CHÂU BẢN TRIỀU NGUYỄN NHỮNG CHỨNG CỨ LỊCH SỬ PHÁP LÝ VỀ CHỦ QUYỀN CỦA VIỆT NAM ĐỐI VỚI HOÀNG SA, TRƯỜNG SA

CHAU BAN TRIEU NGUYEN
NHUNG CHUMG CUT UCH SUT - PHAP LY VE CHU QUYEN
CUA VIET NAM DQI VflTl HUANG SA-TRU&NG SA
(Tiep theo vd het)

PHAN HUY LE"

3. Li^c litdng t h a m gia d o a n k h a o sat
Liic liidng quan ly Hoang Sa tnide day
chu yeu la doi Hoang Sa kiem quan ca doi
Bac Hai. Doi Hoang Sa nay thcJi chua
Nguyen thudng co 70 ngiiSi (19), do Cai d6i
dting d^u, lay ngilcli xa An VTnh 6 ngay vung
CLia bien Sa K^. Doi BSc Hai lay ngUcfi thon
Tfl Chinh 6 xa Canh Difdng thuoc Binh
ThuSn. Ho la nhGng ngUcfi dan chai ven
bi^n, tUng dung thuyen ra vao danh b5t ca
tr§n ngii triicfng Hoang Sa-TrUdng Sa, rat
am hieu thcfi tiet, thuy trieu, gio bao va co
nhieu kinh nghiem di bien. Ho dUdc miSn
cac loai tien thue vk dUdc cap gia'y phai di
\km nhiim vij ciia nha nUdc. Ho thuong
mang theo lUcJng thuc du an trong 6 thang,
nhan gia'y sai phai vao thang 2, ra di khoang
thang 3 va thang 8 trd ve trUdc miia mUa
bao. Tr§n dao, ho bat chim, ca, cac loai hai
san d l song va lam nhiem vu quan ly, khai
thac hai san. thu lucfm cac via khi va cua cai
cLia nhflng tau thuyen bi dam de lai. Khi trd
ve, ho phai vao ciia Thuan An de'n kinh
thanh Phii Xuan de nop, dUdc gifl lai va dem

ban mpt so san vat, linh bang trd ve que
• GS. Dai hoc Quo'c gia Ha Ndi

(20). Theo che do tuyen chon va sii dung nhu
vay thi doi Hoang Sa thUc ra la mot doi dan
phu CO to chiic lam nhiem vu cong sai ciia
nha nUdc, gan nhU mot thfl dan binh.
Sang thdi Nguyen, Iiic diu doi Hoang Sa
sdm duoc to' chflc lai va tiep tuc tham gia
boat dong nhu mot luc lUdng dan binh.
Nam 1816, nha Nguyen bat dau dieu thiiy
quan tham gia khao sat Hoang Sa. Chu
trUdng mdi ciia nha Nguyen la diing mot bo
phan quan doi thudng trUc cua nha nUdc,
cu thg' la thiiy binh va ve Giam thanh, lam
luc lUdng chii yeu cung vdi dan phu tien
hanh cac boat dong khao sat.
To chflc quan dpi cua nha Nguyen qua
nhieu lan thay doi va ndi chung dUdc qui
dinh chat che dudi trieu vua Minh Menh.
Quan doi thudng true d kinh thanh gom
Than binh bao ve nha vua. Cam binh bao
ve cung ca'm va Tinh binh bao ve ca kinh
thanh. Trong Tinh binh cd Kinh ky thuy sU
la cac ddn vi thiiy binh va ve Giam thanh.
Thuy sU gom 3 doanh, mdi doanh 5 ve, moi
ve 10 doi, mdi doi 50 ngudi. Chi huy ddn vi
doi cd 1 Cai ddi (chanh ngu phim), 2 Ddi

Rghien curu XJch s^. so 8.2Q14
trUdng (chanh th^t pham) va 2 Ngoai iiy
doi trudng (21). Chdu bdn va Dgi Nam thiXc
luc ghi chep mdt so trudng hdp dieu thuy
binh 5 kinh thanh di khao sat Hoang Sa
nhU: Cai dpi Ph^m Van Nguyen nam 1835
(Chdu bdn 7, 8), Chanh ddi trudng sua't dpi
thuy quan Pham HQu Nhat (DNTL, T.4,
tr.867), thiiy sU Sua't dpi Pham Van Bidn
(Chdu bdn 12) nam 1836; thuy sU Pham
Van Bi^n (Chdu bdn 11), thuy sU Sua't dpi
Pham v a n Bien (Chdu bdn 12), nam 1836;
thuy sU Sua't dpi Pham Van Bien (DNTL,
T5, tr. 164) nam 1837. Day la nhflng ddn vi
thuy binh cd'p dpi do Cai ddi hay Dpi trudng
chl huy, trong mpt sd' td Chdu bdn ehep rd
"do Kinh phai" (Chdu bdn 11, 12) tflc do
trieu dinh dieu ddng tfl kinh thanh den,
chfl khdng phai lay thuy binh cua tinh.
Vd Giam thanh liic dau vd'n la dpi Tuan
thanh do Giam thanh phd sfl cai quan de
bao vd thanh Gia Dinh. Sau khi trieu
Nguydn thanh lip, dd'i lam ve Giam thanh
gdm mdt sd' dpi T u i n thanh, b kinh thanh
va mpt so' tiinh. Nam 1804, ve Giam thanh
d kinh thanh dUde xep vao tinh binh va
nam 1823 eho thudc vao Hd thanh binh
ma, chuyen ve dd ban vk chi bao each thflc
xay dung (22). NhU vay la ve Giam thanh
da chuyen doi chflc nang thanh mot td'

ehflc mang tfnh ky t h u a t chuyen ve do
dac, lap ban do va ban ve xay dung. Vi vay
trieu Nguyin da dieu mot so' nhan vien ve
Giam thanh tham gia cac dpi khao sat
Hoang Sa de do dae dudng bien, do dac va
ve ban dd cac dao. Chau ban cdn ghi ten
mot so' nh^n vien cua ve Giam thanh nhU
Tran Van Van, Nguydn Van Tien, Nguydn
v a n Hoang (Chdu ban 7), TrUdng Viet
Soai (Chdu bdn 11). Rieng TrUdng Viet
Soai, trUdc da tflng la Dd'c bien trdng viec
luyen thud'e sung bi phat "tram giam hau"
(tdi chem nhung eho giam chd xet), roi eho
di "hieu Itie" (lam de chupc tdi) xay thanh

