Nghiên cứu ảnh hưởng của dịch chuyển thời vụ đến mức tưới cho lúa vùng đồng bằng sông hồng

B

GIÁO D C VÀ ÀO T O
B NÔNG NGHI P VÀ PTNT
TR
NG
I H C TH Y L I

NGUY N TH BÍCH PH

NGHIÊN C U NH H
M CT

NG

NG C A D CH CHUY N TH I V

I CHO LÚA VÙNG

NG B NG SÔNG H NG

LU N V N TH C S

Hà N i – 2015

N


B

GIÁO D C VÀ ÀO T O

TR

NG

B

NÔNG NGHI P VÀ PTNT

I H C TH Y L I

NGUY N TH BÍCH PH

NGHIÊN C U NH H
NM CT

NG

NG C A D CH CHUY N TH I V

I CHO LÚA VÙNG

NG B NG SÔNG H NG

LU N V N TH C S

Ng i h ng d n khoa h c:
PGS.TS. TR N VI T N

Hà N i – 2015

NGUY N TH BÍCH PH

NG

LU N V N TH C S

HÀ N I – 2015


B N CAM K T
Tên tác gi :

Nguy n Th Bích Ph

H c viên cao h c:

L p CH21Q21

Ng

ih

ng d n khoa h c: PGS.TS. Tr n Vi t

Tên đ tài lu n v n “Nghiên c u nh h

ng
n

ng c a d ch chuy n th i v đ n m c t

i

cho lúa vùng đ ng b ng sông H ng”.
Tác gi xin cam đoan đ tài lu n v n làm d a trên các s li u, t li u đ
t ngu n th c t , công b trên báo cáo c a các c quan Nhà n

c thu th p

c, t p chí chuyên ngành,

sách, báo… đ làm c s nghiên c u. Tác gi không sao chép b t k m t lu n v n ho c
m t đ tài nghiên c u nào tr

c đó.
Hà N i, ngày

tháng 5 n m 2015

Tác gi

Nguy n Th Bích Ph

ng


1

M CL C

M

U ....................................................................................................................5

CH

NG I: T NG QUAN NGHIÊN C U ..........................................................7

1.1. T ng quan v l nh v c nghiên c u ................................................................. 7
1.1.1. L nh v c nghiên c u trên th gi i ............................................................7
1.1.2. L nh v c nghiên c u

Vi t Nam ..............................................................8

1.2. T ng quan v vùng nghiên c u.....................................................................10
1.2.1. i u ki n t nhiên...................................................................................10
1.2.2.

c đi m v khí t

1.2.3. M ng l
1.2.4.
CH
V

ng th y v n .............................................................14

i sông ngòi...............................................................................19

c đi m dân sinh, kinh t và xã h i .....................................................19

NG II. NGHIÊN C U C

S

KHOA H C D CH CHUY N TH I

NG B NG SÔNG H NG .........................................................................24
2.1. Nghiên c u s bi n đ ng c a các y u t khí h u theo th i gian ..................24
2.2. Nghiên c u nh h
đ n s sinh tr
2.2.1. L

ng c a các y u t khí h u vùng

ng b ng sông H ng

ng và phát tri n c a lúa28

ng m a..............................................................................................28

2.2.2. Gió ..........................................................................................................32
2.2.3. B c x .....................................................................................................33
2.2.4.

m .....................................................................................................33

2.2.5. Nhi t đ ...................................................................................................34
2.2.6. Ánh sáng .................................................................................................35
2.3. Nghiên c u đ xu t khung th i v thích h p đ i v i lúa (không làm gi m

n ng su t lúa) ......................................................................................................37
2.3.1.

nh ngh a v nhu c u t

i cho lúa .......................................................37

2.3.2. Các giai đo n phát tri n và các y u t c u thành n ng su t .................37
2.3.3. C s khoa h c đ đ xu t d ch chuy n th i v .....................................39
CH

NG III. NGHIÊN C U NH H

V

NM CT

I VÙNG

NG C A D CH CHUY N TH I

NG B NG SÔNG H NG .............................45


2
3.1. Ch n tr m nghiên c u cho các vùng và cách xác đ nh m a t

i thi t k ....45

3.1.1. Nguyên t c ch n: ...................................................................................45

3.1.2. Ch n tr m nghiên c u cho các vùng:....................................................45
3.1.3. Xác đ nh m a t

i thi t k ....................................................................46

3.1.4 Tính toán nhu c u t
3.2.

nh h

ng c a d ch chuy n th i v đ n m c t

3.2.2 Tính toán nhu c u t
3.3. nh h

i cho lúa ...............................................................46
ông Xuân .............48

i trên c s d ch chuy n th i v ...........................55

ng c a d ch chuy n th i v đ n m c t

3.3.2 Tính toán nhu c u t

iv

i v Mùa .........................56

i trên c s d ch chuy n th i v ...........................61

3.4. Nh n xét ........................................................................................................62
K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................................64


3

DANH M C B NG BI U
B ng 1.2: Nhi t đ không khí trung bình các th i đo n ...........................................15
B ng 1.3:

mt

ng đ i trung bình tháng n m ...................................................16

B ng 1.4: T c đ gió trung bình tháng n m .............................................................17
B ng 1.5: L

ng b c h i trung bình các th i kì .......................................................18

B ng 1.6: S đ n v hành chính, di n tích, dân s n m 2011 ...................................20
B ng 3.1. Th ng kê các Tr m m a và khí t
B ng 3.2: Các thông s th ng kê v

ng l a ch n nghiên c u ....................45

Xuân s m t i m t s tr m trên khu v c đ ng

b ng sông H ng.........................................................................................................48
B ng 3.3: Các thông s th ng kê v

Xuân chính v t i m t s tr m trên khu v c

đ ng b ng sông H ng................................................................................................49
B ng 3.4: Các thông s th ng kê v

Xuân mu n t i m t s tr m trên khu v c đ ng

b ng sông H ng.........................................................................................................49
B ng 3.5: Xác đ nh h s thu phóng Kp theo t n su t 85% t i các tr m nghiên c u
đ i di n cho vùng

ng b ng sông H ng .................................................................49

B ng 3.6: Xác đ nh h s thu phóng Kp theo t n su t 85% t i các tr m nghiên c u
đ i di n cho vùng

ng b ng sông H ng .................................................................50

