Đánh giá khả năng khai thác nguồn nước trên lưu vực sông bé phục vụ phát triển kinh tế xã hội tỉnh bình phước đến năm 2030

B GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

NG

B NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I
------

HU NH TH H NG

ÁNH GIÁ KH N NG KHAI THÁC NGU N N
C
TRÊN L U V C SÔNG BÉ PH C V PHÁT TRI N
KINH T XÃ H I T NH BÌNH PH
C
N N M 2030

LU N V N TH C S


HÀ N I - 2015


B GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

NG

B NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I
------

HU NH TH H NG

ÁNH GIÁ KH N NG KHAI THÁC NGU N N
C
TRÊN L U V C SÔNG BÉ PH C V PHÁT TRI N
KINH T XÃ H I T NH BÌNH PH
C
N N M 2030
Chuyên ngành: Quy ho ch và Qu n lý tài nguyên n
Mã s : 60.58.02.12

c

LU N V N TH C S

NG

IH

NG D N KHOA H C:
PGS.TS. Nguy n

HÀ N I – N M 2015

ng Tính


i

L I CAM OAN
Tác gi xin cam đoan Lu n v n này là do b n thân t th c hi n và
không sao chép các công trình nghiên c u c a ng

i khác đ làm s n

ph m c a riêng mình. Các s li u, k t qu nêu trong lu n v n là trung
th c, có ngu n g c và ch a t ng đ

c công b trong b t k m t công trình

nào khác.

Hà N i, Ngày 15 tháng 07 n m 2015
H c viên

Hu nh Th H ng


ii

L IC M
Lu n v n này đ

N

c th c hi n trong khóa 21 ngành Quy

ho ch và Qu n lý tài nguyên n

c t i tr

ng

i h c Th y L i.

Trong su t quá trình h c t p và nghiên c u lu n v n này, tác gi
đã nh n đ
Cô tr

c s giúp đ chân thành và nhi t tình c a các Th y,

ng

i h c Th y L i, b n bè và đ ng nghi p.

Tác gi
Nguy n
h

xin bày t

ng Tính, ng

lòng bi t

i đã đ nh h

n sâu s c đ n PGS.TS.
ng nghiên c u và tr c ti p

ng d n tác gi t n tình đ th c hi n lu n v n này. Tác gi xin

c m n Th.s. V Th H

ng- Phân vi n Khoa h c Khí t

Th y v n và Bi n đ i khí h u, ng
li u khí t

ng

i đã h tr , cung c p các s

ng, th y v n đ tác gi đ

c thu n l i h n trong quá

trình nghiên c u. Tác gi xin chân thành g i l i c m n đ n các
Th y Cô trong Tr
và sau

ng

i h c Th y l i, Phòng đào t o

ih c

i h c v s giúp đ trong th i gian tác gi h c t p và

nghiên c u t i tr

ng.

Cu i cùng tôi xin chân thành c m n gia đình, b n bè và
đ c bi t là các b n h c viên khóa 2013-2015 đã t n tình trao đ i,
đóng góp và đ ng viên tôi r t nhi u đ giúp đ tôi hoàn thành
đ

c lu n v n này.

Hà N i, Ngày 15 tháng 07 n m 2015
H c viên

Hu nh Th H ng


iii

M CL C
M C L C......... ............................................................................................................ iii
DANH M C HÌNH ....................................................................................................... v
DANH M C B NG .................................................................................................... vii
B NG CÁC CH
L IM

VI T T T ................................................................................... viii

U........ ........................................................................................................ 1

T NG QUAN V LU N V N .................................................................................... 3
CH
NG 1 T NG QUAN V VÙNG NGHIÊN C U VÀ L NH V C
NGHIÊN C U LIÊN QUAN ....................................................................................... 9
1.1 CÁC NGHIÊN C U LIÊN QUAN
N CÂN B NG N C.......................................... 9
1.2 T NG QUAN V BI N
I KHÍ H U .......................................................................... 10
1.2.1 Tình hình bi n đ i khí h u trên th gi i ........................................................................... 10
1.2.2 Tình hình bi n đ i khí h u t i Vi t Nam ......................................................................... 11
1.2.3 Xu th bi n đ i khí h u Vi t Nam ................................................................................ 12
1.3 T NG QUAN V VÙNG NGHIÊN C U ....................................................................... 17
1.3.1 i u ki n t nhiên, xã h i và kinh t ............................................................................... 17
1.3.2
c đi m khí h u ............................................................................................................. 23
1.3.3 Khái quát v sông Bé và nhu c u dùng n c trong vùng ................................................ 26

CH
NG 2 NGHIÊN C U C S KHOA H C VÀ TH C TI N
TÍNH
TOÁN CÂN B NG N
C L U V C SÔNG BÉ .................................................. 29
2.1 PHÂN TÍCH V H TH NG CÔNG TRÌNH TH Y L I VÀ HI U QU PHÂN PH I
N C ................................................................................................................................ 30
2.2 PHÂN VÙNG TÍNH TOÁN CÂN B NG N C ............................................................ 31

2.2.1 Quan đi m, nguyên t c phân vùng tính toán cân b ng n c ........................................... 31
2.2.2 Phân vùng tính toán.......................................................................................................... 32
2.3 TÍNH TOÁN CÂN B NG N C .................................................................................... 34
2.3.1 Xác đ nh các h dùng n c chính trong ph m vi nghiên c u.......................................... 34
2.3.2 C n c tính toán nhu c u s d ng n c ........................................................................... 37
2.4 TÍNH TOÁN DÒNG CH Y
N CÁC TI U VÙNG .................................................... 38
2.4.1 S li u đ u vào ................................................................................................................. 39
2.4.2 Phân chia l u v c: ............................................................................................................ 40
2.4.3 Tác đ ng c a bi n đ i khí h u đ n dòng ch y n m ......................................................... 43
2.4.4 Tác đ ng c a bi n đ i khí h u đ n dòng ch y mùa l ..................................................... 46
2.4.5 Tác đ ng c a bi n đ i khí h u đ n dòng ch y mùa c n .................................................. 48

