VỊ THẾ CỦA VƯƠNG QUỐC PHỔ TRONG QUAN HỆ QUỐC TẾ

V | T H E C U A V U O N G

QUOC P H O T R O N G Q U A N

Q U O C TE GIAI D O A N

HE

1 8 1 5 - 1 8 5 0

NGUYEN T H I HUYEN SAM*
TRAN NGOC DUNG"

N Q d c DQc thdi trung dai khong hoan
toan la mot nude Ddc thdng nha't
ma tdn tai dQdi hinh thdc mot tdp hdp
nhQng viidng qudc rieng le vdi nhau nhQ
De' che' La Ma than thanh hay Lien hiep
DQc. Trong dd, vQdng quo'c Phd ndi len la
mdt vQdng qudc cd truyen thdng, sQc manh,
va tam anh hQdng ldn den lich sQ DQc ndi
rieng cung nhu lich sQ chau Au ndi chung.
Sau hdi nghi Vien 1815, lanh thd cua
vQdng qudc Phd diidc md rdng gdm Ddng
Phd, Tay Phd, Pomerania, Brandenburg,
Posen, Saxony, Silesiem, Westphalia,
Rhine Provinces, Hohenzollern (1), vdi
khoang 10,5 trieu ngQdi (2). Vdi truyen
thd'ng va sQc manh quan sQ cua minh,
viidng qudc Phd da cd nhdng each thQc rat
ddc triing trong qua trinh phat trien, nang

cao vi the' cua minh d the ky XLX thdi ky
ma kinh te tQ ban chu nghia dang trd
thanh con dQdng phat trien tat yeu cua
nhieu quo'c gia chau Au. Vdi viec tim hieu
ve "Vi the cua vuong quoc Pho trong quan
he quo'c tegiai doan 1815 • 1850", chung tdi
mong mudn dQa ra nhQng nhdn thQc r5
hdn, cu the hdn ve dia vi cua mot quo'c gia
phong kien trong thdi ky ma chu nghia tu
1

1

b i n dang t h i n g the'd chau Au va ly giai ve
nhdng nhan td' anh hiidng den dia vi dd.
1. Sii suy yeu cua vvtdng quoc Pho
dau the kyXTX
Neu nhQ cudi the ky XVIII, Phd la mdt
qudc gia phong kien hung manh vdi dinh
cao la trieu dai Friedrick I I (1740 1786):
gay chie'n tranh vdi Ao, Nga va chie'm vung
Silesiem, md rdng lanh thd cung nhu" t i m
i n h hQdng ldn d chau Au; thi deh dau the'
ky XIX, viidng qudc Phd lai trd thanh mdt
qudc gia suy yeu, bac nhtfdc.
Trong kinh te', vQdng qudc Phd v i n duy
t r i nhQng hien trang ban dau cua che' do
phong kien trong khi nhieu ntfdc chau Au
da thtfc hien xong each mang ttf s i n va tieh
hanh each mang cdng nghiep de phat trien

kinh te' ttf b i n chu nghia. Stf lac hau trong
kinh te cua vtfdng qudc dtfdc the hien trong
ndng nghiep. Che' do "ludn canh 3 manh"
v i n duy t r i da khdng d i m bio sQ phat trien
c i n thiet cua ndng nghiep. Da sd' cQ dan
Phd lam nghe ndng. Nam 1804, cd tdi 73%
dan Phd sd'ng d ndng thdn va ngay c i
nhdng thi dan cung khdng thudc ve thanh
thi hoan toan ma v i n lam ndng nghiep de

* TS. Khoa Lich d - Triidng Dai hoc Sii pham Ha Ndi
** Khoa Lich sd - Triidng Dai hoc Su pham Ha Ndi
s


62

Rghien ciru Lich si. so" 3.2011

sinh sd'ng (3). Che do nong no ton tai lau
dai cong v6i che do lao djch tdi 3
4
ngay/tuan va sd khong dau td khoa hoc ky
thuat tien bo vao san xuat cua quy toe Pho
da khien nong nghiep khong the phat trien.
Trong cong nghiep, sd yeu kem the hien
d sd' lddng i t di cua nhdng cdng trudng thu
cdng (chi chu veil la cac xiidng vai cua nha
vua) vdi hinh thdc chinh la cong triidng thu
cdng phan tan. Nam 1785, 165.000 cdng

nhan da san xua't khd'i liidng hang hoa t r j
gia 95 trieu mac, nhiing cd tdi 150.000 cdng
nhan la thudc ve cdng triidng thu cdng
phan tan (4). Sd duy t r i che' do phiidng hdi
lam cho cdng nghiep Phd bi trdi budc,
khdng cd dieu kien phat trien ve ky thuat
cung nhu each thdc san xua't. Nd chi chiem
5% GDP va hoan toan yeu kem so vdi cac
ciidng qudc khac nhu" Anh, Phap.
1

Thiidng nghiep Phd cung d trong tinh
trang tiidng t i i khi p h i i hdng chiu nhdng
hau q u i td sd phan tan cua thi trddng
cung vdi sd chia c i t lanh thd, chinh t r i .
Nam 1806, vddng qudc Phd cdn tdn tai 60
hang rao thue' quan ndi dja (5) nen da gay
ra sd can trd ldn cho thddng mai. Thddng
doan sup dd sau chien tranh 30 ndm (1618
1648); viec m i t ldi di ra bien Baltic, bien
Bac; sd canh tranh khdc het cua Ha Lan va
sd yeu kem cua ndng nghiep, cdng nghiep
khie'n thddng nghiep Phd khdng p h i t trien
dddc. Hdn nda, hoat ddng trao ddi, budn
ban vdi ben ngoai chda dddc chd trong nen
ngoai thddng rat ye'u kdm va khdng the so
sanh dddc vdi Ha Lan, Anh, Phap.