B ng 3.7: Xác đ nh h s thu phóng Kp theo t n su t 85% t i các tr m nghiên c u
đ i di n cho vùng

ng b ng sông H ng .................................................................50

B ng 3.8: Th i v và công th c t

i lúa V

Xuân S m .........................................51

B ng 3.9: Th i v và công th c t

i lúa V

Xuân Chính v ..................................51

B ng 3.10: Th i v và công th c t

i lúa V

Xuân mu n ......................................52

B ng 3.11 : Ch tiêu c lý c a đ t .............................................................................52
B ng 3.12 : m c t

i lúa Xuân s m các vùng khu v c BSH ................................55

B ng 3.13: m c t

i lúa Xuân chính v các vùng khu v c BSH ..........................55

B ng 3.14 : m c t

i lúa Xuân mu n các vùng khu v c BSH ..............................56

B ng 3.15:Các thông s th ng kê v mùa t i m t s tr m trên khu v c đ ng b ng
sông H ng .................................................................................................................56


4
B ng 3.16:Các thông s th ng kê v Hè thu t i m t s tr m trên khu v c đ ng b ng

sông H ng .................................................................................................................57
B ng 3.17: Xác đ nh h s thu phóng Kp theo t n su t 85% t i các tr m nghiên c u
đ i di n cho vùng

ng b ng sông H ng .................................................................57

B ng 3.18: Xác đ nh h s thu phóng Kp theo t n su t 85% t i các tr m nghiên c u
đ i di n cho vùng

ng b ng sông H ng .................................................................57

B ng 3.19: Th i v và công th c t

i lúa V mùa ...................................................58

B ng 3.20: Th i v và công th c t

i lúa V Hè thu ...............................................58

B ng 3.21 : Ch tiêu c lý c a đ t .............................................................................59
B ng 3.22 : m c t

i lúa mùa các vùng khu v c BSH ..........................................61

B ng 3.23 : m c t

i lúa Hè thu các vùng khu v c BSH ......................................62


5

U

M
1. Tính c p thi t c a đ tài
N

c ta là n

xu t lúa c a

c nông nghi p g n v i n n v n hoá lúa n

Vi t Nam đ

Tuy nhiên, khí h u n

c đánh giá là t

c. Trình đ s n

ng đ i cao so v i nhi u n

c khác.

c ta r t ph c t p, th i ti t hai mi n B c Nam khác nhau rõ

r t. Vùng đ ng b ng sông H ng n m trong đ i khí h u mùa hè nóng b c và m a
nhi u, mùa đông rét và có m a phùn. Vì v y, yêu c u v ngu n n

c và m c t

i

h p lý là r t c n thi t đ đ m b o n ng su t cây tr ng.
Vi c b trí th i gian gieo c y cây tr ng h p lý có th l i d ng t i đa l
m a c a các khu v c nghiên c u. Qua đó làm gi m m c t

i

ng

các m c đ khác

nhau. Tuy nhiên c n ph i xem xét m t cách th n tr ng các ràng bu c chi ph i kh
n ng b trí th i v t i m i vùng v i đi u ki n đ t đai và đ a hình c th .
Do đó, đ né tránh và h n ch tác h i c a thiên tai c n ph i t ng b

c

chuy n đ i c c u gi ng và c c u mùa v theo quy lu t di n bi n c a th i ti t khí
h u nh m nâng cao và n đ nh n ng su t, t ng b

c c i thi n đ i s ng nhân dân.

Vi c b trí h p lý mùa v và c c u gi ng trong s n xu t nông nghi p nói chung,
lúa và các cây màu l

ng th c nói riêng

v ng đ ng b ng sông H ng c n đ t đ

c

các yêu c u sau đây:
- Né tránh tác h i c a thiên tai đ i v i lúa, hoa màu và cây l

ng th c.

- Nâng cao tính n đ nh c a s n xu t, trên c s đó t o ra s t ng tr
n ng su t và s n l
- Gi m nh l

ng v

ng mùa màng.
ng n

ct

i.

S thay đ i c a các y u t khí h u theo th i gian (m a ,nhi t đ ...vv) d n
đ n vi c d ch chuy n mùa v s

nh h

ng đ n m c t

i.

Kh n ng thích ng c a lúa đ i v i các y u t ngo i c nh (nhi t đ ,đ

m

,ánh sáng ) d n đ n khung th i v thích h p c a lúa (s d ch chuy n ph i n m trong
khung th i v thích h p không làm nh h
lúa d n đ n không nh h

ng đ n s sinh tr

ng đ n n ng su t)

ng và phát tri n c a


6
Xu t phát t nh ng đi u trên, vi c Nghiên c u nh h
th i v đ n m c t

ng c a d ch chuy n

i cho lúa vùng đ ng b ng sông H ng là h t s c c n thi t.

2. M c đích và ph m vi nghiên c u c a đ tài
Nghiên c u d ch chuy n th i v nh m xác đ nh khung th i v có m c t

i

nh nh t mà không làm gi m n ng su t cây tr ng vùng đ ng b ng sông H ng.

Nghiên c u s bi n đ i và các y u t khí h u nh h

ng đ n m c t

i và

n ng su t lúa.
Nghiên c u xác đ nh nh h

ng c a th i v đ n m c t

i c a vùng đ ng

b ng sông H ng.
3. Ph
Ph

ng pháp nghiên c u và công ngh s d ng
ng pháp k th a :K th a các k t qu nghiên c u v khí h u ,m c t

i

các vùng nghiên c u.
S d ng mô hình Cropwat đ xác đ nh m c t
Ph

i c a mùa v đ n m c t

i.

ng pháp th ng kê đ x lý k t qu tính toán.

