Biến đổi xã hội trong quá trình đô thị hóa vùng ven đô ( khảo sát tại huyện sóc sơn thành phố hà nội)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------------------

NGUYỄN THỊ MINH THÚY

BIẾN ĐỔI XÃ HỘI TRONG QUÁ TRÌNH
ĐÔ THỊ HÓA VÙNG VEN ĐÔ
(KHẢO SÁT TẠI HUYỆN SÓC SƠN –
THÀNH PHỐ HÀ NỘI)

LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC

Hà Nội – 2015

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI


TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------------------

NGUYỄN THỊ MINH THÚY

BIẾN ĐỔI XÃ HỘI TRONG QUÁ TRÌNH
ĐÔ THỊ HÓA VÙNG VEN ĐÔ
(KHẢO SÁT TẠI HUYỆN SÓC SƠN – THÀNH PHỐ HÀ NỘI)

Chuyên ngành: Xã hội học
Mã số: 60.31.03.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Trịnh Văn Tùng

Hà Nội – 2015

LỜI CAM ĐOAN


Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi,
các số liệu, trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nêu trong luận
văn là trung thực, đảm bảo tính khách quan, sự nghiêm túc khoa học và chưa
từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác!

Tác giả luận văn

NguyÔn ThÞ Minh Thóy

Xác nhận của Giáo viên hướng dẫn

Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng chấm Luận văn

PGS.TS. Trịnh Văn Tùng

PGS.TS. NguyÔn ThÞ Thu Hµ
Formatted: Centered


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành Luận văn thạc sĩ này, tôi xin chân thành cảm ơn giáo
viên hướng dẫn khoa học PGS.TS Trịnh Văn Tùng đã tận tình hướng dẫn và
góp ý cho tôi thực hiện đề tài nghiên cứu này trong suốt thời gian qua. Làm

việc với Thầy, tôi không chỉ được hướng dẫn về mặt khoa học, mà còn hiểu
thêm nhiều điều về đạo đức nghề nghiệp của nhà nghiên cứu.
Đồng thời tôi xin gửi lời cảm ơn tới:
- Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân vănĐHQG Hà Nội, Ban Chủ nhiệm Khoa Xã hội học, các Thầy/Cô giáo trong
Khoa đã tạo mọi điều kiện tốt nhất về cơ sở vật chất và đảm bảo giáo viên
hướng dẫn cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này.
- Xin gửi lời cảm ơn tới các đồng chí lãnh đạo xã Mai Đình, huyện Sóc
Sơn, thành phố Hà Nội đã tạo mọi điều kiện cung cấp các thông tin để tôi có
thể hoàn thành tốt được bài nghiên cứu của mình.
- Bộ phận đào tạo của Khoa, Phòng Đào tạo Sau Đại học - Trường
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để
tôi có thể hoàn thiện hồ sơ bảo vệ và hoàn thành chương trình đào tạo đúng
thời hạn.
- Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình - những người thân yêu của tôi,
bạn bè đã động viên, khích lệ và nhiều khi ủng hộ rất thầm lặng của họ có giá
trị rất lớn để tôi say mê hoàn thành đề tài nghiên cứu này.
Học viên

Nguyễn Thị Minh Thúy

Formatted: Line spacing: 1.5 lines


MỤC LỤC
PHẦN A: MỞ ĐẦU ......................................................................................... 9
1. Lý do lựa chọn đề tài................................................................................... 9
2. Tình hình nghiên cứu về vấn đề ............................................................... 10
3. Ý nghĩa nghiên cứu ................................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Ý nghĩa lý luận ........................................ Error! Bookmark not defined.
3.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................... Error! Bookmark not defined.

4. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu...... Error! Bookmark not
defined.
4.1. Mục đích nghiên cứu ................................ Error! Bookmark not defined.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu. ............................... Error! Bookmark not defined.
5. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu ............ Error! Bookmark not
defined.
5.1. Đối tượng nghiên cứu ............................. Error! Bookmark not defined.
5.2. Khách thể nghiên cứu ............................. Error! Bookmark not defined.
6. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ....... Error! Bookmark not
defined.
6.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................. Error! Bookmark not defined.
6.2. Giả thuyết nghiên cứu ............................. Error! Bookmark not defined.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................... Error! Bookmark not defined.
7.1. Phương pháp luận ................................... Error! Bookmark not defined.
7.2. Phương pháp thu thập và xử lý thông tin Error! Bookmark not defined.
8. Mẫu nghiên cứu ......................................... Error! Bookmark not defined.
8.1. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu ........ Error! Bookmark not defined.
8.2. Giới thiệu mẫu nghiên cứu ...................... Error! Bookmark not defined.
9. Khung phân tích ........................................ Error! Bookmark not defined.
10. Kết cấu luận văn ...................................... Error! Bookmark not defined.
PHẦN B: NỘI DUNG CHÍNH .................... Error! Bookmark not defined.


CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.1. Các khái niệm công cụ ........................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Biến đổi xã hội ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Đô thị hóa.............................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Lối sống ................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Cơ cấu xã hội ........................................ Error! Bookmark not defined.

1.1.5. Vùng ven đô ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Lý thuyết áp dụng .................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Lý thuyết về biến đổi xã hội................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Lý thuyết cấu trúc – chức năng của Talcott Parsons Error! Bookmark
not defined.
1.3. Lý luận của Đảng và chính sách của Nhà nƣớc về quản lý biến đổi xã
hội do đô thị hóa ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.4. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu ......... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG BIẾN ĐỔI CƠ CẤU XÃ HỘI VÀ LỐI
SỐNG CỦA XÃ MAI ĐÌNH TRONG QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA Error!
Bookmark not defined.
2.1. Thực trạng về biến đổi cơ cấu xã hội ... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Thực trạng biến đổi về cơ cấu dân số ... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Thực trạng biến đổi về cơ sở hạ tầng ... Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Thực trạng biến đổi về cơ cấu nghề nghiệp – việc làm ................. Error!
Bookmark not defined.
2.2. Thực trạng biến đổi về lối sống ............. Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Thực trạng biến đổi về hành vi tiêu dùng ............ Error! Bookmark not
defined.
2.2.2. Thực trạng biến đổi về sử dụng thời gian rỗi ...... Error! Bookmark not
defined.
*Tiểu kết chương 2.......................................... Error! Bookmark not defined.


CHƢƠNG 3. MỘT SỐ YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN BIẾN ĐỔI XÃ HỘI
TẠI XÃ MAI ĐÌNH, HUYỆN SÓC SƠN, THÀNH PHỐ HÀ
NỘI..........Error! Bookmark not defined.
3.1. Tác động của chính sách đô thị hóa nông thôn vùng ven đô Hà Nội
Error! Bookmark not defined.
3.2. Tác động của chính sách phát triển kinh tế - xã hội của địa phƣơng

Error! Bookmark not defined.
3.3. Tác động của một số yếu tố nhân khẩu - xã hội . Error! Bookmark not
defined.
* Tiểu kết chương 3......................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 11
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 11
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Sự biến đổi dân số trong xã từ năm 2008 đến nay ..................Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.2. Sự biến đổi loại hình nhà ở trước và sau năm 2008 ................ Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.3. Sự biến đổi loại nhà tắm trước và sau năm 2008 Error! Bookmark
not defined.
Bảng 2.4. Biến đổi loại nhà vệ sinh trước và sau năm 2008 Error! Bookmark
not defined.
Bảng 2.5. Biến đổi loại đường dân sinh tại địa phương trước và sau năm 2008.
.....................................................................................Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.6. Biến đổi về tỉ lệ hài lòng của người dân về chất lượng cơ sở hạ tầng
tại địa phương trước và sau năm 2008 ............ Error! Bookmark not defined.


Bảng 2.7. Tỉ lệ người dân thay đổi nghề nghiệp trước và sau năm 2008 Error!
Bookmark not defined.
Bảng 2.8. Định hướng nghề nghiệp cho con cái của người dân địa phương
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.9. Biến đổi nguồn thu chính trong gia đình ....... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 2.10. Biến đổi về mua sắm của người dân............ Error! Bookmark not
defined.

