Sự phục hồi kinh tế liên bang nga dưới thời tổng thống v putin (2000 2008)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------

ĐỖ THỊ LOAN

SỰ PHỤC HỒI KINH TẾ LIÊN BANG NGA
DƢỚI THỜI TỔNG THỐNG V.PUTIN (2000-2008)

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC

HÀ NỘI – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------------------

ĐỖ THỊ LOAN

SỰ PHỤC HỒI KINH TẾ LIÊN BANG NGA
DƢỚI THỜI TỔNG THỐNG V.PUTIN (2000-2008)

Chuyên ngành

: Quan hệ Quốc tế

Mã số

: 60 31 02 06

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. BÙI THÀNH NAM

HÀ NỘI – 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là luận văn tốt nghiệp của riêng cá nhân tôi, là
một công trình nghiên cứu và tìm tòi độc lập, không có sự sao chép từ bất kỳ
văn bản hoặc công trình nghiên cứu nào khác.

Hà Nội, ngày

tháng năm 2016

Học viên

Đỗ Thị Loan


LỜI CẢM ƠN
Trong suố t quá trin
̀ h ho ̣c tâ ̣p và hoàn thành luâ ̣n văn này , tôi đã nhâ ̣n
đươ ̣c sự hướng dẫn , giúp đỡ quý bá u từ các thầy cô , các anh chị và các bạn .
Với lòng kin
́ h tro ̣ng và biế t ơn sâu sắ c tôi xin đươ ̣c bày tỏ l

ời cảm ơn chân

thành tới:
Ban giám hiê ̣u , Phòng đào tạo sau đại học , trường Đại Học Khoa Học
Xã Hội & Nhân Văn đã ta ̣o mo ̣i điề u kiê ̣n thuâ ̣n lơ ̣i giúp đỡ tôi trong quá triǹ h
học tập và hoàn thành luận văn.
Các thầy cô trong Khoa Quốc tế học, trường Đại học Khoa học xã hội
và Nhân văn đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu về nghiên cứu
quốc tế. Điều đó đã góp phần tạo điều kiện để tôi hoàn thành luận văn.
Đặc biệt, xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới PGS.TS. Bùi
Thành Nam – người đã luôn tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và tạo mọi điều kiện
thuâ ̣n lơ ̣i giúp đỡ tôi trong suố t quá triǹ h ho ̣c tâ ̣p và hoàn thành luận văn này.
Học viên

Đỗ Thị Loan


MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ 3
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ................................................................... 4
PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 5
1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 5
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 6
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu............ Error! Bookmark not defined.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu........... Error! Bookmark not defined.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................... Error! Bookmark not defined.
6. Đóng góp của luận văn.............................. Error! Bookmark not defined.
7. Cấu trúc luận văn ...................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 1. TÌNH HÌNH KINH TẾ NƢỚC NGA TRƢỚC NĂM 2000
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1. Khái quát về nƣớc Nga .......................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................. Error! Bookmark not defined.

1.1.2. Điều kiện chính trị, xã hội ..................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Khủng hoảng kinh tế - xã hội ................ Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khủng hoảng kinh tế ............................. Error! Bookmark not defined.
1.2.1.1. Quá trình tư nhân hóa diễn ra mạnh mẽError!

Bookmark

not

defined.
1.2.1.2. Lạm phát tăng cao.......................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1.3. Các lĩnh vực kinh tế bị giảm sút………………………………..........20
1.2.2. Khủng hoảng xã hội .............................. Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Nguyên nhân.......................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2. SỰ PHỤC HỒI KINH TẾ NƢỚC NGA DƢỚI THỜI TỔNG
THỐNG V.PUTIN (2000 – 2008) ................. Error! Bookmark not defined.
2.1. Quá trình V.Putin lên nắm quyền lực .. Error! Bookmark not defined.
1


2.2. Đƣờng lối phát triển kinh tế của V.PutinError!