4. K t qu d ki n đ t đ
xu t đ

c

c khung th i v t t nh t d a trên c s có m c t

không làm gi m n ng su t lúa.

i nh nh t mà


7

CH

NG I: T NG QUAN NGHIÊN C U

1.1. T ng quan v l nh v c nghiên c u
1.1.1. L nh v c nghiên c u trên th gi i
Trong nh ng n m g n đây, th i ti t trên toàn th gi i đang có nh ng di n
bi n vô cùng ph c t p. Trong khi m t s n i trên th gi i chìm ng p trong l l t
tri n miên thì m t s n i khác l i h ng ch u nh ng đ t h n hán kh c li t kéo dài.
H n hán làm c n ki t ngu n n

c sinh ho t và t

tr ng đ n n n nông nghi p c a nhi u n

c pl

ng th c b đe d a, m t l

i tiêu, gây nh h

c. H u qu là s n l

ng nghiêm

ng và ngu n cung

ng l n dân s trên trái đ t đang và s ch u c nh

đói khát. Theo th ng kê t n m 1980 đ n n m 2010, thiên tai t i B c M đ
giá là nghiêm tr ng nh t trên toàn c u. Trong giai đo n này, n
đ n 1.150 t USD. N u tính riêng trong hai n m 2011-2012, n

c đánh

c M b thi t h i
c M đã ph i h ng

ch u 98 v thiên tai. T i Hoa K , m c dù h n hán ti p t c kéo dài t i khu v c mi n
nam và mi n trung, nh ng cây lúa m v n trong giai đo n đ u c a s phát tri n;
đ ng th i l

ng m a thích h p trong giai đo n sinh tr

ng có th ng n ch n đáng

k tình tr ng s t gi m v n ng su t cây tr ng. T ch c FAO (T ch c L
và Nông nghi p Liên Hi p Qu c) d báo t ng s n l

ng th c

ng lúa m c a Hoa K n m

2014 s đ t 57 tri u t n.
EU (Liên minh Châu Âu), khu v c có di n tích lúa m l n nh t th gi i, n m
2014 đã tr i qua th i ti t m áp trái mùa trong su t v đông. Tuy nhiên, khi mùa
xuân đ n, l

ng m a d

i m c trung bình đã tác đ ng đ n đi u ki n th c v t

s khu v c tr ng đi m, trong đó bao g m các n
b c bán đ o Ban-c ng, ph n l n n
c a Trung Âu. Vì v y, l
h

c

c nhóm Benelux, khu v c phía

c và các khu v c nông nghi p quan tr ng

ng m a đ là đi u ki n c n thi t đ các khu v c b

nh

ng phòng tránh vi c th t thu trong th i gian còn l i c a mùa v . Trong khi đó,

v đông t i Tây Ban Nha, Italia và phía nam bán đ o Ban-c ng đ
kh quan nh có l

ng m a thu n l i. T ng s n l

2014 d đoán s đ t 143,7 tri u t n, t
T

m t

ng đ

ng lúa m c a khu v c này n m

ng v i m c s n l

ng t , t i khu v c C ng đ ng các Qu c gia

c ghi nh n là

ng c a n m 2013.

c l p châu Âu, nhi t đ cao b t


8

th

ng cùng v i th i ti t khô hanh đã làm gi m đ

tri n nhanh h n m c bình th
m

ng c a cây lúa m . T i Nga, nh đi u ki n th i ti t

t vào tháng 9, t ng s n l

xuân đ

m c a đ t, d n đ n s phát

ng lúa m n m 2014 d ki n s t ng lên do v

c mong đ i s bù đ p cho l

ng thi u h t trong v đông,

c tính đ t 51

tri u t n, gi m 2% so v i n m 2013.
châu Á, vi c thu ho ch lúa m n m 2014 t i khu v c ti u vùng ông Á đã
đ

c ti n hành và có nh ng tri n v ng v n vô cùng l c quan t i các khu v c chính

nh có đi u ki n th i ti t t

ng đ i thu n l i.

Trung Qu c, sau các đ t khô h n

kéo dài su t tháng 3, nh ng c n m a đ n vào tháng 4 đã giúp c i thi n tình hình
gieo tr ng. T i n

, d báo m i nh t v s n l

ng v đông (Rabi) n m 2014 là

96 tri u t n, nh vi c m r ng di n tích gieo tr ng lên 6% và l
trong v . Các nhà s n xu t c ng đ

ch

ng l i t vi c đ n

ng m a thu n l i

ct

i tiêu, phân bón

và các nguyên li u đ u vào khác. T i Pa-kít-xtan, báo cáo chính th c m i nh t d
báo t ng s n l

ng lúa m n m 2014 s đ t m c k l c là 25,4 tri u t n, ch y u

nh có s gia t ng di n tích gieo tr ng, l

ng m a thu n l i và đ n

ct

i tiêu và

phân bón.
Tr

c th c tr ng đó cho th y M c t

các y u t khí h u

i c a các lo i cây tr ng ph thu c vào

th i v gieo tr ng. S bi n đ ng c a các y u t khí h u nh

m a, b c h i theo th i gian vv. Vi c b trí th i v cây tr ng có th làm thay đ i
m ct

i c a các lo i cây tr ng

1.1.2. L nh v c nghiên c u
Lãnh th

khu v c đó.

Vi t Nam

Vi t Nam n m tr n trong vùng nhi t đ i nh ng khí h u Vi t

Nam phân b thành 3 vùng khí h u riêng bi t v i mi n b c mang khí h u c n nhi t
đ i m m, b c trung b là khí h u nhi t đ i gió mùa, mi n nam và nam trung b
mang đ c đi m nhi t đ i.
l c đ a, giáp v i bi n

ng th i, do n m

rìa phía đông nam c a ph n châu Á

ông (m t ph n c a Thái Bình D

tr c ti p c a ki u khí h u gió mùa m u d ch, th

ng th i

Do n m d c theo b bi n, khí h u Vi t Nam đ
các dòng bi n và mang nhi u y u t khí h u bi n.
84% su t n m. H ng n m, l

ng), nên ch u nh h

ng

các vùng v đ th p.
c đi u hòa m t ph n b i
mt

ng đ i trung bình là

ng m a t 1.200 đ n 3.000 mm, s gi n ng kho ng


9
1.500 đ n 3.000 gi /n m và nhi t đ t 5 °C đ n 37 °C. Hàng n m, Vi t Nam luôn
ph i phòng ch ng bão và l t l i v i 5 đ n 10 c n bão/n m gây thi t h i to l n v
ng

i và tài s n.
Nh ng bi n đ ng c a th i ti t trong nh ng n m g n đây nh h

t i th i v gieo tr ng và m c t

ng r t l n

i cho lúa c a h u h t các khu v c. T i vùng đ ng

b ng sông C u Long, Theo C c Tr ng tr t thu c B Nông nghi p và Phát tri n
nông thôn, n m 2014 s n l

