LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VỀ NHÂN VẬT LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ LỚP 7 – TRUNG HỌC CƠ SỞ TỈNH THÁI BÌNH

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

BÙI THỊ THẢO

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VỀ NHÂN VẬT
LỊCH SỬ ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
LỚP 7 – TRUNG HỌC CƠ SỞ TỈNH THÁI BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC

HÀ NỘI, NĂM 2015


LỜI CẢM ƠN
Hoàn thành bản luận văn này, cho phép tơi được bày tỏ lịng biết ơn
chân thành và sâu sắc của mình tới:
Các thầy cơ giảng dạy khóa học, đặc biệt là các thầy cơ trong tổ bộ
mơn Lí luận và phương pháp dạy học lịch sử khoa Lịch sử trường Đại học Sư
phạm Hà Nội đã cho tôi một vốn tri thức quan trọng và thiết thực để tơi có đủ
điều kiện, cơ sở hồn thành luận văn tốt nghiệp.
Các thầy cô trong hội đồng phản biện đã quan tâm tới đề tài và có ý
kiến để bản luận văn được hồn thiện.
Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Tiến sĩ Nguyễn Mạnh
Hưởng, người thầy đã tận tình, nhiệt tâm, trực tiếp hướng dẫn, hết lòng động
viên và tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q trình tìm tịi, nghiên cứu
hồn chỉnh luận văn.
Hà Nội, tháng 7 năm 2015
Tác giả
Bùi Thị Thảo

CÁC CHỮ/ BẢNG/ HÌNH VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
1. Kí hiệu chữ viết tắt
Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

CB

Chủ biên

DHLS

Dạy học lịch sử

NCLS

Nghiên cứu lịch sử

Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch


NXB

Nhà xuất bản

GD

Giáo dục

SGK

Sách giáo khoa

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

HS

Học sinh

GV

Giáo viên

LSĐP

Lịch sử địa phương

LSDT

Lịch sử dân tộc

GS

Giáo sư

PGS

Phó giáo sư

TS

Tiến sĩ

2. Kí hiệu các bảng/ hình
STT
1

Nội dung bảng/ hình

Trang

Hình 1.1: Sơ đồ về con đường hình thành kiến thức LS cho HS
ở trường THPT

2

Bảng 1.2: Mức độ thường xuyên của hoạt động ngoại khóa lịch sử

3

Bảng 1.3 Nội dung và phương pháp thực hiện hoạt động ngoại khóa

4

Bảng 1.4 Những khó khăn khi tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS
trong DHLS

5

Bảng 2.1: Thống kê các nhân vật tiêu tiểu ở địa phương Thái Bình trong
chương trình lớp 7 - THCS

6

Bảng 2.2 Bảng hướng dẫn học sinh đọc sách và trao đổi đàm thoại

7

Bảng 2.3. Bảng tóm tắt về hoạt động ngoại khóa về nhân vật lịch sử địa
phương trong dạy học lịch sử lớp 7 – THCS tỉnh Thái Bình

Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch


8

Hình 2.1 Bảo tàng Thái Bình nơi học sinh tham quan ngoại khóa

9

Hình 2.2 Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu hiện vật trong bảo tàng

10

Hình 2.3 Học sinh tiến hành tự tham quan tại bảo tàng

11

Hình 2.4 Học sinh Bùi Tố Uyên lớp 7A3 và Nguyễn Thị Hà Trang lớp
7A4 vẽ chân dung nhà bác học Lê Qúy Đơn

12
13

Hình 2.5 Học sinh Bùi Dỗn Anh vẽ tướng qn Trần Lãm
Hình 2.6 Trị chơi: “Thi tài các đội”

MỤC LỤC

Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch


MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Mỗi một bộ môn có vai trị và vị trí riêng trong việc giáo dục học sinh
nhằm phát triển toàn diện người học để đáp ứng mục tiêu giáo dục hiện nay là
đào tạo thế hệ trẻ. Bộ mơn Lịch sử cũng có ưu thế đặc biệt trong việc giáo dục
người học. Chính vì vậy nhà văn Nga Tsec-nư-sep-xki đã viết : “Có thể
khơng biết, khơng cảm thấy say mê học tập mơn Tốn, tiếng Hy Lạp hoặc Latinh, hóa học; có thể khơng biết hàng nghìn khoa học khác nhưng dù sao đã
là người có giáo dục mà khơng u thích lịch sử thì chỉ có thể là một con
người phát triển khơng đầy đủ về trí tuệ” [77;9]. Câu nói trên thể hiện sự
quan tâm đặc biệt tới môn Lịch sử của nhà văn và đồng thời là của các nhà
giáo dục.
Chương trình lịch sử Việt Nam trong đó có nội dung được học tập ở lớp
7 trung học cơ sở phản ánh một giai đoạn quan trọng của lịch sử dân tộc – giai
đoạn từ thế kỉ X đến nửa đầu thế kỉ XIX có nhiều biến động to lớn về mọi mặt
với những sự kiện, biến cố lịch sử quan trọng, nhân vật lịch sử tiêu biểu mà
học sinh cần ghi nhớ và nắm vững. Các nhân vật này có một vị trí khơng thể
thiếu đối với những sự kiện và tiến trình lịch sử của dân tộc. Việc hiểu rõ và
hiểu đúng những kiến thức về nhân vật lịch sử đó cịn góp phần giáo dục tư
tưởng, tình cảm, đạo đức, lòng tự hào và định hướng cho các em có ý thức
trân trọng những cống hiến to lớn của các thế hệ đi trước.
Về thực tiễn dạy học hiện nay, giáo dục nói chung và DHLS nói riêng
cũng đã và đang được tiến hành đổi mới theo định hướng năng lực của người
học. Để giảng dạy tốt môn Lịch sử, ngồi sử dụng SGK, giáo viên cịn phải
cung cấp cho học sinh những nguồn tư liệu bên ngoài, giúp các em nhớ lâu,
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
1


hiểu sâu kiến thức, làm phong phú tri thức và tăng sự hấp dẫn cho bài giảng.