Gia Dinh, di khao sat Hoang Sa nam
1836. Soai da khao sat 11 bai cat va dao,
nhUng do ve ban do khdng dUdc chu dao,
bi phat cho ve lam linh ve Giam thanh de
sau nay di "hieu luc" (Chdu bdn 12). Nam
1838, theo ldi tau cua Bp Cdng, edn dieu ca
nhan vien Kham thien giam tham gia
khao sat Hoang Sa (Chau bdnl3) (23).
Thdi Nguydn, viec quan t r i e thdi tiet da c6
mpt so tien bp, ngoai tda Kham thien giam
d kinh thanh, cac tinh da phai ghi nhat ky
mUa gid, dfldc ca'p bon bang sanh de do
nUdc mUa, han thfl xich de do dp nong
lanh... Khdng rd nhan vien Kham thien
giam dUdc phai di khao sat Hoang Sa c6

dfldc giao nhidm vu quan trac thdi tiet
khdng va ke't qua the nao?
Vao d i u thdi Nguyin, dpi Hoang Sa
van gifl vai trd quan trpng. Nam 1803, vua
Gia Long sai Thu ngii eiia bien Sa Ky la
Cai ed Vii Van Phu chieu md dan ngoai
tich lap lai ddi Hoang Sa. Theo dd, doi
Hoang Sa lay tfl dan xa An Vinh va do
Thu ngii cL(a Sa Ky td' chflc. Thu ngfl la
chflc cai quan cac eiia bien, cdn goi la exta
tan, ed ddn binh ddng gifl. Ciia Sa Ky la
etta sdng Sa Ky, mot trong nhflng ciia bien
ldn ciia Quang Ngai va dac biet co vi tri
gan dao Ly Sdn hay Cu lao Re, ndi thuyS'n
be ra vao danh ca, budn ban va cung la
con dudng bien g^n nha't ra Hoang Sa. Dgi
Nam nhat thd'ng chi mieu ta eiia bien Sa
Ky: "d phia ddng nam huyen Binh Sdn,
cOa bien rpng 145 trUdng (580m), khi nfldc
len sau 6 thflde (2,4m), nfldc rdng sau 5
thudc (2m) (24), cd ghd'nh da cao n6i len
mat nude, trdng nhU hinh ngfldi dflng. Sau
nay cd ngUdi vinh them eanh Thach ki
dieu t^u (Lao cau ghenh da), thanh 12
canh dep d Quang Ngai". Cach 12 hai ly la
dao Ly Sdn, cd cfla bien Ly Sdn dUdc midu
ta; "Cfla bien Ly Sdn d huyen Binh Sdn,
dd'i dien vdi cfla Sa K^. Bd'n phia deu c6 da

Chfiu b ^ trieu Rguyen..
ngdm ghenh da, thac da, thuyen di phai
tranh. Khi trudc cd ddn tr^n gifl, nay da
bd. Tfl cuta bien Sa ky, thuyen di thuan gid
de'n ciia Ly Sdn, het 5 khSc" (25).
Sau khi tai lap, nam 1815 nha Nguyin
''sai bpn Pham Quang Anh thude dpi Hoang
Sa ra Hoang Sa tham dd do dac thuy trinh"
(26). Nhung tfl nam 1816, thuy binh da
tham gia va sau dd, thuy binh cung ve
Giam thSnh ciia trieu dinh gifl vai trd chu
lUc va tuy theo nhu cau tflng ddt khao sat,
huy ddng thdm Iflc lUdng dia phfldng theo
che dp dan phu va thud thuyen. Chau bdn
cho biet cu the ve 4 doan ra khao sat Hoang
Sa vdi cac thanh p h i n nhfl sau:
Nam 1834 doan gom 3 thuye'n gpi la
"chinh thuyen" tflc loai thuyen ldn d l di xa
hay chien da'u, dUdc dieu ddng theo td "tfl"
cua Bd Binh thUc hien td "sac" eua nha vua.
Trdn 3 thuyd^n nay cd phai vidn cua tri^u
dinh va thiiy binh thudc bien binh cua kinh
thanh. Thdm vao dd la 3 thuyen giao cho
tinh Quang Ngai thud thudc loai nhanh
nhe dUde tu bo c£n t h i n cflng cae loai vat
ki^n dem theo. Mdi thuyen cd 8 thuy thu,
cdng 24 ngUdi la "dan phu mien bien am
hieu thanh thuc dudng bien". Trong sd dd,
c6 Dang Van Xiem ngUdi phudng An Hai
huyen Binh Sdn dam dUdng lai thuyen (da

cdng) va danh sach thuy thii trong dd cd 3
ngudi phudng An Hai, An VTnh la Pham Vi
Thanh, Trln Van Kham, Nguydn Van
Manh. NhU vky doan khao sat Hoang Sa
nam 1834 gom 6 thuyen, trong do cd 3
thuyen ldn cua trieu dinh chd phai vien
ciing thiiy quan dieu tfl kinh thanh va 3
thuyd'n thue cflng dan phu, thuy thii, ngudi
lai thuyen do tinh Quang Ngai dieu ddng
(Chdu bdn 6).
Nam 1837, doan khao sat gdm 4 thuyen
do tinh dieu ddng: 2 thuyen cua Quang
Ngai va 2 thuyen cua Binh Dinh. Thanh

p h i n cua doan gom Thiiy su Pham Van
Bien, ngfldi hUdng dan Vii Van Hung, ngudi
lai thuyan LUu Dflc True, nhan vien ve
Giam thanh TrUdng Viet Soai va thuy binh,
dan phu. Cfidu bdn 12 chdp "phung chieu"
ghi "binh dinh 22 ten, [trong dd] thuy sU 20
ten, Giam thanh 2 ten, dan phu 31 ten"
{Chdu bdn 11, 12). Sd* ngfldi trong doan
cdng 53 ngudi.
Nam 1838, doan gom 4 thuyen trong dd
CO "binh thuyd'n" cua kinh thanh va "dSn
thuyen" cua Binh Dinh. Doan ed Thi ve,
Kham thien giam, ve Giam thanh va thuy
binh la luc lUdng eua trieu dinh (27) va
"dan thuyen" gom thuyen cua dan va dan
phu. Ngudi hudng din la Pham Van Sdnh

(Chdu bdn 13).
Nam 1838, doan gdm 4 thuyen, trong dd
cd 2 thuyan ldn goi la "chinh thuyen" thue
tai Quang Ngai va 2 thuyen ciia Binh Dinh.
Hai thuydn ldn dUdc midu ta cu the nhU
sau.
Thuyen thfl nha't ciia Nguyin Van Chdm
ten la Tin, sinh nam Binh Ngp, 53 tuoi,
ngudi thdn Phd' An, td'ng Nghia Ha, huydn
ChUdng Nghia, phu Tu Nghia. Thuyen
mang "thuyd'n bai" so' 22, dai 2 trUdng 7
thudc (10,8m), rdng 6 thudc 7 tg^c (2,68m),
sSu 2 thudc 2 ta'e (0,88m). Le thue hang
nam la 20 quan tien.
Thuyen thfl hai cua Trln VSn Dflc, ten
la An, sinh nam Canh TJ, 59 tud'i. Thuyen
mang "thuyen bai" sd' 89, dai 2 trUdng 1 ta'c
(8,04m), rdng 6 thUdc 7 ta'c (2,68), sau 2
thudc 3 ta'c (0,92). Ld thud' hang nam la 15
quan tien (Chau ban 16).
Thanh phan cua doan gdm "dan phu",
phai vien cua trieu (finh.
Nhu vay doan khao sat Hoang Sa
thudng 3, 4 thuyen, nhieu nha't la 6
thuydn, trong dd cd thuyen ciia nha nUdc
va thuyen thud cua dan. LUc lUdng tham