ng lúa vùng

ng b ng sông C u Long đ t 25,2 tri u

t n, t ng 708.000 t n so n m 2013, chi m 56% s n l
s nl

ng lúa c n

ng lúa cao nh t vùng là Kiên Giang, An Giang,

t n. Ông Nguy n Phong Quang, Phó Ban Th
cho bi t, đ t đ
tri u l

c. Các t nh đ t

ng Tháp v i 11,7 tri u

ng tr c Ban Ch đ o Tây Nam b ,

c k t qu trên nh các t nh đã đ a di n tích tr ng lúa lên g n 4,3

t ha, trong đó v

ông Xuân và Hè Thu gieo s 3,3 tri u ha, v Thu

ông

và v mùa gieo s 1 tri u ha. Các t nh đã s d ng gi ng m i, kháng sâu b nh m nh,
thích nghi v i t ng vùng sinh thái, cho n ng su t cao, ch t l

ng g o n đ nh. Bên

c nh đó, các t nh c ng nâng c p h th ng th y l i tr c và th y l i n i đ ng b o đ m
đ n

ct

i cho các v lúa trong n m.

ng th i s p x p th i v s n xu t h p lý,

xu ng gi ng đ ng lo t, tránh r y và b trí th i gian xu ng gi ng m t v lúa không
kéo dài h n 60 ngày đ không làm nh h
lây lan.

ng đ n v lúa k ti p, h n ch sâu r y

c bi t, do tình hình h n, m n xâm nh p sâu trong v Hè Thu, các t nh

chuy n v lúa Xuân Hè vào v Hè Thu chính v và giãn cách th i gian gi a hai v
3 tu n nh m cách ly sâu b nh.
i v i vùng
tháng XI n m tr

ng b ng sông H ng v đông xuân th

ng kéo dài t cu i

c đ n tháng VI n m sau, vào th i k đ u và gi a v gió mùa

ông B c ho t đ ng m nh, dây là th i k có ch đ nhi t ph c t p nh t: rét đ m,
rét h i, m... làm cho m và lúa m i c y sinh tr

ng không n đ nh. Vào nh ng

n m rét đ m, rét h i: m ch t, t c đ ra lá ch m d n đ n thi u m , làm đ o l n c

c u gi ng làm lúa tr mu n và hay g p gió tây khô nóng. Vào nh ng n m m: m
sinh tr

ng nhanh, m già ng, lúa tr s m hay g p gió mùa đông b c (nhi t đ

th p) có sâu b nh phát tri n gây h i n ng, d n đ n n ng su t b gi m. Trong nh ng
n m g n đây (t 1993 - đ n nay) c c u lúa Chiêm xuân đã chuy n d n sang th i v


10
3 (gieo tr ng lúa sau rét v i các gi ng lúa ng n ngày) chi m kho ng 60-70% di n
tích c v .
N m 2007, t i vùng đ ng b ng sông H ng trong tháng III và tháng IV xu t
hi n nhi u đ t không khí l nh, tác đ ng x u đ n quá trình sinh tr
c a các trà lúa, đ c bi t các đ t không khí l nh có c
tháng III và cu i tháng IV đã nh h

ng và phát d c

ng đ m nh vào trung tu n

ng đ n lúa làm đòng. Vào cu i tháng IV, đ u

tháng V nhi u di n tích lúa xuân tr bông g p 3 đ t gió mùa đông b c kèm theo
m a làm nhi t đ h th p d

i ng

ng thu n l i cho lúa tr (25oC) gây nh h

ng

đ n quá trình tr bông, th ph n nên t l lép c a lúa cao.
S phân b m a t i

BSH th

ng cao nh t vào các tháng 7 đ n đ u tháng 9

trong khi th i gian thu ho ch c a lúa mùa là t sau 20 tháng 9. Các k t qu quan
tr c cho th y t n su t xu t hi n các tr n m a c c l n (c v l

ng và c

ng đ )

ngày m t t ng và xu t hi n mu n d n đ n th i đi m thu ho ch lúa mùa, đi u này có
th gây thi t h i n ng n cho mùa v nh các tr n m a l ch s n m 2004, 2007, và
2008. Chính vì nguyên nhân đó mà l ch s n xu t mùa v c ng ph i thay đ i d n đ
thích ng v i đi u ki n th i ti t khí h u, gi m thi u thi t h i do m a, l l t gây ra.
C th t i nhi u n i th i gian c y lúa mùa đ

c ti n hành s m h n so v i k ho ch

c (t sau 20 tháng 6). Vi c d ch chuy n l ch canh tác này đ m b o đ
tiêu: th nh t là lúa mùa có th đ
xu t hi n, tránh đ

c thu ho ch s m h n, tr

c khi các đ t m a l n

c m t mùa; th hai lúa mùa thu ho ch s m, đ t đai s đ

phóng s m, ph c v cho tri n khai v đông nh ngô đông, đ u t
là đ u t

c2m c
c gi i

ng đông, đ c bi t

ng đông khi th i gian gieo càng s m thì càng cho n ng su t cao h n. Cho

đ n nay, t i m t s đ a ph

ng, đ u t

ng đông đã tr thành mùa v quan tr ng

trong c c u cây tr ng.
1.2. T ng quan v vùng nghiên c u
1.2.1. i u ki n t nhiên
1.2.1.1. V trí đ a lý
ng b ng sông H ng tr i r ng t v đ 21°34´ v đ B c (huy n L p Th ch)
t i vùng bãi b i kho ng 19°5´ v đ B c (huy n Kim S n), t 105°17´ kinh đ


11
ông (huy n Ba Vì) đ n 107°7´ kinh đ

ông (trên đ o Cát Bà). Có v trí gi i h n

nh sau:
- Phía B c giáp t nh B c Giang và thái Nguyên.
- Phía Nam giáp t nh Thanh Hóa.
- Phía Tây giáp t nh Hòa Bình.
- Phía ông giáp bi n ông.
ng b ng th p d n t Tây B c xu ng
c 10 - 15m xu ng đ n các bãi b i 2 - 4m
ngày còn ng p n

ông Nam, t các th m phù sa

trung tâm r i các bãi tri u hàng

c tri u.

