Xây dựng hệ thống và phương pháp giải bài tập chương VI lượng tử ánh sáng, vật lý 12 ban cơ bản trung học phổ thông nhằm phát huy tính tích cực của học sinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ THÚY NGA

XÂY DỰNG HỆ THỐNG VÀ PHƢƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP
CHƢƠNG VII : LƢỢNG TỬ ÁNH SÁNG, VẬT LÝ 12 BAN CƠ BẢN
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NHẰM PHÁT HUY
TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƢ PHẠM VẬT LÝ
Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lý
(BỘ MÔN VẬT LÝ)
Mã số: 60 14 01 11

Cán bộ hƣớng dẫn: PGS.TS. Bùi Văn Loát

HÀ NỘI – 2014


LỜI CẢM ƠN
Trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu Trường ĐHGD,
các thầy cô giáo, các cán bộ quản lý của Trường đã giảng dạy và tạo điều kiện
thuận lợi cho chúng tôi trong suốt quá trình học tâp̣ tại trường.
Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Bùi Văn Loát
đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành
luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, các thầy cô trong tổ vật lý
và các em học sinh lớp 12B1, 12B2 Trường THPT Gia Viễn A đã giúp đỡ tôi
trong quá trình hoàn thành luận văn.
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã cố gắng rất nhiều song bản luận

văn không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi xin chân thành lắng nghe những ý
kiến đóng góp của các nhà khoa học, các thầy cô giáo, các đồng nghiệp và
những người quan tâm để luận văn được hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
Hà Nội, Ngày 15 tháng 11 năm 2014
Tác giả

Nguyễn Thị Thúy Nga

i


MỤC LỤC
Lời cảm ơn.............. ...........................................................................................i
Mục lục .............................................................................................................. ii
Danh mu ̣c bảng.................................................................................................iv
Danh mu ̣c biể u đồ ............................................................................................iv
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY
DỰNG HỆ THỐNG VÀ PHƢƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP PHẦN
LƢỢNG TỬ ÁNH SÁNG CHƢƠNG TRÌNH VẬT LÝ 12 THPT NHẰM
PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH....................................... 5
1.1. Cơ sở lý luận của dạy học tích cực ............................................................ 5
1.1.1. Tính tích cực nhận thức ........................................................................... 5
1.1.2. Phương hướng đổi mới phương pháp dạy học vật lýError! Bookmark
not defined.
1.1.3. Phương pháp dạy học tích cực .............. Error! Bookmark not defined.
1.3.4. Một số phương pháp dạy học tích cực .. Error! Bookmark not defined.
1.2. Bài tập vật lý ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm bài tập vật lý ........................ Error! Bookmark not defined.

1.2.2. Vai trò của bài tập trong dạy học vật lý Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Phân loại bài tập vật lý .......................... Error! Bookmark not defined.
1.2.4. Phương pháp giải bài tập vật lý ............. Error! Bookmark not defined.
1.2.5. Lựa chọn và sử dụng bài tập vật lý. ...... Error! Bookmark not defined.
1.2.6. Định hướng giải bài tập vật lý............... Error! Bookmark not defined.
1.3. Thực trạng sử dụng BTVL hiện nay tại trường THPT Gia Viễn A .. Error!
Bookmark not defined.
1.3.1. Đặc điểm tình hình của nhà trường: ...... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Thực trạng việc hướng dẫn học sinh giải bài tập vật lý hiện nay tại
trường THPT Gia Viễn A................................ Error! Bookmark not defined.

ii


CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG HỆ THỐNG VÀ PHƢƠNG PHÁP GIẢI BÀI
TẬP PHẦN LƢỢNG TỬ ÁNH SÁNG NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH
CỰC CỦA HỌC SINH ..................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Vị trí và những kiến thức cơ bản chương "Lượng tử ánh sáng" ....... Error!
Bookmark not defined.
2.1.1. Vị trí chương “Lượng tử ánh sáng”trong chương trình vật lý phổ thông
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Những kiến thức cơ bản của chương “Lượng tử ánh sáng" ........... Error!
Bookmark not defined.
2.2. Mục tiêu dạy học chương “Lượng tử ánh sáng”Error! Bookmark not
defined.
2.2.1. Mục tiêu về kiến thức ............................ Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Kỹ năng của học sinh khi học chương “Lươ ̣ng tử ánh sáng” ........ Error!
Bookmark not defined.
2.3. Soạn thảo hệ thống bài tập chương " Lượng tử ánh sáng" ............... Error!
Bookmark not defined.