CH
NG 3
NG D NG MÔ HÌNH WEAP TÍNH TOÁN CÂN B NG
N
C VÀ QUY HO CH S D NG N
C SÔNG BÉ PH C V SINH HO T
VÀ S N XU T TRÊN A BÀN T NH BÌNH PH
C ........................................ 50
3.1 GI I THI U MÔ HÌNH WEAP [16] ................................................................................ 50


iv
3.1.1 T ng quan v ph n m m Weap........................................................................................ 50
3.1.2 C s lý thuy t mô hình Weap......................................................................................... 50
3.1.3 C u trúc mô hình .............................................................................................................. 52
3.2 TÍNH TOÁN CÂN B NG N C L U V C SÔNG BÉ THEO CÁC K CH B N
PHÁT TRI N ..................................................................................................................... 55

3.2.1 D li u, s li u cho mô hình Weap .................................................................................. 55
3.2.2 K t qu tính nhu c u n c theo hi n tr ng n m 2010 ..................................................... 58
3.2.3 Cân b ng n c theo k ch b n phát tri n kinh t xã h i n m 2030 ................................... 61
3.3 TÍNH TOÁN CÂN B NG N C L U V C SÔNG BÉ D
I TÁC
NG C A
BI N
I KHÍ H U ......................................................................................................... 62
3.4 TÍNH TOÁN CÂN B NG N C THEO CÁC T L PHÂN B ................................ 63
3.4.1 Không xét đ n tác đ ng c a bi n đ i khí h u .................................................................. 63
3.4.2 Có xét đ n tác đ ng c a bi n đ i khí h u ........................................................................ 64
3.5 NH N XÉT CHUNG ........................................................................................................ 65

CH

NG 4 XÁC NH CH S T N TH
NG TÀI NGUYÊN N
C VÀ
XU T GI I PHÁP GI M THI U TÁC
NG C A BI N
I KHÍ H U
N L U V C SÔNG BÉ ........................................................................................ 66

4.1 CH S T N TH NG TNN L U V C SÔNG BÉ ..................................................... 66
4.1.1 Thông s s c ép ngu n n c ........................................................................................... 68
4.1.2 Thông s s c ép khai thác s d ng ngu n n c DP: ....................................................... 69
4.1.3 Thông s h sinh thái EH ................................................................................................. 71
4.1.4 Thông s kh n ng qu n lý (MC): ................................................................................... 75
4.1.5 Tính t n th ng và các ch s đ i v i l u v c sông Bé thu c đ a ph n t nh Bình Ph c78
4.2 M T S GI I PHÁP NH M GI M THI U TÁC

NG C A BI N
I KHÍ H U
N TÀI NGUYÊN N C L U V C SÔNG BÉ. ........................................................ 82
4.2.1 Bi n pháp công trình. ....................................................................................................... 83
4.2.2 Bi n pháp phi công trình. ................................................................................................. 84

K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................................................... 88
TÀI LI U THAM KH O........................................................................................... 90
PH L C................ ..................................................................................................... 93


v

DANH M C HÌNH
Hình 1-1. Bi n trình m a n m vùng Nam B t i m t s tr m (mm/n m) ....................14
Hình 1-2. Bi n trình nhi t đ cao nh t khu v c ông Nam B (oC) ............................15
Hình 1-3. Bi n trình nhi t đ cao nh t khu v c BSCL (oC) .......................................15
Hình 1-4. Bi n trình nhi t đ th p nh t vùng Nam B (oC) ..........................................16
Hình 1-5. Bi n trình s gi n ng n m khu v c BSCL (gi /n m) ..............................17
Hình 1-8. B n đ đ a hình l u v c sông Bé ..................................................................19
Hình 1-9. B n đ đ t l u v c sông Bé ..........................................................................21
Hình 1-10. B n đ h th ng sông, su i l u v c sông Bé [2] ........................................27
Hình 2-1. S đ nghiên c u...........................................................................................29
Hình 2-2. S đ các b c thang d c sông Bé ..................................................................30
Hình 2-3. o n kênh Ph c Hòa n i vào h D u Ti ng ..............................................30
Hình 2-4. B n đ DEM l u v c sông Bé ......................................................................34
Hình 2-5. Phân vùng các ti u l u v c trên l u v c sông Bé .........................................34
Hình 2-6. S đ c m công nghi p toàn l u v c sông Bé ..............................................36
Hình 2-7. S đ c m dân c trên l u v c .....................................................................37
Hình 2-8. S đ quá trình hi u ch nh b thông s mô hình ..........................................41

Hình 2-9. L u l ng th c đo và tính toán t i tr m Ph c Long (1980- 1994).............43
Hình 2-10. L u l ng th c đo và tính toán t i tr m Ph c Hòa ( 1990- 1994) ...........43
Hình 2-11. Thay đ i dòng ch y trung bình n m t i các ti u l u v c trên l u v c sông
Bé theo k ch b n trung bình B2 .....................................................................................45
Hình 2-12. Thay đ i dòng ch y trung bình n m t i các ti u l u v c trên l u v c sông
Bé theo k ch b n cao......................................................................................................46
Hình 2-13. Thay đ i dòng ch y trung bình mùa l t i các ti u l u v c trên l u v c
sông Bé theo k ch b n trung bình ..................................................................................47
Hình 2-14. Thay đ i dòng ch y trung bình mùa l t i các ti u l u v c trên l u v c
sông Bé theo k ch b n cao .............................................................................................47
Hình 2-15. Thay đ i dòng ch y trung bình mùa c n t i các ti u l u v c trên l u v c
sông Bé theo k ch b n trung bình ..................................................................................48
Hình 2-16. Thay đ i dòng ch y trung bình mùa c n t i các ti u l u v c trên l u v c
sông Bé theo k ch b n cao .............................................................................................49
Hình 3-1. S đ tính toán cân b ng n c b ng WEAP .................................................52
Hình 3-2. Khung hình s đ trong WEAP ....................................................................53
Hình 3-3. Khung hình d li u trong WEAP ..................................................................54
Hình 3-4. Khung hình k t qu trong WEAP .................................................................54
Hình 3-5. H th ng ngu n n c l u v c sông Bé mô ph ng trong WEAP..................55
Hình 3-6. L ng n c thi u h t các ti u l u v c n m 2010 (nghìn m3) ......................61
Hình 3-7. L ng n c thi u h t các ti u l u v c n m 2030 (nghìn m3) ......................62


vi
Hình 3-8. L ng n c thi u h t các ti u l u v c n m 2030 d i tác đ ng c a B KH
(nghìn m3) ......................................................................................................................63
Hình 4-1. Thông s s c ép ngu n n c các ti u l u v c c a t nh Bình Ph c n m
2010 ...............................................................................................................................69
Hình 4-2. T l ng i s d ng n c HVS t nh Bình Ph c .........................................70
Hình 4-3. Thông s s c ép s d ng n c các ti u l u v c (2010) ...............................71

