Nguyên lý kế toán ĐH Đà Nẵng

AI HOĩC Aè NễNG
TRặèNG AI HOĩC BAẽCH KHOA

W[\X
ThS. BUèI Nặẻ THANH HAè

GIAẽO TRầNH

aỡ Nụng - 2005

1


Lồỡi mồớ õỏửu
óứ õaùp ổùng nhu cỏửu õọứi mồùi phổồng phaùp giaớng daỷy vaỡ nỏng cao chỏỳt lổồỹng õaỡo
taỷo, aỷi hoỹc aỡ Nụng cuỡng caùc trổồỡng õaỷi hoỹc thaỡnh vión õaợ tióỳn haỡnh tọứ chổùc bión
soaỷn giaùo trỗnh theo caùc khung chổồng trỗnh õaỡo taỷo quy õởnh. Nguyón lyù kóỳ toaùn laỡ
mọỹt trong caùc giaùo trỗnh noùi trón nhũm trang bở kióỳn thổùc nóửn taớng cho sinh vión caùc
ngaỡnh Kinh tóỳ noùi chung vaỡ sinh vión chuyón ngaỡnh Kinh tóỳ xỏy dổỷng noùi rióng, taỷo
õióửu kióỷn thuỏỷn lồỹi hồn cho sinh vión trong hoỷc tỏỷp vaỡ nghión cổùu.
Dổỷa theo õóử cổồng mọn hoỹc Nguyón lyù kóỳ toaùn cuớa Họỹi õọửng Ngaỡnh kóỳ toaùn,
giaùo trỗnh õổồỹc kóỳt cỏỳu thaỡnh baớy chổồng, trong õoù coù quaùn trióỷt nhổợng nọỹi dung cồ
baớn cuớa Luỏỷt Kóỳ toaùn õổồỹc Quọỳc họỹi nổồùc Cọỹng hoỡa Xaợ họỹi chuớ nghộa Vióỷt Nam thọng
qua ngaỡy 17/06/2003 vaỡ nhổợng sổớa õọứi cuớa hóỷ thọỳng kóỳ toaùn theo caùc chuỏứn mổỷc kóỳ
toaùn mồùi hióỷn nay.
Trong quaù trỗnh bión soaỷn giaùo trỗnh, taùc giaớ õaợ cọỳ gừng cỏỷp nhỏỷt thọng tin mồùi
õọửng thồỡi tham khaớo nhióửu giaùo trỗnh khaùc, nhổng chừc chừn seợ khọng traùnh khoới
nhổợng haỷn chóỳ nhỏỳt õởnh. Rỏỳt mong nhỏỷn õổồỹc yù kióỳn õoùng goùp cuớa caùc nhaỡ chuyón
mọn, caùc anh chở õọửng nghióỷp vaỡ caùc baỷn õoỹc õóứ giaùo trỗnh õổồỹc hoaỡn thióỷn hồn .
Xin trỏn troỹng caùm ồn.