Một trong những nguồn tài liệu quan trọng đó chính là kiến thức về nhân vật
lịch sử. Với nguồn kiến thức này, giáo viên không chỉ giúp học sinh nắm
vững các kiến thức cơ bản của bài, ghi nhớ các sự kiện lịch sử một cách dễ
dàng, mà cịn giúp các em có những biểu tượng chân thực về sự kiện, hiện
tượng lịch sử, về mối quan hệ giữa các sự kiện với nhau, lịch sử hiện lên sống
động với những nhân vật cụ thể. Tuy nhiên, kết quả các kì thi tuyển sinh vào
Đại học, Cao đẳng những năm gần đây cho thấy khơng ít học sinh nhầm lẫn
giữa nhân vật lịch sử này với nhân vật lịch sử kia hoặc nhất là nhầm lẫn về
thời đại của các nhân vật lịch sử đó. Về phía giáo viên, nhiều thầy cơ chưa
cập nhật về kiến thức về nhân vật lịch sử, không biết hoặc không quan tâm
đến sự thay đổi của những quan điểm lịch sử mới. Bởi lẽ, khi học tập hoặc
giảng dạy lịch sử, giáo viên thường chỉ quan tâm đến vấn đề sự kiện - hiện
tượng đó diễn ra như thế nào và kết quả ra sao, ít khi nghĩ đến việc tìm hiểu
trong đó có những nhân vật lịch sử nào và đánh giá hiện nay với họ. Điều này
đã làm giảm đi giá trị giáo dục tư tưởng, tình cảm cho học sinh qua bài học
lịch sử. Chính vì vậy, để nâng cao chất lượng dạy học hiện nay cần có những
kiến thức lịch sử về nhân vật lịch sử và nhất là nhân vật lịch sử địa phương để
làm phong phú cho lịch sử của dân tộc. Bên cạnh đó, cùng với việc nghiên
cứu để đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy lịch sử, các nhà giáo dục
nói chung vào giáo dục lịch sử nói riêng cũng cần phải nghiên cứu tìm hiểu và
ứng dụng những phương pháp mới, nhằm nâng cao hiệu quả bài học lịch sử.
Trong đó, việc tiến hành tổ chức các hoạt động ngoại khóa tìm hiểu về nhân
vật địa phương trong DHLS đây là một yêu cầu cấp bách.
Thái Bình là vùng đất ven biển thuộc đồng bằng châu thổ sơng Hồng
nổi tiếng với khí hậu ơn hịa, đất đai phì nhiêu được mệnh danh là “bờ xơi
ruộng mật”. Tuy chỉ mới xuất hiện với tư cách là đơn vị hành chính cấp tỉnh
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch

2


vào thế kỉ XIX (năm 1890) nhưng đất và người nơi đây đã trải qua quá trình
hình thành và phát triển lâu dài gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước
của dân. Chính mảnh đất này bất kì thời nào cũng sản sinh ra những anh
hùng, danh nhân tiêu biểu với những đức tính tính cần cù, chăm chỉ, thông
minh hiếu học và tinh thần bất khuất, kiên cường của địa phương. Vì vậy,
việc tìm hiểu các nhân vật lịch sử địa phương Thái Bình trong dạy học LSVN
thơng qua hoạt động ngoại khóa khơng chỉ nhằm nâng cao hiệu quả DHLS ở
Thái Bình mà góp phần làm sáng tỏ những đóng góp của người dân Thái Bình
vào cơng cuộc dựng nước và giữ nước. Thơng qua đó, giúp các em có tình
cảm và có trách nhiệm với gia đình, quê hương và tiếp tục học tập cũng như
rèn luyện tốt hơn để lập thân, lập nghiệp và xây dựng quê hương giàu đẹp.
Với những lý do trên, chúng tơi chọn vấn đề “Tổ chức hoạt động ngoại
khóa về nhân vật lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử lớp 7 - Trung
học cơ sở tỉnh Thái Bình” làm đề tài luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục,
chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học môn Lịch sử.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1 Tài liệu nước ngoài
2.1.1 Tài liệu tâm lý học, giáo dục học
Ở các nước trên thế giới nhất là những quốc gia phát triển, việc nghiên
cứu về lịch sử địa phương diễn ra từ khá sớm.
Tác giả I.F. Kharlamốp trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của
HS như thế nào cho hiệu quả?”, Nxb Giáo dục, Hà Nội năm 1978 đã đưa ra
quan điểm của mình về việc làm thế nào để phát huy tính tích cực của học
sinh. Trong đó, tác giả cũng nhấn mạnh tới biện pháp ghi nhớ kiến thức một
cách sâu sắc thông qua việc nghiên cứu tài liệu học tập. Tác giả đã chỉ rõ việc
giáo viên giảng giải tài liệu là một điều, mặc dù rất quan trọng nhưng dù sao
Bùi Thị Thảo

sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
3


cũng là bậc thang đầu tiên của việc học tập bởi vì cho dù có trình bày súc tích
đến đâu đi chăng nữa, người giáo viên cũng không thể làm sáng tỏ ngay tức
khắc được mọi chi tiết muôn vẻ trong tài liệu học tập, chính vì điều này mà
giáo viên phải thường xuyên củng cố một cách dần dần, từ từ nhưng vững
chắc cho học sinh để học sinh nắm được kiến thức một cách sâu sắc và nhớ
kiến thức lâu bền. Ngồi ra tác giả cịn đề cập đến nhiều biện pháp khác nhau
như sử dụng sách giáo khoa trong giờ lên lớp và các tài liệu khác, vì theo tác
giả “sách, tài liệu học tập và tài liệu khoa học là nguồn vô tận các kiến thức
nhiều mặt, là phương tiện quan trọng để nhận thức thế giới xung quanh”. Sử
dụng sách giáo khoa là một cách hợp lý có tầm quan trọng vơ cùng đối với
việc hình thành kiến thức lịch sử cho học sinh. Thơng qua các phương pháp,
thủ thuật của người giáo viên để học sinh có thể phát huy tính tích cực của
mình trong bài học.
Tác phẩm “Giáo dục học” tập 1 của tác giả N.V Savin (Nxb giáo dục, Hà
Nội năm 1983), người dịch Nguyễn Đình Chỉnh cũng đã đưa ra những nghiên
cứu về giáo dục. Tác giả cũng nhấn mạnh đến bản chất, hiệu quả của q trình
dạy học. Trong đó, tác giả đã đề cập tới các bài học trong đó bên cạnh bài học
trong giờ lên lớp cịn chú ý đến bài học ngoài giờ lên lớp ở đây được hiểu là
những hoạt động ngoại khóa bên cạnh hoạt động nội khóa. Qua đó, chúng ta
thấy rằng để có bài học mang tính giáo dục cần có sự tham gia của các hoạt
động lên lớp khác nhau để đạt hiệu quả dạy học.
Cuốn “Các phương pháp dạy học hiệu quả” của tác giả Robert J.
Marzano, người dịch Nguyễn Hồng Vân, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội,
2013 cũng đã đưa ra quan điểm của mình về việc giáo dục (dạy – học) khơng