ngddi chet, mat 57 dai bac) (6) va p h i i ky
Hiep ddc Jena, chap nhan mat 1/2 lanh thd

(phia Tay sdng Rhine). Nam 1807, Hiep ddc
Tinzit chinh thdc danh da'u sd m i t hd't chu
quyen cua vddng quo'c Phd va p h i i phu
thudc vao Phap (phii tham gia vao Lien
minh sdng Rhine do Phap lap ra). Nhdng
suy yeu ve chinh t r i cung nhdng that bai
quan sd da gay ra sii suy giim nghiem trong
dja v j cua vddng qudc Phd d chau Au dau
the' ky XIX. Vddng qudc Phd khdng chi yeu
kem ve kinh te ma cdn lac hau trong chd' do
chinh t r j va each thdc td chdc, sd dung quan
ddi. Dieu dd da dat Phd trddc nhdng Ida
chon mdi: hoae tiep tuc duy t r i sd lac hau
cua che' do phong kien de le thudc Phap hoae
thdc hien c i i each de phat trien va khang
djnh dja vi cua minh trong Lien hiep Ddc va
chau Au.
2. N h i i n g cuoc cai each dau the ky
XLX
Sd thay ddi ldn lao cua vddng qudc Phd
trong giai doan 1815 1850 cd dddc bdi sd
tac ddng cua nhieu ye'u td' khach quan va
chu quan. Trong dd, c i n nhan manh den sd
phat trien ndi tai cua chinh vddng qudc
Phd. Nhdng cudc c i i each toan dien va can
thiet la nhan td' quan trong hang d i u quye't
dinh den sdc manh cua Phd sau nay.

Ddng trddc sd thay ddi cua the' gidi va
yeu cau cap bach cua dan tdc, vddng qudc

Phd da nhanh chdng thdc hien c i i each da't
nddc dddi i n h hddng cua each mang Phap
1789: "Cdch mang Phdp da bien sdc manh
qudc gia cua nhdn ddn Phdp thanh hanh
Trong chinh t r i quan sii, vddng qudc ddng..., bien sdc sdng trong con ngtfdi va
Phd da l i n lddt v i p p h i i nhdng that bai cay sdc manh cua cdi thdnh mdt loai ttf bdn
ding trddc sdc manh cua Napoleon. Nam phdt trieh lan nhanh vd bang cdch dd da
1801, Phd phai ky hiep ddc Luynevin: thda phd vd cdc he thd'ng cu cua nhd ntfdc vdi
nhdn quyen ldi cua Phap d Rhineland. Nam nhau va stf cdn bang dtfa tren dd. Neu cdc
1806, Phd dai bai tai Jena (hdn 2 van ngddi nhd ntfdc khdc mudn lap lqi the cdn bang
chet, m i t 200 dai bac) va Auerstedt (1 van ndy, hq phdi md cda vd sd dung nhtfng bien


Vi the cua vuong qudc Phd.
phdp cdch mang do" (7). Lenin ciing cho
rang "hodn cdnh lich sd khdng dua lai mdt
ldi thodt nao khdc cho sU phdt trien ngodi
ldi thodt tien sang mdt qudc gia tu sdn" (8).
Cuoc c i i each diidc thiic hien g i n lien vdi
nhdng ten tudi nhd Freihern von Stein,
Handenberg, Schasnhorst, Gneisenau.
C i i each d i u tien la xoa bd che do nong
nd. Dd la c i mot qua trinh dau tranh gian
khd, lau dai. Nam 1807, c i i each d i u tien
cho phep nong dan dddc quyen sd dung tai
san cua minh, quyen thda ke, td do hon
nhan va khdng p h i i phuc dich khong cong
cho chu dat; nhdng nhdng nghia vu g i n vdi
dat dai thi p h i i deh nam 1810 mdi cham
ddt. Nam 1816, cd sic lenh budc ngddi

nhan rudng thda ke' p h i i nop 1/3 dien tich
va ngddi khdng p h i i thda ke thi p h i i nop
tdi 1/2 dien tich da chd'ng lai quyeh ldi cua
ndng dan. Den nam 1825, ngddi ndng dan
cd quyen chudc nhdng nghia vu phong kien
vdi gia gap 25 lan, nhdng chi gianh cho
nhdng ndng dan cd sue vdt keo, ma Ddng
Phd chi cd khoang 300.000 400.000 ndng
dan du dieu kien tren (9). Va cudc c i i each
nay p h i i deh tan nhdng nam each mang
1848 - 1849 mdi dddc hoan tat.
Ben canh dd, vddng qudc Phd cdn ap
dung khoa hoc ky thuat vao s i n xua't.
Nhieu trddng cao ding, dai hoc chuyen ve
ndng nghiep dddc thanh lltp. Nam 1820,
Phd cd 15 hdi ndng nghiep, den nam 1852
da cd tdi 301 hdi (10). Hiep hdi ndng dan ra
ddi (1837) cung thuc day sd p h i t trien cua
ndng nghiep. Dieu do dan den nhdng bien
ddi ldn d vddng qudc Phd va dddc goi la
"con dudng PhS' trong stf phat trien cua
chu nghia t d b i n . Nhdng dia chu Jongker
tap trung da't dai, du nhap phiidng thdc
sin xua't td b i n chu nghia trong san xua't
ndng nghiep ngay cang phd bid'n. Nhiing,
nd van mang nang ye'u td ndng nd, tdc la