Rghien curu Iiich sJr. s g 8.2014
gia cd bd phan "kinh phai" gdm phai vien,

thiiy binh, ve Giam thanh va "tinh phai"
gdm thuyan thue ciia dan va dan phu. Mdi
doan sd lUdng ngfldi tham gia khdng ed
han ngach, doan nam 1837 cd con sd cu
the la 53 ngUdi. D i n phu khdng phai la lUc
lUdng lao ddng ddn gian ma thudng lam
thuy thu, ngUdi lai thuyin, ngudi hfldng
din. Theo chd^ dp nha Nguydn, hp dupc
miln tien thue', dUdc cap tien gao va khi
trd ve phai qua erta Thuan An len kinh dd
khai ndp cic san vat thu dUdc, trong do hp
dfldc hfldng mdt phan va dUdc quyen dem
ban. Ngoai ra dan phu cdn dfldc hfldng che'
dp thudng phat ciia nha nUdc, thfldng dfldc
flu tien thudng tien va gao. Nam 1837, Bp
Hp tau tinh Quang Ngai da "phung menh
chi tien va gao thue dan.phu phai de'n xfl
Hoang Sa lam cdng vu" (Chdu bdn 10).
Nam 1837, tuy doan khao sat trd ve qua
han va khdng dem ve" ban dd nen thuy sfl
Pham Van Bien bi trach phat, edn binh va
dan deu dUde gia an ban thudng: binh
dupc thudng thdm mdt thang lfldng tien,
dan phu dUde thudng tien 2 quan (Chdu
bdn 11).
Sau hai lan dieu dpi Hoang Sa di khao
sat nam 1815, 1816, trong cac Chau ban
thdi Minh Menh, Thieu Tri khdng tha'y
nhac dd^n dpi Hoang Sa. Ltle lupng khao
sat dupc td chflc lai gdm thuy binh va

nhan vien ve Giam thanh dieu ddng tfl
kinh thanh va dan phu do tinh huy ddng.
Dan phu la nhiing ngUdi dan ven bien, am
hieu va thdng thupc dfldng bien ra Hoang
Sa, chu yeu v i n dan vung cfla bid'n Sa Ky
va dao Ly Sdn, tinh Quang Ngai. Tuy
nhien nha nudc eung dieu ddng ca cae
vung ven bien lan can, trong dd may lan
ndi den thuyen va dan phu tinh Binh
Dinh. Trong Viet sH thong gidm ciidng
mtic khdo liidc do Nguyin Thdng vie't vdi
Ldi tUa de nam 1877, dua ra nhan dinh

cho rang dpi Hoang Sa t\t trUdc dd (tflc
trfldc nam viet sach 1877) da bi "bai bd"
(28). Day la mdt nhan dinh cd cd sd. Theo
tdi, tfl nam 1816 nha Nguyin da cd chu
trUdng thay dd'i thanh phan trong td' chflc
Iflc lfldng khao sat Hoang Sa, la'y quan dpi
ehu lUe lam thanh p h i n ehu yd'u, tuy luc
dd dpi Hoang Sa van cdn va ke't hdp vdi
thuy q u i n . Sau dd, chfla the xae dinh vao
nam nao, nhUng chac ehan sang thdi Minh
Menh thi khdng cdn tha'y dpi Hoang Sa.
Tuy nhidn c i n nha'n manh la ddi Hoang
Sa du khdng cdn nfla nhUng thanh vien
cua ddi Hoang Sa la cU dan vung cfla bien
Sa Ky va dao Ly Sdn v i n cd mat trong cac
doan khao sat Hoang Sa nhU nhiing dSn
phu gifl vai trd thuy thu, ngUdi lai thuyen,

ngUdi hudng dan va truyen thdng d5i
Hoang Sa vdn khdng ngflng dupe nudi
dudng va phat huy.
Dao Ly Sdn gom Dao Ldn cdn gpi la Cii
lao Re va Dao Nhd cdn gpi la Cu lao Bd Bai.
Tfl lau mdt bp phan cU dan xa An Vinh da
ra dao Ly Sdn sinh sd'ng, lap thanh 2
phUdng An Vinh, An Hai. Nam 1993, dao
Ly Sdn tach ra khdi huyen Binh Sdn, lap
thanh huyen dao Ly Sdn, gom 3 xa: An
Vinh, An Hai tren Dao Ldn va An Binh
tren Dao Nhd. Cfl dan trdn dao sd'ng bing
nghe danh b i t ea ket hpp vdi trdng ngo,
khoai, lac (thdi Nguydn phai ndp thue' dau
lac) va gin day them nghe trdng hanh, toi
no'i tie'ng. Vung cfla bien Sa Ky va trdn dao
Ly Sdn cdn luu gifl nhieu da'u tich cua d6i
Hoang Sa tfl nhflng tU lieu quy ma cac
ddng hp "hung binh Hoang Sa" nhfl ho
Pham, hp Vu, hp Dang... cdn luu gifl den
mie'u Hoang Sa hay Am linh tU, tuc le
"khao le the linh Hoang Sa", nhflng ngoi
"mp gid"... Dieu dd cho tha'y cfl dSn vung
ct(a Sa Ky va dao Ly Sdn cd nhi^u cdng
hien lien tuc eho boat ddng ciia ddi Hoang
Sa keo dai tfl thdi ehua Nguydn, qua thcli


Chau bin hieu Rguyen..
Tay sdn den thdi d i u Nguyen va ca sau dd,

khi dpi Hoang Sa khdng cdn nhimg hp van
tham gia v^ cd nhieu cdng hien to ldn trong
sfl nghiep khai thac bien va bao vd chu
quyen tren Bien Ddng.
4. PhUdng thiifc q u a n ly va thi^c t h i
chu q u y e n
Qua tu lidu Chdu bdn ket hpp vdi Dgi
Nam thUc liic, Dgi Nam hoi dien sd le,
phUdng thflc hoat ddng quan ly va thflc thi
chu quyen ciia nha Nguyen ra't phong phii
va nang cao hdn h i n so vdi thdi trUdc.
Thdi han di vd ve
Q u i n dao Hoang Sa-Trudng Sa d gifla
Biln Ddng cd nhieu gid bao nen trong dilu
kidn ky thuat thii cdng, con ngUdi khdng
thd' sinh sd'ng thudng xuydn trdn dao. Vi
vay tfl kinh nghidm eua cfl ddn danh ca ven
bid'n, thdi chua Nguyin da sdm xae lap thdi
gian thich hdp nha't de ra khao sat Hoang
Sa la khoang thang 3 thuyen ra dao va d lai
dd cho den thang 8 am lich, trudc mfla bao
td, trd ve, tfle trong mua hd • thu. Dd la thdi
gian td't nha't cho hoat ddng cua con ngfldi
tren vflng hai dao nay va cung phu hdp vdi
thdi tiet va chd' dp gid de' di va ve. Che dp
gid vflng ven bien va quan dao kha phfle
tap. Ndi chung, trong mua he, gid mua taynam ehiem flu the' ra't thuan tien cho viec
tfl ven bd ra dao, hUdng gid ddng, ddng-bac
va bac ehi xua't hien vdi tan sua't tha'p. Vao
mfla ddng, gid mua ddng - bic ehiem Uu