Vùng đ ng b ng sông H ng g m 11 t nh, thành ph : Hà N i, H i Phòng,
H iD

ng, H ng Yên, B c Ninh, V nh Phúc, Qu ng Ninh, Thái Bình, Hà Nam,

Nam

nh, Ninh Bình. Tính đ n ngày 31/12/2008 toàn vùng có 2.416 xã,

ph

ng, th tr n.

T ng di n tích đ t t nhiên: 21.067,62 km2.
Di n tích đ t nông, lâm nghi p toàn vùng (1.300.656 ha) chi m 61,7% t ng

di n tích đ t t nhiên (2.106.762 ha) c a vùng. Trong đ t nông nghi p di n tích cây
hàng n m (704.624 ha) chi m 54%.


12

B n đ vùng đ ng b ng sông H ng
1.2.1.2.

c đi m đ a hình
a hình t

ng đ i b ng ph ng v i h th ng sông ngòi dày đ c đã t o đi u

ki n thu n l i đ phát tri n h th ng giao thông thu b và c s h t ng c a vùng.
a hình có th phân chia thành 02 vùng:
* Vùng chuy n ti p vùng núi th p ph n d

i l u v c sông H ng - sông Thái Bình

Vùng này r ng ch ng 39.000 km2, bao g m nh ng đ i núi th p t 100 ÷
1.000 m, ph n l n n m phân b theo d ng nan qu t, c ng chuy n t núi con Voi
h

ng Tây B c v phía ông l u v c là núi Yên T theo h

ng ông - Tây.

* Vùng đ ng b ng sông H ng - sông Thái Bình
G m nh ng đ i núi th p d

i 100m, nh ng thung l ng r ng h l u sông

Thao, sông Lô, sông Thái Bình và Tam giác châu h i t c a phù sa sông H ng. V i
di n tích ch ng 21.000 km2 (trong đó Tam giác châu kho ng 15.000 km2).


13

B ng 1.1: Phân ph i đ cao theo l y tích di n tích c a vùng

ng b ng

sông H ng
Cao đ (m)

Di n tích (ha)

<1
1÷2
2÷3
3÷4
4÷5
5÷6
6÷7
7÷8
8÷9

>9

293.02
279.3
134.26
115.42
41.3
19.68
41.16
14.7
15.68
25.48

1.2.1.3.

Di n tích l y tích
(ha)
293.02
572.32
706.58
822
863.3
882.98
924.14
938.84
954.52
980

%
29,9

58,4
72,1
83,9
88,1
90,1
94,3
95,8
97,4
100

c đi m đ a ch t

Vùng tr ng Hà N i n m trùng v i đ ng b ng h du sông H ng, có d ng tam
giác cân ch y dài v phía Tây B c, đáy h
Bình. Nó là m t mi n võng

ng ra v nh B c B t H i phòng đ n Ninh

T phát tri n móng không đ ng nh t c u t o b i các

tr m tích t ti n Cambri đ n Neogen. L p b i tích dày: Tr m tích

Tam dày trên

1.000 m v i nhi u v a than. Riêng phù sa

T dày v

400m. Trái l i vùng Tây Nam đ ng b ng l i đ

c nâng lên nh , còn d u v t t Trung

Hà đ n M
1.2.1.4.

t quá 100 m, có n i g n

c, còn nhi u núi sót t B c Ninh, B c Giang đ n H i Phòng.
c đi m tài nguyên thiên nhiên

a. Tài nguyên khoáng s n
áng k nh t là tài nguyên đ t sét, đ c bi t là đ t sét tr ng

H iD

ph c v cho phát tri n s n xu t các s n ph m sành s . Tài nguyên đá vôi
Nguyên - H i Phòng đ n Kim Môn - H i D
Bình chi m 5,4% tr l

ng đá vôi c n

Thu

ng, d i đá vôi t Hà Tây đ n Ninh

c, ph c v cho phát tri n ngành công

nghi p v t li u xây d ng. Tài nguyên than nâu
l

ng,

ng hàng ch c t t n đ ng hàng đ u c n

đ sâu 200m đ n 2.000m có tr

c, hi n ch a có đi u ki n khai thác.

Ngoài ra vùng còn có ti m n ng v khí đ t. Nhìn chung khoáng s n c a vùng không
nhi u ch ng lo i và có tr l

ng v a và nh nên vi c phát tri n công nghi p ph

thu c nhi u vào ngu n nguyên li u t bên ngoài.


14
b. Tài nguyên bi n
ng b ng sông H ng có m t vùng bi n l n, v i b bi n kéo dài t Thu
Nguyên - H i Phòng đ n Kim S n - Ninh Bình. B bi n có bãi tri u r ng và phù sa dày
là c s nuôi tr ng thu h i s n, nuôi rong câu và ch n v t ven b . Ngoài ra m t s bãi
bi n, đ o có th phát tri n thành khu du l ch nh bãi bi n

S n, huy n đ o Cát Bà,...

c. Tài nguyên đ t đai:
t đai nông nghi p là ngu n tài nguyên c b n c a vùng do phù sa c a h

-

th ng sông H ng và sông Thái Bình b i đ p. Hi n có trên 103 tri u ha đ t đã đ

c

s d ng, chi m 82,48 % di n tích đ t t nhiên c a vùng và chi m 5,5% di n tích đ t
s d ng c a c n
trong c n

c. Nh v y m c s d ng đ t c a vùng cao nh t so v i các vùng

c.
t đai c a vùng r t thích h p cho thâm canh lúa n

c, tr ng màu và các

cây công nghi p ng n ngày. Vùng có di n tích tr ng cây l

ng th c đ ng th 2

trong c n

c v i di n tích đ t 1242,9 nghìn ha.

