Thi pháp trong tác phẩm Faust and Nỗi đau khổ của chàng werther của Goethe

Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh

Bài thuyết trình (vấn đề thực hiện: 6)
Học nhóm lớp 02, chiều ngày thứ 6, tiết 8-10
Các thành viên tham gia:

1. Trương Văn Hiếu (Nhóm trưởng)
2. Nguyễn Văn Thanh
3. Ngô Thị Thúy
4. Nguyễn Thị Minh Thiện
5. Nguyễn Thị Quỳnh Nga
6. Phạm Thị Hương Lan
Cấu trúc bài thuyết trình:
1. Goethe và hai tác phẩm vĩ đại
1.1. Giới thiệu về Goethe
1.2. Vở kịch Faust
1.3. Nỗi đau khổ của chàng Werther dưới góc độ thi pháp tiểu thuyết
bằng thư
2. Friedrich Schiller và vấn đề Schiller hóa qua tác phẩm Âm mưu và
tình ái
2.1. Giới thiệu Friedrich Schiller
2.2. Giới thiệu vở kịch Âm mưu và tình ái
2.3. Schiller hóa qua tác phẩm Âm mưu và tình ái

1


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh

Goethe và hai tác phẩm vĩ đại
A- TÁC GIẢ
Tiểu sử: Johann Wolfgang von Goethe.
Geothe,năm 38 tuổi

Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) là thi sĩ, nhà soạn kịch, tiểu thuyết gia, nhà
khoa học, chính khách, nhà triết học Đức.
Goethe sinh ra trong một gia đình giàu có ở thành phố Frantuôc bên sông Main.
Lúc nhỏ, được bố và các gia sư dạy chữ và nhiều ngoại ngữ. Năm 16 tuổi, học khoa Luật
tại trường Đại học Laixich, sau chuyển sang trường Đại học Xtơraxbua. Ở đây, Goethe
đã tham gia vào nhóm văn học Bão táp và Xung kích, một phong trào văn hóa chống lại
chủ nghĩa duy lý và chủ nghĩa cổ điển. Năm 1771, ông tốt nghiệp đại học Luật và làm
luật sư ở quê hương vài năm, từ đây bắt đầu sáng tác và trở thành nhà văn nổi tiếng.
Khi đó "mốt" bảo hộ các tài năng và dùng những người nổi tiếng để tô điểm cho
triều đình đang thịnh hành, ông được công tước trẻ tuổi là Kac Auguxt mời đến triều
đình Vaima (1775). Ông được cử giữ chức cố vấn cơ mật, chủ tịch phòng tài chính và
được phong tước quý tộc. Tuy ông được hậu đãi và làm được một số điều hữu ích cho
công quốc Vaima, nhưng "trong chiếc lồng vàng Vaima khó cất lời ca", cho nên ông đã
bỏ sang Italia, tìm cảm hứng và sáng tác. Đồng thời ông cũng tiến hành nghiên cứu khoa

2


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
học, nghiên cứu về khoáng học và hình thái học. Nhưng không biết nghĩ thế nào chưa
đầy hai năm sau, Goethe lại quay trở lại Vaima và sống ở đấy cho đến trọn đời.
Nếu Gotthold Ephraim Lessing là người đã đặt nền tảng cho văn học Đức thì
Goethe đã đưa văn học Đức lên ngang tầm với thế giới và để lại cho hậu thế một di sản
có nhiều ảnh hưởng sâu xa nhất từ chính nền tảng đó.Trong cuộc đời trường thọ của