thd', kd't hdp vdi hudng gid ddng, ddng-nam,
nam va tay - ble (29). Vi vliy thuyen phai
trd vl khoang thang 8, trfldc mua gidng
bao va khi gid mfla tay-nam da yeu va bat
diu gid mfla ddng-bac.
Nhd kinh nghiem di bien day dan eua
dfin chai ven bien Quang Ngai nen cac
doan thuyin da vUpt qua sdng gid bien khdi

de di va ve an toan, nhUng khdng it hiem
nguy do sfl tha't thUdng cua gid bao va
thuyen nhd yd'u. Nam 1839, doan thuyen do
phai vien Sua't dpi thuy binh Pham Van
Bien cam diu, "bi bao sdng lam tan mat",
dau thang 7 'luc tuc ve tdi kinh dd" (30).
Phai vien ndi nhd cd thuy t h i n cflu giup
nen nha vua sai Bp L l lam le ta dn d ciia
bien Thuan An. Qua nhieu the' he tham gia
dpi Hoang Sa va lam dan phu di khao sat
Hoang Sa, ngfldi dan vung ciia bien Sa K$,
nha't la dao Ly Sdn den nay vin liiu gifl
trong ky flc nhflng hinh anh hiem nguy cua
nhflng con ngUdi ra di khdng ma'y khi trd
ve.
Tfl cfla Sa Ky hay dao Ly Sdn, hau he't
cac tu lieu deu chep thdi gian thuyen ra
dao ma't khoang 3 ngay 3 dem. Theo mdt sd'
td Chau ban, tfl thang 2 b i t diu edng vide.
chuan bi, dieu quan, thue thuyen, tap
trung ve Quang Ngai roi chd gid thuSn se

ra khdi. Thdi ban di va ve qui dinh chat che
la thang 3 khdi hanh va thang 8 trd ve
kinh. Qua thdi ban dd la bi phat. Nhflng
eung CO nam gio khdng thuan cung phai
chd va phai tau bao ve kinh. Vi du nam
1838, ea doan thuyen 4 chie'e da ehuin bi
va CO mat tai Quang Ngai, binh thuyen cua
kinh thanh ngay 21 thang 3, thuyen va dan
phu ngay 3 thang 4, ngfldi hUdng din
Pham Van Senh ngay 9 thang 4, nhflng
phai vien nhan tha'y "tfl ngay 10 de'n 26
thang 4, gid ddng v i n thd'i, chfla tien ra
khdi" (31) (Chdu bdn 13). Phai vien cua
doan phai bao len tinh, tinh xem xet xae
nhan rdi trinh ldn Bd Cdng de tau len nha
vua. Nhung khdng rd vi ly do gi trong td
Chdu bdn 14 ngay sau dd, ngay 6 thang 4
nhuan, Bd Cdng lai tau, doan thuyen da
nhd' neo ra khdi tai cfla bien Sa Ky ngay 3
thang 4. Tuy ngay thang cd gi dd chua that
khdp nhung hai td Chau ban cho tha'y viec
ra khdi qua ban la bi kiem tra, xem xet rat


I^hien ciju XJeh sJr. so 8.2014
nghiem ngat. Cdn trd vd qua han thi trudng
hdp doan thuyin do Cai dpi Pham Van
Nguyen chi huy nam 1835 trd ve qua ban,
da bi Bd Cdng va Bd Hinh tra hdi, tri tdi va
da bi each chflc, b i t gdng. Sau nha vua xet

thay Pham Van Nguyen tuy ve qua han
nhung khdng phai vi tU ldi ndn gia an, tha
danh ddn 80 trUdng va phuc lai ehflc cu
(Chdu bdn 7, 8).
Khdo sdt, do dqc, ghi nhgt ky, ve bdn
do
Viee do dac da dUdc thflc hidn tfl thdi
chua Nguydn va d I u thdi Nguyen. Nhflng
den thdi Minh Menh cong vide nay dfldc coi
la nhiem vu trpng yd'u, dfldc to' chflc ehat
che va dat nhilu tidn bd. Do dac bao gdm do
dp ndng sau cua dUdng bien va do do dai
ngin, rpng hep eua eac dao, bai cat de' ve
thanh ban dd. Cong vide nay vao dau the ky
XIX, nha Nguyin tie'p thu dfldc mdt sd' ky
thuat phUdng Tay va tid'n bd hdn trude.
Trong thdi gian xay dUng lue lupng d Gia
Dinh tfl cudi thd' ky XIX, Nguyin Anh da
thu nap dfldc mdt so si quan Phap, trong do
cd SI quan hai quan, cdng binh. Hp giup
Nguyin Anh ky thuat xay thanh kieu
Vauban, do dac thiiy trinh. Thanh Gia
Dinh xay dflng nam 1790 gpi la thanh Bat
Quai la tda thanh xay theo kieu Vauban
diu tidn, sau dd dfldc md rdng eho thanh
Ha Ndi va nhieu tinh thanh khac. Ky thuat
do dac thuy trinh eung dfldc van dung
trong viec do dac cac cfla bien gpi la ciia
ta'n. Ridng ve hpa do thi nay con luu gifl
dfldc hai ban dd dau tien do ngfldi Viet

Nam ve theo ky thuat phUdng Tay; ban do
Hodi Diic phu todn do do Le Dflc Loc,
Nguyin Cdng Tie'n ve nam Minh Menh thfl
12 (1831) va ban dd Ha Ndi nam Tfl Dflc
thfl 26 (1873) do Pham Van Bach ve va Sd
Dia cha't Ddng Dfldng in nam 1916. Day la
nhflng ban dd ve tren cd sd do dac tai thUe

dia va theo nhflng nguyen tae hpa dd
phUdng Tay. Nhan vidn ve Giam thanh da
n i m dUdc nhflng ky t h u a t mdi nay va dfldc
nha Nguyin giao ve cac ban ve xay dUng
cae kien true, thanh luy trong nUdc va dieu
mpt sd' di khao sat, do dae, ve ban dd vung
Hoang Sa.
Ydu cau do dac ve ban do tfl nam 1836
dUdc Bp Cdng t a u len nha vua qui dinh rat
cu the: "Khdng cfl la dao nao, hdn nao, bai
cat nao, khi thuyen di den, cung xet xem
xfl a'y chieu dai, ehieu ngang, ehieu cao,
ehieu rdng, ehu vi va nUde bien bon ben
xung quanh ndng hay sau, cd bai nglm, da
ngam hay khdng, tinh hinh hiem trd, binh
di the nao, phai tUdng tat do dac, ve thanh
ban do. Lai xet ngay khdi hanh, tfl cfla
bien nao ra khdi, n h i m phUdng hudng nao
di den xfl a'y, can cfl vao t h u y i n di, tinh
fldc dfldc bao nhieu dam. Lai tfl xfl a'y
trdng vao bd be'n, do'i thang vao tinh hat
nao, phUdng hfldng nao, dd'i chenh chech

la tinh hat nao, phUdng hudng nao, each
bd bien chflng bao nhieu dam. Nha't nha't
ndi ro, dem ve, dang trinh" (32). Nhu vay
la phai do dae chu vi, kich thflde cae chilu,
dp ndng sau tflng hdn dao, bai cat, khao
sat ca bai da ngam, tinh trang hiem trd va
thuy trinh tfl c^a bien trong bd ra cac dao
a'y, fldc tinh sd' dam. Ta't ea eac kd't qua do
dac va hoat ddng eua doan phai ghi thanh
Nhat ky. Han che' ldn nha't cua do dac va
ve ban do thdi Nguyin so vdi phUdng Tay
la ehUa bie't tinh kinh tuye'n, vi tuyen va
xae dinh tpa dp.
Qua cae lan khao sat, nhan vidn ve
Giam thanh do dac, ve mdt sd ban d6
Hoang Sa. Vi du lan khao sat nam 1838 cd
phai vien eua Bd Cdng la Vidn ngoai lang
Dd Mau Thudng va Thi ve Le Trpng Ba.
Khi trd vl, cac phai vidn dd bao eho Bo
Cdng tau len: "Lan ndy da de'n dudc 25 dao


