trong ánh sáng đặc biệt là các tia tử

Tinh trùng cần có môi trường pha loãng với năng lực đệm để ổn định

ngoại sẽ làm cho tinh trùng chết rất nhanh. Mặt khác khi có ánh sáng chiếu

độ pH. Theo Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh (1993) [47] tinh dịch lợn có pH

vào sẽ làm cho nhiệt độ tăng lên và làm cho tinh trùng hoạt động mạnh mất
năng lượng nhiều sẽ dẫn đến nhanh chết. Vì vậy để đảm bảo sức sống của tinh
trùng được tốt người ta thường sử dụng các dụng cụ đựng tinh trùng màu tối.
+ Nhiệt độ: Nhiệt độ ảnh hưởng trực tiếp đến sức hoạt động của tinh
trùng. Theo Nguyễn Thiện và Nguyễn Tấn Anh (1993) [47] thì nhiệt độ phù

hơi kiềm (pH = 7,57) nên tinh trùng đ ược kích thích hoạt động mạnh. Vì vậy
sẽ chóng chết. Trong môi trường toan yếu sức hoạt động của tinh trùng bị ức
chế (pH = 6,5 - 7), tinh trùng sống được lâu hơn.
+ Ảnh hưởng của tác động cơ học:

hợp là 10 - 150C. Tuỳ theo từng loại môi trường mà nhiệt độ bảo tồn có thể

Do đặc điểm cấu tạo của Acrosome của tinh trùng liên kết rất lỏng lẻo

khác nhau: môi trường Liên Xô II bảo quản ở 120C, môi trường BTS bảo

với đầu và phần đầu liên kết lỏng lẻo với phần cổ - thân vì vậy nó rất dễ bị

quản ở 180C. Theo Hirosi Masuda (1994) [66] tinh trùng hoạt động mạnh ở

bong ra do tác động cơ học. Từ đặc điểm này trong quá trình sản xuất, vận

0

chuyển tinh dịch lợn cần hết sức tránh những tác động cơ học.

0

nhiệt độ 40 - 42 C và chết nhanh ở 60 C.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




23

24

1.1.5 Sinh lý sinh dục ở lợn cái

Theo Hoàng Toàn Thắng (2006)[46], quá trình thụ tinh ở gia súc xảy ra

1.1.5.1 Chu kỳ sinh dục của lợn cái

qua ba giai đoạn:

Lợn cái thành thục sinh dục khi cơ quan sinh dục đảm bảo được các

- Giai đoạn phá vành phóng xạ: Thể đỉnh ở đầu tinh trùng tiết ra

chức năng cho quá trình thụ thai, nuôi thai. Khi lợn cái thành thục sinh dục,

enzyme hyaluronidase phân giải acid hyaluronic là chất keo gắn các tế bào

hoạt động sinh dục theo một nhịp điệu nhất định - đó là chu kỳ sinh dục.

của màng phóng xạ. Một số tế bào của màng phóng xạ sẽ rời xa và hình thành

Chu kỳ sinh dục của lợn cái được chia làm 4 giai đoạn:

một cửa mở cho tinh trùng tiến vào. Enzyme hyaluronidase có đặc điểm là

- Giai đoạn trước động dục (Proestrus)

không đặc trưng cho loài, vì thế để tiết kiệm tinh dịch của giống cao sản quý,

- Giai đoạn động dục (Estrus)

người ta dùng hỗn hợp 2 loại tinh dịch của 2 loài khác nhau (1 loài cao sản +

- Giai đoạn sau động dục (Postestrus)

1 loài thấp sản, hoặc 2 loài gia súc khác nhau) với liều lượng thích hợp để dẫn

- Giai đoạn yên lặng sinh học (Anestrus)

tinh cho con cái, sẽ có hiệu quả. Sự hỗn hợp này có mục đích bổ sung đủ

(Lê Xuân Cương, 1986) [12]

lượng enzyme cần thiết để phá được màng phóng xạ.

Trong các giai đoạn đó thì giai đoạn động dục có ý nghĩa quan trọng

- Giai đoạn phá màng trong suốt: Đầu tinh trùng tiết ra enzyme

nhất trong sinh sản, bởi chỉ ở giai đoạn này lợn nái mới biểu hiện động dục,

zonalizin phân huỷ màng trong suốt. Enzyme này đặc trưng cho loài, vì vậy

có trứng rụng và cơ quan sinh dục cái biến đổi để đủ điều kiện cho quá trình

chỉ những tinh trùng cùng loài mới phát huy tác dụng ở giai đoạn này và tiếp

thụ thai và nuôi dưỡng hợp tử, đồng thời đây cũng là giai đoạn có thời điểm

cận trứng. Sau đó chỉ vài chục tinh trùng có sức sống cao nhất qua màng

chịu đực ở con cái.

trong suốt tiếp cận với màng noãn hoàng.

1.1.5.2 Quá trình thụ tinh

- Giai đoạn phá màng noãn hoàng và đồng hoá nhân trứng với đầu

Quá trình thụ tinh được xảy ra khi tinh trùng gặp trứng ở vị trí thích

tinh trùng:

hợp trong đường sinh dục con cái. Như vậy quá trình thụ tinh và sinh sản

+ Giai đoạn phá màng noãn hoàng: Đầu tinh trùng tiết enzyme

không chỉ liên quan đến con đực mà còn phụ thuộc vào con cái. Ở con cái

muraminidase phân giải một điểm của màng noãn hoàng, sau đó chỉ có 1 tinh

hoạt động sinh dục theo chu kỳ và chịu sự điều khiển của hệ thống thần kinh

trùng có sức sống cao nhất xuyên qua màng noãn hoàng cho đầu lọt vào phía

và thể dịch (hormon). Thời điểm chịu đực của giai đoạn động dục là thời điểm

trong, đuôi đứt ra để lại bên ngoài. Ngay sau đó hình thành một màng ngăn

phối giống thích hợp nhất, đây là giai đoạn trứng rụng nhiều. Tinh trùng đi

không cho tinh trùng khác vào nữa. Quá trình này cần có sự tham gia của ion

vào đường sinh dục cái, vận động ngược dòng với dịch của tử cung để đến

Ca++. Vì vậy nếu khử Ca++ thì sẽ có nhiều tinh trùng lọt được vào trong màng

gặp trứng (Trần Tiến Dũng và cộng sự, 2002) [16]. Khi tế bào trứng kết hợp

noãn hoàng nhưng kết quả chỉ 1 tinh trùng thụ tinh với trứng.