mình, Goethe - người được Karl Marx tôn vinh là người Đức vĩ đại nhất và nhà thơ vĩ
đại nhất - đã có nhiều lần say. Nhưng lần say nào ông cũng để lại cho hậu thế những áng
văn chương tuyệt mỹ khiến người đọc hôm nay vẫn còn phải nhớ đến những bóng đáng
yêu kiều, những tâm hồn hòa điệu đã khơi nguồn cảm hứng sáng tác nơi thi nhân.
Ở tuổi bảy mươi hai, cái tuổi xưa nay hiếm ở xứ ta, ông say như điếu đổ tiểu thư
Levetzov mới mười bảy tuổi xanh, say tới mức muốn cưới nàng làm vợ, khiến ông hoàng
xứ Weimar là đại công tước K. August phải đứng ra cầu hôn cho ông và dàn xếp mọi
chuyện. Cuộc hôn nhân không thành. Quan thượng thư Goethe để lại những lời đàm tiếu
khắp kinh thành, và hơn thế, ông đã để lại cho văn chương Đức một chùm thơ tuyệt tác
về Nỗi đam mê của con người. Và trước đó đúng một nửa thế kỷ, năm 1772, khi viên
quan đại thần của triều đình Weimar đang còn là một chàng luật sư trẻ tuổi đến thực tập
ở thị trấn Wetzlar, ông cũng một lần say như thế, và đã say với tất cả nỗi đam mê nhiệt
cuồng của tuổi trẻ đầy khát vọng, đã đam mê với tất cả niềm thôi thúc của một trái tim
yêu, bởi cái lẽ thường tỉnh, như trong thơ ông viết: yêu - và được yêu. Đó là niềm hạnh
phúc lớn lao nhất trên thế gian này! Tình yêu ấy cũng không thành. Song văn học Đức
nhờ đó có được một tác phẩm tiêu biểu nhất cho cả phong trào Bão táp và Xung kích,
gây chấn động khắp châu Âu, chính là cuốn tiểu thuyết nhan đề Nỗi đau của chàng
Werther, xuất bản năm 1774, lưu lại trên trang sách cơn say của Goethe trẻ tuổi đối với
nàng Lotte, con gái một viên pháp quan ở một vùng quê đầy thơ mộng. ... Ngày ấy, theo
lời khuyên của cha, chàng luật sư trẻ tuổi J.W. von Goethe đến thị trấn Wetzlar để thực
tập nghiệp vụ. Wetzlar là một thị trấn nhỏ với những vùng phụ cận, những thung lũng,
những triền đồi và phong cảnh thiên nhiên kỳ thú, khiến chàng rất say mê, nhất là việc
tiếp xúc với những người dân quê thuần phác, đôn hậu đã giúp chàng lấy lại được sự thư
thái trong tâm hồn, sau khi phải giã từ Sesenheim và tình yêu của chàng đối với con gái
một viên mục sư là nàng F. Brion. Nhưng chỉ ba tuần sau khi đến Wetzlar, ngày 9 tháng
Sáu năm 1772, Goethe đã tham dự một đêm vũ hội ở vùng phụ cận Volpenhausen và bị
thần Ái tình dẫn lối đến với một tình yêu ngọt ngào và cay đắng khác. Chính tại đây
Goethe đã quen biết Charlotte Buff và chồng chưa cưới của nàng là Christian Kestner,
một viên thư ký của tòa lãnh sự Hannover. Chàng nhanh chóng trở thành bạn thân thiết
của cả hai người. Nhưng tình bạn ấy đã sớm rạn nứt, bởi Goethe mê đắm Lotte, tìm thấy

ở nàng một tâm hồn nhân hậu, hồn nhiên và hòa điệu với hồn mình, một cô gái xinh đẹp,
thông minh, giàu xúc cảm và tế nhị, một thiên thần ở vùng quê thơ mộng và hữu tình.
Christian Kestner, trong một bức thư tâm tình gửi cho bạn mình, đã nhận xét Goethe là
một người giàu tài năng, một "thiên tài đích thực”, "một chàng trai có trí tưởng tượng rất