Hình 4-4. Phân b t l s d ng các lo i đ t thu c t nh Bình Ph c............................74
Hình 4-5. Thông s h sinh thái các ti u l u v c thu c t nh Bình Ph c (2010) .........75
Hình 4-6. Các ch s t n th ng l u v c sông Bé n m 2010 .......................................81


vii

DANH M C B NG
B ng 1-1. Dân s các huy n thu c các t nh n m trong l u v c sông Bé ......................22
B ng 1-2. B ng th ng kê dân s và m t đ dân s t nh Bình Ph c (2013) ................22
B ng 1-3. M t s đ c tr ng c a l u v c sông Bé (VQHTLMN) .................................28
B ng 2-1. Thông s k thu t c a các công trình trên l u v c sông Bé ........................31
B ng 2-2. Các ti u l u v c trên l u v c .......................................................................34
B ng 2-3. Tiêu chu n c p nu c cho sinh ho t và ch n nuôi .........................................35
B ng 2-4. Tiêu chu n c p n c sinh ho t (l/ng i/ngày) .............................................36
B ng 2-5. M c đ mô ph ng c a mô hình t ng ng v i ch s Nash ........................40
B ng 2-6. Các thông s l a ch n cho đi u ki n ban đ u ..............................................41
B ng 2-7. B thông s t i u cho l u v c sông Bé ......................................................42
B ng 2-8. Thay đ i dòng ch y n m l u v c sông Bé theo k ch b n trung bình B2 so
v i k ch b n hi n tr ng ..................................................................................................44
B ng 2-9. Thay đ i dòng ch y n m l u v c sông Bé theo k ch b n cao A2 so v i k ch
b n hi n tr ng ................................................................................................................45
B ng 3-1. Nhu c u n c trong n m 2010 trên l u v c sông Bé (106m3) .....................60
B ng 3-2. B ng tính nhu c u n c t ng ti u l u v c theo tháng (103m3) ....................60
B ng 3-3. L ng thi u n c c a các ngành ..................................................................64
B ng 3-4. M c đ gi m đi n l ng t i nhà máy (%) ....................................................65
B ng 3-5. L ng n c thi u c a các khu dùng n c sinh ho t và công nghi p giai
đo n n m 2030...............................................................................................................65
B ng 4-1. B ng tính thông s s c ép ngu n n c RS ...................................................68
B ng 4-2. B ng tính h s DPs, DPd và th ng s DP ...................................................71

B ng 4-3. B ng tính h s ô nhi m ngu n n c EHp ...................................................72
B ng 4-4. Di n tích các lo i đ t phân b theo các huy n .............................................73
B ng 4-5. H s EHp, EHe và thông s EH các ti u l u v c t nh Bình Ph c ............74
B ng 4-6. Ch s đánh giá kh n ng d b t n th ng c a tài nguyên n c LV sông Bé
n m 2010 .......................................................................................................................79
B ng 4-7. Ch s đánh giá kh n ng d b t n th ng c a tài nguyên n c LV sông Bé
n m 2030 d i tác đ ng c a B KH .............................................................................80
B ng 4-8. Ch s đánh giá kh n ng d b t n th ng c a tài nguyên n c l u v c
sông Bé giai đo n hi n tr ng và đ n n m 2030 .............................................................80


viii

B NG CÁC CH

BVMT

B o v môi tr

B KH

Bi n đ i khí h u

DCMT

Dòng ch y môi tr

BSCL

VI T T T

ng
ng

ng b ng sông C u Long

KTSD

Khai thác s d ng

KTTV & MT

Khí t

LVS

L u v c sông

NAM

Nedbor-afstromnings Model

NCKH

Nghiên c u khoa h c

PTBV

Phát tri n b n v ng

PTTNN

Phát tri n tài nguyên n

S NN&PTNT

S Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn

S TN&MT

S Tài Nguyên và Môi tr

QLTHTNN

Qu n lý t ng h p tài nguyên n

VQHTLMN

Vi n Quy ho ch Th y l i mi n Nam

IMHEN

Vi n Khoa h c Khí t

VSMT

V sinh môi tr

TNN

Tài nguyên n

KT-XH

Kinh t xã h i

ng Th y v n và Môi tr

ng
c

ng

c
ng
c

ng Th y v n và Môi tr

ng


1

L IM

N

U

c là r t c n thi t cho s s ng và phát tri n. Trong Lu t Tài
nguyên n

c “N

c là tài nguyên đ c bi t quan tr ng, là thành

ph n thi t y u c a s s ng và môi tr
phát tri n b n v ng c a đ t n

ngu n tài nguyên quý giá nh t - n

d u m . Nh ng n

ng, quy t đ nh s t n t i,

c...”. N

c là m t trong nh ng

c trong th k 21 còn đ

c xem quý nh

c không ph i là ngu n tài nguyên vô h n, hi n ngu n tài

nguyên này đang b khai thác tri t đ và ch u s ô nhi m nghiêm tr ng
nhi u n i trên th gi i.
Trong nh ng n m g n đây, tài nguyên n
thay đ i c v ch t và l

t , xã h i và môi tr

ng n

c trên sông Bé không nh ng

c, mà đi u này nh h

ng đ n tình hình kinh

ng s ng trong khu v c mà con sông này đi qua, đ c bi t

là đ i v i t nh Bình Ph

c, t nh có dân s l n, ph m vi di n tích l u v c n m

tr n v n trong l u v c sông Bé.
M t khác, d

i tác đ ng c a bi n đ i khí h u, đã đ

c tính toán, trong

kho ng 50 n m qua, nhi t đ trung bình n m đã t ng kho ng 0,5 - 0,7oC, m c
n

c bi n đã dâng kho ng 20cm. Bi n đ i khí h u tác đ ng làm cho các thiên

tai, đ c bi t là bão, l , h n hán ngày càng ác li t. Bi n đ i khí h u có th tác
đ ng đ n nông nghi p, gây r i ro l n đ i v i công nghi p và các h th ng

kinh t - xã h i trong t
h u đ n tài nguyên n
nguyên n

ng lai. Vi c tính toán đ

c tác đ ng c a bi n đ i khí

c là m t v n đ c p thi t đ t ra cho các nhà qu n lý tài

c.
tài: “ ánh giá kh n ng khai thác ngu n n

Bé ph c v phát tri n kinh t xã h i t nh Bình Ph
ra các đ xu t và ki n ngh các gi i pháp c p n
d ng tài nguyên n

c trên l u v c Sông

c đ n n m 2030” s đ a

c nh m nâng cao hi u qu s

c c ng nh vi c qu n lý t ng h p tài nguyên n

cd

i

tác đ ng c a bi n đ i khí h u và phát tri n kinh t - xã h i c a h th ng. ây

2

s là m t lu n c khoa h c t t cho chi n l
v ng c a t nh Bình Ph

c phát tri n kinh t xã h i b n

c.