với tinh trùng thì xảy ra một quá trình đồng hoá lẫn nhau tạo ra một hợp tử
mới mang tính di truyền của bố mẹ và của giống loài.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

+ Giai đoạn đồng hoá giữa tinh trùng và trứng: Đầu tinh trùng hút dịch
tế bào chất của trứng để tăng kích thước tương đương với nhân của tế bào



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




25

26

trứng, sau đó nhân của tinh trùng và nhân của trứng đồng hoá lẫn nhau tạo

+ Lợn nội:

2 - 4 năm tuổi có C = 20 - 40 triệu/ml

thành hợp tử lưỡng bội 2n nhiễm sắc thể. Hợp tử sẽ di chuyển về sừng tử
cung. Ở lợn hợp tử làm tổ ở 2 sừng tử cung, ở bò hợp tử làm tổ ở gốc giữa

+ Lợn nhập nội:

1 - 2 năm tuổi có C = 250 - 300 triệu/ml
2,5 - 3,5 năm tuổi có C = 200 - 250 triệu/ml

thân và sừng tử cung. Sau khi bám chắc vào niêm mạc tử cung thì hợp tử phát
triển thành phôi và giữa phôi với tử cung hình thành nhau thai. Ở gia súc sự

1 - 2 năm tuổi có C = 40 - 50 triệu/ml

+ Vụ đông xuân: Lợn nội có C = 30 - 50 triệu/ml
Lợn ngoại có C = 200 - 300 triệu/ml

“làm tổ” này hoàn thành từ 2 - 5 tuần sau thụ tinh.

+ Vụ hè thu:

1.1.6 Các chỉ tiêu đánh giá phẩm chất tinh dịch

Lợn nội có C = 20 - 30 triệu/ml
Lợn ngoại có C = 150 - 200 triệu/ml.

Thể tích tinh dịch (V):
Đó là lượng tinh dịch mà lợn đực xuất ra trong một lần thực hiện thành
công phản xạ xuất tinh. Nó phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố:

+ Các loài khác nhau, các giống khác nhau thì thể tích tinh dịch cũng

Chi tiêu tổng số tinh trùng tiến thẳng (V.A.C):
Là tổng số tinh trùng tiến thẳng có trong 1 lần xuất tinh, đây là chỉ tiêu
tổng hợp của 3 chỉ tiêu V,A,C. Chỉ tiêu này đánh giá khái quát chất lượng tinh
dịch và quyết định bội số pha loãng. Theo Nguyễn Tấn Anh, Lưu Kỷ (1985)

khác nhau.
+ Thể tích tinh dịch có thể còn phụ thuộc vào yếu tố ngoại cảnh như
chăm sóc nuôi dưỡng, nhiệt độ, thời tiết khí hậu, kỹ thuật khai thác, mùa vụ…

[3] thì V.A.C của lợn ngoại ở các tỉnh phía Bắc đạt 26 - 41,6 tỷ/lần xuất tinh.
V.A.C càng cao thì chất lượng tinh dịch càng tốt.

Sức hoạt động của tinh trùng (A):

Tỷ lệ kỳ hình của tinh trùng (K%):

Sức hoạt động được tính bằng tỷ lệ % tinh trùng có hoạt động tiến

Tinh trùng kỳ hình là những tinh trùng có hình dạng khác thường so với

thẳng so với tổng số tinh trùng có trong vi trường mà ta quan sát được. Hoạt

tổng số tinh trùng bình thường đếm được trong quá trình kiểm tra. Theo

lực liên quan trực tiếp đến chất lượng tinh dịch. Tinh trùng có hoạt lực càng

nghiên cứu của Đào Đức Thà (2006) [42], tinh trùng kỳ hình thường không có

cao thì chất lượng tinh dịch càng tốt.

khả năng thụ thai. Tinh trùng có thể bị kỳ hình ở đầu, thân, cổ, đuôi.
Để kiểm tra tỷ lệ kỳ hình người ta thường dùng phương pháp nhuộm

Nồng độ tinh trùng (C):
Là số tinh trùng có trong 1ml tinh nguyên. Đây là chỉ tiêu quan trọng
đánh giá chất lượng tinh dịch và quyết định mức độ pha loãng tinh dịch trong

(Xanh methylen 5%) và đếm số tinh trùng bị kỳ hình trong tổng số tinh trùng sau
đó tính tỷ lệ %. Nếu tỷ lệ kỳ hình càng cao thì chất lượng tinh dịch càng kém.

thụ tinh nhân tạo. Các loài khác nhau thì nồng độ tinh trùng cũng khác nhau.

1.1.7 Ảnh hưởng của mùa vụ và môi trường pha chế tới sức hoạt động của

Ở lợn nồng động tinh trùng từ 20 - 300 triệu/ml.

tinh trùng

Nồng độ tinh trùng phụ thuộc vào giống và cá thể, tuổi, thời tiết khí hậu
và điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng. Theo Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh

Thời tiết khí hậu ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng tinh dịch. Một số tác
giả đã chứng minh rằng, nhiệt độ trung bình từ 17-180C thuận lợi cho quá

(1993) [47], nồng độ tinh dịch của lợn như sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Ảnh hưởng của khí hậu mùa vụ



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




27

28

trình sinh tinh hơn là nhiệt độ 250C. Theo Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh

Môi trường pha loãng và bảo tồn tinh dịch

(1993) [47], thì nhiệt độ cao làm cản trở quá trình sinh tinh, tinh trùng kỳ hình

Theo Ivanov (1900), tinh thanh chỉ là môi trường giúp cho tinh trùng

và chưa thành thục tăng, tỷ lệ sống và phản xạ sinh dục giảm rõ rệt. Trường

hoạt động, không cần thiết cho quá trình thụ thai, vì vậy có thể dùng môi

hợp lợn đực giống chưa thích nghi hoặc sống trong điều kiện môi trường

trường nhân tạo để pha loãng và bảo tồn tinh dịch. Đây là cơ sở cho hàng loạt

nhiệt độ cao thì có thể làm mất hoàn toàn phản xạ sinh dục, tình trạng này gọi

các công trình nghiên cứu về môi trường pha loãng tinh dịch sau này. (Trích

là "Liệt dương do khí hậu".

từ Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh, 1993) [47].