nên bó buộc trong một khn khổ nào tức không chỉ tiến hành trong lớp. Tác
giả đã phát biểu như sau: “Tơi kiên trì nói rằng các vấn đề giáo dục, phương
pháp giáo dục không thể hạn chế trong các vấn đề giảng dạy, lại càng không
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
4


thể để cho quá trình giáo dục chỉ thực hiện trên lớp học mà đáng ra phải là
trên mỗi mét vng của đất nước ta… Nghĩa là trong bất kì hồn cảnh nào
cũng khơng được quan niệm rằng cơng tác giáo dục chỉ được tiến hành trong
lớp” [47;18]
2.1.2 Tài liệu giáo dục lịch sử
Tác giả N.G. Đairi trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào?” (Nxb
Giáo dục, Hà Nội, 1973) do hai tác giả Đặng Bích Hà và Nguyễn Cao Lũy dịch). Tác
phẩm gồm ba phần là những yêu cầu quan trọng nhất của một giờ học lịch sử, khai
thác nội dung giờ học và tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh. Trong cơng trình
nghiên cứu này, tác giả cũng nêu rõ: hình thành kiến thức lịch sử cho học sinh cần
được thể hiện trên cả ba mặt: kiến thức; giáo dục; phát triển toàn diện học sinh. Bên
cạnh bài học nội khóa, tác giả đã đề cập tới một số nội dung cơ bản của bài học ngoại
khóa, khẳng định sự cần thiết phải có tính cụ thể, hình ảnh và chất lượng của sự kiện.
Ơng viết: “Tính cụ thể, tính hình ảnh là những sự kiện có giá trị lớn lao, chúng cho
phép hình dung lại quá khứ chỉ bằng những chi tiết cụ thể, dễ nhìn mới giúp hình
thành ở học sinh niềm tin vững chắc” [24; 26]. Từ đó, phát huy hoạt động nhận thức
tích cực của học sinh sự phát hiện ra những sự kiện lịch sử và của những quá trình
lịch sử là nhiệm vụ cơ bản của hoạt động tư duy độc lập của học sinh.
Trong tác phẩm “Tám đổi mới để trở thành người giáo viên giỏi” của tác
giả Giselle O. Martin – Kniep, Nxb giáo dục Việt Nam, 2011 cũng đã đưa ra

những yêu cầu đổi mới của giáo viên trong bài học để có thể trở thành giáo
viên giỏi. Thơng qua đó, mỗi một giáo viên có thể xây dựng chương trình
giảng dạy cho mình từ đó có thể vận dụng trong bài học nội khóa và cả bài
học ngoại khóa.
Tác giả Bernd Meier (Đức) thông qua bản dịch của Nguyễn Văn Cường
với tác phẩm “Lý luận dạy học hiện đại”, Nxb Đại học sư phạm, 2014 trên cơ
sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học đã có nghiên cứu sâu
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
5


sắc về dạy học hiện đại. Trên cơ sở của lý thuyết khoa học về việc dạy và học
tác giả đã đưa ra những quan điểm dạy học như dạy học phát triển kế thừa,
dạy học điển hình, dạy học giải quyết vấn đề, theo tình huống, dạy học theo
hành động, đóng vai…. từ đó hướng tới đánh giá và phát triển định hướng
năng lực cho người học.
Như vậy, qua việc nghiên cứu các tài liệu của tác giả nước ngồi, chúng
tơi rút ra một số kết luận sau:
Một là, các tác giả này đã đề cập tới tầm quan trọng của việc sử dụng
nhân vật lịch sử vào giảng dạy trong chương trình học ở trường phổ thơng.
Những nguồn tại liệu đó cần được sử dụng hiệu quả sẽ giúp học sinh hình
thành kiến thức, kĩ năng và thái độ đúng đắn phát huy tính tích cực, độc lập,
sáng tạo của người học.
Hai là, thông qua việc sử dụng tài liệu lịch sử nhân vật về lịch sử, các tác
giả cũng đưa ra một số phương pháp dạy học trong đó có hình thức tổ chức
ngoại khóa giúp các em có niềm say mê, hứng thú học tập.
Ba là, các nghiên cứu đó cũng để lại những bài học kinh nghiệm thực tiễn về

việc tổ chức hoạt động ngoại khóa ở địa phương về nhân vật lịch sử. Điều đó có ý
nghĩa hết sức to lớn trong việc hồn thành việc nghiên cứu của đề tài.
2.2 Tài liệu trong nước
2.2.1 Tài liệu tâm lý học, giáo dục học
Các nhà khoa học, tâm lý học, giáo dục học trong nước cũng đã đề cập
tới những vấn đề này trong nhiều cơng trình nghiên cứu (Trong giáo dục học
gọi là bài lên lớp).
Cuốn “Giáo dục học đại cương” tập 2 của Hà Thế Ngữ - Đặng Vũ Hoạt,
Nxb giáo dục, 1987 thông qua hai phần và 10 chương cũng đã dày công
nghiên cứu trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề chung của giáo dục học đã
phân tích sâu sắc lý luận dạy học thơng qua q trình dạy học, các nguyên tắc
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
6


dạy học, nội dung, phương pháp dạy học cũng như các hình thức tổ chức dạy
học. Tác giả đã phân tích sâu về bản chất của q trình dạy học, tác giả cho
rằng “chỉ có thể tìm thấy bản chất của quá trình dạy học trong mối quan hệ
giữa học sinh và tài liệu học tập, ở hoạt động nhận thức của bản thân học
sinh” [tr156] thơng qua đó đưa ra những ý kiến về dạy học ngoại khóa.
Tác giả Thái Duy Tuyên trong cuốn “Những vấn đề cơ bản giáo dục học
hiện đại”, Nxb Giáo dục, 1998 cũng nghiên cứu về vấn đề của giáo dục học
trong các nhà trường hiện nay thông qua ba phần như những vấn đề chung,
những vấn đề dạy học và những vấn đề cấp thiết của giáo dục học hiện đại.
Trong chương 10, 14, tác giả cũng đã đề cập tới vấn đề phương pháp dạy học
ở trường phổ thông, phương pháp giáo dục trong đó có nhấn mạnh đến nhóm
phương pháp sử dụng ngơn ngữ, nhóm phương pháp dạy học trực quan, nhóm