- Kh n ng m r ng di n tích c a đ ng b ng v n còn kho ng 137 nghìn ha.
Quá trình m r ng di n tích g n li n v i quá trình chinh ph c bi n thông qua s b i
t và th c hi n các bi n pháp quai đê l n bi n theo ph

ng th c “lúa l n cói, cói l n

sú v t, sú v t l n bi n”.

d. Tài nguyên sinh v t:
Tài nguyên sinh v t trong vùng khá phong phú v i nhi u đ ng th c v t quí
hi m đ c tr ng cho gi i sinh v t c a Vi t Nam. M c dù trong vùng có các khu dân
c và đô th phân b d y đ c nh ng gi i sinh v t v n đ
gia Ba Vì, Cát Bà, Cúc Ph
1.2.2.

c đi m v khí t
T ng s tr m khí t

trong đó có 18 tr m khí t
và t c đ gió.
1. Nhi t đ

cb ot n

các v

n qu c

ng.
ng th y v n
ng và đo m a vùng đ ng b ng sông H ng là 136 tr m
ng đo các y u t nhi t đ , đ

m, b c h i, s gi n ng


15
Do n m

h

v trí ngay rìa Thái Bình D

ng và vùng n i chí tuy n nên nh

ng sâu s c c a các lu ng không khí m, m t đ i d

ng th i vào, th i gian mùa

m nóng trong ph n l n l u v c ph n Vi t Nam kéo dài t 8 đ n 9 tháng t tháng 3
÷ 11. Nhi t đ trung bình các tháng mùa nóng 20oC ÷ 40oC. Vùng khu t gió
th ng l ng ch u nh h

ng hi n t

ng “F n” th

các

ng có nhi t đ tuy t đ i đ t 41 ÷

42oC. Biên đ ngày đêm t ng d n t bi n vào l c đ a, t gió đ n khu t gió núi cao:
đ ng b ng 5,5 ÷ 6,5oC. Trung du 6,2 ÷ 8,2oC. Xem xét quá trình bi n đ i nhi t đô
trung bình tháng trong vòng 45 (1960 – 1970, 1971-1980, 1981 – 2000, 2000-2005)
n m trong hình 1.2 cho th y nhi t đ trung bình các tháng trong n m đ u có xu
h

ng t ng t 0,1 – 0,3oC.
B ng 1.2: Nhi t đ không khí trung bình các th i đo n

n v (0C)
Tr m

Ttb
(602008)

T1
(61-70)

T2
(71-80)

T3
(81-90)

T4
(91-00)

T5
(01_08)

T5-T1

Gia t ng
trong 01
th p k

S n Tây

23,5

23,2

23,3

23,4

23,7

23,9

0,7

0,14

Ba Vì

23,3

22,6

23,0

23,1

23,5

23,5

0,9

0,18

Hà N i

23,7

23,3

23,5

23,6

24,1

24,4

1,1

0,22

Hoà Bình

23,5

23,2

23,2

23,4

23,8

23,9

0,7

0,13

Ph Lý

23,5

23,3

23,4

23,2

23,6

23,8

0,4

0,09

nh

22,7

21,2

21,5

23,3

23,8

24,0

2,8

0,56

Ninh Bình

23,5

23,4

23,3

23,3

23,8

23,8

0,4

0,08

Kim Bôi

23,3

22,6

22,6

24,4

23,4

23,6

1,0

0,20

23,4

23,5

23,4

23,2

23,5

23,7

0,3

0,05

Phù Li n

23,1

22,9

22,9

23,0

23,3

23,3

0,4

0,08

Thái Bình

23,3

23,3

23,3

23,2

23,3

23,5

0,2

0,03

TB

23,3

23,0

23,0

23,4

23,6

23,8

0,8

0,2

Nam

H iD

ng

(Ngu n: Quy ho ch t ng th th y l i vùng BSH giai đo n 2012-2020 và đ nh h
đ n n m 2050 trong đi u ki n B KH và NBD)

2.

m

ng


16
mt

ng đ i trong vùng bi n đ ng t 51÷ 86%.

m cao nh t x y ra

vào các tháng III, IV khi có m a phùn nhi u và th p nh t vào các tháng XI, XII khi
ho t đ ng c a gió mùa đông b c khô hanh m nh.
B ng 1.3:

m t ng đ i trung bình tháng n m
n v (%)

TT Tr m

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

N m

1

S n
Tây

83,6 84,9 87,1 87,6 84,6 83,3 82,1

84,5

84,3 82,9 81,2 81,4

84,0

2

Hà N i

79,9 82,8 85,3 85,3 81,2 80,6 81,3

83,4

81,8 79,4 77,8 77,1

81,3

3

Hoà
Bình

83,6 82,9 84,6 84,0 82,4 82,9 83,6

85,5

85,4 84,8 83,0 82,1

83,7

4

Ph Lý

84,6 87,0 89,2 89,0 85,2 82,6 82,2

86,2

86,1 82,4 80,1 81,4

84,7

5

Nam
nh

84,7 88,0 89,9 89,1 83,3 82,8 81,8

85,4

85,3 83,2 81,7 82,0

84,8

6

Ninh
Bình

84,7 87,6 89,7 89,0 84,9 82,6 82,1

85,8

85,5 83,3 81,0 81,6

84,8

7

Ba Vì

85,0 86,2 87,1 87,1 84,5 83,0 83,9

86,1

85,1 83,5 82,3 81,9

84,6

8

Kim

Bôi

84,2 83,8 86,2 82,4 84,6 84,8 85,4

87,4

86,7 84,7 82,3 82,0

84,5

9

H i
D ng

82,6 85,7 88,9 89,6 86,5 84,0 83,8

87,2

86,1 83,1 80,2 79,9

84,8

10

Thái
Bình

85,4 88,7 90,8 88,6 86,5 84,2 82,4

86,8

86,9 83,8 82,8 82,9

85,8

11

H ng
Yên

84,0 86,1 89,3 89,4 86,4 83,6 84,0

88,1

86,8 83,3 82,1 81,9

85,4

12

Ph
Li n

83,8 88,3 91,0 90,3 87,3 86,4 86,3

88,1

85,8 81,6 79,3 78,3

85,5

(Ngu n: Quy ho ch t ng th th y l i vùng BSH giai đo n 2012-2020 và đ nh h
n m2050 trong đi u ki n B KH và NBD)

ng đ n

3. T c đ gió
T c đ gió trung bình n m bi n đ ng t 1,0÷2,4 m/s. Nh ng tr m vùng ven
bi n có t c đ gió trung bình đ t trên 2,0 m/s