Bión soaỷn : Ths. Buỡi Nổợ Thanh Haỡ

2


CHỈÅNG 1

GIÅÏI THIÃÛU VÃƯ KÃÚ TOẠN
1.1 SỈÛ HÇNH THNH V PHẠT TRIÃØN CA HẢCH TOẠN KÃÚ TOẠN
1.1.1 Hảch toạn - nghéa v vai tr ca nọ trong nãưn kinh tãú
Ngay tỉì thåìi ngun thu, khi chè måïi biãút hại lỉåüm v sàn bàõn con ngỉåìi â
quan sạt, âo lỉåìng, tênh toạn v biãøu thë sỉû täưn tải hay biãún máút ca cạc ca ci sàn bàõn
hồûc hại lỉåüm âỉåüc dỉåïi nhiãưu hçnh thỉïc khạc nhau. Cng våïi sỉû tiãún bäü dáưn ca x
häüi loi ngỉåìi, sỉû quan sạt, âo lỉåìng, tênh toạn â âỉåüc ghi chẹp khäng nhỉỵng bàòng cạc
cäng củ thä så m cn thỉûc hiãûn bàòng c nhỉỵng phỉång tiãûn mạy mọc hiãûn âải. Song
d l biãøu thë dỉåïi hçnh thỉïc thä så hay hiãûn âải thç cạc âäüng tạc quan sạt, âo lỉåìng,
tênh toạn v ghi chẹp tri qua cạc thåìi k kinh tãú x häüi khạc nhau âãưu cọ cng mäüt
nghéa, âọ l:
Nhàòm thäng bạo thỉåìng xun, chênh xạc v këp thåìi cạc thäng tin vãư tçnh
hçnh kinh tãú x häüi trãn táưm vi mä v vé mä - m chụng ta gi l Hảch toạn
Hảch toạn lục âáưu chè âån thưn l cäng củ âỉåüc con ngỉåìi sỉí dủng âãø qun l
ti sn lm ra trong cạc âiãưu kiãûn thiãn nhiãn khàõc nghiãût v sỉû báúp bãnh ca cüc
säúng. Cng vãư sau, theo â phạt triãøn ca nãưn kinh tãú x häüi cng våïi sỉû tiãún bäü khäng
ngỉìng ca khoa hc k thût, hảch toạn cng ngy cng phạt triãøn âa dảng v phong
phụ c vãư näüi dung láùn hçnh thỉïc.Trong âọ cọ mäüt loải hảch toạn âỉåüc xem l phỉång
tiãûn khäng thãø thiãúu âỉåüc âäúi våïi sỉû täưn tải v phạt triãøn ca táút c cạc ch thãø trong
mäüt nãưn kinh tãú: häü gia âçnh, täø chỉïc ti chênh trung gian, cạc täø chỉïc ti chênh qúc tãú,
ngán sạch Nh nỉåïc v âàûc biãût l cạc doanh nghiãûp. Chênh l Hảch toạn kãú toạn.
1.1.2 Sỉû ra âåìi v phạt triãøn ca hảch toạn kãú toạn
Quạ trçnh phạt triãøn ca hảch toạn nọi chung v hảch toạn kãú toạn nọi riãng

ln gàõn liãưn våïi tiãún trçnh phạt triãøn ca x häüi loi ngỉåìi.
Nhiãưu nh nghiãn cỉïu lëch sỉí kinh tãú âãưu thäúng nháút ràòng: Hảch toạn kãú toạn
thỉûc sỉû xút hiãûn v cọ dáúu hiãûu phạt triãøn tỉì khi cọ sỉû hçnh thnh chỉỵ viãút v säú hc
så cáúp m trỉåïc hãút l sỉû phạt minh ra hãû âãúm tháûp phán v viãûc sỉí dủng räüng ri chỉỵ
säú ráûp â tảo ra nhỉỵng tiãưn âãư cáưn thiãút cho sỉû ra âåìi ca hảch toạn kãú toạn.
Tháût váûy nhiãưu thãú k trỉåïc âáy, Kãú toạn â tråí thnh mäüt män khoa hc âäüc
láûp v theo mäüt säú nh nghiãn cỉïu kho cäø hc thç ngỉåìi ta â tçm ra nhỉỵng di têch
bàòng gäúm hồûc snh trãn âọ cọ ghi khàõc nhiãưu ti liãûu chỉïng t khong 2000 nàm
trỉåïc cäng ngun ngỉåìi dán Babylonienne â biãút nhỉỵng khại niãûm så khåíi vãư kãú