phương pháp dạy học thực hành và kiểm tra đánh giá. Tuy nhiên, tác giả cũng
nhấn mạnh “Phương pháp dạy học rất đa dạng được phân thành bốn nhóm.
Mỗi phương pháp đều có những ưu điểm, nhược điểm, có chỗ mạnh, chỗ yếu
và khơng có phương pháp nào là vạn năng” [tr210].
“Dạy học hiện đại – lý luận, biện pháp, kĩ thuật” của tác giả Đặng Thành
Hưng, Nxb Đại học Quốc Gia, Hà Nội, 2002 nghiên cứu vấn đề dạy học hiện
đại thông qua ba phần những vấn đề lý luận; biện pháp và ứng dụng; kĩ thuật
dạy học vi mô. Đặc biệt tác giả đã nhấn mạnh những vấn đề nhằm hình thành
kiến thức cho học sinh ở trường phổ thơng ví dụ như dạy học nêu vấn đề, hay
vấn đề tích cực hóa và biện pháp tích cực hóa học tập, câu hỏi và các kỷ thuật
sử dụng câu hỏi trong giờ học để phát huy tính tích cực của học sinh, giúp
hình thành và khắc sâu kiến thức. Bên cạnh đó, thơng qua các kĩ thuật dạy học
như sử dụng câu hỏi, hành vi ứng xử với học sinh, kĩ thuật khai thác và sử
dụng thiết bị dạy học, ghép nhóm hay có thể áp dụng các trò chơi tạo hứng
thú học tập đối với học sinh. Tác giả cũng đã đưa ra được những biện pháp
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
7


tích cực hóa cho học sinh “Biện pháp tích cực hóa học tập là kiểu biện pháp
dạy học hướng vào người học, dựa và người học, kinh nghiệm và hoạt động
của chính họ để tập trung tác động vào quá trình học tập nhằm hình thành và
phát triển hoạt động học tập, làm cho người học trở thành chủ thể tự giác của
q trình đó” [tr.209]
“Giáo dục học”, tập 1, 2 của tác giả Trần Thị Tuyết Oanh chủ biên, Nxb
Đại học sư phạm Hà Nội, 2009 đã nghiên cứu những vấn đề chung của giáo
dục học. Trên cơ sở đó, nhóm tác giả cũng tìm ra bản chất và các quan hệ có

tính quy luật của q trình hình thành con người như một nhân cách trên cơ
sở đó thiết kế mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức quá trình
giáo dục nhằm đạt tới những kết quả tối ưu trong quá trình giáo dục.
Tác giả Phạm Viết Vượng với tác phẩm “Giáo dục học”, Nxb Đại học sư
phạm, Hà Nôi gồm 4 phần: những vấn đề chung của giáo dục học, lý luận dạy
học, lý luận giáo dục và quản lý trường học. Thông qua cơng trình này, tác giả
bên cạnh hệ thống lý thuyết cơ bản đã đưa ra những chủ đề thảo luận, bài tập
thực hành nhằm hình thành kĩ năng thực hành cho người học nhằm phát huy
tính tích cực cho người học.
Giáo sư Hồ Ngọc Đại trong cuốn “Bài học là gì?” Nxb giáo dục 2010 đã
phân tích ngun tắc của lý luận dạy học hiện đại, cơ chế hình thành khái
niệm, giải quyết vấn đề bài học, tổ chức bài học và tiến trình bài học… Về
định nghĩa bài học, tác giả cho rằng bài học là một quá trình thầy tổ chức cho
trò hoạt động để lĩnh hội một kinh nghiệm và kỹ năng kỹ xảo tương xứng với
nó, trong một thời gian xác định ở một trình độ nhất định.
2.2.2 Tài liệu giáo dục lịch sử
“Phương pháp giảng dạy lịch sử”, tập 1, Nxb Giáo dục, 1966 của Phan
Ngọc Liên, Trần Văn Trị thông qua việc nghiên cứu về phương pháp giảng
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
8


dạy lịch sử, tác giả đã khẳng định vai trò quan trọng của hoạt động ngoại khóa
và nó có tác dụng to lớn đối với việc dạy học bộ môn lịch sử ở trường phổ
thơng. Thơng qua đó, các tác giả cũng đề ra các hình thức tổ chức, cách thức
tiến hành ngoại khóa để mang lại hiệu quả cao nhất nhằm nâng cao chất lượng
dạy học bộ môn lịch sử hiện nay.

Cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử”, tập 1, 2 Nxb Đại học sư phạm Hà
Nội, 2002 do Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Cơi biên soạn đề
cập đến các vấn đề phương pháp dạy học sâu hơn và đã dành 2 chương trình bày
về hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử và nêu lên tầm quan trọng của
việc tổ chức hoạt động ngoại khóa về danh nhân lịch sử cho học sinh.
Tác phẩm “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử” Nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội, 2002 do Phan Ngọc Liên chủ biên cho rằng các hoạt
động ngoại khóa như dạ hội lịch sử, xây dựng phịng học bộ mơn, phòng
truyền thống của trường, trò chơi, đố vui lịch sử, triển lãm, báo tường nhân
các ngày lễ lớn tham quan di tích… các hình thức này rèn luyện kỹ năng thực
hành bộ môn, nâng cao kiến thức, tư tưởng trong học lịch sử.
Hội giáo dục lịch sử Việt Nam với cuốn “Đổi mới việc dạy học lịch sử
lấy “học sinh làm trung tâm””, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, năm 1996 đã
tập hợp những bài báo cáo gửi tới hội thảo. Các tác giả đã nhấn mạnh đến vai
trò của người học, phát huy năng lực tư duy và đề ra những biện pháp đổi mới
các phương pháp khi tiến hành các bài học lịch sử hiện nay ở trường phổ
thơng trong cả bài học. Theo đó, tác giả cũng nhấn mạnh đến các loại bài học
“hoạt động dạy, học tiến hành theo tiết học, trong đó giáo viên trực tiếp tổ
chức, điều khiển lãnh đạo hoạt động nhận thức của học sinh của lớp, đồng
thời cũng chú ý tới các đặc điểm riêng của từng học sinh” [34;47]
Thông qua tác bài viết “Thiết kế bài học lịch sử ở trường phổ thông theo
tinh thần đổi mới” của tác giả Nguyễn Thị Cơi đăng trên Tạp chí giáo dục số 221
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
9


