Quá trình dân chủ hóa ở indonesia từ năm 1945 đến nay nhìn từ góc độ giai cấp trung lưu và xã hội dân sự

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

===================

HỒ THỊ THÀNH

QUÁ TRÌNH DÂN CHỦ HÓA Ở INDONESIA
TƢ̀ NĂM 1945 ĐẾN NAY - NHÌN TỪ GÓC ĐỘ
GIAI CẤP TRUNG LƢU VÀ XÃ HỘI DÂN SƢ̣

LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐÔNG NAM Á HỌC

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

===================

HỒ THỊ THÀNH

QUÁ TRÌNH DÂN CHỦ HÓA Ở INDONESIA
TƢ̀ NĂM 1945 ĐẾN NAY - NHÌN TỪ GÓC ĐỘ
GIAI CẤP TRUNG LƢU VÀ XÃ HỘI DÂN SƢ̣
Chuyên ngành: Đông Nam Á học
Mã số

: 62 31 50 10

LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐÔNG NAM Á HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN VĂN CHÍNH

Hà Nội - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trì nh nghiên cứu của riêng tôi .
Các kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kỳ công trì nh nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Hồ Thị Thành


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận án, tôi đã nhận được nhiều sự hướng dẫn và
giúp đỡ từ các thầy cô, đồng nghiệp và gia đình.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới PGS.TS.
Nguyễn Văn Chính - thầy đã tận tình hướng dẫn và tạo mọi điều kiện cho tôi nghiên
cứu trong suốt những năm vừa qua. Sự tận tâm và nghiêm khắc với học trò cũng
như lòng tâm huyết với khoa học của thầy không chỉ giúp tôi hoàn thành luận án mà
còn cho tôi những kinh nghiệm quý báu trên con đường nghiên cứu khoa học.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới GS.TS. Mai Ngọc Chừ - chủ nhiệm
Bộ môn Đông Nam Á - khoa Đông Phương học nơi tôi làm việc. Những kiến thức
khoa học quý giá cùng sự chỉ bảo, động viên của thầy là một động lực quan trọng
giúp tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong và ngoài nước đã chia sẻ các

thông tin khoa học và góp ý cho luận án của tôi như GS. Douglas A Kammen, TS.
Stan Tan (ĐH Quốc gia Singapore), GS.Tường Vũ (ĐH Oregon - Mỹ), GS.
Bambang Purwanto, GS. Aris Arif Mundayat, GS. Mohtar Mas’oed (ĐH Gadja
Mada - Indonesia), GS. Iwan G. Sujatmiko (ĐH Indonesia), PGS. Nguyễn Văn
Hồng, PGS.TS. Phạm Quang Minh, PGS.TS. Đỗ Thu Hà, TS. Nguyễn Thị Vân (ĐH
Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội), GS.TSKH. Trần Khánh, PGS.TS. Nguyễn
Duy Dũng, (Viện Nghiên cứu Đông Nam Á - Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt
Nam), GS.TS. Trần Thị Vinh (Đại học Sư phạm Hà Nội) cùng nhiều thầy cô khác.
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn các đồng nghiệp trong và ngoài khoa Đông
Phương học đã không tiếc thời gian chia sẻ các kiến thức khoa học với tôi, đặc biệt
là TS. Nguyễn Thanh Hải, TS. Trần Tiến, TS. Võ Minh Vũ, Th.S Phạm Thanh
Huyền, Th.S. Nguyễn Thu Hường, TS. Võ Xuân Vinh... Các bạn còn động viên và
chia sẻ với tôi các công việc khác của khoa để tôi có thêm thời gian tập trung cho
luận án.
Tôi cũng biết ơn Quỹ Trao đổi Nghiên cứu khu vực Đông Nam Á
(SEASREP) và Viện Nghiên cứu châu Á (ARI), thuộc ĐH Quốc gia Singapore đã
cấp học bổng cho tôi đi nghiên cứu thực địa và tìm kiếm tài liệu tại Singapore và
Indonesia trong những năm vừa qua. Tôi không quên sự giúp đỡ của các nhà nghiên


cứu ở Viện Khoa học Indonesia (The Indonesian Institute of Sciences (Tiếng
Indonesia: Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia, viết tắt là LIPI) cùng nhiều sinh
viên, nghiên cứu sinh, các nhà hoạt động của các tổ chức xã hội và nhiều người dân
Indonesia khác đã cung cấp và chỉ dẫn tôi những thông tin quý giá trong quá trình
nghiên cứu thực địa.
Cuối cùng, tôi xin dành sự biết ơn tới những người thân trong gia đình đã
chia sẻ khó khăn và động viên tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