Khí hậu Việt Nam chia làm 4 mùa rõ rệt, nên chất lượng tinh dịch của

Yêu cầu của môi trường pha loãng và bảo tồn tinh dịch: Có thể coi môi

lợn đực giống cũng ảnh hưởng theo mùa, vụ. Trong các yếu tố môi trường thì

trường pha loãng là một dung dịch hoá học, có đủ các điều kiện: Lý học, hoá

nhiệt độ là yếu tố ảnh hưởng rõ rệt nhất và khó khắc phục nhất bởi vì lợn là

học, sinh học thoả mãn cho tinh trùng sống và hoạt động. Để đạt được yêu

loài động vật rất kém chịu nóng, hầu như không có tuyến mồ hôi. Do vậy khi
nhiệt độ cao, lợn thở mạnh nhằm tăng cường toả nhiệt.
Mặt khác khi nhiệt độ môi trường cao thì quá trình điều hoà nhiệt ở bao
dịch hoàn khó khăn làm cho tinh trùng sản sinh ra đang ở dịch hoàn phụ bị
ảnh hưởng xấu dẫn đến tỷ lệ chết và tỷ lệ kỳ hình cao.

cầu đó Milovanov (1962) đã đưa ra các nguyên tắc của môi trường như sau:
+ Áp lực thẩm thấu của môi trường
Phải tương đương với áp lực thẩm thấu nội tại của tinh dịch, có nghĩa là
môi trường phải đẳng trương, nếu môi trường ưu trương hoặc nhược trương

Về mùa hè, chất lượng tinh dịch thường kém do trời oi bức, độ ẩm

đều làm tinh trùng chết đi nhanh chóng. Theo Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn

cao...con vật ăn ít trao đổi chất kém do đó nồng độ tinh trùng về mùa hè

Anh (1993) [47] và một số tác giả khác thì tinh dịch lợn có độ nghiệm lạnh

thường thấp hơn vụ đông xuân (Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh, 1993) [47].

trung bình là -0,6200C tương đương với áp lực thẩm thấu từ 7,1 - 7,7 atm.

Theo Nguyễn thiện, Nguyễn Tấn Anh (1993) [47], cho thấy vào mùa

+ pH và năng lực đệm của môi trường

đông (tháng 12, 1, 2), tổng số tinh trùng/1liều xuất tinh của lợn đực Landrace

Tinh dịch lợn có độ pH hơi kiềm (pH = 7,57) nên tinh trùng hoạt động

nuôi ở Hà Nội đạt 39,1 - 40,7 tỷ, vào các tháng mùa hè (tháng 7, 8, 9) chỉ đạt

mạnh và nhanh chết, nếu môi trường toan nhẹ sẽ ức chế tinh trùng hoạt động,

27,3 - 28,7 tỷ.

nhưng nếu quá toan và quá kiềm thì tinh trùng chết rất nhanh. Để duy trì ổn

Theo Trần Cừ, Nguyễn Khắc Khôi (1985) [11], cho rằng khả năng sản

định pH ở mức thích hợp người ta nghiên cứu đưa vào những hoá chất có

xuất tinh dịch của lợn đực tốt nhất là ở nhiệt độ môi trường từ 18-200C. Khi

năng lực đệm thích hợp cho từng môi trường các cặp đệm thường dùng là

nhiệt độ môi trường tăng lên đến 30-350C thì khả năng sản xuất tinh dịch chỉ

muối kim loại kiềm của a xit hữu cơ yếu như:

đạt 40 - 50%.
Như vậy yếu tố thời tiết, khí hậu mà cơ bản là nhiệt độ có ảnh hưởng
đến chất lượng tinh dịch của lợn đực giống. Việc tạo ra tiểu khí hậu chuồng
nuôi phù hợp sẽ phát huy được khả năng sản xuất tinh dịch của lợn đực giống.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Hệ đệm Bicabonat: H2CO3/NaHCO3.
Hệ đệm Phốt phát: NaH2PO4/Na2 HPO4.
Hệ đệm Protid: H.Protid/Na Protid.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




29

30

+ Môi trường cần có chất không điện giải thích hợp

Axit citric là axit hữu cơ yếu rất ít phân ly trong nước, vì vậy nó không

Chúng ta biết rằng, khi đưa hoá chất có năng lực đệm là các chất điện

độc hại cho tinh trùng. Nhờ có quá trình này mặc dù trong quá trình trao đổi

giải, có các cation ảnh hưởng đến màng nguyên sinh chất của tinh trùng. Do

chất tinh trùng thải ra một lượng ion H+ rất lớn nhưng pH của tinh dịch vẫn ổn

vậy phải cho chất không điện giải để pha loãng các ion trong đó, làm giảm

định (Rôdin. 1976 - trích từ Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh, 1993) [47].

tác động xấu của các cation đến màng nguyên sinh chất của tinh trùng. Những

Muối không có tác dụng cung cấp chất dinh d ưỡng cho tinh trùng nhưng tạo

chất không điện giải được dùng chủ yếu là các loại đường, ngoài ra đường

nên môi trường thích hợp để tinh trùng sống lâu hơn.

còn cung cấp năng lượng cho tinh trùng hoạt động.

Các chất không điện giải: Các chất không điện giải thường dùng là

+ Tỷ trọng của môi trường: Cũng phải tương đương với tỷ trọng của

đường đơn (Glucoza và Fructoza). Theo Milovanov 1962 (trích từ Nguyễn

tinh dịch, nếu không tinh trùng sẽ bị lắng xuống đáy hoặc nổi lên mặt môi

Thiện, Nguyễn Tấn Anh 1993) [47] đã xác định rằng trong môi trường pha

trường và ảnh hưởng đến sức sống tinh trùng. (Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn
Anh, 1993) [47].
+ Độ nhớt của môi trường: Cũng cần tương đương với độ nhớt của tinh
dịch, nó có tác dụng tránh được sức căng bề mặt tác động lên tinh trùng và lực
ma sát nội phân tử khi tinh trùng vận động.

tích môi trường. Khi bổ sung đường vào thành phần môi trường sẽ có những
tác dụng (1) bảo vệ cho tinh trùng tránh đ ược hiện tượng mất điện tích trên bề
mặt do nhiều nguyên nhân khác nhau, làm tinh trùng sống lâu hơn, (2) Đường
đơn thấm qua màng bọc của tinh trùng, từ đó cung cấp nguyên liệu để tinh

Các chất liệu chủ yếu để tạo môi trường:
Chất đệm giải: Thường dùng là muối của kim loại kiềm, của axít hữu
cơ yếu như:

trùng tiến hành quá trình trao đổi chất cung cấp năng lượng cho quá trình
sống và hoạt động của chúng, (3) Đường còn hạn chế sự phát triển của một số
loại vi khuẩn trong môi trường, làm giảm các loại vi khuẩn trong môi trường

Natricitrat tribasic (Na3C6H5O7)

và làm giảm các loại vi khuẩn gây mủ trong đường sinh dục con cái, (4)

Bicacbonat - Natri (NaHCO3)

Đường còn làm tăng độ nhớt của môi trường.