Chau ban trieu Rguyto...
ciia ba sd, trong dd hang nam da l l n lUdt
d^n la 12 dao, chUa tflng den la 13 dao.
Theo ngudi hudng d i n Vu Van Hung thi
toan bd xfl Hoang Sa cd 4 sd, l l n nay den
dfldc 3 sd, cdn 1 sd 5 phia nam cac sd tren,
khoang each kha xa, lai vi gid Nam thoi
manh, viec den dd khong thuan tien, chd

gid thuan thi mudn, ddi den nam sau lai
den dd. Lai xem 4 ban dd dem vl, 3 bflc ve
rieng, 1 bflc ve chung, dd'i chid^u thi chUa
that minh baeh, eflng mdt ban Nhat ky
ciing chua dUdc hoan thien, xin cho Bd
t h i n hdi rd rang va sai ve lai eho hoan
thien de tie'n trinh" (Chdu bdn 15). Qua td
Chau ban nay, cd t h i tha'y sau nhieu l l n
khao sat, nha Nguyin da di de'n mdt nhan
thflc bao q u i t v l hai q u i n dao Hoang SaTrfldng Sa. Trong quan nidm Ifle dd, ca
vflng hai q u i n dao nay goi chung Id "todn
xd Hodng Sa " (M. '/S> ± W va phdn biet
ldm 4 sd (E9 W, ba sd d phia Ble chac la
quin dao Hoang Sa ngay nay v l mdt sd
cich kha xa ve phia Nam, chic la quin
dao Trfldng Sa ngay nay. Cac dao phia Ble
trfldc day da di'n dUde 12 dao va l l n nay
khao sat thdm dUdc 13 dao, cdng 25 dao.
Cdng vide khao sat dUdc ghi chdp thanh
Nhat k j va l l n khao sat nam 1838 da ve
dUdc 4 ban dd, trong dd ed 1 ban ehung va
3 ban dd rieng, chic la ehung cua 3 sd va
rieng tflng sd. Day la dpt khao sat thanh
cdng nen sau khi Bd Cdng dem ban dd tie'n
trinh ldn nha vua da dUde vua Minh Menh
khen thudng. Nha vua khen: "trai qua
nhieu ndi, xem do tUdng ta't so vdi phai
vien mpi l l n thi cd hdn" va thudng eho
phii vien Dd Mau Thudng cung nhflng
ngfldi tham gia ao va tiln (33).

Ta't nhien cung cd trUdng hdp khao sat,
do dae va ve ban do khdng dat yeu elu, hi
phat. Vi d\i l l n khao sat niim 1835, nhan
vidn v$ Giam thanh T r l n Van Tan, Nguyin

Van Tien, Nguyen Van Hokng vi ve ban dd
khdng dUde rd rang, hi phat 80 trUdng,
nhUng chuan cho tha {Chdn bdn 7). Lan
khao sat nam 1837, nhan vien Giam thanh
TrUdng Viet Soai khao sat dUde 11 dao va
bai eat nhung ve ban do khdng ehu dao,
cung bi phat cho ve lam Hnh ve Giam
thanh {Chdu bdn 12).
Ngoai ban dd do nhan vien ve Giam
thanh dac hpa, trieu Nguyen eung cd ban
dd Hoang Sa do phUdng Tay ve. Vi nhu
nam 1817 thuyen Ma Cao vao cfla bien Da
Ning, dem ban do Hoang Sa dang tnnh va
dUdc thudng 20 lang bae (34). Ban dd Dgi
Nam nhdt thong todn do ve thdi Minh
Menh, cd the nam 1838, the hien dfldng bd
biln va hinh hai da't nfldc kha dung va tren
dd cd hai quin dao Hoang Sa-TrUdng Sa ve
thdnh mdt dai dao ghi la Hoang Sa, Van If
Trfldng Sa. Da'y la nhan thflc td'ng hdp vl
hai quan dao Hoang Sa-TrUdng Sa cua
nUdc Dai Nam thdi Nguyin. Ra't tie'c la cae
ban dd vl Hoang Sa, TrUdng Sa thdi
Nguyin da bi m&'t va cho den nay chUa tim
tha'y da'u ve't, ke ca trong kho Chau ban

trilu Nguyen.
cdm moc gidi, dung bia mieu
Viee elm mdc gidi con dUdc phan anh
trong Dgi Nam thde luc chinh bien va tren
td Chau ban sd' 9. Td Chau ban nay chUa
tim tha'y trong kho Chau ban cua Trung
tam LUu trfl Qudc gia I, ma dUdc chup tfl
Microfilm eua Dai hpc Hawai va Dai hpe
Havard cua My. Ban chup den t r i n g ed
mpt so ehfl va doan bi md, khdng dpe dfldc
nhUng ed the ddi chieu vdi ghi chep cua
Dai Nam thde luc chinh bien de bo sung.
Td Chau ban cho bie't dpi khao sat Hdang
Sa nam 1836 do Chanh dpi trUdng thiiy
quan Pham HQu Nhat elm diu. Binh
thuyen tfl cfla Thuan An de'n tinh Quang
Ngai. Bd Cdng tie'p nhan dfldc cdng van


10
Ndi cac giao cho Bd nay ehuan bi mdi
t h u y i n 10 coc gd gpi la mdc bai, chuyen
ga'p den Quang Ngai giao eho doan khao
sat. Trdn Chau ban cd hai doan Chau phe:
mdt doan chfl nhd ben phai chfl mdc bai
ghi kich thudc, dp dai, rdng, day ciia mdc
bai bi md khdng dpe rd va mpt doan ghi:
"Thuyin de'n xfl nao tflc thi dflng cpc gd
lam mde S fcJ ^i) H ffl H ^ ^ -1^ ^ : mp
thuyen dao ha xfl tflc thu mdc vi chi)