3


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
phong phú, có cá tính... nhưng chưa vững vàng trong các nguyên tắc sống!". .. Chẳng
bao lâu sau đó, trong những dòng nhật ký viết vào cuối thăng Sáu năm 1772, người đời
sau hiểu rằng Kestner đã lâm vào một tâm trạng u uất và khó xử, vì biết Goethe yêu
Lotte của chàng. Bút tích của Kestner còn lưu lại cho thấy chàng rất kiềm chế, cố cư xử
một cách cao thượng, nhưng thâm tâm bị giằng xé khốn khổ, vì "một mặt, tôi nghĩ mình
không có khả năng làm cho Lotte hạnh phúc bằng anh ta, nhưng mặt khác, tôi không thể
chịu đựng nổi ý nghĩ tôi sẽ mất nàng. Và ý nghĩ sau đã chiến thắng." Nghĩa là Kestner,
trong cuộc đời thực khác với Albert trong tác phẩm, điềm đạm và thận trọng, đã phản
ứng gay gắt với Lotte và Goethe. Và sau một cuộc nói chuyện căng thẳng giữa ba người,
Goethe đã quyết định từ giã Wetzlar. Với một trái tim tan nát và tâm trạng sầu muộn,
nuối tiếc khôn nguôi người con gái đã như giọt nắng ban mai rọi xuống tâm hồn xuẩn trẻ
và đầy khát vọng của mình, Goethe lặng lẽ rời Wetzlar vào ngày 11 tháng Chín năm
1772, trở về sống ở Frankfurt quê hương. Về Frankfurt chưa được bao lâu Goethe bỗng
được tin bạn mình là K.W. Jerusalem đã tự sát. Jerusalem là một trí thức tư sản thông
minh và tài năng. Uất ức vì bị giới quý tộc phong kiến phỉ báng và cô lập, thất vọng
trong tình yêu mẽ đắm đối với vợ của bạn mình, Jerusalem đã mượn súng của Christian
Kestner để kết liễu cuộc đời vào ngày 30 tháng Mười năm 1772. Theo yêu cầu của
Goethe, Kestner gửi cho chàng một bản tường thuật khá chi tiết về cái chết của
Jerusalem. Goethe rất xúc động. Chính trong khoảnh khắc đó Goethe nảy ra ý định viết
một cái gì đó về số phận của Jerusalem cũng như về chính mình. Nhưng phải đợi tới hơn

một năm sau, vào tháng Giêng năm 1774, ý định này mới được thực hiện. Đó là quãng
thời gian nhà thơ trẻ lại lâm vào một cảnh ngộ u buồn khác. Quan hệ tình cảm của chàng
đối với Maximilian, con gái nữ văn sĩ la Roche, được khơi đậy, sau khi nàng theo người
chồng già hơn mình 21 tuổi là nhà buôn Brentano về sống ở Frankfurt. Tuy nhiên quan
hệ này vừa được nhen nhóm đã bị chính nhà buôn đập tắt một cách thảm hại. Brentano
ghen tuông, nổi giận lôi đình, làm om sòm mọi chuyện và cấm cửa Goethe. Sau những
đau khổ nặng nề ờ Wetzlar, Goethe lại lâm vào tâm trạng u sầu và chán ngán. Chính
trong thời kỳ khủng hoảng đó của tâm hồn, Goethe quyết tâm viết Werther, viết để giải
thoát mình khỏi tâm trạng bị hành hạ khốn khổ, như ông sau này đã thú nhận. Có thể nói
rằng: mối tình bất hạnh của Goethe ở Wetzlar, sự xung đột với giới quý tộc phong kiến
và cái chết oan khuất của Jerusalem, sự đổ vỡ trong quan hệ tình cảm của nhà thơ với
Maximilian đã là ba yếu tố chủ đạo tạo nên cái nền cho tiểu thuyết hình thành. Tuy nhiên
những kỷ niệm cá nhân trong tình yêu với Lotte, những trải nghiệm trong cuộc sống nơi
thôn đã, những dữ liệu từ nguyên mẫu... khi đưa vào tác phẩm đã được ngòi bút tài năng
Goethe tái tạo, bồi đắp và hư cấu rất công phu, giàu sáng tạo nghệ thuật để có được một
chàng Werther điển hình cho cả một thế hệ thanh niên đương thời bị tù hãm trong xã hội
phong kiến chuyên quyền, một thế hệ khao khát vươn tới tự do, hạnh phúc và bình đẳng
xã hội, ước mong được "cưỡi lên cánh hạc để bay tới bến bờ của đại đương Vô lượng, ao
ước được ghé môi vào chén rượu sủi tăm của Vô biên để uống lấy niềm hoan lạc của Đời
đang ầm ào vỗ sóng..." Có điều là Goethe đã viết nên tác phẩm này với tất cả tâm hồn,