DANH MỤC CÁC CHƢ̃ VIẾT TẮT
AJI - Aliansi Jurnalis Independen: Liên hiệp các nhà báo độc lập
Aldera - Aliansi Demokrasi Rakyat: Liên minh vì dân chủ cho nhân dân
BEM - Badan Eksekutif Mahasiswa: Ủy ban hành pháp sinh viên
BPM - Badan Perwakilan Mahasiswa: Ủy ban đại diện sinh viên
CGMI - Consentrasi Gerakan Mahasiswa Indonesia: Trung tâm phong trào sinh viên
Indonesia
CETRO - Center for Election Reform: Trung tâm cải cách bầu cử
CIVICUS - World Alliance for Citizen Participation: Liên minh thế giới vì sự tham
gia của công dân
DEMOS - Lembaga Kajian Demokrasi dan Hak Asasi: Viện Nghiên cứu dân chủ và
nhân quyền
DPD - Dewan Perwakilan Daerah: Hội đồng đại diện khu vực
DPR - Dewan Perwakilan Rakyat: Hội đồng đại diện nhân dân
ELSAM - Lembaga Studi dan Advokasi Masyarakat: Viện Nghiên cứu và vận động
chính sách
FBMD - Forum Bersama Masyarakat Depok: Diễn đàn nhân dân Depok
FD - Forum Demokrasi: Diễn đàn dân chủ
FDPY - Forum Diskusi Perempuan Yogyakarta: Diễn đàn thảo luận phụ nữ
Yogyakarta
FP2NBP - Forum Perjuangan Petani Nelayan Batang Pekalongan: Diễn đàn đấu
tranh nông và ngư dân các huyện Batang, Pekalongan
FPPB - Forum Perjuangan Petani Batang: Diễn đàn dấu tranh nông dân huyện
Batang
FPPM - Forum Pengembangan Partisipasi Masyarakat: Diễn đàn phát triển sự tham
gia của công chúng
FPPP - Forum Perjuangan Petani Pekalongan: Diễn đàn đấu tranh nông dân huyện
Pekalongan
FSPI - Federasi Serikat Petani Indonesia: Liên đoàn nông dân Indonesia
GARPRI - Gabungan Persatuan Pabrik Rokok Indonesia: Hiệp hội các nhà máy

thuốc lá Indonesia


GMNI - Gerakan Mahasiswa Nasional Indonesia: Phong trào sinh viên quốc gia
Indonesia
GOLKAR - Partai Golongan Karya: Đảng các nhóm sự nghiệ p (Đảng GOLKAR)
GPF - Golongan Pengusaha Famasi: Hội các doanh nghiệp dược phẩm
G30S - Gerakan Tiga Puluh September: Phong trào ba mươi tháng chín
HIPMI - Himpunan Pengusaha Muda Indonesia: Hiệp hội các nhà kinh doanh trẻ
Indonesia
HIPPI - Himpunan Penguasa Pribumi Indonesia: Hiệp hội các nhà kinh doanh bản
địa Indonesia
HMI - Himpunan Mahasiswa Islam: Tổ chức sinh viên Islam
ICMI - Ikatan Cendekiawan Muslim Indonesia: Hiệp hội trí thức Islam Indonesia
IPKI - Partai Ikatan Pendukung Kemerdekaan Indonesia: Đảng liên minh ủng hộ
độc lập Indonesia
ICW - Indonesian Corruption Watch: Tổ chức giám sát tình trạng tham nhũng ở
Indonesia
IMF - International Monetary Fund: Quỹ tiền tệ quốc tế
INFIGHT - The Indonesian Front for the Defence of Human Rights: Mặt trận bảo vệ
nhân quyền Indonesia
IPKI - Ikatan Pendukung Kemerdekaan Indonesia: Liên minh ủng hộ độc lập
Indonesia
KADIN - Kamar Dagang dan Industri: Phòng thương mại và công nghiệp
KAMMI - Kesatuan Aksi Mahasiswa Muslim Indonesia: Liên đoàn hành động sinh
viên Islam Indonesia
KKN - Korupsi, Kolusi dan Nepotisme: Tham nhũng, câu kết và chủ nghĩa thân hữu
Kodam - Komando Daerah Militer: Hệ thống chỉ huy khu vực quân sự
KONTRAS - Komisi untuk Orang Hilang dan Korban Tindak Kekerasan: Uỷ ban vì
những nạn nhân bị mất tích và bị bạo hành

Kopassus - Komando Pasukan Khusus: Lực lượng đặc biệt của quân đội Indonesia
KORPRI - Korps Pegawai Republik Indonesia: Liên đoàn viên chức Indonesia
KSP - Kelompok Solidaritas Perempuan: Hội đoàn kết phụ nữ
Kowani - Kongres Wanita Indonesia: Đại hội phụ nữ Indonesia
KPU - Komisi Pemilihan Umum: Uỷ ban bầu cử


ICEL - The Indonesian Center for Environmental Law: Trung tâm luật về môi
trường của Indonesia
IMM - Ikatan Mahasiswa Muhammadiyah: Liên minh sinh viên Muhammadiyah
LMS - Lembaga Masyarakat Swadaya: Tổ chức cộng đồng tự lực
LPHAM - Lembaga Pembela Hak - Hak Asasi Manusia: Cơ quan bảo vệ nhân quyền
LPSM - Lembaga Pengembangan Swadaya Masyarakat: Cơ quan phát triển cộng
đồng tự lực
LPHAM - Lembaga Pembela Hak-Hak Asasi Manusia: Viện bảo vệ nhân quyền
LPU - Lembaga Pemilihan Umum: Viện bầu cử
Masjumi - Majelis Syuro Muslimin Indonesia: Hội tư vấn của người Islam Indonesia
MPD - Masyarakat Profesional untuk Demokrasi: Hội những người làm nghề
chuyên nghiệp vì dân chủ
MPR - Majelis Permusyawaratan Rakyat: Hội đồng hiệp thương nhân dân
NKK- Normalisasi Kehidupan Kampus: Tiêu chuẩn hoá khu vực đại học
NU - Nahdlatul Ulama: Tổ chức Islam Nahdlatul Ulama
NGOs - Non Government Organizations: Các tổ chức phi chính phủ
OTL - Organisasi Tani Lokal: Tổ chức nông dân địa phương
PRD - Partai Rakyat Demokrasi: Ðảng Dân chủ Nhân dân
Parkindo - Partai Kristen Indonesia: Đảng Cơ đốc giáo Indonesia
PBHI - Perhimpunan Bantuan Hukum dan Hak Asasi Manusia Indonesia: Hiệp hội
trợ giúp pháp lý và nhân quyền Indonesia
PD - Partai Demokrat: Đảng Dân chủ
PDI - Partai Demokrasi Indonesia: Đảng Dân chủ Indonesia