C u trúc, n i dung c a Lu n v n g m 4 ch

ng, không k ph n t ng

quan, k t lu n, tài li u tham kh o.
T ng quan Lu n v n (tính c p thi t, m c đích nghiên c u, ph
pháp, ph

ng h

ng

ng gi i quy t)

Ch

ng 1. T ng quan v vùng nghiên c u và l nh v c nghiên c u liên

Ch

ng 2. Nghiên c u c s khoa h c và th c ti n đ tính toán cân

quan
b ng n
Ch

c l u v c Sông Bé
ng 3.

ho ch s d ng n
Bình Ph
Ch

ng d ng mô hình WEAP tính toán cân b ng n

c và quy

c Sông Bé ph c v sinh ho t và s n xu t trên đ a bàn t nh

c.
ng 4:

xu t gi i pháp phân b tài nguyên n

cd

c a bi n đ i khí h u và phát tri n kinh t - xã h i t nh Bình Ph

c

i tác đ ng


3

T NG QUAN V LU N V N
1. Tính c p thi t c a đ tài nghiên c u
V n đ bi n đ i khí h u (B KH) đã đ c Svante Arrhenius, m t nhà
khoa h c ng i Th y i n, đ c p đ n l n đ u tiên vào n m 1896, cho r ng
s đ t cháy nhiên li u hóa th ch s d n đ n kh n ng hi n t ng nóng lên
toàn c u cao d n. Nghiên c u v v n đ này b gián đo n do vào th i đi m đó
nh h ng c a con ng i là không đáng k so v i y u t thiên nhiên.
n
cu i th p niên 1980, khi nhi t đ b t đ u t ng lên nhanh thì hi n t ng nóng
lên toàn c u l i đ c chú ý đ n. Lý thuy t v hi u ng nhà kính ra đ i và T
ch c Liên Chính ph v Bi n đ i khí h u c a Liên Hi p qu c (IPCC) đã đ c
thành l p qua Ch ng trình Môi tr ng Liên Hi p qu c và T ch c Khí
t ng th gi i.
N m 1990, các nghiên c u v B KH c a IPCC đ c công b , bao g m
hi n t ng nóng lên toàn c u, khí nhà kính, hi u ng nhà kính, n c bi n
dâng, các tác nhân khí h u, l ch s thay đ i c a khí h u Trái t và tr thành
m t c s khoa h c khi nghiên c u v v n đ này. D a trên vi c m r ng, c i
thi n kh i l ng l n d li u quan tr c và phân tích có đ tin c y cao, IPCC đã
đ a ra nh ng b ng ch ng m nh m r ng, hi n t ng nóng lên toàn c u quan
tr c th y trong 50 n m qua là do các ho t đ ng c a con ng i.
ng th i, s
h p nh t c nhân t t nhiên và con ng i trong k t qu quan tr c và tính toán
mô hình trong 140 n m. Nh ng thay đ i trong khí h u khu v c cho th y tác
đ ng đ n h th ng sinh thái, v t lý và có d u hi u v tác đ ng c a nó đ i v i

h th ng kinh t , xã h i. Xu h ng t ng nhi t đ đã tác đ ng đ n h th ng tài
nguyên n c và các h sinh thái ven bi n, trong l c đ a nhi u n i trên th
gi i, d n t i chi phí kinh t xã h i t ng lên do B KH khu v c và th i ti t
nguy hi m t ng lên.
B KH có kh n ng nh h ng đ n r t nhi u l nh v c trong đó có tài
nguyên n c. Trong kho ng 10 – 15 n m qua đã có nhi u nhà th y v n trên
th gi i nghiên c u tác đ ng c a B KH đ i v i tài nguyên n c. Trong
nh ng nghiên c u này, v n d ng nhi u cách ti p c n các mô hình khác nhau.
Dù là theo cách ti p c n nào thì m c tiêu chính c a các ho t đ ng nghiên c u


4

tài nguyên n c liên quan đ n B KH là nh m đánh giá tác đ ng c a B KH
đ i v i tài nguyên n c.
B KH tác đ ng đ n tài nguyên n c thông qua vi c làm thay đ i
l ng m a và phân b m a các vùng theo mùa. M t h u qu n a c a B KH
mà hi n nay đã nh n th y rõ đó là thay đ i v th i gian mùa m a. Nh ng thay
đ i v m a s kéo theo m t lo t nh ng thay đ i v dòng ch y c a các dòng
sông, t n su t và c ng đ l , t n su t h n hán, l ng n c trong đ t.
Hi n đã có m t s nghiên c u v tác đ ng c a B KH đ n sông H ng
và sông MeKong nh sau: so v i hi n nay, vào n m 2070, dòng ch y n m
bi n đ i trong kho ng +5,8% đ n -19,0% đ i v i sông H ng và t +4,2% đ n
-14,5% đ i v i sông MeKong, dòng ch y ki t bi n đ i trong kho ng t 10,3% đ n -14,5% đ i v i sông H ng và t -2,0 đ n -24,0% đ i v i sông
MeKong, dòng ch y l bi n đ i trong kho ng t +12,0 đ n 5,0% đ i v i sông
H ng và t +15,0% đ n 7,0% đ i v i sông MeKong, (PGS.TS. Hoàng Minh
Tuy n và CS, 2010). Nh v y, trên c hai sông l n là sông H ng và MeKong
các bi n đ i âm nhi u h n đ i v i dòng ch y ki t và bi n đ i d ng nhi u
h n đ i v i dòng ch y l . áng chú ý là, các sông l n này đ u b t ngu n t
ngoài lãnh th . Vi c khai thác n c ngày càng nhi u l u v c th ng ngu n,