4


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
hoặc như sau này đã thú nhận với viên thư ký Eckermann vào ngày 2 tháng Giêng năm
1824, ông “giống một con chim bồ nông, nuôi dưỡng tác phẩm bằng máu của chính trái
tim mình.”
B -TÁC PHẨM

❖

Vở kịch Faust
I. Những vấn đề chung
Hầu hết các tác phẩm của ông thường tồn tại với thời gian, một trong những số đó
là kịch thơ Faust gồm hai phần. tác phẩm này là một trong những điểm đỉnh cao trong
nền văn hóa thế giới. Cùng với đó là tác phẩm văn chương nổi tiếng của ông là tiểu
thuyết dưới dạng thư Nỗi đau của chàng Werther…
1.Tác phẩm Faust: Faust là tác phẩm kịch của thi sĩ, nhà soạn kịch, tiểu thuyết gia, nhà
khoa học, chính khách, nhà triết học Đức lỗi lạc Johann Wolfgang Goethe.
Goethe đã viết nhiều cuốn tiểu thuyết, nhiều vở kịch, nhiều tập thơ, trong đó nổi
tiếng nhất là vở kịch thơ Faust. Trong tác phẩm Faust, Goethe đã gợi lên lòng khao khát
hạnh phúc của con người, sự nỗ lực vươn lên không ngừng nhằm chinh phục thiên
nhiên, ông cũng đề cao tự do, cuộc đấu tranh cho tự do và sự cao cả của lao động sáng
tạo.

Faust I,
phiên bản
tiên, 1808
Faust II, ấn bản đầu tiên năm 1832

đầu

5


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
*Faust: Faust – con người có thật

Truyện Faust của Goethe lấy chất liệu trong truyện “Chàng tiến sĩ Faust” trong
văn học dân gian Đức. Faust là một nhân vật có thật (1480 - 1530) sống ở vùng Tây Nam
nước Đức. Đó là một chàng bán thuốc rong ở các chợ bằng cách xem tướng, biểu hiện
những trò quỷ thuật, biết điều khiển quỷ thần để kiếm được nhiều tiền và danh tiếng. Xã
hội thời ấy xem anh ta là kẻ thân cận của quỷ thần nên vừa sợ lại vừa khâm phục. Từ đó
trong dân gian lan truyền các chuyện huyền thoại về một chàng trai dám tự ý đi theo con
đường nhận thức riêng của mình nên bị nhà cầm quyền và giáo hội Thiên chúa giáo lên
án và bị rơi vào tay ma quỷ và chết thảm hại.

2. Tóm tắc tác phẩm:
Nhân vật trung tâm của tác phẩm là Faust, một học giả thông minh, tài giỏi trong
chế độ phong kiến, là một người luôn miệt mài nghiên cứu khoa học. Phòng làm việc của
chàng là hàng lô những dụng cụ nghiên cứu và sách vở chất đến trần nhà. Faust đã học
qua tất cả các khoa của trường đại học, đỗ tiến sĩ và làm giáo sư mười năm liền. Danh
tiếng lừng lẫy, song kiểm điểm lại chàng thú nhận mình vẫn “thông minh như cũ” và
những hiểu biết của chàng quá hữu hạn so với bao điều bí mật chưa tìm ra được trong vũ
trụ. Sách vở nhà trường không giúp chàng hiểu được cội nguồn của vạn vật và những
mối quan hệ bên trong của chúng. Chàng chán ngấy lối học kinh viện trong trường đại
học với những “lý thuyết màu xám ngắt”, muốn rời bỏ nó để tìm về “cây vàng của cuộc
đời tươi xanh”. Đã có lúc chàng định uống thuốc độc tự tử. Faust mong muốn có một sức
mạnh huyền bí nào đó mà nhờ nó chàng có thể thỏa mãn khát vọng khám phá tận cùng
của tri thức. Với quyển sách hướng dẫn ma thuật, chàng đã từng gọi thần đất đến với
mình, nhưng thần đất làm chàng hoảng sợ.