17
B ng 1.4: T c đ gió trung bình tháng n m
n v (m/s)

STT

Tr m

I

II

III

IV

V

VI

VII VIII

IX

X

XI

XII N m

1
2
3
4

S n Tây

1,6
1,9
1,0
2,2

2,0
2,1
1,1
2,1

1,8

1,9
1,1
1,9

1,9
2,0
1,1
2,0

1,9
2,1
1,0
2,1

1,7
1,9
0,9
2,0

1,8
2,0
1,1
2,0

1,5
1,6
1,0
1,7

1,3

1,5
0,8
2,3

1,3
1,6
0,8
2,2

1,4
1,6
0,8
2,1

1,5
1,6
0,8
2,1

1,6
1,8
1,0
2,1

2,2 2,1 1,9 2,1 2,2 2,1

2,2

1,8

2,0 2,2 2,0

2,0

2,1

2,1 2,0 1,8 1,9 1,9 1,9

1,9

1,6

2,3 2,1 2,0

2,0

2,0

1,5 1,8 1,7 2,0 1,8 1,6
1,0 1,0 1,1 1,3 1,2 1,0

1,5
1,0

1,3
0,9

1,3 1,3 1,2
0,9 1,0 1,0

1,2
1,0

1,5
1,0

2,6 2,6 2,4 2,5 2,6 2,4

2,6

2,1

2,0 2,3 2,4

2,4

2,4

2,4 2,4 2,2 2,4 2,3 2,2

2,5

1,8

1,8 2,0 2,1

2,1

2,2

1,5 1,6 1,5 1,4 1,5 1,2

1,2

1,2

1,2 1,2 1,2

1,3

1,3

3,6 2,7 2,8 3,1 3,4 3,2

3,3

2,7

2,8 3,1 3,1

2,9

3,1

5
6
7
8

Hà N i

Hoà Bình
Ph Lý
Nam
nh
Ninh
Bình
Ba Vì

11

Kim Bôi
H i
D ng
Thái
Bình
H ng
Yên

12

Ph Li n

9
10

(Ngu n: Quy ho ch t ng th th y l i vùng BSH giai đo n 2012-2020 và đ nh h
n m 2050 trong đi u ki n B KH và NBD)

ng đ n

4. B c h i
L

ng b c h i piche trung bình th i k 2001÷2008 gia t ng so v i trung

bình nhi u n m
2,0÷8,3%

h u h t tr m trong vùng nghiên c u. M c đ gia t ng này t


18
B ng 1.5: L ng b c h i trung bình các th i kì
n v (mm)

Tr m

S n Tây
Ba Vì
Hà N i
Hoà Bình
Ph Lý
Nam nh
Ninh Bình
Kim Bôi
H i D ng
Phù Li n
Thái Bình

Ztb

(60-08)

Z1
(61-70)

Z2
(71-80)

Z3
(81-90)

Z4
(91-00)

Z5
(01_08)

% gia t ng
c a Z5 so
v i Ztb

772
864
991
797
859
817
868
704
992

709
883

834
1062
1063
688
808
891
836
692
984
720
761

807
954
959
769
857
842
842
735
1004
650
929

708
939
1012

854
873
752
895
674
910
720
957

733
815
960
833
850
764
846
698
1066
696
891

771
696
937
863
915
839
919
724
989

754
868

-0.2
-19.5
-5.5
8.3
6.6
2.7
5.8
2.8
-0.3
6.4
-1.7

(Ngu n: Quy ho ch t ng th th y l i vùng BSH giai đo n 2012-2020 và đ nh h
n m 2050 trong đi u ki n B KH và NBD)

ng đ n

5. M a
Vùng đ ng b ng sông H ng t 1.500 ÷ 1.700 mm, có n i t i 1.800mm, vùng
núi phía

ông c a B c Giang khu t gió có m a nh 1.380 ÷ 1.550 mm (Theo s

li u th ng kê đ n n m 1990 trong báo cáo tài nguyên khí h u và tài nguyên n
trong ch

ng trình KC12). Ph n th ng kê đ n n m 2000 s đ

c

c trình bày trong

b ng t ng h p so sánh các th i đo n sau này. a. S bi n đ ng c a l

ng m a n m,

mùa m a, mùa khô
* Bi n đ i c a l
l

ng m a n m

ng m a n m

vùng đ ng b ng bi n đ i có xu h

M c bi n đ ng c a l
2008, xu th bi n đ i c a l
bình nhi u n m

vùng đ ng b ng: Trong nh ng n m g n đây
ng gi m rõ r t

ng m a n m, mùa m a, mùa khô: Th i k 2001÷
ng m a trung bình n m th i k này gi m so v i trung

các tr m vùng đ ng b ng sông H ng. T l gi m trung bình này

bi n đ ng t 3÷10%

các tr m, cá bi t có nh ng n m thi u h t so v i trung bình

nhi u n m t 20÷35% M c bi n đ ng c a l

ng m a mùa m a th i k 2001÷ 2008

thi u h t so v i trung bình nhi u n m 2÷13% cá bi t có n m lên t i 35÷40% M c
bi n đ ng c a l

ng m a mùa khô th i k 2001÷2008 thi u h t so v i trung bình

nhi u n m 15÷20% cá bi t có n m lên t i 40÷50% Xu th bi n đông c a l

ng m a


19
n m, mùa m a, mùa khô

các tr m vùng đ ng b ng sông H ng đ u gi m trong

nh ng n m g n đây.
1.2.3. M ng l

i sông ngòi

S hình thành m ng l

i sông ngòi: H th ng sông ch y vào vùng đ ng b ng

sông H ng.
Do đi u ki n đ a hình, đ a m o, th nh

ng, đ a ch t... đã hình thành, bi n

đ i qua nhi u tri u n m đ có m t h th ng sông ngòi nh hi n nay. M ng l
sông H ng hình r qu t, các sông su i ph n l n là ng n và d c, n

i

c t p trung

nhanh v phía th p, th i gian d báo chính xác r t ng n. Dòng chính sông H ng
ph n Trung Qu c g i là sông Nguyên, vào Vi t Nam đ n Vi t Trì g i là sông Thao,
t Vi t Trì, là n i h p l u c a ba sông l n là sông à, sông Thao và sông Lô (T ng
di n tích 143.300 km2/Vi t Nam 61.400 km2) đ n bi n g i là sông H ng.
Sông H ng có các dòng nhánh: sông

u ng, sông Lu c... hoà chung vào h

th ng sông Thái Bình, các sông trong châu th sông H ng t o thành ph n h du
sông H ng. T ng di n tích l u v c sông H ng - sông Thái bình nh đã gi i thi u
ph n tr

c là 169.000 km2.