nh t là sông MeKong, trong khi ngu n cung c p n c có xu th gi m làm gia
t ng s c ép v n c và nguy c thi u n c trong mùa khô
ng b ng sông
C u Long ( BSCL). B KH s làm t ng các thiên tai liên quan đ n n c,
trong đó quan tr ng nh t có l là l l t và h n hán. Nh ng đ t h n hán tr m
tr ng kéo dài có th nh h ng đ n xã h i v i quy mô r ng h n nhi u so v i
l l t. Nh ng n m g n đây các thiên tai liên quan đ n n c d ng nh x y ra
nhi u h n.
Nh v y, Vi t Nam đang ph i
đ n tài nguyên n c. H u qu c a B
là m t nguy c hi n h u cho vi c th
các m c tiêu thiên niên k c ng nh
n c.

đ i m t v i nhi u tác đ ng c a B KH
KH đ c đánh giá là nghiêm tr ng và
c hi n m c tiêu xoá đói gi m nghèo và
đe d a s phát tri n b n v ng c a đ t

L u v c sông Bé là m t trong nh ng sông l n n m trong h th ng sông
ng Nai. Theo nghiên c u c a Vi n Quy ho ch Th y l i mi n nam (2007),


5

l u l ng dòng ch y trung bình hàng n m trên l u v c là 251,4 m3/s và t ng
l ng n c m t hàng n m trên l u v c nh n đ c kho ng 7.929,45 tri u m3.
Sông Bé v i đi u ki n t nhiên và tài nguyên thiên nhiên phong phú đã t o
nên nh ng đ c thù riêng. V i ti m n ng ngu n n c khá d i dào, Sông Bé
không ch có ý ngh a đóng góp thúc đ y và làm thay đ i b m t v kinh t xã

h i c a hai t nh D ng và Bình Ph c n m trong l u v c mà còn mang ý
ngh a quan tr ng đ i v i c vùng Kinh t tr ng đi m phía Nam.
Kh n ng khai thác và s d ng th y đi n, th y l i t i l u v c sông Bé
r t l n nh m ph c v nhu c u ngày càng t ng và đa d ng. Các ho t đ ng nông
nghi p phát tri n đa d ng, công nghi p đang trên đà tr thành khu công
nghi p l n trong tam giác kinh t ông Nam B v i m c t p trung dân c và
đô th hóa nhanh. Tr c đây, l u v c sông Bé có m t t l r ng t nhiên
đ u ngu n khá l n và có giá tr cao trong vi c s n sinh và b o v ngu n n c
c a dòng sông. Do đó, v i nh ng đ c thù riêng c a l u v c và nh ng v n đ
c n quan tâm c th c a dòng sông Bé, đòi h i ph i có s qu n lý và quy
ho ch theo m t cách đ c l p đ i v i sông
ng Nai b ng ph ng th c phù
h p nh m b o v tài nguyên n c sao cho hi u qu .
Hi n t i và d báo đ n n m 2020, nhu c u dùng n c t i các b c thang
trên sông Bé ch y u bao g m: nhu c u n c cho nông nghi p, nhu c u c p
n c sinh ho t, nhu c u phát tri n công nghi p, nhu c u phát đi n, nhu c u
chuy n n c cho h D u Ti ng, nhu c u n c cho nhà máy n c Nam Bình
D ng và cu i cùng là dòng ch y môi tr ng cho vùng h l u sông Sài Gòn ng Nai. Tuy nhiên, trong nh ng n m g n đây, tình tr ng thi u n c c c b
v n x y ra trên l u v c sông Bé. Nguyên nhân là do nhu c u s d ng n c
ngày m t t ng cao d i áp l c gia t ng dân s và phát tri n kinh t - xã h i.
Bên c nh đó, s phân b ngu n n c không đ u theo th i gian và không gian
cùng v i tình hình di n bi n b t th ng c a th i ti t d i tác đ ng c a B KH
đã làm cho s thi u h t n c ngày càng nghiêm tr ng h n. i n hình nh đ t
h n hán vào n m 2002 v i nguyên nhân chính là do th i ti t b t th ng, đã
gây thi t h i đáng k đ n s n xu t và sinh ho t. Theo th ng kê, đ t h n này đã
khi n g n 10.000 ha cây tr ng thi u n c. Trong đó, có 1.300 ha cây tr ng
hàng n m và lâu n m b m t tr ng. Nhi u n i các gi ng n c ng m b khô


6

ki t làm cho hàng nghìn h nông dân thi u n
2002).

c sinh ho t. (VQHTLMN,

Trong tình hình B KH hi n nay và trong t ng lai, v i các hi n t ng
th i ti t c c đoan luôn bi n đ ng s tác đ ng đ n tài nguyên n c l u v c
sông Bé, làm nh h ng đ n nhu c u c p n c cho các ngành. D a trên
nh ng c p thi t c a l u v c, đ tài d a trên c s phân tích nguyên nhân và
bi u hi n c a xu th B KH đ đi đ n nh ng nh n đ nh khách quan v xu th
di n bi n và c l ng đ c tr s trung bình và c c tr c a m t s đ c tr ng
khí h u ch y u trên khu v c nghiên c u.
tài s d ng các k t qu c a các
k ch b n B KH do B Tài nguyên và Môi tr ng ban hành, k t h p vi c ng
d ng mô hình th y v n (i) tính toán s thay đ i dòng ch y trên các sông ngòi
c a l u v c sông Bé; (ii) tính toác cân b ng n c l u v c sông Bé giai đo n
2030 d i đi u ki n đ nh h ng phát tri n kinh t xã h i n m 2020 và
B KH; (iii) tính ch s t n th ng tài nguyên n c l u v c sông Bé. T đó,
có các nh n xét, đánh giá c ng nh tìm ra ph ng h ng gi m thi u tác đ ng
c a B KH đ n tài nguyên n c l u v c sông Bé.
V i nh ng lý do nêu trên, Lu n v n “ ánh giá kh n ng khai thác
ngu n n c trên l u v c Sông Bé ph c v phát tri n kinh t xã h i t nh Bình
Ph c đ n n m 2030” đ c th c hi n đ góp ph n gi i quy t nh ng đòi h i
trên và đáp ng nhu c u th c ti n v nghiên c u tác đ ng c a B KH đ n
sông ngòi và nhu c u s d ng n c c a các t nh thu c l u v c sông Bé.
2.
it

it

ng nghiên c u

ng nghiên c u c a Lu n v n g m:
• Tài nguyên n

c m t trên l u v c sông Bé.