PDIP - Partai Demokrasi Indonesia Perjuangan: Đảng Dân chủ Indonesia Đấu tranh
PDS - Partai Damai Sejahtera: Đảng Hòa Bình Thịnh vượng
PIHAM - Piagam Hak Asasi Manusia: Trung tâm giáo dục và thông tin về nhân quyền
PKI - Partai Komunis Indonesia: Đảng Cộng sản Indonesia
PMII - Pergerakan Mahasiswa Islam Indonesia: Phong trào sinh viên Islam Indonesia
PMKRI - Perhimpunan Mahasiswa Katolik Republik Indonesia: Liên đoàn sinh viên
Thiên chúa giáo của Cộng hòa Indonesia
PNI- Partai Nasional Indonesia : Đảng Dân tộc Indonesia


PPBI - Pusat Perjuangan Buruh Indonesia: Trung tâm đấu tranh công nhân
Indonesia
PPP -Partai Persatuan Pembangunan: Đảng Thống nhất Phát triển
PPD - Perjuangan Pemuda Untuk Demokrasi: Tổ chức chiến binh thanh niên vì dân chủ
PRD - Partai Rakyat Demokrasi: Ðảng Dân chủ Nhân dân
PSI - Partai Sosialis Indonesia: Đảng Xã hội Indonesia
PVOs - Private Voluntary Organizations: Các tổ chức xã hội tư nhân tự nguyện
PWI - Persatuan Wartawan Indonesia: Hiệp hội báo chí Indonesia
RACA Institute - Rapid Agrarian Conflict Appraisal Institute: Cơ quan đánh giá
nhanh xung đột ruộng đất
SeTAM - Serikat Tani Merdeka: Hiệp hội nông dân độc lập
SBMSK - Serikat Buruh Merdeka Setia Kawan: Liên đoàn công nhân độc lập
đoàn kết
SBSI - Serikat Buruh Sejahtera Indonesia: Liên đoàn công nhân thịnh vượng
Indonesia
SKEPHI- Sekretariat Kerjasama Pelestarian Hutan Indonesia: Mạng lưới bảo tồn
rừng ở Indonesia
SMID - Solidaritas Mahasiswa Indonesia untuk Demokrasi: Đoàn kết sinh viên
Indonesia vì dân chủ
SBIP - Sekretariat Bersama Industri Pemintalan: Ban thư ký chung ngành công

nghiệp sợi
SP - Solidaritas Perempuan: Đoàn kết phụ nữ
SPSI -Serikat Pekerja Seluruh Indonesia : Liên đoàn người lao động toàn Indonesia
STN - Serikat Tani Nasional: Hiệp hội nông dân quốc gia
WALHI - Wahana Lingkungan Hidup Indonesia: Diễn đàn môi trường Indonesia
Yappika -Yayasan Penguatan Partisipasi, Inisiatif dan Kemitraan Masyarakat
Indonesia:Quỹ tăng cường sự tham gia, sáng kiến và quan hệ đối tác xã h

ội

Indonesia
YLBHI - Yayasan Lembaga Bantuan Hukum Indonesia: Quỹ tr ợ giúp pháp lý
Indonesia
YPKP - Yayasan Penelitian Korban Pembunuhan 1965/1966: Quỹ nghiên cứu nạn
nhân bị thảm sát những năm 1965/1966


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ................................................................... Error! Bookmark not defined.
1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài .................. Error! Bookmark not defined.
2. Mục đích nghiên cứu ............................................. Error! Bookmark not defined.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................... Error! Bookmark not defined.
4. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu ............ Error! Bookmark not defined.
5. Những đóng góp của luận án ................................. Error! Bookmark not defined.
6. Kết cấu của luận án ................................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, LÝ THUYẾT
VÀ PHƢƠNG PHÁP TIẾP CẬN........................... Error! Bookmark not defined.
1. 1. Lịch sử vấn đề ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Dân chủ và tư tưởng dân chủ trong lịch sử ...... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Tiếp cận dân chủ hóa ở Indonesia từ quan điểm chính trị học - lịch sử ...Error!

Bookmark not defined.
1.1.3. Vấn đề vai trò giai cấp trung lưu, xã hội dân sự trong quá trình dân chủ hóaError!
Bookmark not defined.
1.2. Lý thuyết về dân chủ hóa và phƣơng pháp tiếp cận..Error! Bookmark not
defined.
1.2.1. Lý thuyết về dân chủ ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Dân chủ hóa và xu hướng nghiên cứu dân chủ trong xã hội hiện đại .......Error!
Bookmark not defined.
1.3. Khái niệm chính sử dụng trong luận án ...... Error! Bookmark not defined.
1.3.1. Giai cấp trung lưu .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Xã hội dân sự và các tổ chức xã hội dân sự ..... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. QUÁ TRÌNH DÂN CHỦ HÓA Ở INDONESIA (1945-2014)Error!
Bookmark not defined.
2.1. Các mô hình dân chủ trƣớc cải cách (1998) Error! Bookmark not defined.
10


2.1.1. Sự ra đời của nhà nước Indonesia và tư tưởng dân chủ Pancasila (1945-1950)Error!
Bookmark not defined.
2.1.2. Sự thiết lập mô hình Dân chủ Tự Do (1950-1959)Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Sự chuyển giao từ Dân chủ Tự Do sang Dân chủ Chỉ Đạo (1959-1965) .Error!
Bookmark not defined.
2.1.4. Dân chủ Trật Tự Mới (1966-1998) .................. Error! Bookmark not defined.
2.2. Kỷ nguyên Cải cách Dân chủ (1998-2014)... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Sự sụp đổ của chế độ Trật Tự Mới................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Cải cách dân chủ sau năm 1998 và sự hình thành mô hình Dân chủ Tham giaError!
Bookmark not defined.
2.2.3. Những thách thức và hạn chế của cải cách dân chủ ở IndonesiaError! Bookmark
not defined.

