Cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo hiến pháp 2013

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ YẾN

CƠ CHẾ BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI, QUYỀN CÔNG DÂN
THEO HIẾN PHÁP 2013

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HOC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN THỊ YẾN

CƠ CHẾ BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI, QUYỀN CÔNG DÂN
THEO HIẾN PHÁP 2013
Chuyên ngành: Lý luận chung và lịch sử nhà nƣớc và pháp luật
Mã số: 60 38 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS CHU HỒNG THANH

Hà Nội – 2015


MỤC LỤC

Lời cam đoan
Danh mục các chữ viết tắt
MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1
Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CƠ CHẾ BẢO VỆ
QUYỀN CON NGƢỜI, QUYỀN CÔNG DÂN THEO HIẾN PHÁP ........ 8
1.1. Quyền con ngƣời, quyền công dân và cơ chế bảo vệ quyền con
ngƣời, quyền công dân ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1 Quyền con người ............................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2 Quyền công dân................................. Error! Bookmark not defined.

1.1.3. Mối quan hệ giữa quyền con người và quyền công dânError! Bookmark not
1.1.4. Cơ chế bảo vệ quyền con người ...... Error! Bookmark not defined.

1.2. Các cơ chế bảo vệ nhân quyền quốc tế và khu vực hiện nay.Error! Bookmar
1.2.1. Cơ chế Liên hợp quốc ...................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Cơ chế nhân quyền khu vực ............ Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Cơ quan nhân quyền quốc gia ........ Error! Bookmark not defined.
1.3. Vai trò của Hiến pháp trên phƣơng diện bảo vệ quyền con
ngƣời, quyền công dân………………………………….Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2: SỰ HÌNH THÀNH CƠ CHẾ BẢO VỀ CON NGƢỜI,

QUYỀN CÔNG DÂN TỪ HIẾN PHÁP 1946 ĐẾN HIẾN PHÁP 2013Error! Bookma
2.1. Cơ chế bảo vệ quyền con ngƣời trong các bản Hiến pháp từ
1946 đến 1992 ................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Hiến pháp 1946 ................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Hiến pháp 1959 ................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.3 Hiến pháp 1980. ................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.4 Hiến pháp 1992 ................................ Error! Bookmark not defined.
i

2.2. Các quy định về cơ chế bảo vệ quyền con ngƣời, quyền công dân
theo Hiến pháp 2013.......................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Đảng Cộng sản Việt Nam ................ Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Nhà nước .......................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Các cơ quan Nhà nước .................... Error! Bookmark not defined.
2.2.4. Vai trò chủ thể - Nhân dân và MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội
......................................................................................................................... 66
Chƣơng 3: THỰC HIỆN CƠ CHẾ BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI,
QUYỀN CÔNG DÂN THEO HIẾN PHÁP 2013Error! Bookmark not defined.
3.1. Thực hiện Hiến pháp 2013 ................ Error! Bookmark not defined.
3.2. Giải pháp thực hiện có hiệu quả cơ chế bảo vệ quyền con ngƣời,
quyền công dân theo Hiến pháp 2013.............. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ............................................................................................ 94
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................. 95

ii


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Chăm lo đến con người, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho con người phát
triển toàn diện trong thực hiện các chính sách kinh tế xã hội, trong các hoạt
động Nhà nước là những quan điểm cơ bản được thể hiện trong các văn bản
của Đảng và Nhà nước ta, nhất là trong những năm gần đây. Quyền cơ bản
của con người là quyền được sống trong hòa bình, độc lập, tự do, ấm no, hạnh
phúc; quyền được tôn trọng nhân cách, lương tri và phẩm giá, được xã hội
thừa nhận, tôn vinh và pháp luật bảo đảm về quyền sống của một con người.
Ngày 2/9/1945, trong bản Tuyên ngôn độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
tuyên bố trước toàn thể quốc dân, đồng bào và Nhân dân thế giới: “Tất cả các

dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống,
quyền sung sướng và quyền tự do”. Đảng và Nhà nước ta, trước sau như một,
đều nhất quán khẳng định sự quan tâm, chăm lo, bảo vệ quyền con người;
luôn đề cao sự tôn vinh, tôn trọng quyền con người; đã, đang và sẽ làm hết
sức mình để thực hiện quyền con người thông qua việc xây dựng và hoàn
thiện hệ thống pháp luật, thông qua việc đẩy mạnh phát triển kinh tế, văn hóa,
xã hội; giữ vững môi trường hòa bình, chăm lo cải thiện đời sống vật chất,
tinh thần cho Nhân dân, làm cho “dân no, dân yên, dân tin”. Điều đó thể hiện
rất rõ ở sự quyết tâm của Đảng, Nhà nước ta là phấn đấu đến năm 2020, nước
ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại; thực hiện tốt
mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh; tạo cơ sở vững
chắc để thực hiện đầy đủ quyền con người trên đất nước Việt Nam.
Các quyền con người, quyền công dân được bảo vệ, bảo đảm và thực
hiện bằng Hiến pháp và pháp luật. Quan điểm nhất quán của Đảng, Nhà nước
và Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, quyền
1


công dân ở Việt Nam là phải được bảo đảm bằng Hiến pháp và phải được các
thiết chế Nhà nước bảo vệ một cách hiệu quả, thống nhất, toàn diện và trên
thực tế qua các bản Hiến pháp: 1946, 1959, 1980, 1992, đặc biệt là Hiến pháp
2013, quyền con người, quyền công dân đã trở thành một nội dung quan trọng
xuyên suốt. Đó là cơ sở pháp lý vững chắc để các cấp, các ngành, các cơ quan
dân chính đảng thực hiện tốt quyền con người, quyền công dân trong chế độ
mới và là căn cứ để các chủ thể có trách nhiệm bảo vệ quyền con người,
quyền công dân khi có sự xâm phạm.
Hiến pháp nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 2013 đã khẳng định:
Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân và
vì Nhân dân. Đây là cơ sở lý luận để công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm
quyền con người, quyền công dân. Tuy nhiên, do các quyền con người rất

phong phú và những vi phạm quyền cũng rất đa dạng, được thực hiện bởi
nhiều loại chủ thể (Nhà nước, các pháp nhân và cá nhân), chủ thể chủ yếu
xâm hại đến quyền con người, quyền công dân lại là các cơ quan Nhà nước,
cán bộ công chức trong các cơ quan Nhà nước. Nhà nước luôn luôn có xu
hướng lạm quyền, vi phạm đến các quyền lợi của cá nhân. Quyền lực Nhà
nước, cũng như bất kỳ một loại quyền lực nào khác, đều có khuynh hướng
tăng cường hơn nữa, tăng cường vô hạn. Do vậy, tự thân nó đã chứa đựng khả
năng chuyên quyền. Từ đó phát sinh nhu cầu thiết lập một hàng rào pháp lý
để chống lại sự lạm quyền đến từ phía các chủ thể nắm giữa quyền lực Nhà
nước.
Cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân đã và đang là một trong
những vấn đề được cả nhân loại quan tâm và nghiên cứu. Ở Việt Nam, sau khi
Hiến pháp 2013 ra đời đã khẳng định cơ sở pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ
quyền con người, quyền công dân trên mọi lĩnh vực dân sự, chính trị, kinh tế,
xã hội và văn hóa. Việc Hiến pháp 2013 đã xác định các quyền, trách nhiệm
2


và nghĩa vụ của các thiết chế đặc biệt là các thiết chế Nhà nước trong việc bảo
vệ quyền con người, quyền công dân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Mặc dù
cho đến nay, Việt Nam vẫn chưa có cơ quan nhân quyền quốc gia nhưng cơ
chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân đã được hình thành từ những
năm đầu giành được độc lập. Thực tế cho thấy, việc xây dựng thành công cơ
chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân là một quá trình, phụ thuộc vào
rất nhiều điều kiện khác nhau (chính trị, văn hóa, pháp luật). Do đó, để nghiên
cứu quá trình hình thành và hoàn thiện cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền
công dân tại Việt Nam thì việc tập trung nghiên cứu về mặt thể chế và mặt
thiết chế thông qua việc tìm hiểu các nội dung này được ghi nhận như thế nào
trong các bản Hiến pháp của Việt Nam là một việc làm rất quan trọng, đặc
biệt có ý nghĩa đối với triển khai thực hiện Hiến pháp 2013.