• Nhu c u s d ng n

c l u v c sông Bé.

3. M c đích nghiên c u
Lu n v n đ

c th c hi n nh m các m c đích sau:



ánh giá đ c tác đ ng c a B KH đ n nhu c u s d ng n
sông Bé, trong đó có t nh Bình Ph c.

cl uv c



xu t đ c gi i pháp gi m thi u tác đ ng tiêu c c c a B KH đ n
dòng ch y sông ngòi l u v c sông Bé và phát tri n kinh t xã h i b n

7

v ng t nh Bình Ph
4. Ph

c.

ng pháp nghiên c u

Các ph

ng pháp dùng trong Lu n v n:

i.

Ph ng pháp th ng kê và thu th p s li u, thông tin c a vùng
nghiên c u, ch y u thu th p s li u v khí t ng th y v n, s li u
h ch a… liên quan đ n l u v c sông Bé t
ài Khí t ng th y
v n khu v c Nam B và Trung tâm Khí t ng Th y v n Qu c
gia.

ii.

Ph ng pháp phân tích khí h u: Trên c s phân tích nguyên
nhân và bi u hi n c a xu th B KH đ đi đ n nh ng nh n đ nh
khách quan v xu th di n bi n và c l ng đ c tr s trung
bình và c c tr c a m t s đ c tr ng khí h u ch y u trên khu v c
nghiên c u. Ph ng pháp chính s d ng là toán th ng kê phân tích
chu i th i gian;

iii.

Ph ng pháp áp d ng mô hình th y v n: Trên c s các k ch b n
B KH m i nh t (n m 2012) c a B Tài nguyên Môi tr ng đ a
ra v s thay đ i l ng m a, nhi t đ , áp d ng mô hình th y v n
tính s thay đ i dòng ch y trên các sông ngòi c a l u v c sông
Bé.

iv.

Ph ng pháp ng d ng GIS: S d ng h thông tin đ a lý nh m
tích h p các lo i thông tin s li u, tài li u, b n đ ,… liên quan đ n
khí h u và B KH ph c v công tác qu n lý và khai thác thông tin.

v.

Ph ng pháp đánh giá tác đ ng c a bi n đ i khí h u (B KH)
theo IPCC ho c Local Climate Change Impact Profile (LCLIP)

S li u s d ng cho nghiên c u g m:
+ S li u th y v n: m c n
+ S li u khí t

c, dòng ch y…

ng: m a, nhi t đ , b c h i...

+ Thông tin v dân sinh, ho t đ ng kinh t xã h i hi n t i và t
các t nh Bình Ph c, Bình D ng, ng Nai, k Nông.

5. Cách ti p c n

ng lai


8

đ tđ

c các m c tiêu đ ra, các cách ti p c n sau đây s đ

cs

d ng:
- K th a, ng d ng nh ng ki n th c khoa h c, công ngh s n ph m (c
s d li u, các k t qu nghiên c u liên quan đ n Lu n v n. K th a t i
đa c s s li u c a đ a ph ng).
- K th a các k t qu nghiên c u các k ch b n B KH cho khu v c thu c
l u v c sông Bé (t nh Bình D ng, Bình Ph c) đ tính cho l u v c
sông Bé.
6. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a Lu n v n
Các k t qu nghiên c u c a Lu n v n v đánh giá tác đ ng c a B KH
đ n dòng ch y sông ngòi c a l u v c sông Bé s là c s tham kh o cho
nh ng ng i làm công tác quy ho ch, qu n lý tài nguyên n c, qu n lý b o
v môi tr ng c a LVS đ xem xét, đi u ch nh các ho t đ ng phát tri n trên
l u v c theo h ng b n v ng.


9

CH

NG 1 T NG QUAN V VÙNG NGHIÊN C U
VÀ L NH V C NGHIÊN C U LIÊN QUAN

1.1 CÁC NGHIÊN C U LIÊN QUAN

N CÂN B NG N

C

Hi n nay Vi t Nam, có r t nhi u mô hình cân b ng n c đ c s
d ng trong các c quan, vi n nghiên c u nh MIKE BASIN, MITSIM,
RIBASIM, WEAP,… tùy thu c vào đ c đi m c a t ng l u v c sông khác
nhau mà các nghiên c u ng d ng các mô hình cho các l u v c khác nhau.
Do ch a có m t mô hình nào đ c p đ n toàn b các v n đ liên quan t i n i
dung cân b ng n c nên thông th ng khi nghiên c u cân b ng n c l u v c
sông, các mô hình th y v n đ c s d ng k t h p v i mô hình cân b ng
n c. M t s nghiên c u đi n hình có th k đ n nh ng d ng mô hình
WEAP tính toán cân b ng n c trên đ a bàn huy n L c D ng, t nh Lâm
ng (Bùi Th Ninh và nnk, 2008), tích h p mô hình NAM, MIKE BASIN và
GIS h tr qu n lý s d ng hi u qu tài nguyên n c l u v c sông Bé
(Nguy n H i Âu, 2009), ng d ng mô hình MIKE BASIN cân b ng n c l u
v c sông Th ch Hãn (Ngô Chí Tu n, 2009), tính toán cân b ng n c l u v c
sông C u b ng mô hình MIKE BASIN (Nguy n Ph ng Nhung, 2011).
i v i mô hình m a – dòng ch y SWAT, trong n c đã có m t s
nghiên c u ng d ng t i các khu v c khác nhau, ch y u xoay quanh các v n
đ nh tính toán dòng ch y (Tr nh Minh Ng c, 2009), đánh giá tác đ ng c a
k ch b n s d ng đ t lên dòng ch y, b i l ng, nitrat, photpho (Nguy n Ý Nh
và Nguy n Thanh S n, 2009), đánh giá ch t l ng n c (Lê B o Trung,

