Vào phủ Chúa Trịnh: Bức tranh xa hoa và thái độ không màng danh lợi của tác giả

“Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh là một bức tranh sinh
động về cuộc sống xa hoa, quyền quý của chúa Trịnh,
đồng thời cũng bộc lộ thái độ coi thường danh lợi của
tác giả”, (Sách Ngữ văn 11, tập 1, trang 9) Phân tích
đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh của Lê Hữu Trác để làm
sáng rõ ý kiến trên.

GỢI Ý LÀM BÀI
Ị. ĐẶT VẤN ĐỀ
– Thượng kinh kí sự (Kí sự lên kinh) là tập kí sự bằng chữ Hán
của Lê Hữu Trác, viết năm 1783. – Thượng kinh kí sự ghi lại
những chuyện mắt thấy tai nghe của Lê Hữu Trác trong chuyến đi
từ Hương Sơn ra Thăng Long để chữa bệnh cho cha con chúa
Trịnh Sâm. – Đoạn Vào phủ chúa Trịnh nói về việc Lê Hữu Trác
lên kinh đô, được dẫn vào phủ chúa để bắt mạch, kê đơn cho
Trịnh Cán. – Đoạn trích là một bức tranh sinh động về cuộc sống
xa hoa, quyền quý của chúa Trịnh, đồng thời cũng bộc lộ thái độ
coi thường danh lợi của tác giả. Đây là đoạn trích có giá trị hiện
thực sâu sắc.

II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Đoạn trích là một bức tranh sinh động về cuộc sống xa
hoa, quyền quý của chúa Trịnh.
a) Cuộc sống xa hoa quyền quý của chúa Trịnh thể hiện
qua việc miêu tả quang cảnh nơi phủ chúa.
– Ở mỗi cửa đều có vệ sĩ canh gác, “ai muốn ra vào phải có thẻ”.
– Vườn hoa trong phủ chúa “cây cối um tùm, chim kêu ríu rít,
danh hoa đua thắm, gió đưa thoang thoảng mùi hương”.


– Bên trong phủ là những nhà “Đại đường”, “Quyển hồng”, “Gác

tía” với kiệu son, võng điều, đồ nghi trượng sửa son thiếp vàng và
“những đồ đạc, nhân gian chưa từng thấy”.
– Đến nội dung thế tử phải qua năm sáu lần trướng gấm. Trong
phòng thắp nến, có sập thếp vàng, trên ghế bày nệm gấm, màn
che ngang sân “xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt”.
Cảnh nơi phủ chúa quá sang trọng đến mức tác giả phải khẳng
định “Cả trời Nam sang nhất là đây”.
-» Như vậy, qua việc âm thầm quan sát, tác giả phát hiện
quang cảnh nơi phủ chúa giàu sang, xa hoa, lộng lẫy.
b) Cuộc sống xa hoa quyền quý của chúa Trịnh thể hiện
qua việc miêu tả cung cách sinh hoạt đầy kiểu cách ở nơi
phủ chúa:
– Khi tác giả được đưa vào phủ để chữa bệnh cho cha con chúa
Trịnh Sâm thì “có tên đầy tớ chạy trước hét đường”. “Cáng chạy
như ngựa lồng”, khiến tác giả ngồi trong cáng “bị xốc một mẻ,
khổ không nói hết”.
– Trong phủ chúa “người giữ cửa truyền báo rộn ràng”, người có
việc quan qua lại như mắc cửi”.
– Trong cách xưng hô với chúa và Thế tử phải tỏ ra hết sức cung
kính, lễ độ như: “Thánh thượng đang ngự ở đấy”, “chưa thể yết
kiến ”, “hầu mạch Đông cung thế tử”. Ngav đến việc cho Thế tử
uống thuốc cũng phải nói “hầu trà”. Nơi Thế tử uống thuốc phải
gọi là “phòng trà”.
– Thế tử là một cậu bé thì ngồi chễm chệ trên sạp vàng để cho
thầy thuốc là một cụ già phải quỳ lạy. Trong cuộc tiếp kiến ấy, tất
cả những mệnh lệnh của chúa đều được phán bảo qua quan
Chánh đường hoặc người truyền mệnh. Thầy thuốc xem bệnh