Tiểu kết ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3. VAI TRÒ CỦA GIAI CẤP TRUNG LƢU TRONG QUÁ TRÌNH DÂN
CHỦ HÓA Ở INDONESIA .................................................................................... 78
3.1. Sự hình thành giai cấp trung lƣu Indonesia ................................................ 78
3.2. Vai trò của giai cấp trung lƣu Indonesia trong quá trình dân chủ hóa.... 88
3.2.1. Truyền bá tư tưởng dân chủ .............................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Tham gia các tổ chức xã hội dân sự ................. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Hoat động đòi dân chủ ...................................... Error! Bookmark not defined.
3.3. Một số hạn chế của giai cấp trung lƣu IndonesiaError! Bookmark not defined.
Tiểu kết ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 4.VAI TRÒ CỦA CÁC TỔ CHỨC XÃ HỘI DÂN SỰ TRONG QUÁ
TRÌNH DÂN CHỦ HÓA ........................................ Error! Bookmark not defined.
4.1. Sự hình thành xã hội dân sự ở Indonesia .... Error! Bookmark not defined.
4.2. Vai trò của các tổ chức xã hội dân sự đối với quá trình dân chủ hóaError!
Bookmark not defined.
4.2.1. Nâng cao nhận thức về dân chủ của người dânError! Bookmark not defined.
4.2.2. Hoạt động vì các quyền cơ bản của con ngườiError! Bookmark not defined.
11


4.2.3. Cải cách thể chế ................................................. Error! Bookmark not defined.
4.3. Một số hạn chế của các tổ chức xã hội dân sự ở IndonesiaError! Bookmark
not defined.
4.3.1. Vấn đề tài chính và nhân lực ............................ Error! Bookmark not defined.
4.3.2. Tính liên kết của các tổ chức xã hội dân sự ..... Error! Bookmark not defined.
4.3.3. Hiệu quả thúc đẩy tiến trình dân chủ hóa ........ Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .............................................................. Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ................................................................. Error! Bookmark not defined.

TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................... 12
TÀI LIỆU THAM KHẢO
TIẾNG VIỆT
1.

An Ninh Thủ Đô (2014), Tổng thống Indonesia Joko Widodo tuyên thệ nhậm chức
(Quang Vinh),
/>
2.

Hoàng Chí Bảo (2007), Dân chủ và dân chủ ở cơ sở nông thôn trong tiến trình đổi
mới, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

3.

BBC Tiếng Việt (2014), Dân chủ có giúp tăng trưởng kinh tế? (Nhật Bình),
14/10/2014, />conomic_growth.

4.

Bộ Chí nh trị (1998), Chỉ thị về Xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở (số
30-T/TW ngày 18/2/1998),
/>
12


5.

Bộ Chí nh trị (2004), Thông báo về kết quả sáu năm thực hiện chỉ thị về thực hiện
chỉ thị số 30-T/TW của Bộ Chí nh trị (khóa VIII) và tiếp tục chỉ đạo xây dựng và thực

hiện quy chế dân chủ,
W-nam-2004-ket-qua-6-nam-thuc-hien-Chi-thi-30-CT-TW-Quy-che-dan-chuvb214256.aspx.

6.

Bộ Ngoại giao Hoa kỳ (1998), Dân chủ là gì? (Ấn phẩm của Chương trình Thông
tin Quốc tế),
/>
7.

Nguyễn Từ Chi (1985), Cơ cấu tổ chức của làng Việt cổ truyền ở đồng bằng Bắc
Bộ, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.

8.

Hà Nội Mới (2014), Tổng tuyển cử tại Indonesia - Quyết định tương lai (Đình Hiệp),
/>
9.

Nguyễn Văn Hồng (1991), Inđônêxia đấu tranh vì độc lập tự do, NXB Đại học
Tổng hợp Hà Nội.

10. Vũ Văn Hiền (2004), Quy chế dân chủ ở cơ sở - vấn đề lý luận và thực tiễn, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội.
11. Lê Thị Thanh Hương (2007), “Vài nét về xã hội dân sự ở Đông Nam Á”, Tạp chí
Nghiên cứu Đông Nam Á (85), tr.15-22.
12. Lê Thị Thanh Hương (2009), Xã hội dân sự ở Malaysia và Thái Lan , NXB Khoa
học Xã hội, Hà Nội.
13. Hội đồng trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (1999), Giáo trình triết học Mác - Lênin, Nhà

xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
14. Trương Đắc Linh (2002 ), Thể chế chính trị và tổ chức Bộ máy nhà nước các nước
ASEAN, Đề tài cấp Bộ, Mã số B 98-26-04.
15. C. Mác và Ph. Ăng-ghen (1995), Toàn tập, T.3, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
16. C. Mác và Ph. Ăng-ghen (2002), Toàn tập, T.1, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
17. Lương Ninh (cb.) (2005), Lịch sử Đông Nam Á, NXB Giáo dục, Hà Nội.
13


18. Thái Ninh, Hoàng Chí Bảo (1991), Dân chủ tư sản và dân chủ xã hội chủ nghĩa,
NXB Sự thật, Hà Nội.
19.

Vũ Huy Phú (cb.) (2013), Xã hội Dân sự -Một số vấn đề chọn lọc , NXB Tri thức ,
Hà Nội.