2005). Trong khi đó, vi n thám và GIS ngày càng đ c ng d ng r ng rãi
trong giám sát môi tr ng và tài nguyên thiên nhiên (Nguy n Kim L i và
Tr n Th ng Nh t, 2007; Tr n Th ng Nh t và Nguy n Kim L i, 2009).
i v i l u v c sông Bé, các nghiên c u v mô hình cân b ng n c đa
ph n s d ng mô hình MIKE BASIN. Hi n c ng đã có r t nhi u các nghiên
c u t các đ tài, các d án th c hi n cân b ng n c cho l u v c h th ng
sông
ng Nai, trong đó có l u v c sông Bé. i n hình nh đ tài KC08
18/06-10, “Qu n lý t ng h p l u v c và s d ng h p lý tài nguyên n c H


10

th ng sông ng Nai”, đ tài s d ng mô hình MIKE BASIN đ tính toán cân
b ng n c h th ng toàn l u v c sông ng Nai.
tài Lu n v n ti n s n m
2010, “Qu n lý t ng h p l u v c sông Bé trên c s cân b ng tài nguyên
n c” c a TS. Nguy n Th Ph ng c ng đã đ a ra các k t qu tính cân b ng
n c toàn l u v c sông Bé, nh ng c ng d a trên k t qu tính toán, mô ph ng
t mô hình MIKE BASIN.
Tóm l i, các nghiên c u v cân b ng n c nêu trên tuy đa d ng phong
phú trong cách ti p c n song xu h ng n i b t h n c , là ng d ng mô hình
MIKEBASIN đ tính cân b ng n c là chính, chính v v y Lu n v n đ c p
h ng nghiên c u khá m i, ít dùng đó là ng d ng mô hình WEAP đ tính
cân b ng n c cho l u v c sông Bé đ th y đ c nh ng u đi m n i tr i khi
dùng mô hình này.
1.2 T NG QUAN V BI N

I KHÍ H U

1.2.1 Tình hình bi n đ i khí h u trên th gi i
B ng ch ng v s bi n đ i c a các hi n t ng th i ti t, khí h u c c
đoan đã đ c nghiên c u khá nhi u d a trên s li u quan tr c l ch s . Theo
IPPC (2007), h u qu c a s nóng lên toàn c u là nhi t đ không khí trung
bình toàn c u đã t ng lên, đ c bi t t sau nh ng n m 1950. Tính trên chu i s
li u 1906 – 2005 nhi t đ không khí trung bình toàn c u t ng 0,18 – 0,74oC.
Các n m 2005 và n m 1998 là nh ng n m nóng nh t k t 1850 đ n nay.
Nhi t đ n m 1998 t ng lên đ c xem là do hi n t ng El Nino (1997 –
1998), nh ng d th ng nhi t đ l n nh t l i x y ra vào n m 2005. Trong 12
n m g n đây, t 1995 – 2006 có 11 n m (tr 1996) là nh ng n m nóng nh t
k t 1850. Bi n đ i c a các c c tr nhi t đ nhìn chung phù h p v i s nóng
lên toàn c u.
H n hán n ng h n và kéo dài h n đã đ c quan tr c th y trên nhi u
vùng khác nhau v i ph m vi r ng l n h n, đ c bi t các vùng nhi t đ i và
c n nhi t đ i t sau nh ng n m 1970. N n nhi t đ cao và giáng th y trên các
vùng l c đ a là m t trong nh ng nguyên nhân c a hi n t ng này.


11

M c dù r t khó kh n đ đánh giá s bi n đ i và xu th c a nh ng c c
tr khí h u, Kattenberg (1996) đã k t lu n r ng xu th m lên s d n đ n làm
t ng nh ng hi n t ng liên quan đ n nhi t đ cao trong th i k mùa hè và
làm gi m nh ng hi n t ng liên quan đ n nhi t đ th p trong th i k mùa
đông. Tuy nhiên, hi n t ng t ng lên c a các c c tr nhi t đ là khác nhau đ i
v i t ng khu v c.
Y u t đ c t p trung nghiên c u nhi u sau nhi t đ , đó là l ng m a.
L ng m a là m t đ i l ng r t quan tr ng vì s bi n đ i c a nh ng hình th
l ng m a có th d n đ n l l t ho c h n hán nh ng vùng khác nhau. Chính
vì v y, thông tin v s bi n đ i l ng m a theo không gian c ng nh theo

th i gian là r t c n thi t không ch mang ý ngh a khoa h c mà còn có ý ngh a
th c ti n r t l n. M t vài nghiên c u v s bi n đ i dài h n c a l ng giáng
th y n m trung bình phía tây b c Trung Qu c và l ng giáng th y mùa hè
(tháng VI đ n tháng VIII) vùng phía đông Trung Qu c (Weng, 1999) cho
th y có s t n t i c a bi n đ i giáng th y và ch ra m t s c ch liên quan
đ n s bi n đ i c a hoàn l u quy mô l n trong h th ng gió mùa mùa hè
ông Á. Các hình th giáng th y này gây ra b i ch y u b i các hình th
không gian c a nh ng h th ng hoàn l u quy mô l n quy mô th i gian t
mùa đ n n m.
1.2.2 Tình hình bi n đ i khí h u t i Vi t Nam
Các báo cáo c a U ban Liên Chính ph v B KH (IPCC), Ngân hàng
Th gi i (WB), Ch ng trình Môi tr ng (UNEP) c a Liên Hi p Qu c
(UNDP) đ u c nh báo Vi t Nam n m trong nhóm các qu c gia ch u tác đ ng
cao do hi n t ng B KH, n c bi n dâng. Các vùng đ t th p ven bi n đ c
xem là vùng nh y c m, d ch u nhi u t n th ng do n i đây có m t đ dân c
t p trung t ng đ i cao, s n xu t nông nghi p và ng nghi p ch u l thu c l n
vào th i ti t, ngu n n c. N u m c n c bi n dâng 1m s có kho ng 10%
dân s b nh h ng tr c ti p, t n th t đ i v i GDP kho ng 10%. N u n c
bi n dâng 3m s có kho ng 25% dân s b nh h ng tr c ti p và t n th t đ i
v i GDP lên t i 25%.
Nh n th c rõ nh h ng c a B KH, trong nh ng n m qua, Vi t Nam
đã tích c c tham gia các H i ngh qu c t , th c hi n nh ng cam k t v phát