(kì 1 tháng 9 - 2009) đã nghiên cứu và đưa ra những hướng dẫn về thiết kế bài

học lịch sử rất sâu sắc. Tác giả đã đưa ra bản chất, nội dung hướng dẫn thiết kế
và hình thức thiết kế bài học theo định hướng đổi mới giúp nhà nghiên cứu và
giáo viên hiểu thêm về vấn đề này. Theo tác giả, “muốn nâng cao chất lượng dạy
học bộ môn cần nâng cao hiệu quả từng bài học lịch sử bên cạnh tổ chức tốt
kiểm tra đánh giá và tăng cường các hoạt động ngoài lớp”.
Trong cuốn “Con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở
trường phổ thông”, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội, 2013 của GS.TS Nguyễn
Thị Cơi đi sâu vào phân tích bản chất của quá trình dạy học lịch sử từ đó hình
thành các con đường và biện pháp hình thành kiến thức lịch sử cho học sinh.
Thông qua những kiến thức lý luận, tác giả đã đưa ra những bài học lịch sử sinh
động vận dụng cụ thể trong thực tiễn dạy học hiện nay. Theo cơng trình nghiên
cứu này, để nâng cao hiệu quả môn học cần nâng cao bài học lịch sử. Ở phần II
tác giả đã đi sâu nghiên cứu bài học lịch sử trong thực tiễn ở trường phổ thơng.
Trong đó, bên cạnh bài học lịch sử trên lớp cịn có bài học lịch sử tại thực địa,
nhà bảo tàng, nhà truyền thống. Tác giả đã nhấn mạnh “Trong DHLS, cũng như
bộ môn khác ở nhà trường phổ thơng, ngồi việc tiến hành bài học nội khóa –
hình thức dạy học cơ bản, cịn có các hoạt động ngoại khóa”.
Trong cuốn “ Hệ thống thao tác sư phạm trong dạy học lịch sử ở trường
Trung học phổ thông” của tác giả Kiều Thế Hưng cũng đã nhấn mạnh: cần
hiểu rằng các hoạt động ngoại khóa nằm trong chương trình được quy định
chứ khơng phải là việc làm tùy tiện. Ngoại khóa khơng chỉ làm cho học sinh
hiểu sâu sắc hơn kiến thức đã học mà còn giúp vận dụng những kiến thức thu
được trong nhà trường vào cuộc sống. Tuy nhiên, đây là cơng việc địi hỏi
lịng nhiệt tình và khả năng hoạt động sáng tạo của đông đảo giáo viên đang
quan tâm đến vấn đề mang đặc trưng nghề nghiệp này.

Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch

10


Trong cuốn “Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954 giảng dạy và
học tập trong nhà trường phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Côi (chủ biên)
cùng các Thầy/cô giáo bộ mơn Lí luận và phương pháp dạy học môn Lịch sử khoa Lịch sử - Trường ĐHSP Hà Nội đã đưa ra nội dung, cách thức tổ chức
hoạt động dạy học về cuộc tiến công chiến lược Đông – Xuân ở trên lớp cũng
như ngoài lớp. Đồng thời, các tác giả cũng sưu tầm và cung cấp những tư liệu,
mẩu chuyện về nhân vật, sự kiện nhằm phục vụ cho hoạt động dạy, học của cả
GV và HS.
Tác phẩm “Phát triển kĩ năng tự học lịch sử cho học sinh” của tác giả
Nguyễn Thị Thế Bình, Nxb Đại học sư phạm, 2014 đã đề cập một cách có
hệ thống, tồn diện nhiều vấn đề có liên quan đến dạy học lịch sử và hình
thành năng lực tự học của học sinh trong các bài học lịch sử. Tác giả cho
rằng “mục tiêu dạy học hiện nay của chúng ta không đặt trọng tâm vào việc
giúp học sinh tiếp thu kiến thức mà phải làm cho quá trình học của học sinh
trở thành quá trình chủ động học tập, tiến dần lên quá trình tự nghiên cứu
độc lập (tự học)” [tr.218]
Cuối cùng, phải nói tới các luận án Tiến sĩ, luận văn Thạc sĩ và khóa
luận tốt nghiệp của sinh viên Khoa Lịch sử - Trường ĐHSP Hà Nội những
năm trở lại đây:
Luận án tiến sĩ “Sử dụng tài liệu lịch sử địa phương trong dạy học lịch
sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1975 ở trường THPT Thừa Thiên Huế” của tác
giả Nguyễn Thành Nhân, Hà Nội, 2007, tác giả cũng đã có những nghiên cứu
lý luận cũng như thực tiễn về vấn đề sử dụng tài liệu lịch sử địa phương để
dạy học. Trên cơ sở khái quát những biện pháp sử dụng tài liệu lịch sử địa
phương trong dạy học lịch sử, tác giả cũng đưa ra những biện pháp để sử
dụng tài liệu địa phương trong các hoạt động ngoại khóa. Có thể kể đến như:
sử dụng tài liệu lịch sử địa phương để tổ chức trò chơi lịch sử, tiến hành dạ
Bùi Thị Thảo

sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
11


hội lịch sử, tham quan di tích lịch sử văn hóa, kể chuyện, nói chuyện, đọc
sách lịch sử, sưu tầm, nghiên cứu lịch sử địa phương trong các bài học nội
khóa hoặc các tiết ngoại khóa theo quy định của chương trình. Từ những biện
pháp đề xuất, tác giả tiến hành kiểm chứng tại các trường ở Thừa Thiên Huế
đã giúp cho GV ở các trường phổ thông trong cả nước có những gợi ý để áp
dụng vào dạy học lịch sử hiện nay.
Khóa luận tốt nghiệp của Nguyễn Thị Lý (2003) “Tổ chức hoạt động
ngoại khóa về danh nhân văn hóa Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm cho học
sinh lớp 11 – THPT ở Vĩnh Bảo Hải Phịng” , Khóa luận tốt nghiệp,
ĐHSPHN.
Luận văn thạc sĩ của Trần Thị Nhung (2005) “ Một số biện pháp giảng
dạy nhân vật trong bộ môn lịch sử Việt Nam giai đoạn 1858 - 1930 ở trường
phổ thơng”
Khóa luận tốt nghiệp đại học của Nguyễn Thị Thanh “ Tổ chức hoạt
động ngoại khóa về truyền thống công nhân vùng mỏ cho học sinh lớp 12
THPT ở Quảng Ninh” (2004).
Luận văn thạc sĩ của Vũ Đặng Hà Bình “Một số biện pháp phát huy tính tích
cực của HS trong DH các bài LSĐP ở trường THPT tỉnh Ninh Bình”, Luận văn
Thạc sĩ khoa học giáo dục, Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội, 2009.
Luận văn thạc sĩ của Hoàng Thị Hoài Thu (2013), “Sử dụng tài liệu lịch sử
địa phương theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử
Việt Nam (1945 - 1954) ở trường THPT tỉnh Lạng Sơn (chương trình chuẩn)”.
Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Tỉnh (2013), Tổ chức hoạt động ngoại
khóa về Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho học sinh trong dạy học lịch sử ở

trường THPT, Luận văn tốt nghiệp, ĐHSP Hà Nội.
Có thể nói rằng, việc tiến hành sử dụng nội dung về lịch sử địa phương ở
trong nước đa dạng nhất là theo quan điểm đổi mới hiện nay đó là tiếp cận đổi
mới giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực người học và dạy học theo chủ đề
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
12


đang được quan tâm. Với tinh thần học hỏi, tiếp thu kết quả nghiên cứu của
những người đi trước, toàn bộ cơng trình, sách, báo, khóa luận tốt nghiệp của
sinh viên, Luận văn Thạc sĩ… nêu trên đã trở những gợi mở quý báu cho
chúng tôi đi sâu nghiên cứu và thực hiện đề tài này.
Từ việc tìm hiểu trên đã đặt ra nhiều vấn đề mà trong phạm vi của đề tài
chúng tôi cần phải giải quyết như:
Thứ nhất, tiếp thu và phát triển những cơng trình nghiên cứu của việc sử
dụng tài liệu về nhân vật lịch sử để tổ chức hoạt động ngoại khóa cho học
sinh. Luận văn kế thừa các vấn đề lý luận của việc tổ chức hoạt động ngoại
khóa cho học sinh về nhân vật lịch sử địa phương. Từ khái niệm đến vai trị, ý
nghĩa của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa đến đến các hình thức tổ chức
điều này giúp chúng tơi đi sâu tìm hiểu và đề xuất những biện pháp phù hợp
để tổ chức hoạt động ngoại khóa lịch sử.
Thứ hai, nghiên cứu chương trình SGK lịch sử lớp 7 – THCS, xác định
những nhân vật lịch sử địa phương Thái Bình tiêu biểu để tổ chức các hoạt
động ngoại khóa. Đồng thời đề xuất những biện pháp thực hiện với những
phương pháp dạy học hiện đại, tích cực.
Thứ ba, tiến hành khảo sát và thực nghiệm sư phạm để khảo sát và kiểm
chứng tính khả thi của đề tài.

3. Mục đích, nhiệm vụ của đề tài
3.1 Mục đích
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức hoạt động
ngoại khóa về nhân vật lịch sử trong dạy học lịch sử, luận văn chú ý đề cập
đến nội dung nhân vật lịch sử địa phương thông qua hoạt động ngoại khóa.
Bên cạnh đó, đề xuất các biện pháp sử dụng để tổ chức hoạt động đó hiệu
quả trong dạy học LSVN trong chương trình Lịch sử lớp 7 – THCS tỉnh
Thái Bình.
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
13


3.2 Nhiệm vụ
Từ mục đích đặt ra, địi hỏi đề tài phải giải quyết các nhiệm vụ sau:
- Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa về
nhân vật lịch sử trong DHLS Việt Nam nói chung và lịch sử địa phương nói
riêng ở các trường trên địa bàn tỉnh Thái Bình.
- Tìm hiểu nội dung chương trình LSVN và xác định những nội dung về
nhân vật lịch sử cần khai thác để DHLS Việt Nam trong chương trình lớp 7 –
THCS.
- Đề xuất những biện pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa về nhân vật địa
phương trong DHLSVN lớp 7 - THCS tỉnh Thái Bình.
- Thực nghiệm sư phạm làm cơ sở thực tiễn của đề tài và khẳng định tính
khả thi thơng qua việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa tại địa phương.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quá trình tổ chức hoạt động ngoại

khóa về nhân vật lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 7 THCS tỉnh Thái Bình.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nội dung: Việc tổ chức hoạt động ngoại khóa cho HS bao gồm
nhiều nội dung như về địa danh lịch sử, sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử... khá
đa dạng và phong phú. Tuy nhiên, do trình độ nhận thức của tác giả còn hạn
chế nên bước đầu nghiên cứu về một số nhân vật tiêu biểu ở Thái Bình khi
dạy học LSDT lớp 7 chương trình THCS trong bài học ngoại khóa.
Phạm vi khơng gian: Tác giả tiến hành điều tra nghiên cứu thực tiễn tại
địa phương Thái Bình và thực nghiệm sư phạm tại trường THCS Phạm Huy
Quang (tại thị trấn Đơng Hưng – Thái Bình)
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
14