6


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
Chàng có một viên trợ giáo là Vacne, một gã sinh đồ khô khan và quen tầm

chương trích cú làm chàng chán ngấy. Một hôm cùng gã đi ra miền quê dạo chơi nhân
ngày lễ Phục sinh, chàng bắt gặp quỷ Mephixto đội lốt một con chó đen. Nó theo chàng
về nhà và hứa sẽ giúp chàng thỏa mãn mọi điều chàng khát khao, nhưng nếu thua cuộc
chàng phải trút linh hồn cho quỷ để chịu kiếp nô lệ ngàn đời. Giữa quỷ và người lập tức
diễn ra một sự thách thức: Faust tự đề ra cho mình kế hoạch không ngừng nỗ lực vươn
lên để làm giàu vốn tri thức về xã hội và thiên nhiên, “muốn tìm tuyệt độ cao siêu, muốn
dò tận cùng bí mật”, lại muốn “chứa vào lòng mọi bi, hoan, thiện, ác của trần gian”.
Nhưng nếu quỷ có thể ngăn được không cho chàng thực hiện được điều đó, làm chàng
thỏa mãn với chính mình, mê hoặc được chàng bằng lạc thú thấp hèn thì chàng thua
cuộc.
Từ đó, quỷ tìm mọi cách quyến rũ Faust, đưa Faust đến với các cuộc chè chén
trong giới sinh viên, dùng pháp thuật làm Faust trẻ lại và bố trí cho Faust gặp nàng
Gretsen, một cô gái xinh đẹp và trong trắng, với ý định để chàng vui với tình yêu mà từ
bỏ kế hoạch tiếp tục hành trình khám phá khoa học. Tình yêu say đắm giữa hai người bị
quỷ chi phối khiến họ gặp biết bao khổ cực, oan trái: mẹ, anh trai của Gretsen bị quỷ
mượn tay Faust giết chết, con của Faust và Gretsen vừa sinh cũng bị giết. Chính quyền
phong kiến bắt giam và xử tử Gretsen.
Faust tìm cách cứu Gretsen thoát khỏi lao tù nhưng không được do nàng cự tuyệt
bỏ trốn. Rời khỏi nhà tù, chàng ngủ trên bãi cỏ đầy hoa dại, bầy tiên nữ ca hát của chàng
làm chàng quên hết đau buồn, lòng trào dâng hối hận và muốn hăng say hoạt động trở
lại. Chàng cùng quỷ đến Kinh đô, giúp vua chế tạo ra tiền giấy trang trải mọi khoản chi
tiêu nợ nần. Rồi chàng dùng phép thuật tìm về thế giới Hy Lạp cổ, chung sống với nữ
thần Helen. Hai người sinh được một đứa con trai nhưng vì nó quá nghịch ngợm nên đã
bay lên trời, Helen vợ chàng cũng bay theo con. Faust lại quay về phương Bắc giúp vua
dẹp tan giặc ngoại xâm, giữ yên bờ cõi và được vua thưởng công cho một khu đất hoang
hóa bên bờ biển. Khi đó Faust đã trăm tuổi, quỷ lo sợ Faust chiến thắng bèn làm mắt
chàng bị mù, nhưng Faust vẫn nỗ lực chiêu mộ dân chúng đến khai phá, cải tạo thiên
nhiên. Trước khi chết, Faust đã dự cảm được rồi đây “một nhân loại tự do sẽ sống trên
mảnh đất tự do” mà họ đã khai phá đó.