12

tri n b n v ng và b c đ u đ t đ c m t s k t qu đáng khích l . V m t th
ch chính sách, Vi t Nam đã có nh ng v n b n chính th c c a Nhà n c liên
quan đ n phát tri n b n v ng và B KH theo trình t th i gian nh sau:
- N m 1998: Vi t Nam tham gia ký Ngh đ nh th Kyoto vào tháng

12/1998 và chính th c phê chu n Ngh đ nh th vào tháng 9/2002.
- N m 2003: Báo cáo Qu c gia u tiên c a Vi t Nam theo Hi p đ nh
khung v Bi n đ i Khí h u c a Liên hi p qu c.
- N m 2004: Công b Báo cáo Qu c gia v Gi m thi u R i ro Thiên tai
Vi t Nam.
- N m 2004: Quy t đ nh c a Th t ng Chính ph v “ nh h ng
Chi n l c Phát tri n B n v ng Vi t Nam” hay còn g i là “Ch ng trình
Ngh s 21 c a Vi t Nam”.
- N m 2005: Th t ng Chính ph ra H ng d n s 35/2005/TTg ngày
17/12/2005 v vi c th c hi n Ngh đ nh th Kyoto Vi t Nam.
- N m 2007: Th t ng Chính ph ra Quy t đ nh s 47/2007/TTg ngày
06/4/2007 phê duy t K ho ch Th c hi n Ngh đ nh th Kyoto trong giai
đo n 2007 -2010.
- N m 2007: Công b Chi n l c Qu c gia v Phòng ch ng, Thích
nghi và Gi m nh Thiên tai đ n n m 2020.
- N m 2008: Công b Ch
Bi n đ i Khí h u.

ng trình M c tiêu Qu c gia

- N m 2009: Tháng 6 n m 2009, B Tài nguyên và Môi tr
K ch b n bi n đ i khí h u, n c bi n dâng cho Vi t Nam.
- K ch b n B KH, n
nguyên và Môi tr ng.

ng phó v i
ng công b

c bi n dâng cho Vi t Nam n m 2012 c a B Tài

1.2.3 Xu th bi n đ i khí h u
• Xu th bi n đ i khí h u

Vi t Nam
Vi t Nam

Nh n th c đ c nh ng tác h i to l n c a B KH đ i v i Vi t Nam,
Chính ph Vi t Nam đã xây d ng và phê duy t ch ng trình m c tiêu qu c


13

gia ng phó v i B KH. Trên c s ch ng trình này, tháng 6/2009, B Tài
nguyên và Môi tr ng đã nghiên c u xây d ng và chính th c công b k ch
b n B KH, n c bi n dâng cho Vi t Nam. M c tiêu c a k ch b n này nh m
cung c p nh ng thông tin c b n v xu th B KH, n c bi n dâng trong
t ng lai ng v i các k ch b n khác nhau v phát tri n KT-XH toàn c u d n
đ n các t c đ phát th i KNK khác nhau nh m giúp cho b , ngành, đ a
ph ng đánh giá tác đ ng có th c a bi n đ i khí h u đ i v i l nh v c KTXH, xây d ng và tri n khai hành đ ng nh m thích ng và gi m thi u tác đ ng
ti m tàng c a B KH trong t ng lai.
B KH hi n nay c ng nh trong th k 21 ph thu c ch y u vào m c
đ phát th i KNK, t c ph thu c vào s phát tri n KT-XH. Do v y, các k ch
b n B KH đ c xây d ng trên các k ch b n phát tri n KT-XH toàn c u.
Theo đó, có 3 k ch b n phát th i KNK đ c ch n đ tính toán xây d ng k ch
b n B KH cho Vi t Nam là (1) k ch b n phát th i th p B1; (2) k ch b n phát
th i trung bình c a nhóm các k ch b n phát th i trung bình B2; và (3) k ch b n
phát th i trung bình c a nhóm các k ch b n phát th i cao A2.
Các k ch b n B KH đ i v i nhi t đ và l ng m a đ c xây d ng cho
b y vùng khí h u c a Vi t Nam là Tây B c, ông B c,
ng b ng B c B ,

B c Trung, Nam Trung B , Tây Nguyên và Nam B . Theo k ch b n trung
bình, vào cu i th k 21, nhi t đ trung bình n m có th t ng lên 1,9oC Nam
Trung B , 1,6oC Tây Nguyên và 2,0oC Nam B so v i trung bình th i k
1980 - 1999. T ng l ng m a n m và l ng m a mùa m a t t c các vùng
khí h u đ u t ng và l ng m a mùa khô có xu h ng gi m.
K ch b n n c bi n dâng c ng đã đ c xây d ng. Theo đó, vào gi a
th k 21, m c n c bi n có th dâng thêm l n l t là 28 - 30 - 33 và đ n
cu i th k 21, m c n c bi n dâng thêm t 65 -75 - 100 cm so v i th i k
1980 - 1999.
• Xu th bi n đ i khí h u vùng ông Nam B
M a: Mùa m a t tháng 5 đ n tháng 11, mùa khô t tháng 12 t i tháng
4 n m sau. Khí h u đi u hoà, ít bão, quanh n m nóng m, không có mùa l nh.
L ng m a n m t i vùng ông Nam B phân hóa theo đ a hình có xu th
t ng nh ng không l n.


14

3700
Vung Tau

Dong Phu

Tan Son Hoa

3200

X (mm)

2700

2200
1700
1200
700
1978

1982

1986

1990

1994

1998

2002

2006

Hình 1-1. Bi n trình m a n m vùng Nam B t i m t s tr m (mm/n m)

Xu th m a vùng Nam B t ng d n, tuy nhiên chu n sai m a trung
bình t 2000 – 2007 t i các tr m khá khác nhau, nh t i ông Phú t ng lên,
trong khi đó Tân S n Hòa và V ng Tàu có l ng m a trung bình gi m.
Nhi t đ không khí cao nh t và th p nh t: Nhi t đ trung bình n m
25,5 – 27,5oC, g n nh quanh n m nhi t đ trên 23oC, nhi t đ cao nh t tuy t
đ i 38 – 40oC, nhi t đ th p nh t tuy t đ i 14–18oC. S gi n ng trong n m
mùa khô t 7 - 8gi /ngày, mùa m a t 4 - 6gi / ngày.
m t ng đ i trung

bình 80 - 85%.