Bookmark

not

defined.
2.2.1. Mục tiêu, biện pháp ............................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Quá trình thực hiện ............................... Error! Bookmark not defined.

2.3. Những kết quả đạt đƣợc ........................ Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt mức caoError! Bookmark not defined.
2.3.2. Các lĩnh vực kinh tế tăng trưởng liên tụcError!

Bookmark

not

defined.
2.3.2.1. Công nghiệp ................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2.2. Nông nghiệp ................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2.3. Thương mại .................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2.4. Đầu tư ............................................. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3. NGUYÊN NHÂN CỦA SỰ PHỤC HỒI VÀ BÀI HỌC KINH
NGHIỆM ........................................................ Error! Bookmark not defined.
3.1. Nguyên nhân ........................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Đường lối phát triển kinh tế đúng đắn, phù hợp với thực tiễn ...... Error!
Bookmark not defined.
3.1.2. Tình hình chính trị - xã hội trong nước ổn địnhError! Bookmark not
defined.
3.1.3. Tác động tích cực trở lại của chính sách ngoại giao thực dụng . Error!
Bookmark not defined.
3.1.4. Giá dầu thế giới tăng cao ..................... Error! Bookmark not defined.
3.1.5. “Bản lĩnh V.Putin” ............................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Bài học kinh nghiệm............................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Việc xây dựng đường lối, biện pháp phát triển kinh tế phải phù hợp với
điều kiện, hoàn cảnh đất nước ........................ Error! Bookmark not defined.

2

3.2.2. Để đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế phải đảm bảo một môi
trường chính trị ổn định .................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Phải gắn liền giữa thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế với các chính
sách xã hội tiến bộ........................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ........................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 6
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 82
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Tiếng Việt
LB
TBCN
XHCN

Liên bang
Tư bản chủ nghĩa
Xã hội chủ nghĩa

Tiếng Anh
APEC
ASEAN
CBR
EU
FDI
GDP
KGB

Asia-Pacific Economic Cooperation
Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương
Association of Southeast Asian Nations
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
Central Bank of Russia
Ngân hàng Trung ương Nga
European Union
Liên minh Châu Âu
Foreign Direct Investment
Đầu tư trực tiếp nước ngoài
Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội
Komitet Gosudarstvennoi Bezopasnosti
Ủy ban an ninh quốc gia
3


SEZ
VAT
VCCI
WTO

Special Economic Zone
Đặc khu kinh tế
Value Added Tax
Thuế giá trị gia tăng
Vietnam Chamber of Commerce and Industry
Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam
World Trade Organization
Tổ chức Kinh tế Thế giới

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của LB Nga
giai đoạn 1991 - 1999 .................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.1. Tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của LB Nga
giai đoạn 2000 - 2008 .................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.2. Một số chỉ số kinh tế vĩ mô của Nga giai đoạn 2001 – 2006
..................................................................... Error! Bookmark not defined.

4


5


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong quan hệ quốc tế Liên bang Nga (LB Nga) luôn giữ vị trí vô cùng
quan trọng. Sau khi Liên Xô tan rã (tháng 12/1991), Liên bang Nga ra đời và
được cộng đồng quốc tế công nhận là chủ thể kế tục vai trò, trách nhiệm của
Liên Xô trước đây. Người dân Nga cũng như dư luận thế giới lúc này đang
mong đợi một đất nước Nga sẽ nhanh chóng qua khỏi thời kỳ khủng hoảng để
phục hồi, đi lên, bởi lẽ đất nước này có rất nhiều tiềm năng phát triển như tài
nguyên thiên nhiên dồi dào, dân số thuộc vào đông nhất Châu Âu, diện tích
thuộc vào hạng lớn nhất thế giới… Thêm vào đó, quốc gia này lại là một
thành viên thường trực của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc.
Tuy nhiên, thực trạng nước Nga lại diễn biến đối lập hoàn toàn với
những kỳ vọng của người dân Nga cũng như của dư luận thế giới. Trong suốt
thập niên 90, LB Nga vẫn đang phải đối diện với tình trạng mất ổn định, các
cuộc khủng hoảng liên tiếp xảy ra trên mọi lĩnh vực từ khủng hoảng chính trị,

đến khủng hoảng kinh tế - xã hội… Điều đó, đã khiến cho nước Nga rơi vào
tình trạng “tụt hậu”: kinh tế bị sa sút, tài chính bị thâm hụt và nợ nần ngày
càng nhiều, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn; đồng tiền Rúp mất giá;
giá cả hàng hóa leo thang; Chính phủ nhiều lần bị thay đổi; Quốc hội tranh cãi
gay gắt và không thống nhất; nhiều cuộc bãi công biểu tình xảy ra; tệ nạn xã
hội gia tăng; thất nghiệp ngày càng nhiều; gần nửa số dân lâm vào bần cùng,
thiếu thốn; dân chúng mất lòng tin vào sự lãnh đạo của các nhà cầm quyền…
Tình hình nước Nga lúc này thực sự đang đứng trước bờ vực thẳm, tụt hậu
hẳn so với Liên Xô trước đây cũng như những nước Tư bản chủ nghĩa mới
phát triển.
Bước sang thế kỷ XXI, trong quan hệ quốc tế xu thế chủ đạo là quá
trình toàn cầu hoá, xu thế tăng cường sự liên kết và cạnh tranh về mọi mặt
kinh tế, chính trị, quân sự và khoa học công nghệ giữa các quốc gia, khu vực
5


trên thế giới. Việc khôi phục lại vị trí của nước Nga trên trường quốc tế có ý
nghĩa hết sức quan trọng không chỉ riêng với Liên bang Nga mà cả cục diện
thế giới. Cũng trong giai đoạn này, tình hình chính sự nước Nga đã có sự thay
đổi to lớn được đánh dấu bằng sự kiện năm 2000, V.Putin đắc cử cương vị
Tổng thống đã mở ra một giai đoạn mới trong lịch sử nước Nga - thời kỳ hồi
sinh và trỗi dậy. Từ đây cho đến năm 2008, trong hai nhiệm kỳ liên tiếp của
mình, Putin đã thực hiện đường lối phát triển kinh tế - xã hội và đạt được sự
chuyển biến to lớn về mọi mặt kinh tế, chính trị, quân sự, văn hoá, xã hội…
đưa LB Nga giành lại vị trí cường quốc trên trường quốc tế.
Để làm rõ hơn một trong những thành tựu mà Nga đã đạt được trong
suốt thập niên đầu thế kỷ XXI, tác giả đã chọn vấn đề “Sự phục hồi kinh tế
Liên bang Nga dưới thời Tổng thống V.Putin (2000-2008)” làm đề tài luận
văn, với mong muốn một lần nữa được tìm rõ hơn về vị thế của Nga trong
quan hệ quốc tế đương đại, đồng thời được góp một phần tri thức nhỏ bé của

mình vào kho tàng kiến thức chung của toàn nhân loại.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Mặc dù vị thế LB Nga có giảm sút trên bàn cờ địa - chính trị thế giới
sau nhiều năm suy thoái nhưng chỉ sau một thời gian ngắn dưới sự cầm quyền
của Tổng thống V.Putin, nước Nga đã được phục hồi trở lại với hình ảnh và
diện mạo của một nước Nga hoàn toàn mới. Điều này đã thu hút rất nhiều sự
quan tâm, nghiên cứu của các học giả với những quan điểm, đánh giá dưới
nhiều góc độ khác nhau, cụ thể như:
Nguyễn An Hà chủ biên (2008), “Liên bang Nga trên con đường phát
triển những năm đầu thế kỷ XXI”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. Trong cuốn
sách này, các tác giả tập trung phác họa diện mạo phát triển của LB Nga trong
thập kỷ đầu của thế kỷ XXI. Trên cơ sở phân tích bối cảnh mới cả quốc tế,
khu vực và trong nước, những nhân tố tác động đến quá trình phát triển của
TÀI LIỆU THAM KHẢO
6


I. Tài liệu sách, tạp chí:
1. Lưu Văn An (2001), Tìm hiểu về vai trò của Tổng thống Liên bang
Nga, Nghiên cứu châu Âu, số 3(39), tr. 24-29.
2. Trương Dự (2013), Putin “Sự trỗi dậy của một con người”, Nxb Lao
Động, Hà Nội.
3. Đại sứ quán LB Nga tại Việt Nam (2004), Tình hình kinh tế - xã hội LB
Nga đầu thế kỷ XXI, Hà Nội.
4. Nguyễn An Hà (2008), Liên bang Nga trên con đường phát triển những
năm đầu thế kỷ XXI, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
5. Hưng Hà, Nguyễn Lâm Châu (1999), Nước Nga những năm 90 không
ổn định: Nguyên nhân và triển vọng, Nghiên cứu châu Âu, số 4, tr. 47-51.
6. Đỗ Đình Hãng (2000), Kinh tế xã hội Nga năm 1999, Nghiên cứu châu
Âu, số 1, tr. 27-32.

7. Dương Minh Hào, Triệu Anh Ba (2014), Bản lĩnh Putin, Nxb Lao
Động, Hà Nội.
8. Nguyễn Thanh Hiền (2007), Sự vươn lên của nước Nga thời Putin,
Nghiên cứu châu Âu, số 11(86), tr. 57-67.
9. Hoàng Xuân Hòa (2009), Kinh tế Liên bang Nga với những thách thức
mới, Nghiên cứu châu Âu, số 7(106), tr. 22-31.
10. Vũ Dương Huân (2002), Hệ thống chính trị Liên bang Nga, Nxb Chính
trị Quốc gia, Hà Nội.
11. Đào Hùng (2008), Những thành tựu của Liên bang Nga trong 8 năm
dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Putin, Nghiên cứu châu Âu, số 4(91),
tr. 71-74.
12. Nguyễn Đình Hương (2005), Chuyển đổi kinh tế Liên bang Nga: lý
luận, thực tiễn và bài học kinh nghiệm, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội.

7


13. Hà Mỹ Hương (2006), “Nước Nga mới” đi về đâu?, Nghiên cứu châu
Âu, số 1(67), tr. 34 - 40.
14. Nguyễn Công Khanh, Hoàng Mạnh Hùng (2010), Tìm hiểu nguyên
nhân phục hồi và phát triển kinh tế Liên bang Nga dưới thời Tổng
thống V.Putin (2000-2008), Nghiên cứu châu Âu, số 3(141), tr. 46-55.
15. Lý Cảnh Long (2012), Putin - Từ Trung Tá KGB đến Tổng thống Liên
Bang Nga, Nxb Lao Động, Hà Nội.
16. Nguyễn Minh Phong (1999), Vài nét về động thái chiến lược tài chính
của Liên bang Nga thập kỷ 90, Nghiên cứu châu Âu, số 4, tr. 33-42.
17. Trần Anh Phương (2008), Từ nước Nga–Lênin đến nước Nga
Medvedev và Putin, Nghiên cứu châu Âu, số 11(98), tr. 14-25.
18. Hồng Thanh Quang (2002), V.Putin - sự lựa chọn của nước Nga, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội.

19. Phan Văn Rân (2008), Những nỗ lực của Nga nhằm tăng cường vai trò
cường quốc trong quan hệ quốc tế, Nghiên cứu châu Âu, số 6 (93), tr.9-15.
20. Lê Văn Sang (2005), Cục diện kinh tế thế giới hai thập niên đầu thế kỷ
XXI, Nxb Thế giới, Hà Nội.
21. Nguyễn Thị Huyền Sâm (2005), Đánh giá trách nhiệm của Tổng thống
B.Yeltsin trước thực trạng kinh tế, xã hội (1992-1999), Nghiên cứu
châu Âu, số 4(64), tr. 49-58.
22. Nguyễn Thị Huyền Sâm (2005), Kinh tế Liên bang Nga thời kỳ cầm
quyền của Tổng thống B.Yeltsin, Nghiên cứu châu Âu, số 1(61), tr. 34 - 40.
23. Ngô Sinh (2008), Nước Nga thời Putin, Nxb Thông tin, Hà Nội.
24. Nguyễn Cảnh Toàn (2008), Dầu khí và năng lượng của Nga, Nghiên
cứu châu Âu, số 9(96), tr. 25-40.
25. Nguyễn Mạnh Tùng (2006), Thông điệp Liên bang Nga của Tổng thống
Liên bang Nga, Nghiên cứu châu Âu, số 3(69), tr. 96-99.
26. Thông tấn xã Việt Nam (1999), Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 14/5.
8


27. Nguyễn Quang Thuấn, Nguyễn An Hà (2006), Liên bang Nga trong
tiến trình gia nhập WTO, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.
28. Nguyễn Quang Thuấn (2001), Kinh tế Liên bang Nga năm 2000 và
triển vọng, Nghiên cứu châu Âu, số 2(38), tr. 27-31.
29. Nguyễn Quang Thuấn (2004), Nhìn lại kết quả cải cách trong nhiệm kỳ
đầu của Tổng thống Putin, Nghiên cứu châu Âu, số 5(97), tr. 32 - 37.
30. Nguyễn Quang Thuấn (2002), Vài nét về chiến lược phát triển kinh tế
Liên bang Nga giai đoạn 2000 - 2010, Nghiên cứu châu Âu, số 5(47),
tr. 64-69.
31. Hoàng Vân (2000), Cuộc bầu cử Tổng thống Liên bang Nga: Một vài
suy ngẫm, Nghiên cứu châu Âu, số 2, tr. 39-50.
32. Zaslavskaia T.Ivanovna (1999), Cơ cấu xã hội của nước Nga, Viện

Mác – Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh, Hà Nội.
II. Tài liệu trang web:
33. Bộ Ngoại giao Việt Nam, Liên bang Nga, Cổng thông tin điện tử Chính
phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam,
/>ietNam/ChiTietVeQuocGia, 6/2012.
34. Bộ Ngoại giao Việt Nam, Tài liệu cơ bản về Liên bang Nga và quan hệ
Việt Nam – Liên bang Nga, />35. Cuộc chạy đua Tổng thống-Boris Yeltsin,
27/5/2011.
36. Hữu nghị, Bài học từ kinh nghiệm cổ phần hóa ở Nga
29/4/2007.
37.

H.V, Sở Ngoại vụ TPHCM, Nền kinh tế Liên bang Nga,
/>0928112834/newsitem_print_preview, 25/9/2006.

9


38. Lý Cảnh Long, Putin - Từ Trung Tá KGB đến Tổng thống Liên bang
Nga, , 2001.
39. Ngọc Huyền (Theo RIA Novosti), Kết quả cuối cùng: Putin sẽ điều
hành Điện Kremli trong 6 năm tới,
05/3/2012.
40. Nguyễn Dung, Cựu Tổng thống Nga Boris Yeltsin,
, 21/5/2007.
41. Nguyễn Văn Minh, Tư hữu hóa theo cách Nga và bài học cho chúng ta,
, 21/6/2007.
42. Quốc Trung, Kinh tế Nga sẽ vào “top 5” thế giới,
/>10/7/2008.
43. Sở Ngoại vụ TPHCM, Nền kinh tế Liên bang Nga,

, 25/9/2000.
44. Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, Khảo sát tìm hiểu kinh
nghiệm chuyển đổi, đặc biệt là tư nhân hóa các doanh nghiệp lớn và
hình thành khung pháp lý về đầu tư và doanh nghiệp tại Liên Bang Nga
(25-30/5) và Cộng hòa Séc,
/>View/articleId/506/Default.aspx#, 19/3/2004.
45.
46. />47.
48. />49. />50. />
10