Bảng 2.11. Biến đổi về đồ dùng sinh hoạt trong gia đình của người dân tại địa
phương trước và sau năm 2008 ....................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.12. Biến đổi về bữa cơm chung trong gia đình của người dân trước và
sau năm 2008 ................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.13. Biến đổi về hình thức hoạt động của người dân sau khi ăn bữa
cơm chung ....................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.14. Biến đổi về việc sử dụng thời gian rỗi......... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 2.15. Biến đổi về hình thức tham gia giúp đỡ hàng xóm khi có việc
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.1. Bảng tương quan giữa Nhóm tuổi và Biến đổi hoạt động của người
dân sau khi dùng bữa cơm chung .................... Error! Bookmark not defined.


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Tương quan giữa Trình độ học vấn và biến đổi nghề nghiệp của
người dân trước và sau năm 2008 (%) ............ Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.2. Tương quan giữa trình độ học vấn và biến đổi sử dụng thời gian
rảnh rỗi của người dân trước và sau năm 2008 ( %):..... Error! Bookmark not
defined.
Biểu đồ 3.3. Tương quan giữa trình độ học vấn và biến đổi chi phí (%) Error!
Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.4. Tương quan giữa Nghề nghiệp và hoạt động thường làm sau khi
ăn bữa cơm chung của người dân trước và sau năm 2008 (%) ................ Error!
Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.5: Tương quan giữa Nhóm tuổi và biến đổi về sử dụng thời gian rỗi
của người dân (%) ........................................... Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.6: Tương quan giữa giới tính và sự biến đổi hoạt động của người
dân sau bữa cơm chung (%) ............................ Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.7. Tương quan giữa giới tính và biến đổi sử dụng thời gian rỗi của

người dân trước và sau năm 2008 (%) ............ Error! Bookmark not defined.


PHẦN A: MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Sự biến đổi của nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt sau năm 1986, mở cửa nền
kinh tế thị trường – định hướng xã hội chủ nghĩa, Việt Nam đã có những bước biến
đổi rõ nét. Những khu kinh tế, khu đô thị như vươn mình phát triển. Thủ đô Hà Nội
là nơi đi đầu trong cả nước về quá trình đô thị hóa. Kéo theo đó, những vùng ven
đô ngoại thành cũng ảnh hưởng rất mạnh. Đặc biệt là vào năm 2008, với Nghị
quyết của Quốc hội nước ta đã quyết định sát nhập tỉnh Hà Tây (cũ) vào Thành phố
Hà Nội (NQ số 15/2008/QH12 ngày 29 tháng 5 năm 2008) thì diện tích của thủ đô
Hà Nội đã có sự thay đổi mạnh. Cùng với nó là những chính sách về mở rộng và
phát triển kinh tế khu vực ven đô ngoại thành khiến cho các vùng kinh tế ở khu
vực ngoại thành cũng phát triển mạnh mẽ. Trong hàng loạt những biến đổi ở khu
vực ven đô thì đáng quan tâm là sự biến đổi và phát triển của khu vực nông thôn.
Đó là những biến đổi về khía cạnh kinh tế - xã hội, người dân ngày càng năng động
hơn, tích cực hơn trong việc tham gia vào quá trình biến đổi xã hội nói chung và
góp phần vào sự phát triển đô thị hóa nói riêng. Đó vừa là động lực vừa là mục tiêu
của quá trình đổi mới và phát triển ở khu vực nông thôn ven đô Hà Nội. Sóc Sơn là
một huyện ngoại thành Hà Nội, cũng là vùng kinh tế chiến lược của thủ đô, không
nằm ngoài quy luật đó. Kinh tế được đầu tư phát triển, nhiều dự án về xây dựng
khu công nghiệp, khu kinh tế được triển khai. Từ đó quá trình công nghiệp hóa - đô
thị hóa diễn ra mạnh mẽ, kéo theo đó là hàng loạt sự biến đổi trong đời sống xã hội
của người dân như biến đổi về kinh tế, văn hóa, lối sống, cơ cấu nhân khẩu, ... và
những hệ lụy của nó là những xung đột, tệ nạn xã hội xung quanh vấn đề biến đổi
đó.
Chúng tôi nhận thấy một vấn đề khá lý thú và cần được quan tâm sáng tỏ:
công cuộc đổi mới của đất nước, đặc biệt là quá trình đô thị hóa đã và đang làm

