Sử dụng bảo tàng dân tộc học và bảo tàng mĩ thuật việt nam trong dạy học lịch sử lớp 10 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

CHU NGỌC QUỲNH

SỬ DỤNG BẢO TÀNG DÂN TỘC HỌC VÀ BẢO TÀNG
MĨ THUẬT VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH SƢ PHẠM LỊCH SỬ

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

CHU NGỌC QUỲNH

SỬ DỤNG BẢO TÀNG DÂN TỘC HỌC VÀ BẢO TÀNG
MĨ THUẬT VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH SƢ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
BỘ MÔN LỊCH SỬ
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hoàng Thanh Tú

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Ngoài sự nỗ lực của bản thân để hoàn thành Luận văn, tôi xin bày tỏ lời cảm
ơn sâu sắc nhất của mình đến cô giáo: TS. Hoàng Thanh Tú, người đã hướng dẫn,
tận tình chỉ bảo, giúp đỡ và động viên tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy, cô giáo và các em học sinh
của trường THPT Trung Giã (Sóc Sơn, Hà Nội), THPT Sơn Tây (Hà Nội), THPT
Kim Liên (Hà Nội), THPT Tây Hồ (Hà Nội), THPT Ninh Giang (Hải Dương) và
THPT Tây Tiền Hải (Thái Bình) đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã luôn sát cánh bên
tôi, động viên, tin tưởng và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn này.
Hà Nội, ngày 19 tháng 11 năm 2015
Học viên

Chu Ngọc Quỳnh

i


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Giáo viên

GV

Học sinh

HS

Trung học phổ thông

THPT

ii


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Ý kiến đánh giá của GV về mức độ hiệu quả của việc tổ chức hoạt động
ngoại khóa Lịch sử tại bảo tàng cho HS THPT (%) . Error! Bookmark not defined.
Bảng 1.2: Ý kiến đánh giá của HS về mức độ hiệu quả của việc sử dụng Bảo tàng
Mĩ thuật Việt Nam trong học tập Lịch sử (%) ......... Error! Bookmark not defined.
Bảng 1.3: Tổng hợp ý kiến đề xuất của HS về hình thức sử dụng Bảo tàng Dân tộc
học và Bảo tàng Mĩ thuật Việt Nam trong dạy học Lịch sử (%) ... Error! Bookmark
not defined.
Bảng 2.1: Ý kiến đánh giá của HS về sự phù hợp của các hoạt động trong dự án
“Tìm kiếm tài năng Việt Nam” (%) .......................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.2: Ý kiến đánh giá của HS về sự phù hợp của các hoạt động trong chương
trình ngoại khóa “Hồn quê đất Việt” (%) ................. Error! Bookmark not defined.

iii


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1.1: Mức độ quan tâm của HS các trường THPT (Nhóm 1) đối với Bảo
tàng Dân tộc học và Bảo tàng Mĩ thuật Việt Nam (%) ........... Error! Bookmark not
defined.
Biểu đồ 1.2: Các hoạt động ngoại khóa Lịch sử HS đã từng được Error! Bookmark
not defined.
tham gia tại bảo tàng (%) .......................................... Error! Bookmark not defined.

iv


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT...................................................................... ii
DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................. iv
MỤC LỤC ..................................................................................................................v
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG BẢO
TÀNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG THPT .... Error! Bookmark
not defined.
1.1. Cơ sở lí luận .................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Quan niệm về sử dụng bảo tàng trong dạy học Lịch sử tại trường
THPT ................................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Vai trò, ý nghĩa của bảo tàng nói chung và Bảo tàng Dân tộc học, Bảo
tàng Mỹ thuật Việt Nam nói riêng trong dạy học Lịch sử ở trường THPT
........................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Một số yêu cầu cơ bản khi sử dụng tư liệu của bảo tàng trong dạy học
Lịch sử ở trường THPT .................................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Thực trạng sử dụng bảo tàng trong dạy học Lịch sử ở trường phổ
thông hiện nay................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Thực trạng sử dụng Bảo tàng Dân tộc học và Bảo tàng Mỹ thuật Việt
Nam trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay .. Error! Bookmark
not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1...................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG BẢO TÀNG DÂN TỘC HỌC VÀ

v


BẢO TÀNG MỸ THUẬT VIỆT NAM TRONG DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ
VIỆT NAM LỚP 10 (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) .......... Error! Bookmark not
defined.
2.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của phần Lịch sử Việt Nam ......... Error!
Bookmark not defined.
2.1.1. Mục tiêu ................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Nội dung .................................................. Error! Bookmark not defined.
2.2. Khảo sát nguồn tài liệu tại Bảo tàng Dân tộc học và Bảo tàng Mỹ thuật
Việt Nam ............................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Khảo sát nguồn tài liệu tại Bảo tàng Dân tộc học ..... Error! Bookmark
not defined.
2.2.2. Khảo sát nguồn tài liệu tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam ............. Error!
Bookmark not defined.
2.3. Các biện pháp sử dụng Bảo tàng Dân tộc học và Bảo tàng Mĩ thuật Việt
Nam ....................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Trong hoạt động ngoại khóa .................. Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Trong bài nội khóa ................................. Error! Bookmark not defined.
2.4. Thử nghiệm sƣ phạm ................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.1. Mục đích .................................................. Error! Bookmark not defined.
2.4.2. Đối tượng và địa bàn thử nghiệm .......... Error! Bookmark not defined.
2.4.3. Nội dung, phương pháp và tiến trình thử nghiệm ..... Error! Bookmark
not defined.
2.4.4. Kết quả thử nghiệm ................................ Error! Bookmark not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2...................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................3
PHỤ LỤC ................................................................. Error! Bookmark not defined.

vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Công cuộc đổi mới đất nước hiện nay đòi hỏi giáo dục phổ thông phải đào
tạo những con người phát triển toàn diện, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện
đại hóa. Yêu cầu này được cụ thể hóa trong Luật giáo dục năm 2005, được Quốc
hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam khóa XI thông qua (sửa đổi, bổ
sung năm 2010): “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn
diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lý
tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành bồi dưỡng nhân cách, phẩm
chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [10,
tr.18]. Trong nhà trường phổ thông, mỗi môn học với đặc trưng của mình đều phải
góp phần đào tạo thế hệ trẻ, đóng góp cụ thể vào việc thực hiện mục tiêu của sự
nghiệp giáo dục và đào tạo. Trong đó, Lịch sử là một môn học có vai trò rất quan
trọng trong việc thực hiện mục tiêu chung của giáo dục phổ thông.
Lịch sử là những sự việc đã diễn ra, có thật, nó tồn tại khách quan trong quá
khứ. Do đó, không thể phán đoán, suy luận hay tưởng tượng để nhận thức lịch sử.
Nhận thức lịch sử phải thông qua những “dấu tích” của quá khứ, những chứng cứ
về sự tồn tại của các sự việc đã diễn ra. Trong dạy học Lịch sử, lời nói của người
thầy có vai trò quan trọng để tạo biểu tượng, hình thành khái niệm lịch sử cho học
sinh nhưng dù sao cũng không thể thay thế hoàn toàn cho việc sử dụng đồ dùng
trực quan. Trong dạy và học Lịch sử, phương pháp trực quan góp phần quan trọng
tạo biểu tượng cho học sinh, cụ thể hóa các sự kiện và khắc phục tình trạng hiện đại
hóa lịch sử của học sinh. Nhà giáo dục học K.D. Usinxki từng khẳng định: “Hình
ảnh được lưu giữ đặc biệt vững chắc trong trí nhớ chúng ta là hình ảnh mà chúng
ta thu nhận được bằng trực quan”[12; tr.18]. Và những đồ dùng trực quan ấy đang
được lưu giữ, trình bày trong hàng trăm bảo tàng, di tích tại Việt Nam. Bảo tàng là

cơ quan giáo dục công cộng, là nơi lưu giữ kí ức của dân tộc. Là cơ quan văn hóa –
giáo dục thực hiện chức năng giáo dục, tuyên truyền, bảo tàng đã, đang và sẽ góp

1


phần giáo dục nhằm nâng cao dân trí, tăng cường sự hiểu biết, khơi dậy niềm tự hào
về truyền thống yêu nước, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và xây dựng đất nước
giàu đẹp. Cùng với nhà văn hóa, câu lạc bộ, thư viện, rạp hát, rạp chiếu phim và các
khu vui chơi giải trí khác, bảo tàng thuộc hệ thống giáo dục ngoài nhà trường, có
chức năng giáo dục quan trọng nhằm góp phần hoàn thiện nhân cách con người.
Nhiệm vụ giáo dục con người là nhiệm vụ chung cho toàn xã hội. Do đó, tất cả các
bảo tàng đều có trách nhiệm giáo dục công chúng mà bảo tàng phục vụ.
Hà Nội – nơi tập trung những bảo tàng lớn của cả nước. Mỗi bảo tàng đều có
nội dung trưng bày khác nhau nên đều có ưu thế riêng trong việc phục vụ công tác
dạy và học tập Lịch sử. Trong đó, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam thuộc Trung tâm
Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia với một khối lượng đồ sộ những tư liệu,
hiện vật được sưu tầm, bảo quản, bảo tàng góp phần quan trọng vào việc bảo tồn di
sản văn hóa, đồng thời, trở thành một trung tâm thông tin, tư liệu đặc thù, cho phép
tất cả mọi người trực tiếp quan sát, nghiên cứu các dân tộc trên mọi miền đất nước
ngay tại Thủ đô Hà Nội. Các hiện vật trưng bày tại Bảo tàng Dân tộc học, trước hết
giúp học sinh hiểu thêm những sự kiện về đời sống văn hóa của các dân tộc mà các
em chưa có điều kiện tiếp cận nhiều trong chương trình, sách giáo khoa. Việc quan
sát các tài liệu, hiện vật được trưng bày ở đây giúp các em hiểu được toàn cảnh về
đời sống văn hóa vật chất cũng như văn hóa tinh thần của 54 dân tộc sống trên lãnh
thổ Việt Nam. Nếu như Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam giúp học sinh hiểu rằng:
Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, có nền văn hóa đa dạng trong thống nhất thì
đến với Bảo tàng Mỹ Thuật Việt Nam, các em học sinh được tiếp cận với di sản
nghệ thuật, biết trân trọng những giá trị truyền thống, có kiến thức cơ bản để
thưởng thức văn hóa nghệ thuật dân tộc thông qua trên 18.000 tài liệu hiện vật đang

được trưng bày tại đây. Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam với cấu trúc nội dung trưng
bày mạch lạc, khúc triết theo trục dọc thời gian của lịch sử mỹ thuật từ truyền thống
tới hiện đại, mà nét nổi bật là sự bảo lưu bản sắc văn hóa dân tộc có ý nghĩa trong
việc cung cấp cho học sinh những hiểu biết sâu sắc độc đáo về nền văn hóa và lịch
sử cộng đồng dân tộc Việt Nam.

2


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách chuyên khảo:
1. Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam (1997). Sách chuyên khảo của Bảo tàng
Dân tộc học Việt Nam.
2. Nguyễn Thị Côi (2006), Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả
dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.
3. Nguyễn Thị Côi (Chủ biên) (2011), Rèn luyện kĩ năng nghiệp vụ sư phạm
môn Lịch sử. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.
4. Phạm Thị Chỉnh (2013), Lịch sử mĩ thuật Việt Nam. Nhà xuất bản Đại
học Sư phạm.
5. Hội thảo phim Dân tộc học/Nhân học lần thứ II (2005). Bảo tàng Dân
tộc học Việt Nam.
6. Mai Quang Huy, Đinh Thị Kim Thoa, Trần Anh Tuấn (2009), Tổ chức
và quản lý hoạt động giáo dục trong nhà trường. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia
Hà Nội.
7. Vũ Quang Hiển – Hoàng Thanh Tú (2014), Phương pháp dạy học môn
Lịch sử ở trường trung học phổ thông. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội
8. Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2009), Phương pháp dạy học lịch sử, Tập II
Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.
9. Phan Ngọc Liên (Chủ biên) (2010), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến
thức, kĩ năng môn Lịch sử lớp 10. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.