(Chdu bdn 9). V l kich thflde moc bai, Dg.i
Nam tht/c luc chinh bien chep ro: Mdi cpc
gd dai 5 thudc (2m), rdng 5 ta'e (0,20m), day
1 ta'c (0,04m). Tren cpc g5 khac sau ddng
chfl to: "Minh Mdnh thfl 17, nam Binh
Than, Cai dpi thuy quan ten hp la gi,
phung menh de'n Hoang Sa do dae, de'n day
lflu da'u. Hay tuan lenh" (0.^ ^ + ir ^ M $
^ lit: Minh Menh thap tha't nien, Binh
Than, thuy q u i n cai dpi tinh danh phung
menh van Hoang Sa tUdng dp, ehi thii luu
ehi. Kham thii) (Chdu bdn 9) (35). Da'y la
each cam moc gidi bieu thi chii quyen qud'c
gia vdi nam thang chinh thflc cua vUdng
trilu, hp ten quan chflc nha nUdc va cum
tfl kd't thuc mang tinh quyin luc cua
Hoang de "Kham thfl (Hay tuan lenh)".
Nha Nguyen cdn chu trUdng trdng cay,
lap mie'u va dUng bia tren Hoang Sa. Nam
1833, khi nghe Bd Cdng tau "mot giai
Hoang Sa trdi nfldc mdt mau, khdng phan
biet dUdc ndng hay sau", "thuyen budn
thfldng bi hai" nen sai chuin bi sang nam
phai ngUdi den "trdng n h i l u eay", de "sau
cay co'i to ldn, xanh td't, ngfldi d l phan
biet, ngd hau tranh dUde nan mac can. Dd
cung la viec ldi mudn ddi" (36). Nam 1835,
lai cho lap mie'u va dflng bia tren Hoang
Sa. Tai day cd mdt edn cat t r i n g , dupc
mieu ta cay cd'i xanh um, ehu vi 1.070

trflpng, ten cu la nui Phat Tfl, phia tay
nam trfldc day ed mie'u co vdi ta'm bia k h i c

Rghien cCtu Ljeh ai3r. so 8.2014
4 ehfl "Van Ly Ba Binh" (mudn dam song
yen). Bd ba phia ddng, tay, nam deu cd da
san hd thoai thoai, phia bac "giap vdi mgt
con cat toan da san hd, sflng sflng no'i len,
chu vi 340 trUdng (1.360m), cao 1 trfldng 3
thude (5,2m), ngang vdi edn eat, gpi la Ban
Than thach". Chinh tai day, nam trudc
vua Minh Menh dinh "dflng mie'u, lap bia"
nhflng vi sdng gid to chua lam dUdc va
nam nay "mdi sai Cai dpi thiiy quan Pham
Van Nguyen dem linh thd Giam thanh
cung phu t h u y i n hai tinh Quang Ngai,
Binh Dinh, chuyen chd vat lieu de'n dflng
mid'u, each tda mid'u cd 7 trfldng (28ra).
Ben ta mid'u dUng bia da, phia trudc milu
xay binh phong. MUdi ngay lam xong rdi
ve~" (37). Khdm dinh Dgi Nam hgi dien sii
le eho bie't them bia da cao 1 thflde 5 ta'c
(0,60m), mat rpng 1 thudc 2 ta'c (0,48m)
(38). Nhu vay la tda mie'u xay nam Minh
Menh 16 (1835) xky each tda mie'u cd' 7
trfldng tflc 28m. Mieu va bia cung ed gia
tri nhu mdt thfl md'c chu quyin.
Thu lugm sdn vgt, cda cdi
Viing Hoang Sa ed nhilu san vat nhfl
chim, ca, san hd, d'c, doi mdi, hai sam... mk

Le Quy Ddn va eac sach dia chi da midu ta
tfl the ky XIII-XIX. Hai q u i n dao nay lai la
vung hiem yeu, cd nhieu bai cat, da ngam
gay tai nan cho tau thuyen qua lai. Mot s6'
tau thuyen qua day bi tai nan, de lai mpt so
vu khi, cua eai cae loai. Tfl lieu cua thfldng
nhan phUdng tay, eiia Cdng ty Ddng An Hi
Lan, Cdng ty Ddng An Phap da ghi lai
nhilu tai nan tren quan dao Hoang Sa,
Trudng Sa. \ ^ vay tfl thdi chua Nguyin, doi
Hoang Sa da thu lUdm dUdc mdt so'hda vki
ma Le Quy Ddn qua so saeh eua mdt Cai
dpi dpi Hoang Sa la Thuyen Dflc hlu, da
ghi lai mpt sd hda vat thu dupc nhfl, nam
Nham Ngp (1702): 30 hot (thoi) bac, nSm
Giap Than (1704): 5.100 can thiec, nam At


Chau bin M&u Rguyln...
Dau (1705): 126 hot bac, tii nkm Ky Sflu
(1709) den Quy Ty (1713): moi nam chi thu
dfldc mdt it doi mdi, hai sam, cung cd nam
thu dupe khdi thiec, bat sfl, 2 k h i u sung
ddng (39). Cdng viee khai thac dd dfldc tie'p
tuc thdi Nguyin. Theo Chdu bdn 15, doan
khao sat nam 1838 thu dUdc 1 dai bae bang
ddng, cac loai da san hd do, cac loai chim va
rua bien. Rd rang ngudn thu nay khdng ldn
va tha't thudng ndn khdng phai la muc tidu
chu ylu eua eae doan khao sat Hoang Sa.

Khi vl trinh bao tai kinh thanh, nha nfldc
chi gifl lai sung dai hac, ciia cai quy, cdn cac
san vat khac thfldng tra lai cho dan phu.
Citu hg thuyen buon nudc ngodi
Hai q u i n dao Hoang Sa-TrUdng Sa vdi
nhflng dao vk bai cat, bai da n g l m thUdng
gay tai nan cho nhflng tau thuyen qua
day. Dilu dd da dUdc ghi nhan qua nhilu
tu Hdu tfl thdi chua Nguydn v l tfl lieu cua
nfldc ngoai. Chau ban ghi lai mot sd
trfldng hdp tau nUdc ngoai bi nan tai
Hoang Sa da dUde chinh quyen nha
Nguyin td' chflc cflu hd.
Cd 4 Chau ban ngay 27 thang 6 nam
Minh Mdnh thfl 11 (1830) (40) ghi lai va
mieu ta kha cu the mpt tau buon eua Phap
bi nan d Hoang Sa. Theo ldi tau ctia Thu
ngi; ctia bien Da N i n g tdn la Nguyin Van
NgU thi day la mdt thuyin budn ciia chii
tau Phap ten la Dd-d-chi-ly, tai pho la Ydda, chd mdt phai vien cua trilu dinh la Le
Quang Qu^nh, di sang Lfl Td'ng tfle Luzon
cua Philippines budn ban. Ngay 20 thuyin
rdi bd'n thi ngay 27 tha'y tai phd Y-doa va
11 thuy thii trd vl tren mot thuyin nhe,
cho biet ngay 21 thuyin qua phia tay
Hoang Sa bi mic can. nUde ngdp hdn 8
thudc (3,2m), cdn chii thuyen va phai vien
dem 2 hdm bac eung 15 thuy thu len mdt
thuyin khac di sau. Dudc tin, Thu ngU Da