20. Lê Minh Quân (2011), Về quá trình dân chủ hoá xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện
nay, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
21. Lê Minh Quân (2011), Dân chủ xã hội chủ nghĩa - Bản chất của chế độ, mục tiêu và
động lực phát triển đất nước
http://123.30.190.43:8080/tiengviet/tulieuvankien/tulieuvedang/details.asp?topic=16
8&subtopic=306&leader_topic=&id=BT651157214.
22. Rousseau, J.J. (1992), Bàn về Khế ước xã hội, (Thanh Đạm dịch), NXB Thành phố
Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh.
23. Nguyễn Đì nh Tấn (2013), “Vai trò của tầng lớp trung lưu ở Việt Nam hiện nay : Xu
hướng biến đổi và giải pháp thúc đẩy sự phát triển” , Tạp chí Khoa học Xã hội Việt
Nam (70), tr.57-62.
24. Hồ Thị Thành (2012), “Đấu tranh bảo vệ môi trường của các tổ chức phi chính phủ
ở Indonesia dưới thời kỳ Trật Tự Mới”, Tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á (153), tr.
47-53.

25. Hồ Thị Thành(2014), “Sự phát triển của tầng lớp trung lưu Indonesia dưới thời kỳ Trật tự
mới ”, Tạp chí nghiên cứu Đông Nam Á (169), tr. 38-44.
26. Phạm Thanh Tịnh (cb.) (2014), Tìm hiểu lịch sử, văn hóa Indonesia, NXB Văn hóa
Thông tin, Hà Nội.
27. Tocqueville, Alexis de (2008), Nền dân trị Mỹ (Phạm Toàn dịch), NXB Tri thức, Hà
Nội.
28. Trung tâm Hoa Kỳ, Tóm lược dân chủ, Ấn phẩm của chương trình Thông tin
Quốc tế, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ,
/>29.

Đinh Công Tuấn (2010), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về xã hội dân sự ở Liên
minh châu Âu, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội.
14


30. Văn kiện Đại hội Đảng XI (2011), Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá
độ

lên

chủ

nghĩa

xã

hội

(bổ

sung

phát

triển

năm

2011),

/>d=450858.
31. VIDS (2006), Một xã hội dân sự đang hình thành - Đánh giá ban đầu về xã hội dân
sự tại Việt Nam, Đề tài nghiên cứu dự án do UNDP Hà Nội và SNV (Hà Lan) tài trợ.
32. VietnamNet (2014), Thủ tướng: Dân chủ là xu thế không thể đảo ngược, (Chung
Hoàng, H.Phúc),
/>33. Voskresenskaia, N.M. và N.B. Davletshina (2008), Chế độ dân chủ - Nhà nước và
xã hội, NXB Tri thức, Hà Nội.

TIẾNG ANH
34. Abdullah, Taufik (2009), "Democracy and Problem of Integration", Indonesia: Toward
Democracy, Institute of Southeast Asian Studies, Singapore, pp.183-268.
35. Acemoglu, Daron and James Robinson (2009), The Economic Origins of
Dictatorship and Democracy, Cambridge University Press, New York, USA.
36. Acemoglu, Daron and James Robinson (2013),

Middle Class Rising?,

/>37. ADB (2010), Part I: Special chapter: The rise of Asia’s middle class, Manila: Asian
Development Bank,
/>38. Aiyar, Pallavi (2014), "Oscar nomination ends Indonesia’s amnesia", The Hindu,

/>15


39. Ansori, Mohammad Hasan (2009), “Consumerism and the Emergence of a New
Middle Class in Globalizing in Indonesia”, Exploration Vol. 9 (Spring 2009),
University of Hawai, pp. 87-97.
40. Assyaukanie, Luthfi (2012), "Indonesia as a Model of Muslim Democracy:
Developments, Problems and Opportunities", Fikrun wa Fann
/>41. Barber, Benjamin (1984), Strong Democracy: Participatory Politics for a New Age,
University of California Press, California.
42. Bentley, Arthur F. (1908), The Process of Government, University of Chicago Press,
Chicago.
43. Bourchier, David and John Legge (1994), Democracy in Indonesia: 1950s and
1990s, Centre of Southeast Asian Studies, Monash Asia Institute, Monash
University, Clayton, Victoria 3168, Australia.
44. Blumin, Stuard M. (1989), The emergence of the middle class, Cambridge
University Press, Cambridge.
45. Budiman, Arief (1990), State and Civil Society in Indonesia, Published by Monash
Asia Institute - Monash University, Clayton 3168, Australia.
46. Budiman, Arief, Barbara Hatley and Damien Kingsbury (1999), Reformasi- Crisis
and Change in Indonesia, Monash Asia Institute, Monash University Clayton 3168
Australia.
47. Bush, Robin (2011), Muslim organisations and governance reform in Indonesia,
Asia Foundation,
/>
governance-

reform-in-indonesia/
48. Butt, Simon and Tim Lindsey (2012), The Constitution of Indonesia - A Contextual
Analysis, Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon.