5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1 Phương pháp luận
Đề tài này dựa vào cơ sở lí luận của các tác gia kinh điển của chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các văn kiện, tài liệu của Đảng và Nhà
nước về công tác giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ.
Ngồi ra, đề tài cịn dựa trên cơ sở lí luận về Phương pháp dạy học lịch sử,
Giáo dục học, Tâm lí học của các nhà khoa học giáo dục… có liên quan.
5.2 Phương pháp nghiên cứu
* Nghiên cứu lý thuyết
Tác giả nghiên cứu thông qua các tài liệu về giáo dục học, giáo dục lịch
sử, tâm lý học, các văn kiện và tài liệu của Đảng, Nhà nước, của Bộ giáo dục
– đào tạo.
Sử dụng nội dung chương trình sách giáo khoa lịch sử THCS, các tài liệu

về LSĐP tỉnh Thái Bình và những tài liệu liên quan đến nội dung cần đề tài
cần khai thác để tương ứng với việc giảng dạy LSDT.
* Nghiên cứu thực tiễn
Sử dụng phương pháp điều tra, dự giờ, phỏng vấn, kiểm tra đánh giá học
sinh để có cơ sở kết luận chính xác về thực trạng việc tổ chức hoạt động ngoại
khóa về nhân vật lịch sử tại địa phương.
* Sử dụng toán học thống kê
Trên cơ sở lập bảng tính và so sánh lớp đối chứng với lớp thực nghiệm
để chúng tôi đánh giá được hiệu quả của các PPDH đã đề xuất.
* Thực nghiệm sư phạm
Sử dụng phương pháp quan sát và thực nghiệm sư phạm: tổ chức thực
nghiệm sư phạm dưới hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa tại trường
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
15


THCS Phạm Huy Quang. Điều tra, khảo sát sự nhận thức, thái độ của học
sinh sau khi tiến hành tổ chức hoạt động ngoại khóa để khẳng định kết quả
thực tiễn của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa lịch sử ở trường THCS.
6. Ý nghĩa của đề tài
6.1 Ý nghĩa khoa học
Hoàn thành việc nghiên cứu của đề tài góp phần làm phong phú lý luận
dạy học bộ mơn về việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa nói chung và về
nhân vật trong dạy học LSDT ở trường THCS nói riêng.
6.2 Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận văn giúp bản thân tác giả có kiến thức và tổ
chức cũng như tổ chức hoạt động tốt hơn về nhân vật lịch sử địa phương trong

DHLS. Bên cạnh đó, đây cịn có thể là tài liệu tham khảo cho các giáo viên
giảng dạy bộ môn lịch sử cả nước nói chung và trên địa bàn các trường THCS
tỉnh Thái Bình nói riêng vận dụng góp phần nâng cao chất lượng bộ môn và
đáp ứng yêu cầu mục tiêu giáo dục đào tạo thế hệ trẻ.
7. Đóng góp của đề tài
- Đề tài tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của việc tổ chức hoạt động
ngoại khóa cho học sinh về nhân vật địa phương trong DHLS nói chung và ở
tỉnh Thái Bình nói riêng.
- Thơng qua những nội dung cụ thể, tác giả đề xuất những biện pháp tổ
chức hoạt động ngoại khóa về nhân vật địa phương trong DHLS ở tỉnh Thái
Bình.
8. Giả thuyết khoa học của đề tài
Có thể góp phần nâng cao chất lượng bộ môn trong DHLSVN ở trường
THCS trên địa bàn tỉnh Thái Bình thơng qua những biện pháp mà luận văn đề
xuất phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường và khả năng nhận thức của
học sinh.
9. Cấu trúc của luận văn
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
16


Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận văn
gồm 2 chương với nội dung như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động ngoại
khóa về nhân vật lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử ở trường THCS
Chương 2: Phương pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa về nhân vật
lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử lớp 7 - THCS tỉnh Thái Bình.

Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
17


NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ
CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VỀ NHÂN VẬT LỊCH SỬ
ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG THCS
1.1 Cơ sở lý luận và xuất phát của đề tài
1.1.1 Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản sử dụng trong đề tài
• Hoạt động ngoại khóa
Về cụm từ “ngoại khóa”, có khá nhiều định nghĩa khác nhau. Theo Đại
từ điển Tiếng Việt (1998) của Nguyễn Như Ý (chủ biên): “Ngoại” có nghĩa là
bên ngồi khoảng thời gian hoặc khơng gian khơng có hạn định. Đây có thể
hiểu là mơn học hoặc hoạt động giáo dục ngồi giờ, ngồi chương trình chính
thức, nhưng vẫn có mối quan hệ với “nội khóa”.
Chúng ta có thể hiểu ngoại khóa là hoạt động giáo dục nằm ngồi
chương trình chính thức nhằm bổ sung cho chương trình chính thức và thường
được tiến hành bên ngồi lớp học.
•Tổ chức hoạt động ngoại khóa
“Tổ chức” theo từ điển tiếng Việt, năm 2002 của Hoàng Phê thì đây là
“những gì cần thiết để tiến hành một hoạt động nào đó nhằm có hiệu quả tốt
nhất”
Hiểu theo nghĩa chung thì “tổ chức” là sự tập hợp, sắp xếp một nhóm
người cùng thực hiện một nhiệm vụ chung để đạt được mục đích đã đề ra.

Cịn “hoạt động” là những việc làm có quan hệ chặt chẽ với nhau nhằm
một mục đích nào đó nhất định trong đời sống xã hội.
Trước hết, “Tổ chức hoạt động ngoại khóa” được hiểu là những hoạt
động ngoài giờ học trên lớp. Nó khơng diễn ra riêng lẻ mà có mối quan hệ
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
18


mật thiết với giờ học trên lớp. Đó là sự vận dụng học đi đôi với hành trong
dạy học hiện nay. Đây được coi là hình thức hoạt động nằm ngồi chương
trình học chính khóa, kết hợp với các hoạt động trong nhà trường như đố vui,
thi triển lãm, dạ hội… Nó cũng góp phần quan trọng vào việc đáp ứng mục
tiêu về giáo dục, giáo dưỡng và phát triển tồn diện học sinh. Đây được coi là
hình thức hoạt động ngồi chương trình học nhưng lại gắn với thực tế xã hội
cao.
•Nhân vật lịch sử địa phương
Các quan niệm về “địa phương” và “lịch sử địa phương” cũng có nhiều ý
kiến khác nhau.
Theo từ Đại từ điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên thì “Địa
phương là những khu vực, vùng được phân ra từ một tổ chức cao nhất là trung
ương” [97;630].
Nhà nghiên cứu Nguyễn Cảnh Minh cũng nêu định nghĩa về địa phương
là những đơn vị hành chính quốc gia. Đây là vùng đất hay khu vực được hình
thành trong lịch sử có ranh giới tự nhiên hoặc địa giới hành chính. [64;9].
Tác giả Hồng Phê cho rằng “địa phương là những vùng, khu vực trong
quan hệ với những vùng và khu vực khác trong nước” [96;321].
Có nhiều ý kiến về địa phương khác nhau nhưng các tác giả đều cho rằng