N i n g da "lap tflc cho thuyen t u i n tilu d
cfla tan mang nude ngpt ra bien tim kie'm"
(Chdu bdn 1, 2). Sau dd, Thii ngu cua bien
Da Nang lai tau: "Than lap tflc dilu ddng
va sfle cho thuyin tuan tilu d cfla ta'n mang
nude ngpt ra bidn tim kiem bpn phai vien,
bao ve, dua hp ve cfla ta'n" (Chdu bdn 3, 4).
Ke't qua thuyen t u i n tieu da gap va dfla
thuyin eiia ehu thuyin cung phai vidn va
15 thuy thu v l cfla ta'n, ngUdi va eua eai
deu an toan.
Mdt trUdng hdp cflu hd thfl hai dUdc
chep lai trong Dgi Nam thde luc, chua tim
tha'y ChSu ban. Nam 1836, mpt thuyen
budn cua Anh Cat Ldi di qua Hoang Sa bi
mic can va vd dim, hdn 90 ngUdi bam vao
van thuyin trdi dat vao bd bien Binh Dinh.
Vua Minh Menh nghe tin, giao cho tinh
than lo eho ndi tru ngu, ca'p tien gao, lai
phai Thi vd thong ngdn den tham hdi, ban
cho thuyen trUdng, d i u muc mdi ngUdi 1 ao
doan vu hang mau, 1 quin vai tay, 1 ehan
vai, ngUdi tfly tung mdi ngfldi 1 bp quin ao
vai mlu, rdi sai phai vien da tflng sang Tay
phfldng la Nguyin Tri PhUdng, Vu Van
Giai dem hp den Ha Chau (41) cho ve nude.
Su eflu giup dd lam cho hp rl^t cam kich
(42).
III. May n h a n xet td'ng htfp
Tfl the' ky XVII, hai q u i n dao Hoang

Sa, TrUdng Sa da la mdt bd phan ciia lanh
thd Viet Nam va chinh quyen cac chua
Nguyin rdi Tay Sdn da thUc sU nam quyen
quan ly va thue thi chu quyen. Sang thdi
Nguyin, eac boat ddng quan ly va thflc thi
ehu quyin dd'i vdi hai quin dao nay dUdc
td ehflc diu dan va nang len mdt t n n h do
mdi. Qua nghien cflu 18 td Chau ban ket
hdp vdi nhflng tu lieu lich sfl dUdng thdi,
cd the rut ra ma'y nhan xet mang tinh ke't
luan sau:


Rghien cihi Ljch sJr. sg 8.2014
1. Do nhan thflc sau sic ve vi the quan
trpng cua hai q u i n dao Hoang Sa, Trfldng
Sa luc dd gpi chung la xfl Hoang Sa, la
"eUdng gidi trdn bien", "cfldng gidi trdn bien
nude ta, xfl Hoang Sa la toi hiem yeu" ndn
nha Nguyin nang edng vide quan ly va thUc
thi ehii quyen ddi vdi hai quan dao nay len
tam qud'c gia, dat dUdi sfl td' chflc va dilu
hanh ciia trilu dinh do nha vua trflc tie'p
chi dao va phe duyet. Dd la mdt n h i n thflc
sau sic va thai dd trach nhiem cao cua nha
Nguydn ddi vdi chu quyen tren hai q u i n
dao Hoang Sa, Trfldng Sa.
2. Lflc lfldng khao sat va thuc thi chu
quyen chuyin tfl dpi Hoang Sa mang tinh
dan binh sang quan dpi thfldng true eua

nha nUdc lay thuy binh va vd Giam thanh
do trilu dinh dilu ddng lam ehu luc, ke't
hdp vdi che dp thue thuyen va dan phu lam
nghe danh ca ven bien vung Quang Ngai va
tinh lan can. Cfla bidn Sa Ky va dao Ly Sdn
la ndi tap kd't lflc lUdng va xua't phat ciia
cac cudc khao sat Hoang Sa, cung la ndi
tuyen chpn dan phu lam thuy thu, lai
thuyen, ngUdi hudng din.
3. Cac dpi thuyin ra quan ly va khao sat
Hoang Sa thudng khoang tfl ba thuyen de'n
sau thuyin gdm binh thuyen cua thuy quan
va thuyen thue eua dan, dan phu, khdi
hanh tfl thang 3, trd ve khoang thang 8 am
lich, trUde mua mfla bao va di ve thuan gio.
Cac Bd Binh, Bd Cdng, Bp Hd va Npi cac
cua trieu dinh cflng tinh Quang Ngai va lan
can lo ehuan bi chu dao cae dpt khao sat va
phai tau len nha vua phe duyet.
4. Npi dung quan ly va thfle thi ehu
quyen bao gdm cae hoat ddng: do dac thuy
trinh; do dac va ve ban dd cac dao, bai cat;

ghi chep Nhat ky; e l m cdt mdc ehii quyen;
trdng eay; xay mieu, dflng bia, thu Ifldm cac
san vat va cae thfl vu khi, eua cai do cac
tau thuyen bi d i m de lai.
5. Che' dp dieu quan dpi va thue dan
phu, thuyen cua dan eiing nhU thudng
phat sau mdi ehuyen khao sat dUde qui

dinh rd rang, vfla nghidm k h i c de cao
nhiem vu cdng sai, vfla Uu ai dd'i vdi binh
linh, dan phu va nhflng ngUdi dat hidu
qua eao.
6. Nhflng npi dung quan ly va thUc thi
chii quyin n h u tren khdng chi phan anh
tren Chau ban ma ca trong nhilu loai tu
lieu khae, trong do ed cac bd chinh sfl, hpi
dien, dia chi eua vfldng t r i l u va nhflng
ban dd cd', nhflng bp sii cua tfl nhan. Ta't
ca tao nen mot he thdng chflng cfl vflng
chac v l chu quyen ciia Viet Nam ddi vdi
hai q u i n dao Hoang Sa, Trfldng Sa thcli
Nguyin. Trong hd thd'ng tu lieu dd, toi
dac bidt nha'n manh gia tri va vai trd ciia
Ch^u ban. Day la loai van thU mang tinh
qud'c gia cd da'u "Ngfl phd", "NgU lam"
m l u dd -cua hoang de' nha Nguyin cung
cac loai da'u a'n eiia hoang de' va cac cd
quan cua t r i l u dinh, ciia chinh quyin cac
ca'p. Ban t h a n Chau ban la nhflng van
ban mang tinh phap ly cao nhd't cua qudc
gia theo che' dp quan chu tap quyen. Vi
vay nhiing td Chdu bdn trieu Nguyen
mang ngi dung ve cdc hogt dgng qudn ly
vd thuc thi chu quyin cua Viit Nam doi
vdi hai qudn ddo Hodng Sa, Tri/dng Sa Id
nhUrig chUng cU mang gid tri kep, uii'o
lich sit, vita phdp ly, nhiing chitng ct? co
site thuyet phtic cao vd khong the tranh

cdi.


Chau pan tneu ttgiiyen...

its'

« ^

* - *5-

•\

*.

A,
2

%

4^

rtr

>-

p

H

•1.

ft

/i a.

t
I'ji-

fc

-i!r

)4)

Chau ban 10 (1 va 4/4 tb)

i^vfiy *
.^

-K
fi-

^

^

*- -w 4>,. -

^

as -y

« -^ 1*-

;SL >fr

5**

t<

•J
-if

•f.

">*
*

A

.«
;f^

yi-

M

•S:.

1-

t %

i*.

3 ^:
1?^

'S

•%

A

-g' *-

•

«

t****
»'-t

.

•*
.* *
.A.

tf
• ' IC

-p
Hf
t K

*>

41

* ^
Chau ban 11 (2 td)


ftgluia elhi Mch s&. so 8.2014

-T

1

'M «t

?t-^

jr

d.

iif

4.r-

*j

1

*«
s

ai
•S

tt.

ifL

i-y
•

^

*

-t-

A

JP

*?= a t . yK.

j^

«

»T

•i,

r
y.
p. ^.'.^

-)

-*

-.K

-? 37

.ft.