49. Cammark, Paul (1994), “Democratization and Citizenship in Latin America”,
Democracy and Democratization, Geraint Parry and Micheal Moran (eds.),
Routledge, London, pp.174-195.
16


50. Chalmers, Ian (1993), “Democracy constrained: The Emerging Political Culture of the
Indonesian Middle Class”, Asian Studies Review Vol.17 (1), pp. 50-57.
51. Cribb, Robert (ed.) (1990), The Indonesian Killings 1965-1966, Monash University,
Victoria, Australia.
52. Crouch, Harold (1999), "Wiranto and Habibie: military-civilian relation since May
1998", Reformasi - Crisis and Change in Indonesia, Arief Budiman, Barbara Hatley
and Damien Kingsbury (eds.), Monash Asia Institute, Monash University Clayton
3168 Australia, pp. 127-148.
53. Dagur, Ryan (2012), New organization to strengthen workers, UCANEWS.com,
/>54. Dahl, Robert (2000), On Democracy, Yale Nota Bene, Yale University Press.
55. Dewey, John (1888), The Ethics of Democracy, Philosophical Papers, second series
(No.1), University of Michigan.
56. Dewey, John (1935), Liberalism and Social Action, Putnam, New York.
57. Dewey, John (1940), Freedom and Culture, Allen & Unwi, London.
58. Diamond,

Larry

(2009),

How

is

Indonesia's

democracy

doing,

/>59. Downs, Anthony (1957), An Economic Theory of Democracy, Harper, New York.
60. Eklof, Stefan (2004), Indonesian politics in Crisis: The long Fall of Suharto 19961998, Nordic Institute of Asian Studies, Copenhagen S, Denmark.
61. Eldridge, Philip J. (1995), Non-Government Organizations and Democratic
Participation in Indonesia”, Oxford University Press, England.
62. Elias, Stephen and Clare Noone (2011) “The growth and Development of the
Indonesian Economy”, Bullentin (December Quarter), pp. 33-43.
63. Elliott, Carolyn M. (ed.) (2003), Civil Society and Democracy - A Reader, Oxford
University Press, New Delhi.
64. Feith, Herbert (1962), The Decline of Constitutional Democracy in Indonesia,
Cornell University Press, Ithaca.
17


65. Forrester, Geoff and R.J. May (1998), The Downfall of Soeharto, Crawford House
Publishing Pty Ltd, Bathurst, Australia.
66. Freedomhouse (2009), Combined Average Ratings: Independent Countries in 2009,
=475&year=2009
67. Friedman, Milton (1962), Capitalism and Freedom, University of Chicago Press,
Chicago.
68. Geertz, Clifford (1968), Peddlers and Princess: Social Change and Economic
Modernization in Two Indonesian Town, The University of Chicago Press, Chicago
and London.
69. Ghoshal, Baladas (1982), Indonesian Politics 1955-59: The Emergence of Guided
Democracy, Published by K.K. Bagchi, K.P. Bagchi & Company, Calcutta.

70. Goldthorpe, John. H (1995), “The service revisisted”, Social Change and the Middle
Classes, Tim Butler and Mike Savage (eds.), Published by UCL Press, Limitted,
University College London, Gower Street, London, pp. 313-329.
71. Guan, Lee Hock (ed.) (2004), Civil Society in Southeast Asia, Institute of Southeast
Asian Studies, Singapore, pp. 217 - 233.
72. Hadiwinata, Bob S. (2003), The Politics of NGOs in Indonesia: Developing
democracy and managing a movement, RoutledgeCurzon, 11 New Fetter Lane,
London EC4P 4EE.
73. Haris, Syamsuddin (2004), "General Election under the New Order", Election in
Indonesia, Hans Antlov and Sven Cederroth (eds.), RoutledgeCurzone, New York,
pp.18-37.
74. Hayek, F.A (1982), “Law, Legislation and Liberty”, The Political Order of a Free
People, Vol.3, University of Chicago Press, Chicago.
75. Held, David (2006), Models of Democracy (3rd Edition), Standford University Press,
California.
76. Helfner, Robert W. (1993), “Islam, State and Civil Society: ICMI and the Struggle
for the Indonesian Middle Class”, Indonesia (56), pp. 1-35.

18


77. Yap Thiam Hien (1990), “Law, State and Civil Society”, State and Civil Society in
Indonesia, Arief Budiman (ed.), Monash Asia Institute, Monash University, Clayton
3168, Australia, pp.VI –IX.
78. HKTDC Research (2012), Rising in Asia open up more markets for Hong Kong,
/>79. Hodgson, An (2012), “Indonesia’s Rising Middle Class to transform the Country’s
Consumer Market”, Euromonitor International,
/>80. Hodgson, Geoffrey M. (2006), "What are institutions?", Journal of Economic Issues
Vol. XL (1), March 2006, pp. 1-25.
/>81. Holmes, Frank (2011), Significant Growth Potential for Indonesia's Middle Class,

8-12-2011.
82. Honna, Jun (2003), Military politics and democratization in Indonesia, Routledge
Curzon, 11 New Fetter lane, London.
83. Hoon, Chang Yau (2004), "Revisiting the Asian values argument used by Asian
Political leaders and its validity", The Indonesian Quarterly Vol. 32 (2), pp.154 174.
84. Huntington, Samuel P. (1991), The Third Wave: Democratization in the Late
Twentieth Century”, University of Oklahoma Press, Norman.
85. Ibrahim, Rustama (2006), Indonesian Civil Society 2006,
www.civicus.org/new/media/CSI_Indonesia_Country_Report.pdf
86. Indexmundi (2014), Indonesia population,
/>
19