Kali Clorua (KCl)
Cơ chế của chất đệm như sau: Natricitrat có công thức hoá học

Các chất chống choáng lạnh cho tinh trùng: Nhiệt độ bảo tồn tinh
dịch có ảnh hưởng rất lớn đến sức sống của tinh trùng. Để khắc phục tình

Na3C6H5O7, trong dung dịch nó phân ly hoàn toàn:
Na3C6H5O7

loãng tinh dịch lợn, lượng dung dịch glucoza thích hợp chiếm 4/5 tổng thể

trạng đó, các nhà khoa học đã bổ sung glyxerin vào môi trường khi bảo tồn

3Na+ + C6H5O73-

Trong quá trình trao đổi chất của tinh trùng nồng độ ion H luôn luôn

đông lạnh (-1960C). Còn khi bảo quản lạnh thì chủ yếu là bổ sung lòng đỏ

được thải ra môi trường, làm cho môi trường có xu hướng toan tính dẫn đến

trứng gà. Vì như chúng ta đã biết trong vật chất khô của lòng đỏ trứng gà có

+

đầu độc tinh trùng làm cho tinh trùng nhanh chết. Khi có mặt của C 6H5O7 sẽ

chứa 7 - 12% Leuxitin dạng Phốtpholipit, khả năng chống choáng lạnh của

xảy ra phản ứng sau:

Leuxitin cho tinh trùng là do gốc glyxerin quyết định. Vì glyxerin là rượu đa

3-

3-

chức có điểm đông đặc và điểm bốc hơi khác xa, vì thế làm giảm tác động của

+

C6H5O7 + 3H = C6H8O7 (axít citric)
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




31

32

nhiệt độ qua dung dịch để chống lạnh cho tinh trùng. Ngoài ra, Nguyễn Thiện,
Nguyễn Tấn Anh (1993) [47] cho biết: Lòng đỏ trứng gà có áp lực thẩm thấu

Theo Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh (1993) [47] trilon B có các tác
dụng sau:

7,2 atm. Áp lực thẩm thấu này tương đương với áp lực thẩm thấu

+ Nhờ có cấu trúc đặc biệt nên trilon B đã khử ion kim loại có trong

của tinh dịch. Do đó việc sử dụng lòng đỏ trứng gà bổ sung vào thành phần

môi trường và trong tinh dịch để tạo ra thành phức chất không độc hại cho

môi trường ngoài ý nghĩa chống choáng lạnh cho tinh trùng nó còn duy trì áp

tinh trùng. Liên kết với các cation kim loại có trong tinh dịch (Ca++, Mg

lực thẩm thấu thích hợp.

tạo thành các phức chất vô hại đối với tinh trùng:

= 6,84

Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh (1993) [47] cho rằng môi trường bổ

Na2H2 Y

++

)

2Na+ + H2Y2-

sung lòng đỏ trứng gà có tác dụng cải thiện các chỉ tiêu lý, hoá học của môi

H2Y-- + Ca++

trường và sức sống của tinh trùng.

CaH2Y là một muối phức không có khả năng phân ly trong dung dịch

CaH2Y

Chất rửa sạch môi trường: Trong tinh dịch và trong môi trường

vì vậy sẽ giảm tác hại của Ca++ với tinh trùng. Các ion có hại khác cũng có tác

thường xuyên tồn tại các ion (+) đa giá trị. Các ion này đều độc hại tới tinh

dụng tương tự (Uentcher, 1958). Ngoài ra theo Plitsoco (1965) và Xerodiuc

trùng trong quá trình bảo tồn. Vì vậy trong những năm gần đây các nhà khoa

(1971) Trilon B còn có tác dụng kìm hãm sự phát triển, hoạt động của vi

học đã bổ sung vào môi trường chất trilon B để làm chất rửa sạch các ion đó.

khuẩn và một số men có hại cho tinh trùng, hạn chế quá trình trao đổi chất

Trilon B là muối Natrium Diamino Ethane Tetra Axetat, Công thức phân tử

của tinh trùng, nhất là quá trình phân huỷ, giúp cho tinh trùng duy trì được

của trilon B:

hàm lượng ATP và ADP ở mức độ cao, duy trì được trạng thái tiềm sinh của

[CH2N(CH2COOH)CH2COONa]2.2H2O hoặc C10H11O8Na2N2
Công thức triển khai của nó như sau:
NaOOC - CH2

thành phần của môi trường pha loãng tinh dịch. Các tác giả đều thấy rằng môi
CH2-COONa

N - CH2 - CH2 - N
HOOC - CH2

tinh trùng do đó bảo vệ được Acrosome của tinh trùng không bị phá huỷ.
Với tất cả tác dụng trên Trilon B có một vị trí rất quan trọng trong

Công thức rút gọn của Trilon B là: Na2 H2Y

CH2-COOH

trường pha loãng, bảo tồn tinh dịch khi có Trilon B đều cho kết quả tốt hơn
môi trường không có Trilon B.
Các chất kháng khuẩn: Tinh dịch sau khi ra khỏi cơ thể con vật rất dễ
bị nhiễm khuẩn (nhiều, ít tuỳ theo mức độ vi trùng khi vô trùng dụng cụ, vệ

Trilon B lần đầu tiên được Kok (Hà Lan) dùng trong môi trường pha

sinh trong quá trình khai thác tinh dịch và vệ sinh chuồng trại). Vi khuẩn đó ít

loãng tinh dịch bò, sau đó được Milovanov và Xocôlôpscaia (1956) dùng

nhiều có tác hại đến sức sống của tinh trùng. Vì vậy khi pha chế môi trường

trong môi trường pha loãng tinh dịch cừu, Benkiêvich (1960) dùng trong môi

cần có một lượng kháng sinh thích hợp để hạn chế mức tối đa tác hại của vi

trường pha loãng tinh dịch lợn bảo tồn ở 00C. Vôlôxievich (1962 - 1963),

khuẩn đối với tinh trùng. Tuy nhiên, lượng kháng sinh phải phù hợp, nếu quá

Plitsơcô (1964 - 1967) bảo tồn ở nhiệt độ trong phòng 16

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

0

20 C.



cao sẽ làm cho tinh trùng nhanh chết, nhưng nếu quá thấp thì hiệu quả kém.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