10. Luật Giáo dục (2005). Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
11. Hoàng Thanh Tú (2012), Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường Trung
học phổ thông một số vấn đề lý luận và thực tiễn. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia
Hà Nội.
12. Nguyễn Thị Kim Thành (2014), Bảo tàng, di tích nơi khơi nguồn cảm
hứng dạy và học Lịch sử cho học sinh phổ thông. Nhà xuất bản Giáo dục Việt
Nam.
Tạp chí, kỉ yếu khoa học, Luận văn Thạc sĩ:

3


1. Nguyễn Thị Côi (1997), “Sử dụng tư liệu của bảo tàng vào dạy học môn
Lịch sử ở trường phổ thông”, Thông báo Khoa học (6), tr. 88-92
2. Nguyễn Thị Côi, Nguyễn Văn Phong, (1997), “Khai thác và sử dụng tài
liệu của bảo tàng, nhà truyền thống vào dạy học lịch sử dân tộc ở trường phổ
thông”,Tạp chí Nghiên cứu Giáo dục (10), tr.6-8.
3. Hoàng Thanh Tú – Chu Ngọc Quỳnh, (2013), “Xây dựng chương trình
hoạt động ngoại khóa Lịch sử tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam”, Tạp chí Giáo
dục và xã hội (29), tr.13-16.
4. Nguyễn Mạnh Hà, Nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử. Kỉ yếu
Hội thảo Khoa học Quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam,
NXB Giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo – Hội Khoa học Lịch sử Việt
Nam.
5. Lê Thị Sông Hƣơng, Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường
trung học phổ thông. Kỉ yếu Hội thảo Khoa học Quốc gia về dạy học Lịch sử ở
trường phổ thông Việt Nam, NXB Giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo –
Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam.
6. Trần Đức Minh, Khai thác tư liệu bảo tàng lịch sử, cách mạng trong dạy
học Lịch sử ở trường phổ thông. Kỉ yếu Hội thảo Khoa học Quốc gia về dạy học

Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam, NXB Giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và
Đào tạo – Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam.
7. Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Văn Phúc, Định hướng nhiệm vụ nhận thức
trong dạy học Lịch sử ở trường THPT nhằm kích thích hứng thú học tập cho học
sinh. Kỉ yếu Hội thảo Khoa học Quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông
Việt Nam, NXB Giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo – Hội Khoa học
Lịch sử Việt Nam.
8. Trần Thị Vinh (2008), Tìm hiểu việc dạy và học Lịch sử trong các
trường phổ thông ở Mỹ và Canada. Kỉ yếu Hội thảo khoa học về Những giải pháp
chủ yếu nâng cao chất lượng dạy học Lịch sử Việt Nam ở trường phổ thông hiện
nay. Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

4


9. Nguyễn Thị Xuyến, Sử dụng tư liệu gốc phần Lịch sử Thế giới (thế kỉ
XVI đến – giữa thế kỉ XIX) để biên soạn sách giáo khoa Lịch sử trung học cơ sở
sau năm 2015. Luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo –
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
10. Chu Ngọc Quỳnh, Tổ chức hoạt động ngoại khóa Lịch sử tại Bảo tàng
Dân tộc học Việt Nam cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông. Khóa luận tốt
nghiệp, Khoa Sư phạm, Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội,
năm 2013.

5