Với lý do trên, việc nghiên cứu đề tài “Cơ chế bảo vệ quyền con người,
quyền công dân theo Hiến pháp 2013” là một yêu cầu khách quan và cần
thiết, có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu
Hiện nay, ở Việt Nam đã có một số nghiên cứu về cơ chế bảo vệ quyền
con người, quyền công dân tại một số quốc gia cũng như ở Việt Nam. Tiêu
biểu có thể kể như sau:
- “Cơ quan nhân quyền quốc gia, vị trí của nó trong Hiến pháp trên thế
giới và gợi ý cho Việt Nam” của tác giả Vũ Công Giao, Vũ Thu Quyên, đăng
trong sách chuyên khảo “Hiến pháp – những vấn đề lý luận và thực tiễn”, Nhà
xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2011.
- "Quyền con người trong thế giới hiện đại" của Viện Thông tin khoa
học xã hội, xuất bản tại Hà Nội, năm 1993.
- “Thể chế hóa quyền con người” của tác giả Nguyễn Quang Hiển,
đăng trên Tạp chí Khoa học Pháp luật, số 1, 2004.
3


-“Mô hình cơ quan nhân quyền ở một số nước và suy nghĩ về cơ chế
đảm bảo quyền con người” của tác giả Tường Duy Kiên, đăng trên Tạp chí
Nghiên cứu lập pháp, Số 152 ngày 10/08/2009.
- “Cơ chế bảo đảm và bảo vệ quyền con người” của tác giả Võ Khánh
Vinh, Nhà xuất bản Khoa học xã hội Hà Nội, năm 2011.
- “Quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam” của tác giả Trần Ngọc Đường, Nhà xuất bản chính trị
quốc gia, năm 2011.
Sau khi ban hành Hiến pháp 2013 đã có rất nhiều các bài viết về Hiến
pháp và bình luận Hiến pháp, tiêu biểu nhất là cuốn sách “Bình luận khoa học
Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 2013” NXB Công an Nhân dân,
năm 2015. Đây là công trình đồ sộ tập hợp 43 chuyên đề có sự tham gia của

52 nhà khoa học, trong đó có rất nhiều chuyên đề liên quan tới đề tài nghiên
cứu của luận văn như: “Cơ sở lý luận, thực tiễn và quá trình xây dựng Hiến
pháp 2013” của GS.TSKH Đào Trí Úc; “Nội dung các quy định về Quốc hội
trong Hiến pháp 2013” của GS.TS Nguyễn Đăng Dung; “Hiến pháp 2013 với
việc thực thi các điều ước quốc tế về quyền con người tại Việt Nam” của
PGS.TS.Chu Hồng Thanh; “Nhà nước pháp quyền Việt Nam: Nhận thức,
triển vọng và thách thức nhìn từ Hiến pháp năm 2013” của PGS.TS. Vũ Công
Giao; “Vị trí vai trò pháp lý của chính phủ theo Hiến pháp 2013” của GS.TS
Phạm Hồng Thái.v.v.
Các công trình nêu trên đã cung cấp một lượng kiến thức, thông tin lớn
về các cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền trên thế giới và tại Việt Nam và
những nội dung mới của Hiến pháp 2013. Nhiều kiến thức, thông tin trong các
công trình này đã được trích dẫn, phân tích, kế thừa, phát triển trong luận văn
này. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào phân tích một
cách toàn diện và chuyên sâu về cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công
4


dân theo Hiến pháp 2013, đặc biệt là những giải pháp nhằm tăng cường hiệu
quả của cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân ở Việt Nam hiện
nay. Vì vậy, luận văn “Cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo
Hiến pháp 2013”có nhiều nội dung mới và rất cần thiết để góp phần khỏa lấp
khoảng trống tri thức, thông tin về nội dung chuyên đề cần quan tâm.
3. Mục tiêu nghiên cứu
3.1. Mục tiêu tổng quát
Luận văn đánh giá quá trình hình thành và phát triển cơ chế bảo vệ
quyền con người, quyền công dân trong quá trình lập hiến ở Việt Nam .
Xác định những phương hướng, nội dung giải pháp thực hiện có hiệu
quả cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo Hiến pháp 2013
3.2. Mục tiêu cụ thể