2.3.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập .. Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Quy tình xây dựng hệ thống bài tập ...... Error! Bookmark not defined.
2.3.3. Đề xuất hệ thống bài tập và phương pháp giải bài tập chương "Lượng tử
ánh sáng" nhằm phát huy tính tích cực của học sinhError! Bookmark not
defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ........ Error! Bookmark not defined.
3.2. Chúng tôi đã chọn đối tượng thực nghiệm theo yêu cầu như sau:.... Error!
Bookmark not defined.
3.3. Phương pháp thực nghiệm ....................... Error! Bookmark not defined.
3.4. Kết quả thực nghiệm ................................ Error! Bookmark not defined.
3.4.1. Đánh giá định tính ................................. Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Đánh giá định lượng .............................. Error! Bookmark not defined.
iii


3.5. Kết luận chương 3 .................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ........................................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 6
PHỤ LỤC ........................................................... Error! Bookmark not defined.

iv


DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: Bảng thống kê điểm số.............................................................70
Bảng 3.2: Bảng thống kê số phần trăm học sinh đạt điểm Xi ..................70
Bảng 3.3: Bảng phân phối tần số tích lũy........................................................71
Bảng 3.4: Bảng các thông số thống kê............................................................72

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.3: Biểu đồ phân phối tần số tích lũy............................................71

v


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong quá trình dạy học vật lý ở trường phổ thông (THPT), ngoài việc
giảng dạy lý thuyết vật lý thì bài tập vật lý luôn giữ một vị trí đặc biệt quan
trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ dạy học vật lý . Viê ̣c giải bà i tâ ̣p V ật lý
giúp củng cố đào sâu , mở rô ̣ng những kiế n thức cơ bản của bài giảng

, xây

dựng củng cố kỹ năng kỹ xảo vâ ̣n du ̣ng lý thuyế t vào thực tiễn . Giải bài tập
Vật lý cũng là một biê ̣n pháp hữu hiệu để phát triể n năng lự c tư duy của ho ̣c
sinh. Sau khi giải các bài tập Vật lý, học sinh hiể u sâu sắ c hơn các khái niê ̣m ,
đinh
̣ luâ ̣t Vật lý, vâ ̣n du ̣ng chúng vào những vấ n đề thực tế trong cuô ̣c số ng.
Hiê ̣n nay, dạy học V ật lý trong trường phổ thông chưa phát huy đươ ̣c
hế t vai trò của bài tâ ̣p V ật lý trong thực hiê ̣n các nhiê ̣m vu ̣ da ̣y ho ̣c . Dạy học
sinh giải bài tâ ̣p Vật lý là một công việc khó khăn và ở đó bộc lộ rõ nhất trình
đô ̣ của người giáo viên trong viê ̣c hướn g dẫn hoa ̣t đô ̣ng trí tuê ̣ của ho ̣c sinh .
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế của khâu giải bài tập Vật lý ở
trường phổ thông.
Nghiên cứu thực tế việc giảng dạy bài tập vật lý ở các trường trung học
phổ thông cho thấy cách làm việc của thầy và trò xung quanh vấn đề hướng
dẫn học sinh giải bài tập vẫn còn dập khuôn theo các dạng bài và vận dụng
công thức toán học để giải các bài tập, còn hạn chế trong việc vận dụng kiến

thức vật lý và các phương pháp tư duy của vật lý để giải các bài tập đó dẫn tới
chưa phát huy được tính tích cực của học sinh.
Trong chương trình vật lý lớp 12, phần lượng tử ánh sáng có vai trò
quan trọng trong quá trình rèn luyện tư duy và nhất là để đáp ứng lượng kiến
thức cho các kì thi quốc gia quan trọng.
Từ những lý do trên tôi chọn đề tài “Xây dựng hệ thống và phƣơng
pháp giải bài tập chƣơng VII: Lƣợng tử ánh sáng, vật lý 12 Trung ho ̣c
phổ thông nhằm phát huy tính tích cực của học sinh”.