đây là một vùng đất nhất định nằm trong lãnh thổ quốc gia để phân biệt vùng
đất này với vùng đất khác.
Như vậy, từ khái niệm địa phương chúng ta có thể hiểu lịch sử địa là lịch
sử của một vùng đất nhất định nằm trong lãnh thổ quốc gia để phân biệt vùng
đất này với vùng đất khác.
Về khái niệm “Nhân vật lịch sử”, theo từ điển thuật ngữ lịch sử phổ
thơng thì nhân vật lịch sử là “người có vai trị nhất định trong một sự kiện lịch
sử, trong một thời kì lịch sử ” [58].
“Nhân vật lịch sử” do Hoàng Phê chủ biên thì “nhân vật” có hai nghĩa:
nghĩa thứ nhất là đối tượng, là con người được miêu tả và thể hiện trong tác
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
19


phẩm văn học nghệ thuật, nghĩa thứ hai là nhân vật quan trọng, có tiếng tăm
trong xã hội. Theo nghĩa nào thì nhân vật lịch sử đều chỉ con người có vai trị
nhất định trong xã hội.
Nhân vật lịch sử chính là con người trong q khứ, có vai trị quan trọng
gắn liền với sự kiện lịch sử nhất định.
Theo đó, chúng ta có thể hiểu nhân vật lịch sử địa phương là người có
vai trị và đóng góp quan trọng trong sự kiện lịch sử hoặc thời kì lịch sử tại
một vùng đất nằm trong lãnh thổ quốc gia (một vùng miền hay một đơn vị
hành chính như tỉnh, huyện, quận, phường, xã, làng, thôn, bản)
1.1.2 Mục tiêu bộ mơn Lịch sử
Mục tiêu của bộ mơn Lịch sử nói riêng và các bộ mơn khác ở trường
THCS nói riêng đều được xây dựng trên cơ sở lý luận và thực tiễn, nhằm cụ
thể hóa mục tiêu giáo dục nói chung của Đảng và nhà nước ta. Nó thể hiện

thơng qua chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng, nội dung của mơn học và tình hình
nhiệm vụ cụ thể của đất nước trong hồn cảnh, điều kiện lịch sử cụ thể.
Cơng cuộc đổi mới đất nước hiện nay đòi hỏi giáo dục phổ thông phải
đào tạo những con người phát triển tồn diện, phục vụ sự nghiệp cơng nghiệp
hóa hiện đại hóa. Mỗi mơn học ở nhà trường phổ thơng với đặc trưng của
mình đều phải góp phần vào đào tạo thế hệ trẻ, trong đó có lịch sử. Những
kiến thức lịch sử thế giới, lịch sử dân tộc từ xưa cho đến nay có tác dụng
khơng chỉ đến trí tuệ mà cả trái tim của học sinh. Con người thực, công việc
thực cuả quá khứ sẽ gợi dậy trong học sinh những tư tưởng, tình cảm đúng
đắn, mà những tư tưởng, tình cảm này là hành trang vơ giá cho thế hệ trong
điều kiện mở cửa, hội nhập với thế giới. Song muốn phát huy tốt chức năng,
nhiệm vụ của bộ môn trong việc giáo dục học sinh phải nhấn mạnh đến quá
trình dạy học.
Từ mục tiêu chung của Giáo dục – Đào tạo, mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở
trường phổ thông được xác định như sau “Giúp cho học sinh có được những
kiến thức cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới; góp phần hình
thành ở học sinh thế giới khách quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương,
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
20


đất nước, truyền thống dân tộc, cách mạng, bồi dưỡng các năng lực tư duy, hành
động, có thái độ ứng xử đúng đắn trong đời sống xã hội” [8;5].
1.1.3. Đặc trưng của việc dạy học lịch sử ở trường phổ thơng
Để có thể có những phương pháp dạy học hiểu quả góp phần phát huy tính
tích cực của học sinh theo tinh thần đổi mới hiện nay, việc cần thiết là chúng ta
cần nắm vững những đặc trưng, chức năng và nhiệm vụ cụ thể của từng bộ mơn

trong đó có bộ mơn lịch sử.
Trong dạy học nói chung và dạy học lịch sử nói riêng là một q trình phức
tạp, mang tính đặc thù và có các đặc điểm chủ yếu như tính gián tiếp, tính lãnh
đạo và tính giáo dục. Trong đó, tính gián tiếp được hiểu là q trình dạy học của
thầy - trị thơng qua đối tượng và phương thức của nhận thức chủ yếu là kiến thức
đã được khoa học cơ bản cơng nhận. Tính lãnh đạo (được hướng dẫn): trong quá
trình nhận thức HS khơng thể tự mình lĩnh hội kiến thức nếu khơng có sự tổ chức,
điều khiển của GV được. Tính giáo dục: trong quá trình nhận thức, HS tiếp thu và
lĩnh hội sự giáo dục từ giáo viên để hoàn thiện bản thân theo yêu cầu của xã hội
hiện nay và theo quan điểm và đường lối của Đảng và Nhà nước đề ra.
Quá trình dạy học lịch sử là quá trình sư phạm phức tạp trong đó có sự
thống nhất giữa hoạt động dạy, học động học, giữa vai trò tổ chức, hướng dẫn
của người thầy với tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học nhằm thực
hiện mục tiêu, nơi dung theo quy định của chương trình. Như vậy q trình
dạy học khơng phải chỉ có sự tham gia hoạt động cả thầy và trị mà cịn có sự
tham gia của các nhân tố khác đến quá trình này: mục tiêu dạy học, nội dung,
phương pháp, môi trường dạy học, phương tiện dạy học, kiểm tra, đánh giá.
Tuy nhiên hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trị có tác động và
ảnh hưởng lẫn nhau. Đây là quá trình giáo viên hướng dẫn, điều khiển, tổ
chức học sinh nhận thức các sự kiện, khái niệm, quy luật và rút ra bài học
kinh nghiệm của lịch sử đối với hiện tại. Qúa trình nhận thức của học sinh
trong học tập lịch sử cũng giống như quá trình nhận thức nói chung theo quy
luật “từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến
thực tiễn”. Song nét khác biệt của sự nhận thức lịch sử là xuất phát từ sự kiện,
Bùi Thị Thảo
sử

Chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch
21