cho xã hội nông thôn – đặc biệt là nông thôn các vùng ven đô biến đổi nhanh
chóng cả về khía cạnh kinh tế và xã hội. Với những lý do trên, tác giả đã chọn đề
tài “Biến đổi xã hội trong quá trình đô thị hóa vùng ven đô” (Khảo sát tại xã Mai
Đình - Huyện Sóc Sơn – Thành phố Hà Nội) làm đề tài luận văn thạc sĩ. Tác giả
mong muốn qua nghiên cứu của mình làm rõ hơn những biến đổi xã hội vùng ven
đô, qua đó có thể chỉ ra được yếu tố nào tác động mạnh đến sự biến đổi xã hội tại
vùng ven đô, liệu những biến đổi đó có phải vừa là nhân tố, vừa là động lực, vừa là
mục tiêu của quá trình đổi mới và phát triển ở khu vực nông thôn ven đô Hà Nội
nói riêng và cả nước nói chung. Đề tài nghiên cứu sẽ đi vào phân tích một số khía
cạnh của biến đổi xã hội và gợi mở khuyến nghị nhằm phát huy mặt tích cực, hạn
chế những khía cạnh tiêu cực của biến đổi xã hội do quá trình đô thị hóa tác động ở
vùng ven đô, đặc biệt là tại xã Mai Đình, huyện Sóc Sơn – ngoại thành Hà Nội.
2. Tình hình nghiên cứu về vấn đề
Biến đổi xã hội là một trong những thuộc tính vốn có của mọi xã hội và điều
này làm cho chúng ta nhận thấy sự biến đổi đó không còn là điều mới mẻ nữa mà
dường như nó là chuyện đương nhiên xảy ra. Như chúng ta thấy, mọi chiều cạnh
của cuộc sống liên tục biến đổi, từ cấu trúc xã hội đến các giá trị văn hóa, kinh tế xã hội. Nghiên cứu về biến đổi xã hội luôn là một trong những chủ đề quan trọng
không chỉ trong khoa học xã hội mà còn trong cuộc sống thực tế của mọi người.
Vấn đề biến đổi xã hội luôn được các nhà khoa học quan tâm, đặc biệt là các nhà
khoa học xã hội.
Có rất nhiều tác giả ở trong nước và nước ngoài đã và đang nghiên cứu về vấn đề
biến đổi xã hội. Những nghiên cứu về biến đổi sớm nhất phải kể đến là của tác giả
David Poppenoe. Trong tác phẩm “Xã hội học” của tác giả đã được xuất bản nhiều
lần từ những năm 1980 đã nêu ra vấn đề biến đổi xã


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. ANKOUN André và ANSART Pierre, “Từ điển xã hội học”, (“Dictionnaire de

Sociologie”), 1999, Pari, Nxb Le Robert/Seuil. (Tác giả Trịnh Văn Tùng tóm
tắt).
2. Nguyễn Tuấn Anh, (bản thảo), “Biến đổi xã hội” trong giáo trình xã hội học
đại cương, (sắp xuất bản).
3. Chung Á – Nguyễn Đình Tấn (chủ biên): “Nghiên cứu xã hội học”, Nhà xuất
bản Chính trị Quốc gia Hà Nội 1996.
4. Bùi Thế Cường (2010), “Góp phần tìm hiểu biến đổi xã hội ở Việt Nam hiện
nay”, Nhà xuất bản Khoa học xã hội.
5. Bùi Thế Cường, Đặng Thị Việt Phương, Trịnh Duy Hóa (2010), “Từ điển xã
hội học Oxford”, Nxb Đại học Quốc gia.
6. Phạm Tất Dong – Lê Ngọc Hùng (2001), “Xã hội học”, Nhà xuất bản Đại học
Quốc gia Hà Nội.
7. G.Endruweit và G.Trommsdorff (2002), “Từ điển Xã hội học” (dịch từ nguyên
bản tiếng Đức), Nhà Xuất bản Thế giới.
8. Ngô Văn Giá, “Giá trị đạo đức cá nhân qua khảo sát ở các làng ven đô Hà
Nội hiện nay”, tạp chí Thông tin khoa học xã hội, số 10/2008.
9. Vũ Quang Hà (2001), “Các lý thuyết Xã hội học”, Nhà xuất bản Đại học Quốc
gia Hà Nội. (Tập 1).
10. Lê Ngọc Hùng, “Các cấp độ và xu hướng biến đổi xã hội ở Việt Nam hiện nay nhìn
từ góc độ xã hội học”, tạp chí Thông tin khoa học xã hội số 4/2010.
11. Lê Ngọc Hùng (2011), “Lịch sử và lý thuyết xã hội học”, Nhà xuất bản Đại
học Quốc gia Hà Nội.