3


toạn nhỉ viãûc ghi chẹp vãư trao âäøi hng hoạ, cho vay v thiãúu nåü...hồûc nhỉ åí Ai cáûp
cäø âải ngỉåìi ta â tçm tháúy cạc loải giáúy dng âãø ghi chẹp sỉû tàng gim ti sn, ta gi
l giáúy papirus, cn åí La m cäø âải thç lải tçm tháúy cạc bng nh bàòng sạp dng âãø ghi
chẹp tênh toạn.
Qua phán têch so sạnh giỉỵa cạc di váût våïi cạc ti liãûu kãú toạn hiãûn nay, ta cọ thãø
dãù dng nháûn tháúy âàûc âiãøm ca cạc váût dng âãø ghi chẹp âọ láưn lỉåüt nh hỉåíng âãún
cạc loải säø sạch chỉïng tỉì ngy nay, chàóng hản nhỉ:
Khi phán têch cạc tåì giáúy papirus ngỉåìi ta nháûn tháúy kãút cáúu v cạch sỉí dủng
ca chụng gàõn liãưn våïi sỉû ra âåìi ca cạc tåì råìi hảch toạn täøng håüp ngy nay, cn âäúi
våïi cạc bng bàòng sạp thç ta lải phạt hiãûn tháúy chụng liãn quan trỉûc tiãúp âãún sỉû xút
hiãûn ca säø sạch kãú toạn v cúi cng l cạc bng ghi chẹp bàòng gäúm lải cọ kãút cáúu
gàõn liãưn våïi cạc tåì chi phiãúu hiãûn nay.
Vo nhỉỵng nàm ca tháûp niãn cúi thãú k XV (1491 - 1495), mäüt nh toạn hc
ngỉåìi cọ tãn l Fra Luca Pacioli â viãút nãn cún sạch trçnh by cạc ngun tàõc càn
bn vãư mäüt phỉång phạp ghi chẹp cạc quan hãû kinh tãú phạt sinh, gi l ghi kẹp. Sau
ny ngỉåìi ta gi l hãû thäúng kãú toạn kẹp. Cho âãún ngy nay chụng ta phi thỉìa nháûn
ràòng viãûc phạt minh ra hãû thäúng kãú toạn kẹp l mäüt trong nhỉỵng khạm phạ läùi lảc cho

sỉû phạt triãøn x häüi loi ngỉåìi.
Ngy nay, cng våïi sỉû tiãún bäü ca khoa hc k thût tuy kãú toạn â phạt triãøn åí
mỉïc âäü cao, con ngỉåìi â biãút ạp dủng mạy vi tênh v cạc cäng củ hiãûn âải khạc vo
cäng tạc kãú toạn song cng chỉa thãø v khäng thãø khäng dỉûa vo ngun l kãú toạn
kẹp âỉåüc viãút trong sạch ca Äng Luca.
Bn vãư viãûc nghiãn cỉïu khoa hc kãú toạn cọ khạ nhiãưu trỉåìng phại l lûn song
cáưn nháún mảnh mäüt âiãưu ràòng:" Hảch toạn kãú toạn khäng phi ra âåìi tỉì khi cọ kãú
toạn kẹp m hảch toạn kãú toạn ra âåìi cng våïi nãưn kinh tãú hng hoạ". Âiãưu ny â
âỉåüc cạc trỉåìng phại nghiãn cỉïu âãưu cäng nháûn. Trãn cå såí kãút håüp cạc trỉåìng phại l
lûn chênh, mäüt säú nh nghiãn cỉïu kinh tãú â âục kãút lải nhỉ sau:
Trong thåìi k Ngun thu, sn xút tỉû cung tỉû cáúp thç hảch toạn â xút hiãûn
nhỉng chỉa phi l hảch toạn kãú toạn, viãûc hảch toạn chè âỉåüc thỉûc hiãûn mäüt cạch âån
gin nhỉ âạnh dáúu lãn thán cáy hay büc nụt dáy...Trong thåìi k ny hảch toạn chè l
hảch toạn bàòng hiãûn váût v âỉåüc sỉí dủng phủc vủ cho låüi êch ca ton x häüi.
Sang thåìi k Chiãúm hỉỵu nä lãû, nghéa ca hảch toạn â thay âäøi, hảch toạn
âỉåüc sỉí dủng trỉåïc hãút âãø theo di nä lãû v âáút âai, ngoi ra hảch toạn cn âỉåüc sỉí
dủng âãø theo di viãûc âäøi chạc tiãưn, lục báúy giåì khäng chè hảch toạn bàòng hiãûn váût m
cn hảch toạn bàòng tiãưn - sau ny gi l hảch toạn kãú toạn. Cng trong thåìi k ny säø
kãú toạn â xút hiãûn