33

34

Nhiều tác giả nước ngoài đề xuất trong 1 lít môi trường cần bổ sung từ 500.000

Theo Nguyễn Thiện và Nguyễn Tấn Anh (1993) [47] ở các địa phương

UI Penicillin và 1/2g Streptomycine là phù hợp. Pursel và Johnson (1977) đề

như Hà Nội, Thái Bình, Hải Hưng, Hải Phòng…Viện chăn nuôi và một số

nghị bổ sung 1.000.000 UI Penicillin và Streptomycine cho 1 lít môi trường.

trường Đại học Nông nghiệp ở nước ta đã nghiên cứu nhiều đề tài để phục vụ

Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh (1993) [47 ] đề nghị bổ sung 0,05g

cho sản xuất như: Nghiên cứu phẩm chất tinh dịch, các phương pháp bảo tồn,

Tetraciclin cho 1 lít môi trường pha loãng bảo tồn tinh dịch lợn là phù hợp.

các loại môi trường pha loãng và bảo tồn tinh dịch, liều lượng dẫn tinh, số

Ngoài các chất trên, hiện nay các nhà khoa học còn đề nghị bổ sung vào

lượng tinh trùng trong một liều dẫn, thời điểm dẫn tinh thích hợp đối với lợn

môi trường pha loãng tinh dịch các chất có hoạt tính sinh học để nâng cao sức

lai. Một số đặc điểm sinh lý, sinh hoá tinh dịch lợn đực thuộc các giống Đại

sống của tinh trùng trong quá trình bảo tồn và tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình

Bạch, Landrace, trung bạch, DE, Duroc, Coocvan, Hamshire, Pietrain, các

thụ tinh như men phân giải H2O2 để tránh sự đầu độc của nó đối với tinh trùng.

giống lợn thuần nội như lợn Ỉ, Móng Cái, các giống lợn lang.

1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc

Thời gian gần đây, nghiên cứu về phẩm chất tinh dịch của các nhóm

1.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước

lợn đực giống L và lợn đực lai LY cho thấy, tổng số tinh trùng tiến thẳng

Ở Việt Nam, từ năm 1958 kỹ thuật thụ tinh nhân tạo (TTNT) cho lợn

trong một lần xuất tinh trung bình của lợn đực giống nuôi tại trạm khảo sát

được bắt đầu ứng dụng. Nhưng thực tế từ năm 1960 trở lại đây, do yêu cầu

lợn đực giống - Viện chăn nuôi, lần lượt là 15,349 và 20,313 tỷ, Nguyễn Văn

của công tác giảng dạy, nghiên cứu và sản xuất nên đã được các chuyên gia

Đồng, Phạm Sỹ Tiệp (2004) [21]. Chỉ tiêu tổng số tinh trùng tiến thẳng của

về TTNT của Liên Xô cũ giúp đỡ, vì vậy kỹ thuật TTNT cho lợn mới được

lợn đực lai L19 nuôi tại Vĩnh Phúc trung bình là 54,09tỷ, tỷ lệ tinh trùng kỳ

chú ý và dần dần phát triển.

hình trung bình là 6,74%, Phan Văn Hùng (2007) [27].

Từ năm 1985, Nguyễn Tấn Anh đã cho rằng: độ pH của tinh dịch là

Trong lĩnh vực sinh lý sinh sản của lợn cái, các nhà khoa học trong nước

tổng hợp pH của các dịch tiết các tuyến sinh dục phụ. Ông cho biết: pH từng

cũng đã nghiên cứu đặc điểm sinh lý thuộc các thời kỳ sinh lý khác nhau… các

dịch tiết của các tuyến sinh dục phụ, cụ thể:

thời điểm rụng trứng và dẫn tinh thích hợp cho lợn nái giống ngoại và giống

pH của tuyến tinh nang là 6,4 - 6,8

nội, cũng được nghiên cứu và ứng dụng trong sản xuất có kết quả.

pH của tuyến Cowper là 7,2 - 7,3

Trong công tác giống lợn, để cải thiện nhược điểm của một số giống

pH của tuyến tiền liệt là 7,5 - 8,5

lợn địa phương, chúng ta đã nhập một số giống lợn ngoại cao sản từ năm

pH của phụ dịch hoàn là 6,7 - 6,9

1960 như lợn đực giống Yorkshire và Landrace từ Trung Quốc, năm 1964

Như vậy, pH của dịch lợn trung bình là 7,4 và vi phạm biến động là 7,3- 7,9.

tiếp tục nhập lợn Đại bạch (Liên Xô), sau này tiếp tục nhập các giống lợn có

Theo Dương Đình Long (1996) [28] khi bảo tồn tinh dịch ở điều kiện

năng suất cao như Landrace Nhật, Duroc, Pietrain… Mục đích của việc đưa

đông lạnh thì thời gian sống của tinh trùng kéo dài hơn so với bảo quản ở

giống lợn ngoại vào nước ta là nhằm nghiên cứu và phát triển lợn lai ở Việt

nhiệt độ bình thường.

Nam. Các nhà khoa học đã khai thác những ưu điểm và khắc phục một số

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

35

36

nhược điểm của giống lợn nội như mắn đẻ, đẻ nhiều con, sức chống chịu cao

thiện từ 32,0-33,9% tăng lên 36,20-42,04%, khối lượng sơ sinh đạt 0,59 -

với hoàn cảnh thiếu dinh dưỡng để kết hợp với các đặc tính tốt của các giống

0,73kg so với lợn nội 0,45 - 0,60kg/con, khối lượng cai sữa đạt 9,00-9,40

lợn ngoại, như năng suất cao, tiêu tốn thức ăn thấp, thời gian nuôi thịt ngắn, tỷ

kg/con so với 6,00-7,00 kg/con ở giống nội. Các công thức lai đã được khảo

lệ nạc cao… Điều đó đã góp phần nâng cao năng suất và tỷ lệ nạc trong ngành

nghiệm qua nhiều năm và con lai F1 đã được nuôi rộng rãi ở nhiều địa

chăn nuôi lợn.

phương trong cả nước.