- Nêu và phân tích, làm rõ một số khía cạnh về quyền con người, quyền
công dân và cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân trên phương
diện lý luận và lịch sử Nhà nước và pháp luật.
- Phân tích, làm rõ những đặc điểm cơ bản của cơ chế bảo vệ nhân quyền
quốc tế, cơ chế bảo vệ quyền con người của các khu vực trên thế giới và tại
quốc gia.
- Nghiên cứu sự hình thành cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công
dân trong lịch sử lập hiến ở Việt Nam.
- Đưa ra một số giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả cơ chế bảo vệ
quyền con người, quyền công dân theo Hiến pháp 2013.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng của đề tài
- Nội hàm của khái niệm “quyền con người”, “quyền công dân” và các
yếu tố cấu thành cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân.

5


- Phân tích các yếu tố cấu thành cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền
công dân đã được ghi nhân trong Hiến pháp 2013.
- Những biện pháp nhằm phát huy tốt hơn nữa cơ chế bảo vệ quyền con
người, quyền công dân theo Hiến pháp 2013.
4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Vấn đề quyền con người, quyền công dân đặt biệt là cơ chế bảo vệ quyền
con người, quyền công dân trong Hiến pháp 2013 là một nội dung rất rộng,
liên quan trực tiếp đến nhiều nội dung được hiến định khác, đặc biệt là chính
trị, kinh tế, văn hóa, xã hội...Luận văn này chỉ tập trung vào một số vấn đề cơ
bản nhất là: nghiên cứu lịch sử hình thành cơ chế bảo vệ quyền con người,
quyền công dân trong các bản Hiến pháp Việt Nam và những nội dung nhằm
bổ sung, hoàn thiện cơ chế bảo vệ này trong Hiến pháp 2013. Từ đó, đề xuất

một số biện pháp nhằm thực hiện tốt hơn nữa cơ chế bảo vệ quyền con người,
quyền công dân tại Việt Nam hiện nay.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn vận dụng những quan điểm của các nhà khoa học trên thế
giới, phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của Chủ nghĩa
Mác – Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm của Đảng ta về về
quyền con người; pháp luật quốc tế về quyền con người.
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích,
tổng hợp, hệ thống, tiếp cận lịch sử và phương pháp so sánh để làm sáng tỏ
những vấn đề liên quan.
6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn
Luận văn là công trình đầu tiên phân tích một cách toàn diện, hệ thống
về sự hình thành cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong suốt
quá trình lập hiến ở Việt Nam. Đặc biệt, sau khi nghiên cứu cơ chế này trong
Hiến pháp 2013, luận văn đã chỉ ra được những tiến bộ cũng như những hạn
6


chế trong việc áp dụng cơ chế này vào thực tế. Quan trọng hơn nữa, luận văn
đã đánh giá được tính hiệu quả của cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền
công dân tại Việt Nam và đề xuất những giải pháp nhằm thực hiện có hiệu
quả cơ chế nảy trong quá trình đưa Hiến pháp 2013 vào cuộc sống – đây là
điều mà các công trình nghiên cứu hiện này chưa đề cập cụ thể.
7. Kết cấu nội dung luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn
gồm 3 chương như sau:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về cơ chế bảo vệ quyền con người,
quyền công dân theo Hiến pháp.
Chương 2: Sự hình thành cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công
dân từ Hiến pháp 1946 đến Hiến pháp 2013.