87. Indonesia

Investment

(2014),

Gross

Domestic

Product

of

Indonesia,

/>88. International IDEA (Institute for Democracy and Electoral Assistance) (2000),
Democratization in Indonesia: An Assessment, Forum for Democratic Reform,
Stockholm.
89. Kerkvliet, Benedict J. (1990), Everyday Politics in the Philippines: Class and Status
Relations in a Central Luzon Village, University of California Press, Berkeley.
90. Kerkvliet, Benedict J. (2009), The Power of Everyday Politics: How Vietnamese
Peasants Transformed National Policy, Cornell University Press, Ithaca, New York.
91. Klinken, Gerry van (1999), Reformasi - Crisis and change in Indonesia, Published
by Monash Asia Institute, Monash University, Clayton 3168 Australia.
92. Klinken, Gerry van and Ward Berenschot (eds.) (2014), In Search of Middle
Indonesia: Middle Classes in Provincial Towns, Brill, Leiden - Boston.
93. King, Dwight Y. (1982), Interest Groups and Political Linkage in Indonesia 18001965, Special Report (20), Centre for Southeast Asian Studies, Northern Illinois
University.
94. Kochetkova, Inna (2010), The Myth of the Russian Intelligentsia: Old Intellectuals
in the New Rusia, Routledge, New York.
95. Lan, Thung Ju (2004), “Ethnicity and the Civil Rights Movement in Indonesia”,
Civil Society in Southeast Asia, Lee Hock Guan (ed.), Institute of Southeast Asian
Studies, Singapore, pp. 217 - 233.
96. Lee, Verena Beittinger (2005), “Civil society in Indonesia: Concepts and Realities”,
Democratization in Indonesia after the fall of Suharto, Ingris Wessel (ed.), Die
Deutsche Bibliotheka, Berlin, pp. 93- 117.
97. Lev, Daniel S. (1989), “Intermediate classes and change in Indonesia: Some Initial
Reflection”, Politics of Middle Class Indonesia, Richard Tanter and Kenneth Young
(eds.), Centre of Southeast Asian Studies, Monash University, Clayton, Victoria,
Australia 3168, pp. 25-43.
20


98. Liddle, R. William (1993), “Politics 1992-1993: Sixth term Adjustments in the
Ruling Formula”, Indonesia Assessment 1993, Labour: Sharing in the Benefits of

Growth?, Chris Manning and Joan Hardjono (eds.), Department of Political and
Social Change, Research School of Pacific Studies, Australian National University,
Canberra, pp. 26-42.
99. Lipset, Seymour Martin (1959), “Some Social Requisites of Democracy: Economic
Development and Political Legitimacy”, American Polit. Sci. Rev. (53), pp. 69-105.
100. Lu, Chunlong (2005), “Middle Class and Democracy: Structural Lingkage”, International
Review of Modern Sociology Vol. 31 ( 2), pp.157-178.
101. Lukman, Enricko (2013), "Report: Indonesia now has 74,6 million internet users",
Tech in Asia,
/>102. MacDougall, John (1994), The limits of Openness - Human Rights Violations in
Indonesia and East Timor,
/>103. Madland, David (2011), “Growth and the Middle Class”, Democracy- A Journal of
Idea,
/>104. Marketer (2013), "Smartphone penetration doubles in Indonesia", Marketer,
/>105. Maryanov, Gerald Seymour (2009), Decentralization in Indonesia as a Political
Problem, Equinox Publishing (Asia), Singapore.
106. Miller, Michelle Ann (2012), Indonesian youth in the post-1998 era of
democratization,
/>21


107. Mietzner (2014), Indonesia’s Presidential Elections: How Democracy Survived,
/>108. Nasution, Adnan Buyung (1992), The aspiration for Constitutional Government in
Indonesia, Pustaka Sinar Harapan, Jakarta.
109. Otter, Mark (2006), Development, Civil Society and Democracy in New Order
Indonesia, A thesis submitted for The Degree of Doctor of Philosophy at The
University of Queensland in January 2006.
110. Parry, Geraint and Micheal Moran (1994), “Introduction: problems of democracy
and democratization", Democracy and Democratization, Geraint Parry and Micheal
Moran (eds.), Published by Routledge, London, pp. 1-17.

111. Phatharathananunth,

Somchai

(2014),

Civil

Society

Against

Democracy,

/>112. Potter, David (1997), “Explaining democratization”, Democratization, David Potter,
David Goldblatt, Margaret Kiloh and Paul Lewis (eds.), The Polity Press, 65 Bridge
Street, Cambridge, CB2 1UR, pp.1-37.
113. Putnam, Robert (1993), Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy,
Princeton University Press, Princeton.
114. Raynor, John (1969), The Middle Class, Longmans, Green and Co. Ltd, London and
Harlow.
115. Ricklefs, M.C. (2001), A history of modern Indonesia since c.1200, PALGRAVE,
Houndmills, Basingstoke, Hampshire RG216XS.
116. Robinson, Richard (1996), “The middle class and the bourgeoisie in Indonesia”, The
New Rich in Asia, Richard Robinson and David S.G. Goodman (eds.), Routledge,
London, pp. 79-104.
117. Samboh, Esther (2012), “Middle class households grow richer: BI survey”, The
Jakarta Post, July 23.

22

118. Santoso, Amir (1997), “Democratization: The case of Indonesia’s New Order”,
Democratization in Southeast and East Asia, Anek Laothamatas (ed.), Institute of
Southeast Asian Studies, Singapore, pp. 21-45.
119. Schumpeter, Joseph (2003), Capitalism, Socialism and Democracy, Routledge,
London.
120. Schwarz,

Adam

(1997),

“Indonesia

after

Suharto”,

Foreign,

/>121. Scott, James C. (1985), Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant
Resistance, Yale University Press, New Haven, Connecticut, United States.
122. Setiawan, Bonnie (2004), “LSM sebagai Kekuatan Sosial Baru”, Kompas,
Pustakaloka, Sartuday, April 17.
123. Shenon, Philip (1992), “Indonesia seeks to Atone for a Massacre in Timor”, The
New York Times,
/>124. Sharpe, Joanne (2014), "Meet Indonesia's Middle Class", The Interpreter,
/>125. Sinpeng, Aim and Aries A. Arugay (2015), "The middle class and democracy in
Southeast Asia", Routledge Handbook of Southeast Asian Democratization, William

Case (ed), Routledge, London and New York, pp.102-116.
126. Stearns, Peter N. (1993), "Middle Class", Encyclopedia of social history, Taylor &
Francis, p. 621.
127. Sundhaussen, Ulf (1989), “Indonesia: Past and Present Encounters with Democracy”,
Democracy in Developing Country, Vol.3, Larry Diamond, Juan J. Linz and Seymour Martin
Lipset (eds.), Adamantine Press Limited, London, pp. 423-474.
128. Surbakti, Ramlan (1999), "Formal Political Institution", Indonesia - The Chalenge of
Change, Richard W. Baker, M.Hadi Soesastro, J. Kristiadi and Douglas E. Ramage
(eds.), Institute of Southeast Asian Studies, Singapore, pp. 61-78.

23


129. Suryadinata, Leo (2002), Elections and Politics in Indonesia, Institute of Southeast
Asian Studies, Singapore.
130. Tanter, Richard and Kenneth Young (1989), The Politics of Middle Class Indonesia,
Centre of Southeast Asian Studies, Monash University, Clayton, Victoria, Australia
3168.
131. The Economist (2011), Missing BRIC in the wall, July 21st.
/>132. Tornquist, Olle (2014), Indonesian Democracy: From Stagnation to Transformation,
/>acy_from_stagnation_to_transformation
133. Tunner, Mark, Owen Podger, Maria Sumardjono and Wayan K. Tirthayasa (2003),
Decentralisation in Indonesia - redesigning the state, Asia Pacific Press, Australian
National University, Canberra, Australia.
134. Turner, Sarah (2003) “Speaking out: Chinese Indonesians after Suharto”, Asian
Ethnicity, Vol. 4 (3), pp. 337-352.
135. Uhlin, Anders (1997), Indonesia and “the Third Wave of Democratization" - The
Indonesian Pro-Democracy Movement in a Changing world, Curzon Press, 15 The
Quadrant Richmond Surey TW9 1BP.
136. U.S. Global Investors (2011), Significant Growth Potential for Indonesia' s Middle

Class,
/>137. Vatikiotis, Micheal R.J. (1996), Political Change in Southeast Asia, Trimming the
Banyan Tree, Routledge, London and NewYork.
138. Wahid, Abdurrahman (1989), “Indonesia’s Muslim Middle Class: An Imperative or
A Choise”, The Politics of Middle Class Indonesia, Richard Tenter and Kenneth
Young (eds.), Centre of Southeast Asian Studies, Monash University, Clayton,
Victoria, Australia 3168, pp.22 - 24.

24


139. Weekly Insight and Analysis in Asia (2014), Nine Takeaways from Indonesia’s
Legislative

Elections,

(Andrew

Thornley),

/>
asia/2014/04/16/nine-takeaways-from-indonesias-legislative-elections/.
140. Wessel, Ingris (2005), “The impact of the state on the democratisation process in
Indonesia”, Democratisation in Indonesia after the fall of Suharto, Published by Die
Deutsche Bibliotheka, Berlin, pp.5-26.
141. White, Gorden (2004) “Civil Society, Democratization and Development: Clearing
the Analytical Ground”, Civil Society in Democratization, Peter Burnell and Peter
Calvert (eds.), Frank Cass and Company Limited, Crown House, 47 Chase Side,
Southgate, London, pp.6-21.
142. Wie, Thee Kian (2013), “Dealing with corruption in Indonesia”, East Asia Forum,

/>143. Zechmeister, Elizabeth J., Laura Sellers and Mitchell A.Seligson (2012), “Assessing the
impact of the new middle class on politics and democracy”, Quartely Americas, Published
by

Americas

Society

and

Council

of

the

Americas,

/>144. Ziegenhain, Patrick (2005), “Deficits of the Indonesian Parliament and their impact
on the democratization process”, Democratization in Indonesia after the fall of
Suharto, Ingris Wessel (ed.), Published by Die Deutsche Bibliotheka, Berlin, pp. 27
-38.
145. Ziegenhain, Patrick (2008), The Indonesian Parliament and Democratization, Institute
of Southeast Asian Studies, Singapore.
TIẾNG INDONESIA
146. Billah, M.M. (1993), Kelas Menengah digugat, Penerbit Fikahati Aneska, Jakarta.
147. Budimansyah, Dasim dan Dikdik Baehaqi Arif (2008), Pemilihan Umum, PT.
GENESINDO, Indonesia.
148. Fakih, Mansour (1996), Masyarakat Sipil Untuk Transformasi Sosial: Pergolakan
Ideologi LSM di Indonesia, Pustaka Pelajar, Yogyakarta.

25