7


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
II. Nội dung tác phẩm:
1. Triết lí “Khởi thủy là hành động”
Mở đầu, màn “giáo đầu trên sân khấu” là một cuộc tranh luận, cuộc tranh
luận về nghệ thuật giữa giám đốc nhà hát, nhà soạn kịch và anh hề:
“Chỉ cái gì tồn tại lâu dài cùng năm tháng
Mới hiện ra thành hình tượng hoàn chỉnh
Cái hào nhoáng chỉ sinh ra cho phút giây hiện tại
Còn cái chân chất là dành riêng cho thế hệ mai sau”
“ Giả sử tôi cũng lại nói đến thế hệ mai sau
Thì còn ai làm vui cho những người đang sống”
Tiếp đó là màn tranh luận về con người giữa Mephisto và Chúa trời. Nếu
như Mephisto từng coi con người là thứ “súc sinh hơn mọi loài súc vật”, với hắn
con người là kẻ luôn ham muốn dục vọng, tiền tài, danh lợi và không có gì tốt đẹp:
“ Tôi chẳng biết nói gì về Thái dương hay vũ trụ
Mà chỉ thấy con người đương khốn khổ ra sao
Cái ông Thánh của trần gian chẳng thay đổi chút nào
Vẫn như buổi đầu tiên thực lạ lùng, kì dị
Lẽ ra hắn có thể sống khá hơn như thế
Nếu Chúa không ban cho hắn thứ ánh sáng linh thiêng
Mà hắn gọi là lý trí và sử dụng riêng mình
Để rồi còn súc sinh hơn mọi loài súc vật
Tôi thấy hắn, vâng, xin Người thể tất
Chẳng khác một loại ve ngoằng ngoẵng bộ trân dài
Vừa bay vừa nhảy lại vừa nhảy vừa bay
Rồi rúc xuống cỏ hôi ca bài ca cổ lỗ

Chà, giá như hắn biết thân cứ nằm yên trong cỏ!
Đằng này, không, mọi chỗ bùn nhơ hắn đều cắm mũi vào
… Hắn đòi lấy của Trời những vì sao đẹp nhất
Đòi hưởng những sướng vui tột cùng trên trái đất
Nhưng mọi cái ở gần hay ở chốn xa xôi
Cũng không sao thỏa mãn một trái tim đầy khát vọng trong đời”
Thì Chúa khẳng định:
“Một khi hắn còn sống ở trên đời
Ta không cấm đoán ngươi, cứ việc làm thỏa sức
Chừng nào còn vươn lên, con người còn lầm lạc”

8


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
Mephisto đánh cược với Chúa sẽ đưa Faust vào con đường lầm lạc, tăm tối. Một
cuộc tranh cãi, đẩy đưa số phận con người. Nhưng chúng ta không bàn về ý nghĩa
của ván cược này, mà ta bàn về phần tiếp theo của vở kịch – nơi bắt đầu của triết lí
“Khởi thủy là hành động”
Ở màn “Ban đêm” Nhân vật Faust ngồi suy ngẫm lại đời mình, nhận ra được bộ
mặt thật của cuộc sống bấy giờ:
“ Ôi triết học
Luật học và y học
Và đáng tiếc, lại cả môn thần học nữa
Ta đã đều nghiên cứu hăng say với một nỗ lực phi thường
Mà giờ ta đứng đây, một gã điên rồ đáng thương
Mà vẫn chỉ thấy mình thông minh như cũ”
Đối với Faust người đã hiểu thế nào là quyền lực và danh dự, vì ông ta:
“được gọi, thật vậy, là thầy, là tiến sĩ, và, từ mười năm nay, tôi dẫn dắt các học