4


Âãún thåìi k Phong kiãún, sỉû phạt triãøn ca näng nghiãûp â lm xút hiãûn âëa tä
phong kiãún v chãú âäü cho vay nàûng li ca âëa ch âäúi våïi näng dán. Chênh nhỉỵng
bỉåïc phạt triãøn ny â lm cho hãû thäúng säø sạch hảch toạn kãú toạn cng phong phụ, chi
tiãút hån v hon thiãûn hån.
Sang thåìi k ch nghéa Tỉ bn, våïi sỉû phạt triãøn nhanh chọng ca khoa hc k
thût, sỉû phán cäng lao âäüng x häüi ngy cng sáu sàõc hån, dáùn âãún quan hãû trao âäøi
mua bạn phạt triãøn mảnh, âäưng thåìi quạ trçnh dëch chuøn tỉ bn ngy cng gia tàng v

cng lm måí räüng hån cạc mäúi quan hãû kinh tãú måïi.
Sỉû xút hiãûn cạc quan hãû kinh tãú ny chênh l tiãưn âãư cho khoa hc hảch toạn kãú
toạn phạt triãøn åí mỉïc âäü cao hån mäüt cạch nhanh chọng vỉåüt báûc. Âàûc trỉng tiãu biãøu
ca thåìi k ny âọ chênh l sỉû ra âåìi ca hãû thäúng kãú toạn kẹp v sỉû xút hiãûn ca hãû
thäúng ti khon kãú toạn.
Näúi tiãúp theo sỉû kiãûn trãn thç mäüt säú cạc phỉång phạp hảch toạn kãú toạn khạc
cng â láưn lỉåüt ra âåìi v tảo thnh mäüt hãû thäúng phỉång phạp riãng ca hảch toạn kãú
toạn.
Trong chãú âäü x häüi X häüi ch nghéa, hảch toạn kãú toạn cng tråí thnh cäng củ
phủc vủ âàõc lỉûc cho cạc thnh viãn trong qun l kinh tãú x häüi.
Cáưn lỉu ràòng hảch toạn kãú toạn l mäüt khoa hc, cho nãn báút k åí chãú âäü no
khoa hc kãú toạn cng s phạt triãøn cng våïi sỉû phạt triãøn ca khoa hc k thût.
Cọ thãø kãút lûn ràòng:
Hảch toạn kãú toạn l mäüt khoa hc kinh tãú ra âåìi v phạt triãøn cng våïi quạ
trçnh phạt triãøn ca nãưn sn xút x häüi v phủc vủ trỉûc tiãúp cho nãưn sn xút x häüi.
Tuy nhiãn gii thêch thût ngỉỵ ny nhỉ thãú no cn ty thüc vo cạch diãùn âảt
ngän ngỉỵ v âiãưu kiãûn củ thãø ca mäùi nỉåïc. Chàóng hản theo âiãưu 4 ca Lût Kãú toạn
Viãût Nam â âỉåüc Qúc häüi thäng qua ngy 17/06/2003, thç thût ngỉỵ Kãú toạn âỉåüc
gii thêch nhỉ sau:
Kãú toạn l viãûc thu tháûp, kiãøm tra, phán têch v xỉí l thäng tin kinh tãú, ti chênh
dỉåïi hçnh thỉïc giạ trë, hiãûn váût v thåìi gian lao âäüng.
Khi sn xút x häüi phạt triãøn våïi quy mä ngy cng cao cng våïi cạc quy lût
kinh tãú måïi phạt sinh s tảo âiãưu kiãûn cho hảch toạn kãú toạn phạt triãøn khäng ngỉìng vãư
mi màût: c näüi dung phỉång phạp láùn hçnh thỉïc täø chỉïc, nhàòm cung cáúp thäng tin vãư
cạc hoảt âäüng kinh tãú xy ra âãún cạc ch thãø mäüt cạch täút nháút, hiãûu qu nháút theo tỉìng
mủc âêch củ thãø ca âäúi tỉåüng sỉí dủng thäng tin.
Âàûc biãût l trong thåìi âải cäng nghãû thäng tin phạt triãøn nhỉ hiãûn nay, hảch toạn
kãú toạn â dáưn chuøn sang hãû thäúng xỉí l tỉû âäüng hoạ v khäng ngỉìng phạt triãøn
cng våïi sỉû phạt triãøn ca khoa hc k thût.

5