Từ trước năm 1975 nhiều nhà khoa học đã tiến hành lai kinh tế các

Nguyễn Thiện, Võ Trọng Hốt và CS (1994) [50] đã thông báo về kết

giống lợn Đại Bạch, Duroc, Landrace, với các giống lợn nội với mục đích xác

quả nghiên cứu xây dựng mô hình nuôi lợn lai như sau: ở cặp lai ĐB (ĐB x

định hiệu quả kinh tế của các công thức lai đơn giản. Nghiên cứu lai giữa lợn

MC) có số con đẻ ra là 13,2, số con cai sữa 10,27 và khối lượng cai sữa/ con

Đại Bạch và Móng cái đã được Võ Trọng Hốt (1982) [26] thông báo kết quả

9,08kg tương ứng với các chỉ tiêu trên cặp lai ĐB (L x MC) có kết quả 12,1;

như sau: số con đẻ ra đạt 11,7 con/lứa, tỷ lệ nuôi sống 92,3%, tăng trọng của

10 và 8,85. Lợn lai ĐB (ĐB x MC) có các chỉ tiêu nuôi vỗ béo như tăng trọng

lợn F1 đạt 588 gam/ngày.

731gam/ngày, tiêu tốn thức ăn 3,2 ĐVTA/kg tăng trọng và tỷ lệ nạc 47,3%.

Nhiều tác giả cho thấy kết quả nghiên cứu đời F2 khi cho F1 tự giao để

Trong khi đó ở lợn lai L (ĐB x MC) đạt các chỉ tiêu tương ứng là 618; 3,3 và

chuyển sang hướng lai tạo giống mới. Trần Thế Thông (1995) [ 55] cho biết

48. Nguyễn Hải Quân và CS (1994) [39] đã nghiên cứu lai kinh tế giữa lợn

kết quả nghiên cứu ở đời F2 (1/2 máu Berkshire và 1/2 máu Ỉ) cho tự giao và

đực lai F1 (L x ĐB) với nái Móng Cái, kết quả cho thấy con lai đạt thành tích

đạt được như sau: khối lượng sơ sinh 0,7 - 0,8kg, khối lượng cai sữa 8 - 10kg,

cao về phần thịt có giá trị 53,4%. Kết quả kiểm tra đực lai (L x ĐB) của Đinh

vỗ béo 10 tháng tuổi đạt 103,5kg, tỷ lệ nạc 38,9%, tiêu tốn 4,5 ĐVTA/kg tăng

Văn Chỉnh (1993) [14] cho thấy: tăng trọng trong thời gian kiểm tra

trọng, số con đẻ ra/lứa 8 - 10 con.

629,7g/ngày, tiêu tốn 3,39 kg TA/kg tăng khối lượng. Kết quả nghiên cứu con

Kết quả nghiên cứu của Phạm Hữu Doanh (1984) [18] về lai kinh tế

lai (Yorkshire x Pietrain) x Yorkshire của Lê Thanh Hải (1995) )[23]cho thấy,

Đại Bạch x Ỉ và từ đó tạo giống mới ĐBI ở giai đoạn tự giao (1/2 máu Đại

con lai đạt mức tăng trọng 537,04g/ngày, tiêu tốn thức ăn 3,51kg/kg tăng

bạch, 1/2 máu Ỉ) cho thấy: số con sơ sinh đạt 10,96 con/ổ, khối lượng sơ sinh

trọng và tỷ lệ nạc 56,23%. Việc sử dụng lợn đực lai (ngoại x ngoại) và lợn cái

0,95kg/con, cai sữa 60 ngày 10,66kg, nuôi vỗ béo đến 8 tháng đạt 85kg, tỷ lệ

lai (ngoại x ngoại) cũng được Lê Thanh Hải (1995) [23] nghiên cứu và cho

nạc 38,63%, tiêu tốn thức ăn 4,46 ĐVTA/kg tăng trọng.

thấy lợn lai D x (Y x L) đạt 567g/ngày, tiêu tốn 3,24kg/kg tăng trọng, tỷ lệ

Các kết quả nghiên cứu của Trần Đình Miên (1985)[31], Nguyễn Thiện

nạc 58%. Đồng thời nhiều tác giả cũng nghiên cứu hiệu quả kinh tế nuôi lợn

(1995) [48], Đinh Hồng Luận (1980) [29] đã khẳng định được lai kinh tế giữa

ngoại cho thấy lãi suất/ con đạt 288.000đ ở lợn lai 3 giống, 232.000đ ở lợn lai

lợn đực ngoại và nái nội cho con lai F1 có khả năng sinh trưởng tốt, tăng khối

2 giống và 208.000đ ở lợn thuần.

lượng 420-457 g/ngày (giống nội tăng 205-336 g/ngày), chi phí thức ăn giảm

Một số kết quả nghiên cứu còn cho biết, dùng lợn đực Đại bạch cho

từ 5,9-7,6 ĐVTA xuống còn 4,0-4,94 ĐVTA/kg tăng trọng, tỷ lệ nạc được cải

phối giống với lợn nái Móng Cái cho số con sơ sinh còn sống để lại nuôi, số

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

37

38

con còn sống đến 60 ngày tuổi tương ứng là: 10,7 và 9,69 con/lứa. Khối lượng

Trong năm 1970, Milovanov và các nhà nghiên cứu thụ tinh nhân tạo

sơ sinh/ ổ và 60 ngày/ ổ là: 7,17kg và 63,6kg và tỷ lệ nuôi sống đến cai sữa

cho lợn ở Liên Xô đã dẫn tinh cho 1.500.000 con lợn nái có kết quả bằng thụ

đạt 72,2%. Tuy nhiên các công thức lai trên chưa đáp ứng được nhu cầu ngày

tinh nhân tạo.

càng tăng của người tiêu dùng, nên trong các năm vừa qua các nhà khoa học

Smidt (1965) đã nghiên cứu sâu hơn về thụ tinh nhân tạo cho lợn, như

đã nghiên cứu cho lai tạo các giống lợn ngoại như công thức lai 3 máu, 4 máu

tuổi của đực giống dùng vào thụ tinh nhân tạo chỉ nên từ 1-5 tuổi. Mỗi tuần

đã tạo ra các tổ hợp có năng suất cao đáp ứng nhu cầu chăn nuôi lợn hướng

chỉ nên lấy tinh từ 2 đến 3 lần, bội số pha loãng tinh dịch phụ thuộc vào nồng

nạc hiện nay.