1


2. Mục đích nghiên cứu
- Xây dựng hệ thống bài tập vật lý phần “lượng tử ánh sáng” thuộc
chương trình vật lý lớp 12 THPT.
- Ðề xuất phương pháp giải bài tập phần “Lượng tử ánh sáng” thuộc
chương trình vật lý lớp 12 THPT nhằm phát huy tính tích cực của học sinh.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lý luận về bài tập vật lý và phương pháp giải bài tập vật lý
nhằm đạt hiệu quả cao nhất.
- Nghiên cứu nội dung kiến thức lý thuyết và bài tập chương VII
“Lượng tử ánh sáng” thuộc chương trình vật lý lớp 12 THPT và một số tài
liệu tham khảo vật lý khác.
- Xây dựng hệ thống bài tập về nội dung kiến thức chương “Lượng tử
ánh sáng” thuộc chương trình vật lý 12 THPT
- Ðề xuất một số phương pháp giải bài tập nhằm phát huy tính tích cực
của học sinh.
- Ðiều tra khảo sát tính khả thi của những biện pháp được đề xuất. Xử
lý kết quả thực nghiệm bằng toán học thống kê.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy và học môn vật lý chương VII
“Lượng tử ánh sáng” Vật lý 12 THPT
- Ðối tƣợng nghiên cứu: hệ thống và phương pháp giải bài tập chương
VII “Lượng tử ánh sáng” Vật lý 12 THPT
5. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn về hệ thống và phương pháp
giải bài tập vật lý phần “Lượng tử ánh sáng” thuộc chương trình vật lý lớp 12
THPT. Trên cơ sở đó xây dựng hệ thống và phương pháp giải bài tập nhằm
phát huy tính tích cực của học sinh.

2


6. Mẫu khảo sát
Ðối tượng khảo sát: Học sinh lớp : 12B1,12B2 Trường THPT Gia Viễn
A- Ninh Bình.
7. Câu hỏi nghiên cứu
Làm thế nào để soạn thảo hệ thống bài tập và tổ chức hoạt động dạy
học chương VII“Lượng tử ánh sáng” Vật lý 12 THPT để góp phần phát huy
tính tích cực của học sinh?
8. Giả thuyết nghiên cứu
Xây dựng một cách hệ thống và đổi mới phương pháp giải bài tập
chương “Lượng tử ánh sáng” thuộc chương trình vật lý lớp 12 THPT, sử dụng
vào tiết học. Bài tập phù hợp với nội dung kiến thức của bài học sẽ làm phát
huy tích tích cực của học sinh trong quá trình học tập.
9. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý luận
+ Nghiên cứu các tài liệu về Tâm lý học, Lý luận dạy học, các tài liệu
về phương pháp dạy học bộ môn Vật lý…
+Nghiên cứu cơ sở lý luận của BTVL.

+ Nghiên cứu SGK Vật lý 12 và các tài liệu khoa học đề cập đến vấn đề
“lượng tử ánh sáng”
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
+ Ðiều tra thực tiễn hoạt động dạy giải bài tập vật lý ở trường THPT
Gia Viễn A.
+ Thực nghiệm sư phạm
- Phương pháp thống kê toán để xử lý thông tin từ thực nghiệm sư
phạm

3


10. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn
dự kiến gồm 3 chương:
Chƣơng 1: Tổng quan về cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
Chƣơng 2: Xây dựng hệ thống và phương pháp giải bài tập vật lý
chương VII “Lượng tử ánh sáng” thuộc chương trình vật lý lớp 12 THPT
nhằm phát huy tích tích cực của học sinh.
Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm.