Chương 3: Thực hiện cơ chế bảo vệ quyền con người, quyền công dân
theo Hiến pháp 2013

7


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đặng Dũng Chí, Hoàng Văn Nghĩa, Nguyễn Thanh Tuấn (2014), Quyền
con người : Lý luận và thực tiễn, Nhà xuất bản Lý luận chính trị, Hà Nội.
2. Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao và Lã Khánh Tùng (2010),
Giáo trình lý luận và Pháp luật về Quyền con người, Nhà xuất bản Đại
học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
3. Nguyễn Đăng Dung, Phạm Hồng Thái, Vũ Công Giao (2011), Hiến pháp:
Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà
Nội, Hà Nội.
4. Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Chế định quyền con người, quyền
công dân trong Hiến pháp trên thế giới và gợi ý cho Việt Nam, Thông tin
Quyền con người, (số 14), năm 2012.
5. Nguyễn Đăng Dung, Vũ Công Giao, Đặng Minh Tuấn, Nguyễn Minh
Tuấn, Lã Khánh Tùng (2013), ABC về Hiến pháp, Nhà xuất bản Thế Giới,
Hà Nội.
6. Trần Ngọc Đường (2011), Quyền con người, quyền công dân trong Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nhà xuất bản Chính trị quốc
gia, Hà Nội.
7. Nguyễn Văn Hiển (2014), Quyền con người trong Hiến pháp năm 2013 –
Quan điểm mới cách tiếp cận mới và các quy định mới, Nhà xuất bản
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
8. Tô Văn Hòa (2014), Đối chiếu Hiến pháp năm 2013 và Hiến pháp năm
1992, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội.
9. Trần Thị Hòe, “Nghiên cứu quyền con người ở Việt Nam hiện nay – kết quả

và vấn đề đặt ra”, Thông tin Quyền con người,(số 18), năm 2013.
8


10. Tường Duy Kiên, “Mô hình cơ quan nhân quyền ở một số nước và suy
nghĩ về cơ chế đảm bảo quyền con người”, Tạp chí Nghiên cứu lập
pháp,(số 152), ngày 10/08/2009.
11. Uông Chu Lưu (2014), Những vấn đề lý luận và thực tiễn sửa đổi, bổ sung
Hiến pháp 1992, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội.
12. Hoàng Văn Nghĩa, “Sự phát triển các quyền con người trong các bản
Hiến pháp Việt Nam (1946-2013), Thông tin Quyền con người,(số 20),
năm 2013.
13. Tạ Ngọc Tấn, Thành tựu phát triển lý luận của Đảng về quyền con người
trong thời kỳ đổi mới, Thông tin Quyền con người, (số 23 +24), năm
2014.
14. Cao Đức Thái (2005), Luật quốc tế về quyền con người, Nhà xuất bản Lý
luận Chính trị, Hà Nội.
15. Đỗ Thị Thơm, “Hiến pháp và việc sửa đổi bổ sung quyền con người,
quyền công dân”. Thông tin Quyền con người,(số 14), năm 2012.
16. Đào Trí Úc, Vũ Công Giao (2014), Bình luận khoa học Hiến pháp nước
Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam năm 2013, Nhà xuất bản Lao động
xã hội, Hà Nội.
17. Võ Khánh Vinh (2011), Cơ chế bảo đảm vả bảo vệ quyền con người, Nhà
xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
18. Võ Khánh Vinh (2011), Quyền con người, Nhà xuất bản Khoa học xã
hội, Hà Nội.
19. Khoa Chính trị học – Học viện Chính trị khu vực I (2012), Thực hiện
quyền con người ở Việt Nam hiện nay – Một số vấn đề lý luận và thực
tiễn.

9


20. Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội (2011), Quyền kinh tế, xã hội, văn
hóa trong pháp luật và thực tiễn ở Việt Nam, Nhà xuất bản Lao động – Xã
hội, Hà Nội.
21. Viện Nghiên cứu quyền con người – Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh (2008), Bình luận và khuyến nghị chung của các Ủy ban Công ước
thuộc Liên Hợp Quốc về quyền con người, Nhà xuất bản Công an nhân
dân, Hà Nội.

10