độ tinh dịch. Nhiệt độ bảo tồn tinh dịch từ 15-180C và cũng có thể làm lạnh

1.2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài

suống 5 đến 100C. Liều tinh dẫn một lần cho lợn nái từ 50 đến 100ml.

Năm 1907, Ivanov đã thụ tinh nhân tạo thành công trên nhiều loài gia

Từ những năm 1970 trở lại đây, công tác nghiên cứu và ứng dụng thụ

súc và chính ông là người đưa ra một số lý luận cơ bản đặt nền móng cho

tinh nhân tạo cho lợn đã được nghiên cứu sâu hơn, nhiều tác giả ở Anh, Pháp

ngành khoa học thụ tinh nhân tạo. Ông cho rằng quá trình thụ tinh là sự kết

đã nghiên cứu về sinh hoá học của tinh dịch, về sự chuyển động của tinh trùng,

hợp giữa tế bào sinh dục đực và tế bào sinh dục cái. Ông bác bỏ quan niệm

đặc biệt là việc nghiên cứu phương pháp bảo tồn tinh dịch ở nhiệt độ thấp bằng

chỉ có phản xạ tính dục mới có quá trình thụ tinh và cho rằng không cần chất

Nitơ lỏng - 1960C. Smidt lần đầu tiên đã dùng tinh dịch lợn được ướp lạnh ở

tiết của tuyến sinh dục phụ, tinh trùng vẫn có khả năng thụ thai (Nếu tinh

nhiệt độ - 1960C để dẫn tinh cho lợn nái và bước đầu thu được kết quả.

trùng đã thành thục). Ông còn cho rằng tinh trùng có thể bảo tồn và vận
chuyển đi xa. (Trích từ Nguyễn Thiện, Nguyễn Tấn Anh, 1993) [47].
Amantea năm 1914 đã dùng âm đạo giả để lấy tinh cho gia súc. Những

Các nước Đông Âu như Hungari, Tiệp Khắc, Đức, nhất là Liên Xô đã
coi biện pháp thụ tinh nhân tạo cho lợn là một khâu quan trọng để cải tạo
giống, thúc đẩy tiến bộ di truyền cho thế hệ sau.

năm gần đây ở nhiều nước đã nghiên cứu và ứng dụng thụ tinh cho bò, trâu, cừu.

Những chỉ tiêu mà công ty Clayton-Agri-Marketing, Inc (Mỹ) (Although

Từ năm 1930 Liên Xô là nước đầu tiên nghiên cứu thụ tinh nhân tạo cho lợn,

GC, 1997) [61] sử dụng để đánh giá tinh dịch lợn gồm có: sức hoạt động

Mokenzie (1931-1937) lần đầu tiên kiểm tra tinh dịch lợn. Năm 1932,

>70%, tổng số tinh trùng tiến thẳng > 15tỷ/ 1 lần xuất tinh, tỷ lệ tinh trùng kỳ

Milovanop đã nghiên cứu môi trường pha chế bảo tồn tinh dịch. Và chính ông là

hình < 20% là tinh dich của lợn đực được dùng trong thụ tinh nhân tạo.

người đầu tiên thành công trong việc nghiên cứu môi trường tổng hợp INRA.

Theo tài liệu của Nguyễn Thiện và Nguyễn Tấn Anh (1993) [47].

Ở châu Âu, Coronel (1953) Mauleon, Glower và Marin (1954), Glower

Trong nhiều thập kỷ qua trở lại đây, nhiều nước trên thế giới đã áp dụng thành

(1955), Milovanov (1957) nghiên cứu phương pháp kiểm tra tinh dịch lợn.

công nhiều tiến bộ kĩ thuật và đã mang lại những thay đổi rõ rệt về các tính

C.Polge (1956), Suidelis (Nam Tư) và Aamdal (Na Uy) năm 1957 cũng

trạng năng suất, góp phần nâng cao năng xuất và chất lượng thịt, tăng khối

nghiên cứu về phẩm chất tinh dịch lợn. Đặc biệt C.Polge, Aamdal đã dùng âm

lượng đạt 700 -900 g/ngày, tiêu tốn thức ăn/kg tăng khối lượng đạt từ: 2,3 -

đạo giả ngắn để lấy tinh dịch cho lợn.

2,6kg thức ăn, độ dày mỡ lưng từ 1-1,5 cm, tỷ lệ nạc từ 55-57%.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

39

40

Theo kết quả nghiên cứu một số tác giả ngoài nước thì khả năng sản
xuất của một số tổ hợp lai ở Mỹ cho thấy, đối với giống thuần L, Y, D và H

dùng nái F1 phối với lợn đực cuối cùng như H hoặc D để sản xuất ra lợn lai
thương phẩm ba máu:

thì không có ưu thế lai ở đời con, nhưng tỷ lệ thụ thai ở D và H cao, đạt tương

Đực H x cái F1 (LY) để sản xuất ra lợn thương phẩm [H (LY)]

đương nhau là 85,0%, trong khi đó Y, L đạt thấp hơn tương ứng 72 và 69%,

Đực D x cái F1 (LxY) để sản xuất ra lợn thương phẩm [D (LxY)].

độ dày mỡ lưng đạt cao nhất ở lợn L là 1,25cm và thấp nhất ở H (1,00cm),

Năng xuất sinh sản, phẩm chất thịt lợn phụ thuộc vào phẩm giống và các

tiêu tốn thức ăn đạt cao nhất ở lợn L là 3,4 kg và thấp hơn ở giống Y và D là

giống phối hợp với nhau, Bereskin Stele (1986) [62] cho biết, với công thức lai

(3,33 và 3,35), thấp nhất ở giống H (3,30kg).

thuận nghịch giữa 2 giống D và L, lợn lai có tốc độ tăng khối lượng nhanh hơn

Đối với tổ hợp lai 2 giống như (L x Y) và (D x Y) cho ưu thế lai ở đời

D hay L thuần, độ dày mỡ lưng của tổ hợp lai đực D với cái L thấp hơn so với

con là rất cao, với tỷ lệ thụ thai tương đương nhau là 72%, độ dày mỡ lưng

tổ hợp lai đực L với cái D. Stoikov và CS (1996) [73] thông báo kết quả về khả

cao đạt tương ứng là 1,25 và 1,22 cm. Tiêu tốn thức ăn cao ở L x Y là 3,31 kg

năng sinh sản của giống lợn L và Y có nguồn gốc khác nhau, đối với Y của

còn D x Y là 3,27 kg.