12. Huyện ủy huyện Sóc Sơn: “Báo cáo chính trị Đại hội đại biểu đảng bộ huyện
Sóc Sơn lần thứ X nhiệm kỳ 2010 – 2015”.
13. Ngô Thắng Lợi (Bài tham luận), “Đô thị hóa ở Hà Nội nhìn từ góc độ phát
triển bền vững” đăng trên báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam.
14. Trịnh Duy Luân, “Xã hội học đô thị”, NXB Khoa học Xã hội, 2004.
15. Trịnh Duy Luân, “Biến đổi xã hội ở Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh công

nghiệp hóa – hiện đại hóa qua nghiên cứu nhóm doanh nhân”, tạp chí Xã hội
học số 1/2000.
16. Trịnh Duy Luân (2003), “Nghiên cứu những vấn đề biến đổi xã hội ở nước ta
trong giai đoạn hiện nay”, Tạp chí Xã hội học.
17. Nguyễn Hữu Minh (2003), “Biến đổi kinh tế - xã hội ở vùng ven đô Hà Nội
trong quá trình đô thị hóa”, Viện Xã hội học.
18. Vũ Hào Quang (chủ biên) (2013), “Biến đổi xã hội nông thôn trong quá trình
dồn điền đổi thửa, tích tụ ruộng đất”, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.
19. Tập thể cán bộ giảng dạy và nghiên cứu của Khoa Xã hội học, Trường Đại học
Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội (2011), “Những vấn
đề xã hội học trong sự biến đổi xã hội”, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà
Nội.
20. Tạ Ngọc Tấn (2013), “Xu hướng biến đổi cơ cấu xã hội Việt nam”, Nhà xuất
bản Chính trị Quốc gia.
21. Nguyễn Đình Tấn (2010), “Biến đổi cơ cấu xã hội ở Việt Nam trong tiến trình
đổi mới”, tạp chí Thông tin khoa học xã hội, số 3/2010.
22. Trần Đan Tâm, Nguyễn Vi Nhuận: “Những biến đổi xã hội ở vùng ven đô Hà
Nội dưới áp lực đô thị hóa”, tạp chí Xã hội học, số 1/2000.
23. Nguyễn Duy Thắng, “Tác động của đô thị hóa đến các mặt kinh tế - xã hội của
vùng ven đô và những vấn đề cần quan tâm”, Tạp chí xã hội học số 1/2009.


24. Lã Thu Thủy, “Những biến đổi nhận thức của cư dân ven đô trong quá trình
đô thị hóa”, tạp chí Tâm lý học, số 8/2008.
25. Ủy ban nhân dân huyện Sóc Sơn: Các báo cáo kinh tế xã hội từ năm 2008 đến
năm 2014.
26. UBND huyện Sóc Sơn. “Báo cáo kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế
- xã hội 5 năm 2011 – 2015”.
27. Ủy ban nhân dân huyện Sóc Sơn: “Tập văn bản chỉ đạo triển khai xây dựng
chương trình nông thôn mới huyện Sóc Sơn” (2008).

28. Ủy ban nhân dân huyện Sóc Sơn: “Báo cáo sơ kết 2 năm (2010 – 2012)”. thực
hiện chương trình 06 – Ctr/HU của Huyện ủy về tiếp thực thực hiện các giải
pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu cây trồng vật nuôi, thủy sản.
29. Ủy ban nhân dân xã Mai Đình: Các báo cáo kinh tế - xã hội từ năm 2007 đến
năm 2014.
30. Nguyễn Khắc Viện (1994), “Từ điển Xã hội học”, Nxb Thế giới.