63
"sU phdt trieh tU bdn diin ra trong trUdng
hop nen kinh te dai dia chu ddn ddu, duqc

tU sdn hod ddn ddn, vd nhung he thdng bdc
lot ndy duqc thay the ddn bang sU bdc lot
thdng qua nhdng he thd'ng bdc lot tU sdn"
(11). Day chinh la ye'u td' quan trong, quye't
dinh den tinh chat, dac trdng cua vddng
qudc Phd sau nay.
C i i each rudng da't d i n den nhdng hieu
q u i rat tich cdc. Nam 1850, sd' rudng bi
hdu canh chi cdn 15% (12); va chu ye'u dddc
trdng cua c i i , khoai tay... Gia t r i ndng
nghiep giai doan 1846-1850 tang 65% so
vdi giai doan 1801-1810 (13) cdng vdi sd
tang trddng cua dien tich ndng nghiep. Sd
can bing gida trdng trot va chan nudi lam
s i n lddng ngda giai doan 1816 - 1861 tang
51%, cdu tdng 180%, ldn: 380%, gia sue
khac la 108% (14). Nd gdp p h i n to ldn vao
viec cung cd' sdc manh kinh te' cua vddng
qudc Phd tren con dddng khang dinh dia vi
trong Lien hiep Ddc.
C i i each cdng nghiep dddc thdc hien
tdng bddc vdi sd bio hd cua nha nddc bdi
sii ye'u dt, non kem cua nd trddc cac ciidng
qudc khac. Chinh sach "khuech trUdng kinh
doanh vd cdng nghiep" (Gewerbeund
Industrieforderung) dddc coi la cd sd cho
qua trinh c i i each.
Trong cdng nghiep nhe, nganh ddt cd sd
c i i td quan trong nhat. Ban diu, Phd chi
lam gia cdng cho Anh, sau dd nhdp sdi cua

Anh de td lam va tdng bddc thoat khdi sd
phu thudc vao Anh. Nhdng bien phap tien
bd dddc ap dung dan deh nam 1839, Phd cd
11 nha may chuyen keo sdi lanh (15). Nam
1846, vddng qudc Phd cd 419.523 guong sdi
len cd gidi gia cdng sdi to, 32.470 guong gia
cdng sdi min, cdng 162.005 ban ddt (4.600
ban ddt may) (16).
C i i each cdng nghiep nang b i t dau td
nhdng nganh khai thac than da, luyen kim


64
vdi ten tudi nhu" Krupp, Siemens, Borsig,
Henschal. Nam 1824, viidng qudc Phd san
xui't chide 1,2 trieu tan than da va nam
1843 len tdi 3,1 trieu. Luyen kim tang td
2,69 trieu ta len 4,58 trieu ta giai doan
1834 1847. So" nha may cung tdng cao d
Dresden vdi 33 cdng ty va 2.821 cong nhan,
227 Id cao (1847) (17). Nhdng, sd cai each
dd chda toan dien va vddng qudc Phd van
thieu nhieu lao ddng trinh do cao cung nhd
cdng n h i n v i n l i m viec chu yeu trong cong
trddng thu cong.
N h i n thdc dddc sd can thiet cua quan
he trao ddi gida cic vung trong vddng qudc,
Pho da x i y ddng he thd'ng giao thdng kha
hoan thien. Nam 1838, Phd x i y ddng con
dddng dau tien ndi Berlin Postdam, nam

1839 ndi Dresden
Leipzig. Cic cdng ty
van chuyen phat trien manh (Cdng ty
F.A.Plug ban dau cd 400 xe (1846), sau
tang len tdi 15.000 xe (I860)). Cdng ty
Borsig da san xui't tdi 1/2 trong so" 1730
dau miy d Ddc (18). Vdi so von dau td 450
trieu Mic, do dai dddng sit cua Phd tang
manh. Ben canh do la he thd'ng dddng thuy
d sdng Rhine, Elbe, Order cung dddc md
rong. Hai cang song ldn nhi't chiu Au la
Cologne va Mainz da bien sdng Rhine
thanh con dddng budn ban ldn trong luc dja
chiu Au. Deh nam 1850, cd tdi 730 km
kenh dao dddc md de' phuc vu giao thdng va
thddng mai (19). Cdng vdi dd l i thuyen
budm dddc thay the' bang tau chay m i y hdi
nddc (1820). Nhdng cai each, die biet la cai
cich trong he thd'ng xe Ida da d i n deh
nhdng thay ddi to ldn cua neh kinh te'
vddng qudc Phd, t d do dan deh nhdng t i c
ddng ldn deh chinh tri.
Nhdng cai cich thue' quan cung ddng vai
trd quan trong trong sd thay dd'i cua vddng
qudc Phd. Dau the' ky XLX, sd p h i n t i n ve
chinh tri, lanh thd da anh hddng xi'u deh

Rghien ciru Lich sir, so' 3.2011
kinh te', die biet la thddng mai. Viec nop
q u i nhieu thue' cdng vdi nhdng ddn vi do

lddng khac nhau da han che' thddng mai.
Freiherr von Stein da chu trddng md rdng
thi trddng tdng bddc de' Phd cd the canh
tranh vdi nddc khac. Vddng qudc Phd tdng
bddc thd nghiem viec l i p hang rao thue'
quan chung va gat bd anh hddng cua io.
Sau hdi nghj Vien, yeu cau nay ngiy cang
ci'p thiet da d i n deh sd ra ddi dao l u i t ngay
11-6-1816: thu tieu moi thue dja phddng v i
sic lenh 1817: thd'ng nhi't quan thue'd mdc
thi'p (20). Cai cich nay da the hien y thdc ve
mot khu viic kinh te thd'ng nhi't va phit
trien dddi sd lanh dao cua Phd.
Cai cich cua vddng quo'c Phd cdn dien ra
trong linh viic giio due. Muc dich cudi cdng
cua cai cich giio due la tao ra nhdng con
ngddi cd t r i tue, cd kha ning p h i t trien de
dam bao n i n g cao dja vi qudc gia. Nha
nddc Phd trd thanh nha nddc cua giio due
nham muc dich dda con ngddi den vdi sd td
hoc t i p , td p h i t huy tiem nang cua minh.
Cic phddng phap va tinh than sd pham
cua Pestalozzi dddc i p dung triet de (21).
Nha thd khdng dddc can thiep vio giio due.
Trddng dai hoc trd thanh trung t i m nghien
cdu khoa hoc va ddn n h i n n h i n tai td moi
ndi tren the' gidi. Nha nddc quan ly chung
nhdng v i n de cic trddng td quye't viec han
l i m va hanh chinh. Viec de cao tinh than
d i n tdc bang cich sd dung tieng Ddc la

ngdn ngd chinh dddc i p dung d Dai hoc
Berlin, Halle, Gottingen. Do dd, vddng qudc
Phd da cd dddc ddi ngu c i n bd, lao ddng cd
trinh do cao cho cdng cudc x i y ddng di't
nddc.
N h i n thdc dddc r i n g neu mudh cd dia vi
tren trddng qudc te' thi phai cd ldc lddng
quin sd hung manh, vddng qudc Phd da
manh dan thdc hien nhdng cai each trong
quin sd. Thi't bai trddc Napoleon budc


Vjjhg cua vuang quo'c Phd.
ngddi Phd phai co nhdng tinh toan cho sd
phat trien cua minh. Tuy bi hiep ddc Tinzit
(1807) cam nudi quan ddi qua 40.000 (22)
nhdng Phd da nhanh chdng phuc vien
nhdng tan binh va goi linh mdi de cd dtfdc
doi ngu linh dtf bi ddng dao. Quan ddi
khdng cdn la cua linh danh thud hay dac
quyen cua quy tdc ma md cda cho moi cdng
dan: "moi ltfc Itfdng phdi dtfdc ddnh thtfc vd
phdi cho mot vi trt xtfng ddng. Ngudn gdc
xudt thdn khdng con la dac quyen cho chtfc
vu. Neil cho nd qua nhieu quyen thi cd mdt
ltfc Itfgng ldn trong long qudc gia se ngu yen
khdng phdt trien vd ddi cdnh vtfdn len cua
tdi ndng se bi lam te liet bdi cdc quan he
bdn chdt... Ngtfdi ta vi vdy phdi sd dung
den nhtfng bien phdp ddn gian vd hitu hieu

ldn de md ra cho thien tdi mdt con dtfcfng
bdt ke thien tdi ttf ddu den... Thai dqi mdi
cdn hdnh ddng vd stfc manh ttfdi tre hdn Id
ten tudi vd dia vi" (23). Do dd, nam 1813,
vtfdng qudc Phd da cd dtfdc 250.000 quan/ 4
trieu dan (24) vdi nguyen tac xay dtfng theo
nhdng tap doan ldn. Vtfdng qudc Phd da trd
thanh mdt quan ddi cd qudc gia chd khdng
phai qudc gia cd quan ddi.
Chien thuat chien tranh cung cd nhdng
cai each ldn. Ldi danh tuyen hang ngang
thdi Friedrick dai de' sd dung sdng kip da
Ida vdi 7 - 8 hang/ tuyen cdng vdi ky binh 2
stfdn da qua lac hau khi khdng the thdc
hien d dia hinh bang phang va la muc tieu
thuan ldi cho sdng hien dai. Nam 1808,
phai ddi mdi budc vua Phd cd tddng
Schashorst lam Bd trddng chie'n tranh (25).
Ong da xay ddng he thd'ng Lanve mdi:
nhdng ngddi do tuoi 27 32 phaijphuc vu 5
nam trong quan ddi nay rdi vao quan ddi
chinh quy va lui ve linh dd bi khi het han
quan dich. Luc chie'n tranh, nhdng ngtfdi d
tudi 40 cung phai gia nhap quan ddi nay va
luc thdi binh thi chi cdn 1/3 so vdi thdi

65
chie'n. Mdt trung doan chu ltfc thtfdng cd 1
trung doan Lanve (2 tieu doan) di kem va
chi can 13 ngay la cd the ddng vien quan

ddi. Khi cd chie'n tranh thi mot trung doan
chu ltfc (3 tieu doan) se rut mdt sd' si quan
de lap tieu doan mdi vdi linh dtf bi Lanve
va tham gia chie'n da'u ngay (26). Cai each
nay cdng vide hien dai hoa vu khi, quan
trang da dtfa deh nhdng thay ddi ro ret cua
vddng qudc Phd. Tuy nhien, sd chuyen bien
dd v i n chda thdc sd hieu qua va mdi chi la
cd sd dau tien gidp Phd khang djnh dja vi
cua minh tren trddng qudc te'.
Cd the ndi, nhdng nhan to tren da cd tac
ddng to ldn trong vide cung cd' vi the cua
Phd trong quan he quo'c te' giai doan 1815
1850. Nhdng cai each nay da xoa bd tdng
bddc sd ye'u kem moi mat cua vddng qudc
Phd. Du vay, sdc manh va quyen ldc cua
quy tdc Jongker v i n khdng he suy ye'u khi
phat trien kinh te' td ban chu nghia, trai lai
nd ngay cang manh hdn. Day la mdt d&c
trdng vd cung thu vi trong lich sd Phd va
Ddc: c i i each de cung cd'hdn nda sdc manh
cua phong kien quan phiet. Dia vi cua
vddng qudc Phd tren trddng qudc te' do dd
cung dddc khang djnh bing con dddng
mang tinh chat quan phiet.
3. Dia vi cua Pho tren trddfng quoc te
Khao khat khang djnh v i the' cua minh
tren trddng quo'c te' qua nhdng cudc c i i
each va chinh sach ngoai giao khdn ngoan,
cdng vdi tinh hinh the' gidi cd nhieu thuan

ldi, vddng qudc Phd da tdng bddc khang
dinh sdc manh cua minh trong Lien hiep
Ddc va chau Au.
Vi the' do trtfdc het dtfdc the hien qua sd
khing dinh sdc manh kinh te' trong Lien
hiep Ddc va vdi cac ntfdc chau Au. Nhdng
cai each ve ndng nghiep, cdng nghiep, giao
thdng van t i i , quan thue da dem lai nhdng


Rghien ciiu Lich stir, so" 3.2011

66
hieu qua tich ciic Gia t r i san lddng nong
nghiep tang cao v6i su can dd'i cac nganh va
ap dung khoa hoc ky thudt vao san xua't.
Trong cong nghiep det, vddng qudc Phd da
thiet Idp diidc thi triidng rieng va khdng
cdn phu thudc vdo Anh. Trong hdng hoa
xua't khau cua Phd, vai lanh chiem 30% gia
tri, len chiem 27,4% va cotton chiem 4,2%
gia t r i (27). Vtfdng qudc Phd chiem tdi 43%
san liidng det cua Lien minh thue quan va
28% gia t r i xua't khau (1837). Thi trtfdng
xua't khau cua viidng quo'c Phd md rong ra
ca Hoa Ky, Anh, Italia da tao ra nhdng
thay ddi va tac ddng den qua trinh cdng
nghiep hoa. Nhtfng, vtfdng qudc Phd mdi
chi chdng td dtfdc dja v j trong Lien hiep
Ddc chd chda cd tieng ndi d chau Au. Bang

chdng sau sac nha't la trong trien lam cac
san phim nganh che tao may d Paris
(1851): khong cd san pham cua vddng qudc
Phd ma chi cd cua Anh, Phap, Hoa Ky. Va
ca nddc Ddc san xua't than da cung chi
bang 1/11 cua Anh, ddng cd hdi nddc bang
1/5, san lddng gang bang 1/6. Cdn so vdi
Phap thi Ddc chdm mat 25 - 30% (28). Giai
doan 1815-1850, Phd mdi chi dap dng dddc
nhu cau trong nddc va mdt phan Lien hi§p
Ddc chd chda cd anh hddng nhd Anh,
Phap.
1

Anh hddng doi vdi Lien hiep Ddc dddc
the hien ro nha't trong viec vddng qudc Phd
thiet Idp Lien minh thue quan (Zollverein)
va tdng bddc khdng che nen thddng mai
cua Lien minh. Vdi t i m nhin rdng, Phd da
d i u td ldn vao xay ddng dddng s i t (450/800
trieu Mac cua toan Ddc) va dat dddc nhdng
hieu qua to ldn. Ndm 1848, tinh chung toan
Ddc cd 2.500km dddng s i t (bing 1/2 Anh,
ldn hdn Phap); den ndm 1850 la 5.822 km
trong khi Phap chi cd 2.996 km (29). Viec
phat trien dddng sat khdng chi cd y nghia
kinh te ma cdn phuc vu sau sac muc dich

chinh t r i . Dieu dd gidp vddng qudc Phd
tdng bddc thu tieu hang rao quan thue' dia

phddng, t i p trung xay ddng mot thi trddng
luc dia thd'ng nhat de kiem soat Lien hiep
Ddc. Dd la ca mdt qua trinh tranh da'u
quye't het vdi nhdng thu doan ngoai giao
khdn kheo chd'ng lai cac vddng qudc trong
Lien hiep Ddc cung nhd cac cddng qudc
chau Au khac.
Lo sd trddc i n h hddng cua vddng quo'c
Phd, ndm 1822, cac vddng qudc Tay Ddc da
lap ra Lien minh quan thue' rieng. Nam
1826, Lien doan Anhalt (vung Elbe) de
xua't mot Lien minh mdi. Nd da thu hut
dddc lanh dja Grand Hesse (1828), vung
Bavaria, Wuttemberg va cac thanh phd' td
do nhd Frankfurt, Bremen. Lien minh nay
tiep tuc md rdng i n h hddng den Nam Ddc
(nam 1830: thuyet phuc dddc Hesse va
Hanover tham gia). Dac biet, Anh da hau
t h u i n cho Lien minh nay nham khdng chd'
cac vddng qudc Ddc va han che i n h hddng
cua vddng qudc Phd. Tuy nhien, nd v i n yd'u
kdm hdn Pho khi GDP/ngddi chi bing 1/2
cua Phd, ma mdc thue danh vao hang hoa
v i n la 40%, tdc la cao hdn Phd (30). Nam
1829, vddng qudc Phd da ky vdi mdt so quoc
gia Nam Ddc hiep ddc giim thue' ngang
Phd cho deh ndm 1832: da lam pha sin am
mdu cua Lien minh Trung Ddc.
Dac biet, ndm 1833, vide Saxony chinh
thdc tham gia Lien minh thue' quan Phd

vdi hiep dinh keo dai 8 nam da chdng td
chie'n t h i n g cua vddng qudc Phd trddc cac
ddi thu trong Lien hiep Ddc (cd hdu thuin
cua nhdng cddng qudc chau Au) va la bddc
ngoat trong viec hinh thanh mdt thi trddng
thd'ng nha't d Ddc. T i m i n h hddng va v j the'
cua Phd ngay cang ldn manh khi ngay cang
cd nhieu vddng quo'c tham gia vao Lien
minh: Baden (1835), Frankfurt (1836),
Hanover (1851). Vi the' dd ldn manh tdng


Vj the cua virqng qudc Phd.
gay cung vdi sii md rdng cua Lien minh
thud' quan. Nam 1831, Lien minh thue'
quan chi cd 14 trieu ngiidi tieu dung; deh 11-1834 da cd tdi 23,6 trieu ngiidi, dien tich
la 7,7 trieu dam vudng vdi 19 viidng qudc
(31). Viidng quo'c Phd da viidn len mot dia
vi mdi ve kinh te' trong Lien hiep Ddc ma
triidc dd chiia tdng dat dddc. Trddc sd ldn
manh do, cac viidng qudc da tim dddc tie'ng
ndi chung va tdng bddc nen kinh te' dang
nam dddi sd chi dao chung cua Phd.
n

Vi the' dd cdn dddc the hien qua nhdng
that bai trong ke' hoach ngan can Phd xay
ddng Lien minh thue' quan cua Anh, Phap.
Dd day la 2 cddng qudc d chau Au nhdng
da khdng the can thiep vao qua trinh van

ddng cua Phd va Lien minh thud' quan. Mat
khac, Phd va Lien minh thue' quan cdn ky
dddc mot loat hiep ddc lien minh kinh te'
vdi Ha Lan (1837 1839), Hy Lap (1839),
Thd Nhi Ky (1840), Anh (1841), Bi (1844)
(32). Sdc manh kinh te'cua vddng quo'c Phd
dddc khang dinh tdng bddc dd nd chda
thdc sd hdng manh va sanh ngang vdi cac
cddng quo'c khac d chau Au. Nhdng, quan
trong nha't la Phd da cd dddc anh hddng ldn
nha't trong Lien hiep Ddc, gat bd anh
hddng cua Ao ve ca kinh te', chinh tri, tao
tien de cho viec xac lap vi the' lanh dao
trong Lien hiep Ddc.

5T
phap quan sd, ngoai giao kheo leo de cung
cd' dia vi cua minh trong vddng qudc va td
dd nang cao dia vi qudc te.
Vddng qudc Phd da dddc viic day nhanh
chdng sau nhdng that bai trddc Napoleon.
Trong Lien minh chd'ng Phap nam 1812,
vddng quo'c Phd da tham gia tich cdc vdi
nhdng dao quan ldn. Sii quay dau cua Phd
chd'ng lai Phap da gdp phan khdng nhd vao
chien thang sau cdng cua Lien minh trddc
Napeleon. Ngay 28-2-1813, tai Calise, Phd Nga da ky hiep ddc Lien minh, td dd ldi keo
cac nddc d Rhineland cdng tham gia de thu
dddc thang ldi quan trong Leipzig (101813). Chie'n thdng dd da xoa bd than phdn
phu thudc cua Phd td nam 1807, gidp Phd

cd dddc vai trd trong Hdi nghi Vien phan
chia lai trat tii the'gidi.

Tai hdi nghi hda binh chau Au d Paris
(1814), 4 cddng quo'c (Anh, Nga, Phd, Ao)
da cd nhdng thoa thuan ve dddng bien gidi
mdi cua Phap. Trong thoa hiep cud'i cung
ma 4 cddng qudc dat dddc cd 3 diem lien
quan deh Ddc va 2 diem ndi deh vai trd cua
vddng quo'c Phd. Cu the, dieu 1 khang dinh:
"Bdh ciidng quoc se ki ten vdo thod Udc
ngoqi giao de gidi quyet moi vdn de lanh
thd lien quan'' va dieu 4 nhan manh:
"Nhiing y tiidng cho hqi nghi chinh thdc se
diidc
thdo ludn bdi 6 ciidng qudc: Nga, Phd,
Khac vdi kinh te' chda thdc sii dddc
khang dinh rd net, sdc manh quan sd va Anh, Phdp, Ao, Tdy Ban Nha'' (33). Td mdt
tham vong to ldn da dan deh sii phuc hdng nddc ye'u kem va that bai d dau the' ky XLX,
va trdi day manh me cua phong kieh Phd. vddng quo'c Phd da vddn len khang dinh
Vdi dac trdng "con diidng Ph& trong phat minh vdi tie'ng ndi quan trong, ngang hang
trien kinh te' td ban, gidi quy tdc Phd ngay vdi cac cddng quo'c khac trong vide dinh
cang manh, nam dddc nhdng tieh bd khoa doat cac van de cua chau Au sau chie'n
hoc ky thuat va nhdn thdc rd yeu cau cua tranh Napoleon. Vi the' nay cang dddc cung
thdi dai dd'i vdi vddng qudc Phd va Ddc. Do cd' trong Hdi nghi Vien va trong quan he
qudc te' sau nay.
vay, quy toe Phd da thdc hien nhdng bien


68

Rghien curu Lich sir. s6 3.2011

Tai Hoi nghi Vien
Lien hiep Ddc nam 1815
1815, d!ai bieu cua
vddng quoc Phd la
da
dd'u
Handeberg
tranh manh me vdi Anh,
Ao, Nga de khdng dinh
quyen liic cua vtfdng
quo'c. Phd da chiem
vdng Dresden trtfdc do,
lai mudn chiem them ca
Saxony va ddi tham gia
V, • Reg«nwnf
phan chia Ba Lan de
cung cd' them quyen ltfc.
9 i
H i — tfoi cue Lien hi?p Oife
Nga da ung ho Phd bdi
liUY SI
3J6I oJija cic vifong quoc
no cung mudn chia cat
Nguon: />Ba Lan de de be khong
Tuy nhien, Phd khdng de dang td bd
che. Hoang de Alexander da tuyen bo':
''chinh xdc Id thdn ddn cua tdi phdi diidc tham vong cua minh va dda 80.000

trd cdng cho sii cd'ng hien va nhiing ranh 100.000 quan ddng b Dresden mot each
gidi quan sii cdn diidc bao dam mai mai nhanh chdng cdng vdi 20 van quan Nga
khdi nhiing cudc xdm liidc mdi" (34). Ngtfdc dang ap sat bien gidi Ao (37). Anh qua lo sd
lai, Anh, Ao chd'ng dd'i quye't liet mtfu dd da phai to chdc cudc gdp gd bi mdt vdi Phd
nay vi neu co dtfdc vung cdng nghiep tru de dan xep vd'n de Saxony. Castlereagh da
phu Saxony, Phd se trd thanh ddi thu nguy viet thd cho thu tddng Anh rang "Sd menh
hiem trong Lien hiep Ddc va chau Au. Ca cua Saxony phai rdi vdo phu thudc, vd
hai muon bien Dresden va Saxony thanh nhiing cd'gang ddy ve vang cua Phd trong
''vung dem" gida Ao va Phd vi neu no rdi chien tranh la sit the hien cao nhdt cho
vao tay Phd thi cong vdi vung Silesiem cd chie'n thdng cua siic manh" (38). Cudi cung,
dtfdc td cud'i the' ky XVIII, bien gidi vddng dddi ap ldc cua cac cddng quo'c, Phd chiem
quo'c Phd se bao quanh Ao tdi 500 dam (35). dddc 2/5 Saxony va dddc Anh thue bao ve
Ngay ca Phap cung lo sd sd phat trien cua vung da't td tien cua ho d Ddc (Anh mudn
vtfdng quo'c Phd, cho rang "Phd Id ngudn tranh nguy cd bi Phd chiem gon). Ben canh
sdc manh ldn chd'ng lqi Phdp" (36) nen tim dd, vddng qudc Phd cd them vung
moi each chia re lien minh Phd
Nga. Westphalia, Rhineland tru phu d phia Tay
Chinh dieu nay da dan tdi viec Bd trtfdng cung vdi Posen va cang Pomerania cua
ngoai giao Anh Castlereagh tim each thiet Thuy Dien va cang Danzig (39). Vdi sd md
lap Lien minh Anh Ao Phap chd'ng lai rdng lanh thd dd, nd da cd dddc nhdng tiem
Phd Nga. Ngay 3-1-1815, ba ntfdc da cam
ldc to ldn ve lanh thd, kinh te', chinh tri,
ket gidp dd nhau bang quan stf neu mot
quan sd cho nhdng bddc di tiep theo trong
trong ba ntfdc bi tan cdng, va ldi keo thorn
cdng cudc khang djnh dja vi cddng qudc .
Hanover,
Sardinia,
Bavaria,
Hesse,

Trong van de cai to Ddc, Phd cung da'u
Darmstadt tham gia hiep tfdc de' chd'ng lai
tranh
gay gdt vdi cac cddng quo'c de chiem
sdc manh cua Phd.
r


."gjjftgdjia vuong qudc Phd.
1% quyen ldi cua minh. Pho da diia ra ban
dii thao thong nhat Ddc co sdc manh quan

69

quyen ldi cua chung trddc sd d i u tranh cua
nhan d i n cic nddc. Cd the ndi, Phd tham gia
sd to ldn do no lanh dao. No trai ngddc vdi tich cdc vao hai td chdc nay khdng nam ngoai
vdi mong muon cua Ao cung nhd miiu do muc tieu khang ctinh dia v j cua minh d chau
cua cac ciidng qudc khac la chia cat nddc Au. Nhdng, dja vi dd khdng dddc duy tri hen
Ddc. Cuoc da'u tranh Phd - Ao van khong di tuc ma bien ddi thing t r i m bdi nhdng bien
den ket qua cudi cung do chda ben nao thdc ddng d chiu Au. Khi each mang Phap, Bi nd
sd khang dinh diidc sd vddt trdi cua minh. ra n i m 1830, Phd da khdng cdn du sdc manh
Cac cddng quo'c khac da quye't dinh thanh de can thiep va budc p h i i tham gia Hoi nghj
lap Lien hiep Ddc (Deutschen Bundes) vdi London (1830), cdng n h i n vai trd trung l i p
lanh thd phdc tap va che do chinh t r i long vinh vien cua Bi de bio dam bio quyeh ldi
leo (34 tieu qudc va 4 thanh phd'td do) (40). cua moi qudc gia. Nam 1833, Phd cung Nga,
Phd va Ao la 2 vddng quo'c ldn nha't va cd Ao thanh l i p "Lien minh thdn thdnh hep" de
dja vi nha't trong Lien hiep. Mac du vddng vdt v i t dja vi dang suy ye'u cua minh tren
qudc Phd cd tham vong khd'ng chd' toan bd trddng qudc te'. Thdc te' lich sd da cho thiy,
Lien hiep nhdng nd van chda du sdc manh den t i n nam 1850, vddng qudc Phd va cic

cddng qudc chau Au p h i i lo ddi phd vdi phong
de thdc hien.
trio cich mang trong nddc, khdng du ldc
Vi the' cua vddng qudc Phd dddc tiep tuc lddng de phd trddng sdc manh cua minh
khang djnh trong viec tham gia Lien minh trong quan he qudc te'. Do dd, du dang tren
t h i n thanh va Ddng minh than thanh. De con dddng khang djnh vi the' cddng qudc, Phd
chdng lai cudc d i u tranh cua nhin d i n cic v i n chda cd nhdng hanh dong t i o bao, ddt
nddc, vddng qudc Phd cung vdi the' ldc phong khoat v i cd t i m i n h hddng ldn hdn nda. Phii
kie'n Nga, Ao ky vao Tuyen ngdn bio ve deh giai doan sau nam 1850, nhdng bien ddi
vddng quyeh va tdn giio ngay 26-9-1815. Sau dd mdi thuc sii siu sic.
dd, nd tiep tuc ldi keo hau het cic qudc gia
Cd the' thiy, trong giai doan 1815 - 1850,
chiu Au phong kie'n khac (trd Anh, Thd Nhi
dia
vi cua vddng quo'c Phd da tang len ro
Ki va Giio hoang) tham gia Lien minh. Phd
ret ve c i kinh te', chinh t r i , quin sd. Td
da trd thanh mdt trong ba cddng qudc chi
phdi Lien minh de dieu khien cic qudc gia mdt nddc ye'u kem toan dien d i u the' ky, bi
mat chu quyen d i n tdc, Phd da cai each
khac bio ve quyeh ldc cua chdng. Sau dd,
toin
dien de' hien dai h o i minh. Ve kinh te',
vddng qudc Phd tiep tuc tham gia Ddng minh
than thanh (20-11-1815). Day chinh la sd Phd mdi thiet l i p dddc i n h hddng trdng
p h i n ldn Lien hiep Ddc. Nhdng ve chinh
khdi phuc Dinh ddc Somong (1814) nham
tri, quan sd nd da vddn len dia v j hang dau
chia thing mdi nhpn chie'n tranh vao Phap.
trong Lien hiep Ddc va tdng bddc the' hien