nước Anh số con đẻ ra là 9,7 con/ổ, Y của Thụy Điển 10,6 con/ổ, của Ba Lan

Đối với tổ hợp lai giữa 3 giống H x (Y x D), D x (H x Y) và Y x (D x H)
ưu thế lai ở đời con là tương đương nhau 85,7%, tỷ lệ thụ thai cao nhất ở Y x (D
x H) là 85% và thấp ở H x (Y x D) là 80%, dày mỡ lưng đạt cũng gần tương
đương nhau, ở H x (YxD) là 1,1cm; lợn Dx (H x Y) là 1,6 cm và Y x (D x H) là
1,19 cm; tiêu tốn thức ăn/ kg tăng khối lượng tương ứng ở các giống là 3,26;
3,27; 3,28kg.
Các nước có nền chăn nuôi phát triển như Mỹ và Canada...đã sử dụng
các tổ hợp lai kinh tế phức tạp từ các giống lợn cao sản như: L, Y, D. H. Các
nước này thường dùng lợn nái lai từ 2 giống lợn, sau đó cho phối giống với
lợn đực giống thứ 3 để sản xuất ra lợn thương phẩm.
Hiện nay Mỹ đã sử dụng "Hình tháp di truyền truyền thống" và mô
hình "Hình tháp di truyền cải tiến" để xây dựng hệ thống giống lợn. Đối với

mô hình hình tháp truyền thống ở đàn lợn cụ kỵ (GGP) thường là lợn nái
Yorkshire cho phối với lợn đực Yorkshire để sản xuất ra lợn Y thuần chủng ở
đàn ông bà. Lợn nái Y ở đàn ông bà (GP) được phối với lợn đực L để sản xuất
ra lợn bố mẹ (P) là F1 (LY). Để sản xuất ra lợn thương phẩm người ta thường
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



và của Anh là 9,8 con/ổ. Lợn Landrace của Bungari đẻ 10 con/ổ, của Bỉ là 8,5
con/ổ, (Pavlik, 1989) [68].
Về con lai giữa D và L cho thấy, tăng khối lượng trung bình 804
g/ngày, tiêu tốn thức ăn là 2kg/kg tăng khối lượng, tỷ lệ nạc/thân thịt xẻ là
51,86%, độ dày mỡ lưng là 2,23cm. Ở Anh, sau nhiều năm nghiên cứu công
ty PIC không những chỉ sử dụng nái lai mà còn sử dụng cả đực lai để tạo con
lai thương phẩm có 4 đến 5 giống.
Lai kinh tế ở một số nước Châu Âu như Liên Xô cũ, Hungari, Đức...
đã làm tăng số lượng lợn con sơ sinh trung bình/ổ là 12-16%, tỷ lệ nuôi sống
đến khi cai sữa cao hơn từ 10-15% so với lợn thuần, khả năng nuôi thịt tốt
hơn, giảm được thời gian vỗ béo từ 25-30 ngày khi đạt khối lượng giết mổ
100kg. Nhiều kết quả nghiên cứu của Winters và CTV (1978)[59] đã chứng
minh, lợn lai khác giống vượt lợn thuần chủng về số lợn con nuôi sống và vỗ
béo đến khi xuất chuồng, tiêu tốn thức ăn tăng khối lượng thấp hơn. Các tác
giả cũng nhận xét, lợn lai từ 2 giống có số con trung bình/ổ lúc sơ sinh cao
hơn 11,6%, giảm thời gian nuôi thịt là 17 ngày và tiết kiệm được 28 kg thức

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

41

42

ăn cho một đời lợn nuôi thịt đạt khối lượng 100 kg/con so với lợn nuôi thuần,

Chƣơng 2

lợn lai từ 3 giống có số con trung bình một ổ khi sơ sinh cao hơn 7,2% so với

ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

lợn lai 2 giống và cao hơn 19,6% so với lợn thuần. Từ đó tác giả đã đi đến kết
luận: Nhóm lợn lai có xu hướng đẻ nhiều con hơn, giảm được thời gian nuôi

2.1. Đối tƣợng và vật liệu nghiên cứu

thịt, tiêu tốn thức ăn thấp hơp so với nhóm lợn thuần.

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu

Như vậy, hầu hết các nước có nền chăn nuôi lợn phát triển trên thế giới
đều sử dụng những tổ hợp lai có nhiều giống lợn tham gia nên năng suất sinh

- Lợn đực: Đề tài được tiến hành nghiên cứu trên 12 con lợn đực
giống, trong đó:

sản và chất lượng thịt đã được nâng lên đáng kể. Đặc biệt Hoa Kỳ, Anh,

Lợn đực giống Landrace thuần (Ký hiệu: L):

04 con

Australia… đã sử dụng đực giống lai nên đã thu được những thành công lớn

Lợn đực giống lai (Landrace x Yorkshire) (Ký hiệu: LY):

04 con

đóng vai trò quyết định trong chăn nuôi lợn.

Lợn đực giống lai dòng L19 (Ký hiệu: L19):

04 con

Tất cả lợn đực giống đưa vào thí nghiệm đã được đảm bảo các yếu tố
như: đồng đều về tuổi và khối lượng, có chế độ dinh dưỡng, chăm sóc nuôi
dưỡng như nhau của một cán bộ kỹ thuật, một cán bộ kỹ thuật chuyên khai
thác và pha chế tinh dịch sau khi khai thác của lợn đực giống kiểm tra.
- Lợn nái: Lợn nái giống Móng Cái ở lứa đẻ thứ 4 - 5 cho phối giống
bằng tinh dịch của lợn đực giống kiểm tra: Sử dụng 12 lợn nái giống Móng
Cái cho mỗi nhóm lợn đực giống và tất cả lợn nái đưa vào thí nghiệm được
phối giống với lợn đực giống bằng thụ tinh nhân tạo.
- Lợn con: Chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu với tất cả đàn con lai
sinh ra từ các lợn đực giống kiểm tra khi đ ược phối giống với đàn nái giống
Móng Cái.
2.1.2. Vật liệu nghiên cứu
Môi trường được sử dụng để pha loãng và bảo tồn tinh dịch là môi
trường TH5 có công thức ở bảng sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên