Cơ sở khoa học của bộ chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh áp dụng cho các trường đại học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC

Lê Thị Hà Giang

CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA BỘ CHỈ SỐ
ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC CẠNH TRANH ÁP DỤNG
CHO CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Hà Nội, 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC

Lê Thị Hà Giang

CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA BỘ CHỈ SỐ
ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC CẠNH TRANH ÁP DỤNG
CHO CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Đo lường và đánh giá trong giáo dục
Mã số: 60140120

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Nguyễn Quý Thanh

Hà Nội – 2015

LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin chân thành cảm ơn Thầy giáo – PGS.TS. Nguyễn Quý Thanh đã định
hướng khoa học, tạo áp lực và động lực cũng như hướng dẫn tận tình, chu đáo trong
suốt quá trình thực hiện luậ n văn.
Xin được bày tỏ lòng biết ơn đến:
Quý thầy cô giáo cùng các anh chị thuộc Viện đảm bảo chất lượng giáo dục –
ĐHQG Hà Nội và Trung tâm khảo thí và đánh giá chất lượng đào tạ o – ĐHQG TP.Hồ
Chí Minh, đã tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt thời gian học tập tại
trườn g.
Lãnh đạo và các đồng nghiệp, cá c em SV một số trường trường ĐH cùng các
thí sinh, phụ huynh đã nhiệt tình hỗ trợ, hợp tác cùng tác giả trong quá trình thực
hiện đề tài.
Xin đặc biệt cảm các cộng tác viên của Trung Tâm MG thuộc công ty TNHH
TMDV Du Lịch Sông Hiền và những người thân tron g gia đình đã luôn giúp đỡ,
động viên tác giả hoàn thành luận văn này !

Hà Nội, ngày 09 tháng 10 năm 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn với tiêu đề “CSKH của bộ chỉ số đánh giá năng
lực cạnh tranh áp dụng chung cho các trường đại học” hoàn toàn là kết quả nghiên
cứu của chính bản thân tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu
nào của người khác. Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã thực hiện nghiêm túc
các quy tắc đạo đức nghiên cứu; các kết quả trình bày trong luận văn là sản phẩm nghiên
cứu, khảo sát của riêng cá nhân tôi; tất cả các tài liệu tham khảo sử dụng trong luận văn
đều được trích dẫn tường minh, đúng theo quy định.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của số liệu và các

nội dung khác trong luận văn của mình.

Hà Nội, ngày 10 tháng 11 năm 2015

Lê Thị Hà Giang


MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU
MỞ ĐẦU .............................................................................................................................7
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................7
2. Mục đích, mục tiêu nghiên cứu của đề tài .................................................................12
3. Ý nghĩa của nghiên cứu ...............................................................................................12
4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu............................................................13
5. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................................14
6. Hướng tiếp cận nghiên cứu và khung lý thuyết nghiên cứu của đề tài...................14
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC
CẠNH TRANH.................................................................................................................24
1.1 Tổng quan nghiên cứu vấn đề đánh giá NLCT của trường ĐH ............................24
1.1.1. Các công trình nghiên cứu về thị trường giáo dục ĐH Việt Nam trong nền kinh
tế thị trường và hội nhập quốc tế ............................................................................24
1.1.2. Các công trình nghiên cứu về đánh giá năng lực cạnh tranh của tổ chức................24
1.1.3. Các công trình nghiên cứu yếu tố cạnh tranh của trường ĐH từ gốc nhìn của việc
xếp hạng đại học ....................................................................................................25
1.1.4. Các công trình nghiên cứu về các yếu tố ảnh hường đến NLCT của trường ĐH...31
1.1.4.1. Các công trình nghiên cứu về tác động của nguồn lực tới năng lực cạnh tranh
của trường Đại học .................................................................................................31
1.1.4.2. Công trình nghiên cứu về tính cạnh tranh của các trang thông tin điện tử của
các trường ĐH ........................................................................................................33

1.1.4.3. Công trình nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của các trường ĐH trong lĩnh
vực hợp tác quốc tế .................................................................................................33
1.1.5. Các công trình nghiên cứu về đánh giá năng lực cạnh tranh của các trường
ĐH ..........................................................................................................................34

1


1.2. Sơ lược về các khái niệm/quan điểm về đánh giá NLCT ......................................35
1.2.1. Các quan niệm về cạnh tranh ...................................................................................35
1.2.2. Khái niệm về NLCT .................................................................................................36
1.2.3.

Năng

lực

cạnh

tranh

của

trường

đại

học

…………………………………….37

1.2.4. Khái niệm chỉ số.......................................................................................................37
1.3. Các tiêu chí/chỉ số, cách thức và mô hình đánh giá NLCT của một tổ chức.......39
1.3.1. Các tiêu chí/chỉ số, cách đánh giá NLCT của một tổ chức .....................................39
1.3.2. Các mô hình đánh giá NLCT của một tổ chức .......................................................43
1.4. Những quan điểm/lý luận xem giáo dục ĐH l à dịch vụ trong điều kiện kinh tế
thị trường ...............................................................................................................46
1.4.1. Đặc điểm của thị trường hàng hóa dịch vụ giáo dục - đào tạo ...............................46
1.4.2. Cơ chế thị trường cũng tạo ra sự cạnh tranh giữa các cơ sở giáo dục - đào tạo (cả
công lập và ngoài công lập ....................................................................................49
1.4.3. Vai trò của cơ chế thị trường....................................................................................50
CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG CHỈ BÁO CỦA BỘ CHỈ SỐ Đ ÁNH GIÁ NĂNG LỰC
CẠNH TRANH ÁP DỤNG CHUNG CHO TRƯỜNG ĐẠI HỌC ..................54
2.1. Xác định các chỉ báo từ kết quả nghiên cứu định tính .........................................54
2.1.1. Cơ sở khoa học của việc xây dựng chỉ báo Uy tín và thương hiệu của trường 55
2.1.1.1. Mô tả quá trình tiếp cận chỉ tiêu “ Uy tín và thương hiệu của trường” ………. ....5
2.1.1.2. Mô hình xây dựng uy tín và thương hiệu của một trường ĐH: ............................57
2.1.1.3. Yếu tố năng lực để xây dựng uy tín và thương hiệu: ...........................................59
2.1.1.4. Yếu tố chất lượng để duy trì uy tín và thương hiệu: ............................................59
2.1.1.5. Bảng tiêu chí khảo sát, đánh giá về tiêu chí uy tín và thương hiệu của trường
ĐH: .........................................................................................................................60
2.1.2. Cơ sở khoa học của việc xây dựng chỉ báo Nguồn lực đầu tư của trường ........60
2.1.2.1. Mô tả quá trình tiếp cận chỉ tiêu “Nguồn lực đầu tư của trường” ........................61

2


2.1.2.2. Mô hình xây dựng nguồn lực đầu tư của một trường ĐH.....................................63
2.1.2.3. Yếu tố năng lực để xây dựng nguồn lực đầu tư của trường ĐH ...........................65
2.1.2.4. Yếu tố chất lượng để duy trì nguồn lực đầu tư của trường ..................................65
2.1.2.5. Bảng tiêu chí khảo sát, đánh giá về tiêu chí nguồn lực đầu tư của trường ĐH: ..66

2.1.3. Cơ sở khoa học của việc xây dựng chỉ báo Chất lượng đội ngũ c ủa trường ....66
2.1.3.1. Mô tả quá trình tiếp cận chỉ tiêu “chất lượng đội ngũ của trường” ......................66
2.1.3.2. Mô hình xây dựng “chất lượng đội ngũ” của một trường ĐH ..............................69
2.1.3.3. Yếu tố năng lực để xây dựng chất lượng đội ngũ .................................................71
2.1.3.4. Yếu tố chất lượng để duy trì chất lượng đội ngũ ..................................................71
2.1.3.5. Bảng tiêu chí khảo sát, đánh giá về tiêu chí chất lượng đội ngũ của trường ĐH .72
2.1.4. Cơ sở khoa học của việc xây dựng chỉ báo Chất lượng đầu vào của trường ...72
2.1.4.1. Mô tả quá trình tiếp cận chỉ tiêu “Chất lượng đầu vào của trường” .....................72
2.1.4.2. Mô hình nâng cao chất lượng đầu vào của một trường ĐH..................................74
2.1.4.3. Yếu tố năng lực để xây dựng chất lượng đầu vào của trường ..............................75
2.1.4.4. Yếu tố chấ t lượng để duy trì và nâng cao chất lượng đầu vào của trường ...........76
2.1.4.5. Bảng tiêu chí khảo sát, đánh giá về chất lượng đầu vào của trường ĐH ..............76
2.1.5. Cơ sở khoa học của việc xây dựng chỉ báo Chất lượng đầu ra của trường ......76
2.1.5.1. Mô tả quá trình tiếp c ận chỉ tiêu “Chất lượng đầu ra của trường” ........................76
2.1.5.2. Mô hình nâng cao chất lượng đầu ra của một trường ĐH ....................................78
2.1.5.3. Yếu tố năng lực để xây dựng chất lượng đầu ra của trường .................................80
2.1.5.4. Yếu tố chất lượng để duy trì và nâng cao chất lượng đầu ra của trườ ng ..............81
2.1.5.5. Bảng tiêu chí khảo sát, đánh giá về chất lượng đầu ra của trường ĐH .................81
2.1.6. Cơ sở khoa học của việc xây dựng chỉ báo Thị phần cung ứng dịch vụ giáo
dục đào tạo của trường .........................................................................................82
2.1.6.1. Mô tả quá trình tiếp cận chỉ tiêu “Thị phần cung ứng dịc h vụ giáo dục đào tạo
của trường” ..............................................................................................................82
2.1.6.2. Mô hình nâng cao thị phần cung ứng dịch vụ giáo dục – đào tạo của một

3


trường ĐH ...............................................................................................................83
2.1.6.3. Yếu tố năng lực để xây dựng thị phần cung cấp dịch vụ giáo dục đào tạo của
trường ......................................................................................................................85

2.1.6.4. Yếu tố chất lượng để duy trì và nâng cao thị phần cung cấp dịch vụ giáo dục
đào tạo của trường ...................................................................................................86
2.1.6.5. Bảng tiêu chí khảo sát, đánh giá về thị phần cung cấp dịch vụ giáo dục đào tạo
của trường ĐH ........................................................................................................86
2.2. Phân loại đánh giá trường ĐH và các bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng
trường ĐH..............................................................................................................87
CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT BỘ CHỈ SỐ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC CẠNH TRANH
ÁP DỤNG CHUNG CHO CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÀ CÁCH TÍNH
ĐIỂM, THỬ NGHIỆM BỘ CHỈ SỐ ...................................................................92
3.1 Xây dựng Bộ chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh cho trường đại học ................92
3.2. Bộ công cụ đánh giá năng lực cạnh tranh của trường đại học ...........................97
3.3. Thử nghiệm Bộ chỉ số và cánh tính điểm đánh giá năng lực cạnh tranh áp
dụng chung cho các trường đại học ...............................................................................99
KẾT LUẬN .....................................................................................................................110
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................112
Phụ lục 1: Bảng số liệu thống kê các số liệu liên quan đến giáo dục Đại h ọc ...........115
Phụ lục 2: Bản dịch tài liệu nước ngoài ........................................................................117
Phục lục 3: Nội dung phỏng vấn sâu cơ bản dành cho các đối tương .......................136

Phục lục 4: Một số kết quả về khảo sát Thương hiệu của trường đại học trong
năng lực cạnh tranh chọn lộc từ cuộc khảo sát (thống kê mô tả ý kiến của phụ
huynh và học sinh về chọn trường cho con dự thi)...............................................................140
Phụ lục 5 a : Bảng Khảo sát Bộ chỉ số đánh giá năng lực cạnh tranh của các
trường đại học …………………………………………………………………….144

4


Phụ lục 5 b: Kết quả chạy thử ngiệm phiếu khảo sát đánh giá năng lực cạnh tranh
trường đại học …………………………………………………………………….148

Phụ lục 5c: Kết quả chạy EFA của phiếu khảo sát đánh giá năng lực cạnh tranh
trường đại học …………………………………………………………………… 168

5


1


xếp loại các trường ĐH để từng bước đưa bộ chỉ số vào thực tế, giúp ích cho những tổ
chức có liên quan .

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

Benchmarking Activities.

2.

Đối sánh để cải thiện chất lượng giáo dục.

3.

Vũ Thị Phương Anh (2011), Chỉ số và chỉ số hoạt động.

4.

Đăng Nguyên - Hà Giang (2013), Chọn trường theo thương hiệu , Thanh niên.

5.

GS.TS. Lê Ngọc Hùng (2012), sile bài giảng môn Đánh giá năng lực và chất
lượng của một tổ chức

6.

Stephen Hanney and Mourice Koghan Martin Cave (1988), The Use of
116


Performance Indicators in Higher Education: The Challenge of the
7.

Nghi quyết 142 của Bộ Chính Trị Đảng Cộng Sản Việt Nam (2012), Mục tiêu giáo
dục đại học .

8.

Chính phủ (Số: 121/2007/QĐ-TTg), Phê duyệt Quy hoạch mạng lưới các trường
đại học và cao đẳng giai đoạn 2006 - 2020,.

9.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Quy định về việc xác định chỉ tiêu tuyển sinh, quy
trình đăng ký, thông báo chỉ tiêu tuyển sinh, kiểm tra và xử lý việc thực hiện các
quy định về xác định chỉ tiêu tuyển sinh sau đại học , đại học, cao đẳng và trung

cấp chuyên nghiệp , Số: 795/QĐ-BGDĐT.

10.

Đại học Antwerp (2000), Sự tương tác khác biệt theo chiều dọc và chiều ngang
trong công khai tài trợ giữa hai trường đại học.

11.

F. John Reh (2012), Làm thế nào một tổ chức xác định v à các biện pháp tiến bộ
hướng tới mục tiêu của mình .

12.

Elena Del Rey (2003), Yếu tố quan trọng cho sự thành công của các chính sách
nhằm (1) tăng cường cạnh tranh trong lĩnh vực giáo dục đại học .

13.

