Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy học sinh học 8, trung học cơ sở

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM THỊ THANH VÂN

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ ÁN
TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 8, TRUNG HỌC CƠ SỞ

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM THỊ THANH VÂN

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC DỰ ÁN
TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 8, TRUNG HỌC CƠ SỞ

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN SINH HỌC)
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Mai Văn Hƣng

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và thành kính tới Thầy giáo PGS.
TS. Mai Văn Hưng đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và động viên tôi trong suốt
quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin trân trọng cảm ơn các Thầy, các Cô giáo trong khoa sau Đại
học, trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, cùng toàn thể các
Thầy cô giáo đã tham gia giảng dạy, giúp đỡ tôi trưởng thành trong thời gian
tôi học tập tại trường, đã tạo điều kiện và đóng góp ý kiến quý báu giúp tôi
hoàn thành luận văn.
Tôi xin gửi lời chân thành cảm ơn tới Ban Giám hiệu, các Thầy, Cô
giáo giảng dạy bộ môn Sinh học tại trường PTQT Kinh Bắc – Bắc Ninh, cùng
các Thầy Cô giáo tham gia cộng tác đã nhiệt tình tạo điều kiện, giúp đỡ tôi
trong suốt thời gian thực nghiệm sư phạm.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới các đồng nghiệp, bạn bè và gia
đình tôi đã luôn tạo điều kiện, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian
học tập và thực hiện đề tài.
Hà Nội, ngày tháng năm 2015
Tác giả luận văn

Phạm Thị Thanh Vân

i


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DHTDA

Dạy học theo dự án

ĐHQG

Đại học Quốc gia

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

KT

Kiểm tra

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

SGV

Sách giáo viên

THCS

Trung học cơ sở

TN

Thực nghiệm

ĐC

Đối chứng

ii


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ........................................................................................................ i
Danh mu ̣c chữ viế t tắ t ...................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................ iii
Danh mu ̣c bảng.................................................................................................. v
Danh mu ̣c hin
̀ h .................................................................................................. v
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..... Error!
Bookmark not defined.
1.1. Cơ sở lý luận ............................................ Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Một số vấn đề về dạy học theo dự án .... Error! Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Phương pháp xác định: .......................... Error! Bookmark not defined.
Điều tra bằng phiếu hỏi ( Xin xem phần phụ lục)Error!

Bookmark

not

defined.
1.2.2. Thực trạng về năng lực học tập của học sinh ở một số trường THCS
hiện nay. .......................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Thực trạng việc vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong dạy
học sinh học ở một số trường THCS............... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 1............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2:VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ
ÁNTRONG THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆNDẠY HỌC SINH
HỌC 8 – THCS” ................................................ Error! Bookmark not defined.
2.1. Phân tích chương trình và nội dung sinh học 8 – THCS .................. Error!
Bookmark not defined.
2.1.1. Vị trí của môn sinh học 8 trong chương trình sinh học ở trường THCS:
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Mục tiêu của môn sinh học 8 – THCS .. Error! Bookmark not defined.
iii


2.1.3. Nội dung và cấu trúc chương trình sinh học 8- THCS .................. Error!
Bookmark not defined.
2.2. Thiết kế và tổ chức dạy học theo dự án Sinh học 8 - THCS............ Error!
Bookmark not defined.
2.2.1. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi của học sinh lớp 8Error!

Bookmark

not

defined.
2.2.2. Nguyên tắc thiết kế dự án...................... Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Quy trình tổ chức dạy học theo dự án: . Error! Bookmark not defined.
2.2.4.Tổ chức dạy học theo dự án ................... Error! Bookmark not defined.
2.2.5. Đánh giá dự án ...................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.6. Một số dự án cụ thể phần Sinh học 8 THCS.Error!

Bookmark

not

defined.
2.2.6. Đánh giá các dự án đã thiết kế. ............. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 2............................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ... Error! Bookmark not defined.
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............... Error! Bookmark not defined.
3.2. Nhiệm vụ của TNSP................................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Đối tượng thực nghiệm ............................ Error! Bookmark not defined.
3.4. Thời điểm thực nghiệm ............................ Error! Bookmark not defined.
3.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ......... Error! Bookmark not defined.
3.6. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............... Error! Bookmark not defined.
3.6.1. Các bài thực nghiệm.............................. Error! Bookmark not defined.
3.6.2. Các tiêu chí đánh giá trong thực nghiệmError!

Bookmark

not

defined.

3.7. Kết quả và biện luận ................................. Error! Bookmark not defined.
3.7.1. Kết quả định tính ................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.2. Kết quả định lượng ................................ Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3............................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................... Error! Bookmark not defined.
iv


1. Kết luận ...................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị ................................................ Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 4
PHỤ LỤC ........................................................... Error! Bookmark not defined.

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Kết quả đánh giá các dự án đã thiết kế của GVError!

Bookmark

not defined.
Bảng 3.1. Các nội dung đánh giá sản phẩm của học sinhError!

Bookmark

not defined.
Bảng 3.2. Các tiêu chí đánh giá sản phẩm của học sinhError! Bookmark not
defined.
Bảng 3.3. Kết quả thực hiện dự án 1 của các nhómError!

Bookmark

not

Bookmark

not

defined.
Bảng 3.4. Kết quả thực hiện dự án 2 của các nhómError!
defined.
Bảng 3.5. Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm traError! Bookmark not
defined.
Bảng 3.6. Kết quả xử lý tính tham số .............. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.7. Các tham số thống kê...................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.8. Bảng tần suất và tần suất lũy tích ... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC HÌNH, ĐỒ THỊ
Hình 1.1. Đặc điểm của dạy học dự án ........... Error! Bookmark not defined.
v


Đồ thị 3.1. Phân bố tần suất nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng ...... Error!
Bookmark not defined.
Đồ thị 3.2. Phân bố tần suất tích lũy nhóm thực nghiệm và đối chứng ... Error!
Bookmark not defined.

vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trước xu thế hội nhập và yêu cầu của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại

hóa đất nước ngày càng đòi hỏi một lực lượng lao động không những có kiến
thức chuyên môn mà còn cần phải thành thạo các kỹ năng, có khả năng phối
hợp và làm việc theo nhóm một cách có hiệu quả. Vì vậy, giáo dục nói chung,
dạy học sinh học nói riêng phải có những sự thay đổi về nội dung, chương
trình và phương pháp sao cho phù hợp và đáp ứng các yêu cầu trên.
Quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT ngày 5/5/2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo
dục và Đào tạo đã nêu rõ: “Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,
sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặctrưng môn học, đặc điểm đối tượng
học sinh, điều kiện của từng lớp học; bồi dưỡng cho học sinhphương pháp tự
học, khả năng hợp tác; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn;
tácđộng đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho
học sinh”.
Như vậy có thể thấy cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động
học tập chủ động, học sinh là trung tâm, chống lại thói quen học tập thụ động.
Từ đầu thế kỷ XX, các sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sở lý luận cho mô hình
dạy học theo dự án (PBL – Project Based Learning) và coi đây là phương
pháp dạy học quan trọng để thực hiện dạy học hướng vào người học nhằm
khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống. Dạy học theo dự án được
hiểu là một phương pháp hay hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện
một nhiệm vụ phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, thực hành.
Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực caotrong quá trình
học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án,
kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện được.
Tuy nhiên, không phải nội dung kiến thức sinh học nào cũng có thể áp dụng
thành công mô hình DHDA. Nội dung chương trình Sinh học 8 -THCS có
nhiều vấn đề liên quan đến thực tế, nhiều ứng dụng thực tiễn, trong khi đó
1


việc tổ chức hoạt động học tập theo tiến trình SGK hay các tiến trình dạy học

theo PPDH truyền thống không thể làm nổi bật mảng ứng dụng này.
Xuất phát từ những lý do nói trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Vận
dụng Phương pháp dạy học dự án vào dạy học Sinh học 8 – THCS”
2.Mục đích nghiên cứu
Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong thiết kế, tổ chức dạy học
sinh học 8-THCS nhằm phát huy tính tích cực, chủ động trong hoạt động
nhận thức của học sinh, đặc biệt là phát triển tư duy, nâng cao năng lực
nghiên cứu khoa học cho học sinh.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học dự án.
- Điều tra thực trạng việc dạy học bộ môn sinh học (đặc biệt là môn sinh học
8) ở một số trường THCS. Đặc biệt về dạy học dự án.
- Phân tích chương trình và nội dung kiến thức trong SGK sinh học 8 THCS
- Thiết kế một số dự án cho chương trình sinh học 8.
- Tiến hành thực nghiệm để đánh giá tính khả thi của dự án, qua đó sửa đổi bổ
sung hoàn thiện để có thể vận dụng vào thực tiễn dạy học.
4. Đối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu
- Đối tƣợng nghiên cứu: Phƣơng pháp dạy học dự án trong dạy học
sinh học 8-THCS
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học sinh học 8 ở THCS.
5. Giả thuyết khoa học.
Nếu vận dụng tốt phương pháp dạy học dự án trong quá trình thiết kế
và tổ chức dạy học sinh học 8 – THCS sẽ nâng cao chất lượng học tập sinh
học 8 của học sinh THCS.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức dạy học thông qua một số dự án áp dụng cho
chƣơng trình sinh học lớp 8- THCS.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
2

- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: nghiên cứu cơ sở lí luận có liên quan đến
đề tài. Nghiên cứu các tài liệu về PPDHDA. Sử dụng phối hợp các phương
pháp phân tích, đánh giá, tổng hợp, hệ thống hoá, khái quát hoá ... trong
nghiên cứu các tài liệu có liên quan tới việc đổi mới PPDH, PPDHDA.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: điều tra, quan sát, phỏng vấn…
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: triển khai thực nghiệm ở 2 lớp 8 được
chọn mẫu tại Trường Phổ thông có nhiều cấp học tư thục Quốc tế Kinh Bắcvà
áp dụng phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục để xử lí kết
quả, đánh giá chất lượng, tính khả thi của đề tài.
- Thiết kế nghiên cứu:Thiết kế kiểm tra trước và sau tác động với các nhóm
tương đương.
- Phương pháp chọn mẫu: chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống phân tầng.
8. Đóng góp mới của đề tài :
-Phát triển lí luận và làm phong phú phương pháp dạy học sinh học nói
chung, dạy học sinh học 8 nói riêng.
-Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án, xây dựng được các dự án mẫu để
giúp đồng nghiệp có thể vận dụng trong quá trình giảng dạy.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo luận văn gồm ba
chương
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
Chương 2:Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong thiết kế và tổ
chức thực hiện dạy học sinh học 8 - THCS
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

3


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành (2001), Lý luận dạy học sinh học
(phần đại cương) . Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2009), Những vấn đề chung về đổi mới Giáo
dục Trung học phổ thông môn Sinh học. Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Dự án Việt Bỉ (2010), Dạy và học tích cực –
Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.
4. Trịnh Văn Biền, Phan Đồng Châu Thủy, Trịnh Lê Hồng Phương, Dạy học
dự án – Từ lí luận đến thực tiễn, Tạp chí KH ĐHSP TPHCM, số 28 năm
2011.
5. Nguyễn Hữu Châu, Nguyễn Văn Cƣờng, Trần Bá Hoành, Nguyễn Bá
Kim, Lâm Quang Thiệp (2007), Đổi mới nội dung và phương pháp đào
tạo giáo viên trung học cơ sở theo chương trình cao đẳng sư phạm mới.
Dự án đào tạo giáo viên Trung học cơ sở, khoản vay 1781 – Vie (SF), Hà
Nội.
6. Hoàng Chúng (1983), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học
giáo dục. Nhà xuất bản giáo dục, Hà Nội
7. Nguyễn Văn Cƣờng, Bern Meir (2010),Một số vấn đề chung về đổi mới
phương pháp dạy học ở trường trung học phổ thông. Dự án phát triển
giáo dục THPT.
8. Vũ Dũng (2008), Từ điển tâm lý học. Nhà xuất bản từ điển Bách khoa.
9. Vũ Cao Đàm (1997), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Nhà xuất
bản Khoa học kỹ thuật, Hà Nội.
10.Nguyễn Thành Đạt – Nguyễn Đức Thành – Nguyễn Xuân Viết (2006),
Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên giáo viên trung học phổ thông chu kì III
(2004 – 2007). Nhà xuất bản đại học sư phạm.
11.Trần Kiều- Ngọc Anh (2006), Một số vấn đề về Đánh giá trong giáo
dục. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.

4

12.Nguyễn Thị Phƣơng Hoa – Võ Thị Bảo Ngọc (2004), “Tình hình vận
dụng phương pháp project trong dạy học ở trường Đại học Ngoại ngữĐại học Quốc gia Hà Nội”. Tạp chí chuyên san ngoại ngữ(4).
13.Trần Bá Hoành (2006), Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và
sách giáo khao. Nhà xuất bản đại học sư phạm.
14.Nguyễn Thế Hƣng (2009), Tài liệu tập huân giáo viên trung học phổ
thông. Đại học Giáo dục – Đại học quốc gia Hà Nội.
15.Nguyễn Thị Hƣờng (2012), Tổ chức dạy học theo dự án phần sinh thái
học sinh học lớp 12 – THPT. Luận văn thạc sỹ, Đại học Giáo dục – Đại
học Quốc gia Hà Nội.
16.Nguyễn Thị Ngân (2013),Hình thành năng lực học tập Sinh học 10THPT, thông qua rèn luyện kỹ năng lập sơ đồ hệ thống hóa kiến thức.
Luận văn thạc sỹ, Đại học Sư phạm Hà Nội.
17.Nguyễn Thị Diệu Thảo (2003), Vận dụng dạy học theo dự án nhằm cải
tiến việc thực hiện niên luận, khóa luận của sinh viên ngành KTGD.Nhà
xuất bản Giáo dục.
18.Nguyễn Thị Diệu Thảo – Nguyễn Văn Cƣờng (2004), “Dạy học theo dự
án- một phương pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên”, Tạp chí
giáo dục (80), tr. 17-18.
19.Nguyễn Cảnh Toàn (2004), Học và dạy cách học. Nhà xuất bản Đại học
Sư phạm.
20.Đỗ Hƣơng Trà (2007), “Dạy học dự án và tiến trình thực hiện”, Tạp chí
giáo dục (157), tr. 30-32.
21.Thái Duy Tuyên (2010), Phương pháp giáo dục truyền thống và đôi mới.
Nhà xuất bản Giáo dục
22.Nguyễn Quang Vinh – Trần Đăng Cát – Đỗ Mạnh Hùng (2004), Sách
giáo khoa Sinh học 8. Nhà xuất bản Giáo dục.
23.Nguyễn Quang Vinh – Trần Đăng Cát – Đỗ Mạnh Hùng (2004), Sách
giáo viên Sinh học 8. Nhà xuất bản Giáo dục.
5

24.Buck institule for education ( 2002), project based learning
25.Douglas s.Flerning, A Teacher’S guide to project based learning, ALE,
InC
26.San Mateo cuontry office of Education (1999), Project based learning
with multimedia.
27.Xavier Roegiers (1996), Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát
triển các năng lực ở nhà trường. Nhà xuất bản Giáo dục.
28.Website: />29.Website: />30.Website: />31.Website: />32.Website: />
6