4


CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY
DỰNG HỆ THỐNG VÀ PHƢƠNG PHÁP GIẢI BÀI TẬP CHƢƠNG
LƢỢNG TỬ ÁNH SÁNG CHƢƠNG TRÌNH VẬT LÝ 12 THPT NHẰM
PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
1.1. Cơ sở lý luận của dạy học tích cực
1.1.1. Tính tích cực nhận thức

1.1.1.1. Tính tích cực nhận thức
Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người. Con người
không chỉ tiêu thụ những gì sẵn có trong thiên nhiên mà còn chủ động sản
xuất ra những của cải vật chất cần thiết cho sự tồn tại và phát triển của xã hội,
chủ động cải biến môi trường tự nhiên, cải tạo xã hội.
Hình thành và phát triển tính tích cực là một trong các nhiệm vụ chủ
yếu của giáo dục, nhằm đào tạo những con người năng động, thích ứng và
góp phần phát triển xã hội.
1.1.1.2. Tính tích cực học tập
Tính tích cực con người được thể hiện trong hoạt động, đặc biệt trong
những hoạt động chủ động của chủ thể.
Tính tích cực trong hoạt động học tập, về thực chất là tính tích cực
nhận thức và được đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí tuệ và nghị lực
cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức.
Khác với quá trình nhận thức trong nghiên cứu khoa học, quá trình
nhận thức trong học tập không nhằm phát hiện những điều loài người chưa
biết đến mà nhằm lĩnh hội những tri thức loài người đã tích luỹ được. Tuy
nhiên, trong học tập học sinh cũng “khám phá” ra những hiểu biết mới đối với
bản thân dưới sự tổ chức và hướng dẫn của GV.

5


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Ngọc Bảo (1995), Phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh
trong quá trình dạy học. Vụ Giáo viên, Hà Nội.
2. Dƣơng Trọng Bái, Đào Văn Phúc, Vũ Quang (2001), Bài tập vật lý 12,
NXB Giáo Dục.
3. Hồ Ngọc Ðại (1993)Tâm lý học dạy học, NXBGD Hà Nội,
4. Vũ Cao Ðàm (1998), Phương pháp luận nghiên cứu Khoa học, NXB

KH&KT, Hà Nội.
5. Hoàng Chúng (1983), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học
giáo dục, NXB Giáo Dục
6. Nguyễn Kế Hào (1994), Dạy học lấy học sinh làm trung tâm, Tạp chí
nghiên cứu giáo dục số 6.
7. TS Trần Ngọc (2006), phương pháp giải các bài tập trắc nghiệm Vật lý
cấp 3, NXB ĐHQG Hà Nội.
8. Chu Đình Tuyến (2013), Luận văn: Xây dựng và sử dụng bài tập có nội
dung thực tiễn trong dạy học chương “Mắt và các dụng cụ quang học” vật lý
11 nâng cao nhằm bồi dưỡng tư duy sáng tạo cho học sinh, Luận văn thạc sĩ
sư phạm vật lý, 2013
9.A.V.MURAVIEP (1978), Dạy thế nào cho học sinh tự lực nắm kiến thức,
NXB Giáo dục.
10.GS.TS Phạm Hữu Tòng (2004), Dạy học Vật lý ở trường phổ thông theo
định hướng phát triển hoạt động học tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa
học,XBĐH Sư Phạm .
11. Đỗ Hƣơng Trà, Phạm Gia Bách (2009), Dạy học bài tập vật lý ở trường
phổ thông, NXB ĐH Sư phạm Hà Nội.
12. Nguyễn Đức Thâm (chủ biên), Nguyễn Ngọc Hƣng, Phạm Xuân Quế
( 2002), Phương pháp dạy học vật lý ở trường phổ thông, NXB ĐH Sư phạm
Hà Nội.

6


13. Trầ n Văn Tài (2009), Xây dựng và sử dụng bài tập sáng tạo nhằ m phát
triển tư duy cho học sinh khi dạy học chương Đ ộng lực học chất điểm vật lý
lớp 10, luâ ̣n án tha ̣c si ̃ khoa ho ̣c giáo du ̣c, ĐH Vinh
14. Lê Văn Tú (2009), Xây dựng hê ̣ thố ng bài tập sáng tạo dùng trong dạy
học chương "Dòng điện xoay chiều "Vật lý 12 nâng cao. LV Tha ̣c si ̃ giáo dục

học, DDH Vinh

7