Cac nddc Anh, Ao, Nga, Phd da cam ke't neu
tie'ng ndi tren chinh trddng chiu Au.
nddc nao bi Phip tan cdng thi nddc khac se
Vddng qudc Phd da trd thanh ten quin
dem 6 van quin sang cdu vien va cic ben
phiet hung manh va p h i n ddng d chau Au
thddng xuyen nhdm hop de thao l u i n nhdng
sau Hdi nghi Vien.
bien phip duy tri nen h o i binh chiu Au theo
khudn khd djnh sin. Diy la hai td chdc phin
Nhdng, sdc manh va vi the' cua vddng
ddng cua mot sd ciidng qudc chiu Au de qudc Phd v i n chi ddng lai trong Lien hiep
khd'ng che'toan cue chau Au, d i m bio nhdng Ddc. Phd chiia td quye't dinh dddc mpi v i n


70
de cua minh cung nhii chtfa du sdc can
thiep vao cong viec cua cac quoc gia khac.
Dieu do dtfdc minh chdng cu the bang dja
vi kinh te cua vtfdng quoc Pho so v6i cac
ciidng qudc khac nhtf Anh, Phap. Va du cd
nhdng ldi the va btfdc tieh cao hdn ve chinh
t r j , quan stf, song v j the' cua Phd van khong
the sanh ngang tam vdi cac ciidng qudc
hang dau. NhQng gi no cd dtfdc trong Hdi
nghi Vien hay trong viec giai quye't cac van
de cua chau Au sau dd chtfa thtfc stf ldn.
Dia v j cua Phd van het sdc bap benh, cd luc

Rghien curu Lich six, so" 3.2011

suy ye'u do phong trao each mang 1830
cung vdi stf xud't hien "Thod Udc thdn thien
Anh
Phdp". Phd van chi la mdt ciidng
qudc hang hai trong giai doan 1815 1850.
Nhtfng, dd la nhdng tien de quan trong
giup vtfdng qudc Phd gianh dtfdc dja v j lanh
dao trong Lien hiep Ddc, hoan thanh cdng
cudc thd'ng nha't Ddc trong thdp nien 60, 70
cua the ky XLX va trd thanh mdt dd'i thu
nguy hiem khdng chi vdi Ao, Phap ma ca
vdi Anh, Nga trong giai doan nda sau the'
ky XIX.

CHU THtCH
(1). />(2). K. Mac va Enghen toan tap, tap 17, Nxb.
Chinh tri Qudc gia, Ha Noi, 1997, tr. 892.

(17), (18), (19), (20). Alan S Milward, S.B. Saul,
sdd; tr. 410, 410, 377, 373.
(21), (23). Nguyln Xuan Xanh, sdd, tr. 60, 27.

(3), (4), (5). F.L.Polianxki, Lich stf kinh te cdc (22), (24) K. Mac va Enghen toan tap, Sdd, tr
ntfdc ngodi Lien Xo, tap 2, Thai ky ttf bdn chu. 139.
nghia, Nxb. Khoa hoc xa hpi, Ha Ngi, 1978, tr.
(25). Cac phdn Clauddvi't, Ban ve chien tranh,
196, 196, 200.
phan 1, Nxb. Quan doi Nhan dan, Ha Ndi, 1981,
tr. 19.
(6).

/>(26). K. Mdc vd Enghen toan tap, sdd, tr. 883.
ted.
(27). Alan S Milward, S.B. Saul, sdd, tr. 397.
(7). Nguyen Xuan Xanh, Ntfdc Ddc theky XLX,
Nhtfng thanh ttfu khoa hoc vd kl thuat, Nxb. Tdng (28), (32). F.L.Polianxki, sdd, tr. 491, 214.
help Ho Chi Minh, 2004, tr. 28.
(29), (30), (31). Alan S Milward, S.B. Saul, sdd,
(8), (9). F.L.Polianxki, sdd, tr. 203, 206.

tr. 380, 375, 376.

(10), (11). Nguyln Xuan Xanh, sdd, tr. 35, 208. (33), (34), (35), (36), (37), (38). David Hamilton
Williams, The fall of Napoleon, the final betrayal,
(12). F.L.Polianxki, sdd, tr. 209.
John Wiley and Sons, New York, 1994, tr. 145,
(13), (14). Alan S Milward, S.B. Saul, The
146, 160, 146, 162, 151.
economic development of continental Europe 1780(39), (40). Pham Gia Hai, Phan Ngoc Lien, Lich
1870, tr. 342, 393.
stf the gidi can dqi, quyen 1 (1640 - 1870), tap 2,
Nxb. Giao due, Ha Npi, 1971, tr. 12, 11.
(15), (16). F.L.Polianxki, sdd, tr. 492, 493.