Frans van Vught (2008), Tăng tính 2 mặt của việc cạnh tranh giữa các trường đại
học.

14.

A.N.M. Waheeduzzaman (2007), States, demographics and competitiveness of
America's best universities, Competitiveness Review.

15.

CIEM phối hợp với Viện năng lực cạnh tranh Châu Á (2010), Báo cáo Năng lực

Cạnh tranh Việt Nam 2009 – 2010

16.

Nguyễn Ngọc Tài - Trịnh Văn Anh (2010), Những suy nghĩ về đánh giá xếp hạng
các trường cao đẳng đại học hiện nay, Kỷ yếu hội thảo Đánh giá - xếp hạng giáo
dục Việt Nam.

17.

AUNQA (2009), Bộ tiêu chuẩn kiểm định chất lượng ch ương trình đào tạo .

18.

Ngô Cương (2001), Cơ sở đánh giá giáo dục hiện đại .

19.

Võ Xuân Đàn (2010), Đánh giá - xếp hạng đại học Việt Nam là bước tiến của giáo

117


dục đại học Việt Nam, Kỷ yếu hội thảo Đánh giá - xếp hạng giáo dục Việt Nam.
20.

Vũ Cao Đàm (2007). Giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Nxb Giáo

dục
21.

Phạm Thị Minh Hạnh (2010), Đánh giá - xếp hạng cơ sở giáo dục Việt Nam: lý
luận và thực tiễn dưới góc nhìn so sánh (Kỷ yếu hội thảo: Đánh giá - xếp hạng các
trường đai 5hoc5 cao đẳng Việt Nam).

22.

Lê Ngọc Hùng (2006), Xã hội học giáo dục, Nhà xuất bản lý luận chính trị,

23.

Nguyễn Thế Hùng (2009), Công trình nghiên cứu về Năng lực cạnh tranh của các
doanh nghiệp cơ khí Việt Nam.

24.

Nguyễn Bách Khoa (2004), Phương pháp luận xác định n ăng lực cạnh tranh và
hội nhập kinh tế quốc tế của doanh nghiệp, Tạp chí Khoa học thương mại số 4 và
5, Hà Nội.

25.

TS. Ngô Tự Lập (2013), Thương mại hóa trong giáo dục hiện nay và con đường đi
tới của Giáo dục Việt Nam .

26.

web site Bộ Giáo dục và Đào tạo Mục thống kê (2013), Thống kê Giáo dục 2013 .

27.

Nguyễn Phương Nga (2008), Xếp hạng các trường đại học: Xu thế toàn cầu và các
quan điểm .

28.

Lê Đức Ngọc (2010), Xếp hạng trong giáo dục đại học: Bất cập và hoàn thiện ,
CAMEEQ-VIPUA

29.

Ngọ Thị Hoa Nguyễn Chí Hòa (2010), xếp hạng đại học việt nam: một số vấn đề
và đề xuất, Trường Đại học Khoa học XH&NV - Đại học Quốc gia Hà Nội

30.

Hà Phương (2013), Khẩn trương xây dựng Bộ chỉ số năng lực cạnh tranh quốc gia,
Báo Điện tử Chính phủ nước cộng hòa Xã hội chủ ngh ĩa Việt Nam.

31.

Phùng Rân (2010), Cần làm rõ tư duy đánh giá - xếp hạng trường đại học và cao
đẳng Việt Nam, Trường cao đẳng Viễn Đông Tp.Hồ Chí Minh.

32.

Trung tâm khảo thí và đánh giá chất lượng đào tạo (2010), Tài liệu: Xếp hạng
trường đại học Việt Nam trong xu thế hội nhập toàn cầu , Nhà xuất bản Đại học

118

Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
33.

Nguyễn Ngọc Thạch (2010), Về việc xếp hạng trường đại học ở nước ngoài

34.

Đỗ Văn Tính (2013), Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thành phồ
Đà Nẵng hiện nay.
PGS.TS. Trần Quốc Toản (2012), Phát triển giáo dục trong điều kiện kinh tế thị

35.

trường và hội nhập quốc tế , Nhà xuất bản chính trị quốc gia
Bùi Khánh Vân (2009), Một vài suy nghĩ về nâng cao năng lực cạnh tranh của

36.

doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn hiện nay .
37.

György Losonczi (2012), ĐH Óbuda, Hungary xem xét tính cạnh tranh của các
trang thông tin điện tử của các trường ĐH

38.

Mambetkaziyev Yerezhep, Mambetkaziyev Aidar (2012), trường ĐH American
Free, Kazakhstan

Địa chỉ web si te.
1. Website Bộ Giáo dục và Đào tạo
2. www.rmit.edu.vn/vi
3. />4. />vi#v=onepage&q&f=false
5. />6. />7. />8. vi.wikipedia.org
9. www.cmard2.edu.vn

119