xong cũng không được trao đổi với chúa mà phải viết tờ khải để

Chánh đường dâng lên chúa.
– Lúc nào cũng có năm bảy thầy thuốc phục dịch khi Thế tử ốm.
Lúc nào cũng có “mấy người đứng hầu hai bên”. Tóm lại, qua
quang cảnh nơi phủ chúa Trịnh, qua kiểu cách sinh hoạt trong
phủ, ta thấy chúa Trịnh có cuộc sống xa hoa, quyền quý, ít nơi
nào sánh được. Điều đó cho ta thấy, quyền uy tối thượng nằm
trong tay nhà chúa và nếp sống hưởng thụ cực kì xa hoa của chúa
Trịnh Sâm cùng gia đình. Qua đoạn trích, chúng ta cũng thấy
được thái độ phê phán lối sống xa hoa nơi phủ chúa.
2. Phẩm chất cao quý của Lê Hữu Trác
a) Thái độ coi thường danh lợi của tác giả
– Thể hiện qua thái độ rất khách quan và qua lời nhận xét của tác
giả khi nói về cuộc sống nơi phủ chúa.
+ Đứng trước cảnh xa hoa, lộng lẫy, tấp nập người hầu, kẻ
hạ, tác giả đã nhận xét: “Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu
sang của vua chúa thực khác hẳn người thường!” và vịnh một bài
thơ, trong đó có lời khẳng định “Cả trời Nam sang nhất là đây”.
+ Khi được mời ăn cơm, tác giả nhận xét “Mâm vàng, chén
bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ, tôi mới biết cái phong vị của
nhà đại gia”.
+ Đường vào cung Thế tử được tác giả cảm nhận: “Ở trong
tối om, không thấy có cửa ngõ gì cả”.
+ Nói về bệnh tật của Thế tử, tác giả nhận xét: “vì Thế tử ở
trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên
tạng phủ yếu đi”.
-» Qua những chi tiết trên, ta có thể thấy mặc dù khen cái
đẹp, cái sang nơi phủ chúa, song tác giả tỏ ra dửng dưng


trước những quyến rũ vật chất nơi đây và không đồng tình

với cuộc sống quá no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí trời và
không khí tự do.
– Thái độ coi thường danh lợi của tác giả thể hiện qua thái độ yêu
thích tự do và nếp sống thanh đạm, giản dị nơi quê nhà. Mặc dù
tận mắt chứng kiến sự quyến rũ của vật chất giàu sang và việc
hưởng thụ giàu sang đang nằm trong tầm tay, nhưng tác giả vẫn
dửng dưng không mảy may xúc động. Ý muốn trở về quê của tác
giả là một sự đối nghịch gay gắt với quan điểm sống của gia đình
chúa Trịnh và bọn quan quyền dưới trướng. Những thứ sơn son
thếp vàng, võng điều áo đỏ, đèn đuốc lấp lánh, hương hoa ngào
ngạt đặt bên cạnh cốt cách thanh đạm của tác giả, ta thấy được
phẩm chất cao quý của tác giả.
b) Tác giả là một thầy thuốc giỏi, có kiến thức sâu rộng và
già dặn kinh nghiệm.

– Ông hiểu rõ căn bệnh của thế tử, nhưng lại sợ chữa có hiệu quả
ngay sẽ được chúa tin dùng, bị công danh trói buộc. Để tránh
được điều đó, cần phải chữa bệnh cầm chừng, cho thuốc vô
thưởng, vô phạt. Nhưng làm thế thì lại trái lương tâm, phụ lòng
của ông cha. Hai luồng suy nghĩ giằng co, xung đột nhau. Cuối
cùng, lương tâm, phẩm chất trung thực của người thầy thuốc đã
thắng. Tác giả gạt sang một bên sở thích cá nhân để làm tròn
trách nhiệm và lương tâm của một người thầy thuốc. Khi đã
quyết, tác giả thẳng thắn đưa ra những kiến giải hợp lí, thuyết
phục, có cách chữa đúng bệnh mà vẫn bảo vệ được ý kiến của
mình mặc dù ý kiến đó trái với ý kiến của đa số thầy thuốc trong
cung.

III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ

– Đoạn trích thể hiện tài quan sát tinh tế và ngòi bút ghi chép
chân thực, sắc sảo của tác giả.
– Đoạn trích là bức tranh sinh động về cuộc sống xa hoa quyền
quý của chúa Trịnh và bọn quan lại dưới trướng của chúa.
– Ta thấy tác giả là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ.
-» Có thể nói tính chân thực trong đoạn trích Vào phủ chúa
Trịnh có một giá trị hiện thực hết sức sâu sắc.