,- :**

f.
A.

K

'iC

.ii~

.^'

'?

P.'t.

A

*

7>J

^

Chau ban 12 (2 tft)

4^

+ -5.^>^- -•''<. ;'i
•r

1

'i'

/* -_>_ />-, -%
,^f.
-'^
-1

^vX,

.d

"f„

JS.

»A
«t

•'.'•^

-7.[->

Chau ban 13 (2 t&)

:'k

":•


Chau bAn hl&u Ttgay&a...

^-.

UI

>

i.'V

i*M

- r-

S'.

-i-

.y.'j)

-*

*-

j>i-

• ^

.*- .';,;

ilL
•tr

**'. '\

f

Chaubanl5(2t&)

-I-

1 s ;»

t^

n

; i

1-4

J i
Chau ban 16 (3 til)


Rghien eini Lieh sii'. s6 8.2014

-

*•!

. «»

Ig s« 55

i S 2-

A.

«

f t t
.1" A
ast

»1

« «- A

»«S

• t*.

J*.

*(.

A-4 I

if
; 11

5i t :

ii£

=^ ^

i>^

«1

Chau ban 18 (2 tor)

CHU THICH
(19). DNTL, sdd, T. 1, tr. 222; Le Quy Don, PhU
bien tgp luc, sdd, T. 1, t r . l l 9 .
(20). Le Quy Don, Phu bien tgp luc, sdd, T. 1,

Ky, huyen Binh Sdn; ciia Thai Can la cfia song
Tra Bong d^ ra Vung Quyt hay Dung Quat,

tr. 119-120.
(21). KDDNHDSL,

(25). DNNTC, sdd, T.l, tr. 422-423. Quang
Ngai CO 5 ciia bien la: cila Sa Ky la ciia song Sa

sdd,

T.9. tr.

17, 201;

(22). KDDNHDSL, sdd, T.9, tr. 205-207.
(23). Cau van n h u sau; 'Thi ve Kham thien
Giam thanh c^p thiiy su binh thuyen" {Chdu bdn
13). Co t h i hieu va cham cau nhu sau: "Thi ve,
Kham thien, Giam t h a n h

huyen Binh Sdn; ciia Dai {hay Co Luy hay D^i Co
Luy) la ciia song Tra Khiic va song Ve, huyen Tu

DNTL, sdd, T. 2, tr. 923.

cap thiiy sU binh

thuyen" nghia la: Thi ve [ciia Bo Cong], Kham
thien [giam], [ve] Giam thanh va binh thuyen thuy
quan.

Nghia; ciia My A la ciia s6ng Tra Cau, huySn Mo
Dflc nay la huyen Dflc Ph6' va cfla Sa Huynh la
ciia dam Nudc Man, huyen Dflc Pho.
(26). DNTL, sdd, T.l, tr. 922.
(27). Cau van nhU sau: ^ S t f e S S : K a * S S *
sa : Thi ve Kham thien Giam thanh cSp thiiy sU
binh thuyen..." (Chau ban 13). Co the hieu la: "Thi
ve, Kham thien, Giam t h a n h cSp thiiy sU binh

(24). Ddn vi do chieu dai thdi Nguyin la thUdc
luc dau dat thu6c rieng, tU nam Gia Long thif 9
(1810) trcl lai thu6c thdi Le, 1 thudc = 0,40m. 1
trUcfng = 10 thudc = 4m.

thuyen" nghia la: Thi ve, [Bo Cong], Kham thifin
[giam], (ve] Giam t h a n h va binh t h u y i n thiiy
quan.


Chau bim fri^ Rguyen...

17

(28). Nguyen Thong, Viit sd thong gidm ciMng
muc khdo lupc, Nxb. Van h6a-Th6ng tin, Ha Noi,
2009, tr. 138.

Sa,

Nxb. Thong tin va Truyen

th6ng. Ha Noi, 2014, tr. 21-22.

®

M ^

S) +

a

(39). Le Quy Don, Phd bien tap luc, Sdd. T.l,
(40). Trong 4 van ban ghi cflng ngay 27 thang 6

(31). Chau ban 13 bi mlit mot chfl vk thieu net
motchfl: ... S E3 ^

(38). KDDNHDSL. Q.207-26a.

tr. 120.

(30). DNTL. sdd, T. 5. tr. 532.

[a?l[7I

(37). DNTHL, Sdd, T. 4, tr. 673; xem them
KDDNHDSL, Q.154-4b.

(29). Uy ban Nhan dan huyen dao Hoang Sa,
Ky yi'u Hodng

(36). DNTL, Sdd, T.3, tr. 743.

^

— + y^ 3 M

Hk # : . . . tfl tfl nguyet sd

thap nh§t chi nhi t h a p luc nhSt, ddng [phong?] [
? ] phat, vi tien phong dfldng. Tam dich nhfl

nam Minh Menh thfl 11 (1830):

Ban 1 la n g u y e n ban co dii dau va chfl
Chau phe "Lam" (Da xem) va da'u "Ngfl t i l n
chi bao"
Ban 2 la ban do Npi cac sU vu Thi lang la Ha

tren.
(32). DNTHL, Sdd, T. 4, tr. 867. Noi dung
tUdng tu cung dUdc chep trong KDDNHDSL.
Q.221-26b.
(33). DNTHL, Sdd, T. 5, tr. 355; xem them

Tong Quyen va Trfldng Dang Qu§' phung sao tfl
ban 1 gfli cho thuyen buon, chfl Chau phe "Lam"
ch6p lai bang mflc den.
Ban 3 la nguyen ban cung co du da'u va chfl
Chau phe "Lam" (Da xem) va da'u "Ngfl tien chi

KDDNHDSL, Q.194-7, 8a.

bao".

(34). DNTHL, Sdd. T.l. tr 950.
(35). c a u nay trong DNTL (T.4, tr. 867) chep
nhfl sau: "Minh Menh thfl 17. n5m Bfnh Than,

Ban 4 la ban sao tfl ban 3 gfli cho thuyin buon
nhfl trfldng hdp ban 2.

Chanh dpi trUdng sua't doi thuy quan Pham Hflu

(41). Ha Chau la Mien Dudi, the ky XIX chi

Nhat, vang m?nh di Hoang Sa trong nom do dac,

vflng Nam Dudng quan dao tflc viing Dong Nam A

d^n day lflu lai nhflng chfl nay" (BJ ^ + "t
^ $ 7 K ¥ i E
m. & 'V: m t& '^ B

^
m

Minh Menh th^p t h a t nien, Binh Than, Chanh doi
trudng sua't doi thiiy quan Pham Hflu Nhat vang
Hoang Sa tUdng d6, chi thfl lUu chi dang tU)

hai dao ngay nay. ndi co t h i la Tan Gia Ba tflc
Singapore hay Giang Lflu Ba tflc Batavia, nay la
Jakarta, Indonesia.
(42).

DNTL,

sdd,

T.4,

KDDNHDSL. Q. 176-la. lb.

tr.

1058.

Xem