1.2.4.

c đi m dân sinh, kinh t và xã h i
1.2.4.1 Dân s
Dân s là 19.999.300 ng

n

c. M t đ : 949 ng

i (th i đi m 01/4/2011), chi m 22,76% dân s c

i/km2.

ng b ng sông H ng là tên g i chung cho vùng đ t do phù sa sông H ng và
sông Thái Bình b i đ p.

ây là m t treong hai vùng kinh t c a mi n B c Vi t

Nam: Vùng núi và trung du phía b c (g m

ông B c và Tây B c) và

ng b ng

sông H ng.
Hi n t i c ng nh trong t

ng lai,

ng b ng sông H ng là m t trong nh ng

vùng đóng vai trò quan tr ng trong s nghi p phát tri n kinh t - xã h i c a đ t n

c.

ng b ng sông H ng bao g m 11 t nh thành: B c Ninh, Hà Nam, Hà
N i, H i D

ng, H i Phòng, H ng Yên, Nam

V nh Phúc, Qu ng Ninh.

nh, Thái Bình, Ninh Bình,


20
B ng 1.6: S đ n v hành chính, di n tích, dân s n m 2011
Dân s Trung
Di n tích
M tđ
2)
bình
(Km
dân s
(Nghìn ng i)
(Ng i/Km2)
C N C
87840,0
330957,6
265

ng b ng sông H ng
19999,3
21068,1
949
Hà N i
6699,6
3328,9
2013
V nh phúc
1014,6
1236,5
821
B c Ninh
1060,3
822,7
1289
Qu ng Ninh
1163,7
6102,4
191
H i D ng
1718,9
1656,0
1038
H i Phòng
1878,5
1523,4
1233
H ng Yên
1150,4

926,0
1242
Thái Bình
1786,0
1570,0
1138
Hà Nam
786,9
860,5
914
Nam nh
1833,5
1651,4
1110
Ninh Bình
906,9
1390,3
652
(Ngu n: T ng c c Th ng kê 2011)
ng b ng sông H ng là m t trong nh ng vùng kinh t có t m quan tr ng
đ c bi t trong phân công lao đ ng c a c n

c. M t đ dân s là 949 ng

i/km2

(n m 2011). M c dù t l gia t ng t nhiên c a dân s trong vùng gi m m nh nh ng
m t đ dân s v n cao, g p 5 l n so v i m t đ trung bình c a c n
l n so v i

c, g p g n 2

ng b ng sông C u Long, g p 9 l n so v i Mi n núi và trung du B c

B và g p 10 l n so v i Tây Nguyên.
Nh ng n i dân c đông nh t c a vùng là Hà N i (2.013 ng
Bình (1.138 ng
ng

i/km2), H i Phòng (1.233 ng

i/km2), b c Ninh (1.289 ng

i/km2).

i/km2), thái

i/km2), H ng Yên (1.242

các n i khác, ch y u thu c khu v c rìa

phía B c và ông B c c a châu th , dân c th a h n.
S phân b dân c quá đông

ng b ng sông H ng liên quan t i nhi u

nhân t nh n n nông nghi p thâm canh cao v i ngh tr ng lúa n

c là ch y u đòi

h i ph i có nhi u lao đ ng. Trong vùng còn có nhi u trung tâm công nghi p quan
tr ng và m t m ng l
đ

i các đô th khá dày đ c. Ngoài ra,

ng b ng sông H ng đã

c khai thác t lâu đ i và có các đi u ki n t nhiên khá thu n l i cho ho t đ ng

s n xu t và c trú c a con ng

i.


21
1.2.4.2 Kinh t .
1. C s h t ng
K t c u h t ng phát tri n m nh (giao thông, đi n, n
Tuy n đ

c…),

ng s t B c – Nam và to đi các thành ph khác; các sân bay qu c

t N i Bài, sân bay Cát Bi, H i Phòng;
Các c ng l n nh c ng H i Phòng, c ng Cái Lân, c ng Diêm

i n,

c ng Ninh C ...
C s v t ch t k thu t cho các ngành ngày càng hoàn thi n: h th ng thu
l i, các tr m, tr i b o v cây tr ng, v t nuôi, nhà máy ch bi n…
Khu v c có nhi u tuy n đ
th ng đ

ng sông qu c gia đ

ng sông Vi t Nam nh : Sông H ng, Sông

áy, Sông Hoàng Long, Sông Nam

c đ a vào danh sách H
u ng, Sông Lu c, Sông

nh, Sông Ninh C , Kênh Qu n Liêu, Sông V c,

Kênh Yên Mô, Sông Thái Bình, Sông C u, Sông Kinh Th y, Sông Kinh Môn, Sông
Kênh Khê, Sông Lai Vu, Sông M o Khê, Sông C u Xe, Sông Gùa, Sông Mía, Sông
Hoá, Sông Trà Lý, Sông C m, Sông L ch Tray, Sông Phi Li t, Sông V n Úc,...
2. Công nghi p
Các ngành công nghi p mà đ ng b ng sông H ng có là: luy n kim, c
khí, hóa ch t, v t li u xây d ng, ch bi n th c ph m, s n xu t hàng tiêu dùng, nhi t
đi n. Các ngành công nghi p khai thác: khai thác khí d u, khai thác đá vôi, khai
thác sét cao lanh.
Giá tr s n xu t công nghi p t ng m nh t 214.132,4 t đ ng (2005) lên
709.979,3 t đ ng (2010), chi m 24% GDP trong công nghi p c n

c.

Nh ng n i có nhi u ngành công nghi p t p trung nh t là Hà N i ,H i
Phòng, Nam

nh.

Công nghi p
trong th i kì đ t n

ng b ng sông H ng hình thành s m nh t và phát tri n m nh
c th c hi n công nghi p hóa, hi n đ i hóa. Các nhóm s n ph m

công nghi p th m nh c a vùng g m khai thác đá, s i, qu ng s t; s n xu t v t li u
xây d ng, s n xu t, l p ráp linh ki n đi n t , xe máy, công nghi p ch bi n hàng
nông, th y s n xu t kh u... Tuy nhiên, do nh h

ng t nh ng bi n đ ng c a kinh