trò của mình bằng cách kéo mũi họ - Và tôi biết rõ rằng chúng ta chẳng có thể
hiểu biết điều gì cả ! Chính điều đó làm máu tôi nóng lên ! Tôi chỉ biết rõ, thật
vậy, rằng chỉ có toàn là những thằng ngốc, những tiến sĩ, những vị thầy, nhà văn
và thầy tu ở trên cõi đời này. Chẳng có sự cẩn trọng hay nghi ngờ nào dày vò tôi
nữa ! Tôi chẳng sợ gì quỷ dữ, cũng như địa ngục ; nhưng tất cả niềm vui cũng bị
lấy đi. Tôi quả thực không tin mình biết được điều gì tốt đẹp, cũng như không thể
chỉ dạy gì cho con người để cải tạo họ hay là giáo hóa họ. Bởi thế tôi cũng chẳng
có của cải, tiền bạc, danh dự, quyền lực thống trị nào trên thế giới này : một con
chó cũng không muốn cuộc sống với giá này !”
Faust tìm đến ảo thuật, gặp thần Trái đất nhưng bị thần coi thường, khinh
rẻ. Bản thân Faust một con người “muốn tìm tuyệt độ cao siêu, muốn dò tận cùng
bí mật”, lại muốn “chứa vào lòng mọi bi, hoan, thiện, ác của trần gian” lại có lúc
muốn tìm đến cái chết bằng ly thuốc độc, nhưng tiếng chuông nhà thờ báo hiệu
ngày Phục sinh khiến hi vọng sống của ông lại tăng lên. Trong khi dịch kinh thánh
Faust chọn lựa, suy nghĩ về việc dịch “ Khởi thủy là lời” thành “ khởi thủy là tư
duy” hay “Khởi thủy là sức mạnh” thì một ý tưởng nảy ra, Faust cầm bút viết
"khởi thủy là hành động". Và rồi Faust gặp Mephisto, thỏa thuận hiệp ước với
quỷ, bằng mọi sự cám dỗ về tuổi trẻ, dục vọng, hoan lạc, danh vọng, Mephisto đẩy
Faust vào nhiều sai lầm nhưng bản thân Faust luôn có phần lí trí tồn tại, không hài
lòng với lạc thú mà luôn khát khao hướng tới cái cao cả hơn nữa. Faust đã trẻ lại
nhờ uống thuốc của phù thủy, đã tận hưởng tình yêu say đắm bên Magaret, tận
hưởng sự hào sảng vĩ đại khi lên thiên đường, xuống địa ngục, khai hoang, lấn
biển…kết thúc cuộc đời Faust lại khẳng định “Chỉ những ai hàng ngày biết chinh
phục mới đáng hưởng tự do và cuộc sống”. Thông qua hình tượng nhân vật Faust,
Goethe đã tìm thấy một khát vọng vô biên về sức mạnh sáng tạo và chinh phục
của con người. Từ một nhân vật với những hành động thể hiện khát vọng đơn lập

9

Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
của một cá nhân, Faust thực sự phản ánh lịch sử của cả nhân loại trong hành trình
đi tìm sự thật và những nỗ lực hành động để thay đổi thế giới nhằm hướng đến
một cuộc sống toàn vẹn, hiển hiện một lịch sử loài người với những cuộc đấu
tranh giữa cái Thiện và cái Ác, cái tiến bộ và cái kìm hãm.
Phải nhấn mạnh rằng, trong lịch sử văn học thế giới, Faust là nhân vật duy
nhất dám đổi linh hồn của mình để tìm kiếm sức mạnh sáng tạo và khám phá.
Không những thế, điểm mới lạ của Faust là việc ông sống chung với sai lầm, ngu
muội, thấp hèn. Trải qua tất cả những cảm xúc thăng hoa nhất và cả những giày vò
tuyệt vọng nhất. Tuyệt vọng khi Mephixto đưa Faust vào con đường sa đọa
Hắn dẫn Faust đến quán Auơbach, nơi rượu chè bê tha của các sinh viên,
mong quyến rũ Faust bằng con đường ăn chơi, nhậu nhẹt, dìm ý chí của Fauxt
trong cuộc sống nhởn nhơ, khoái bụng mà nhiều mà trí óc chẳng bao nhiêu.
Hắn dùng kế “ dùng bả sắc dục”. Muốn thế, trước hết phải làm cho Faust trẻ lại
trong bếp luyện đan của mụ phù thủy. Sau đó, hắn giúp Fauxt quyến rũ và làm hại
đời của cô gái Magaret, khiến cô sinh con, nhưng vì sợ xã hội chê cười, phỉ nhổ,
liền đem quẳng con vào cái ao trong rừng, do đó bị bắt giam chờ ngày hành hình
và cuối cùng Magaret đã chọn cái chết.
Hắn đưa lọ thuốc ngủ cho Fauxt để đưa cho Magaret định làm cho mẹ cô ngủ say
để hai người được tự do tình tự, bà đã không bao giờ trở dậy nữa vì thuốc quá
nặng liều.
Anh trai của Magaret cũng bị Faust dùng kiếm của Maphixtô đâm chết.
Hắn giúp Fauxt cướp những thuyền buôn trên biển, giết hại hai vợ chồng già
Philêmông và Bâuxix để tước đoạt đất đai: “Chiến tranh, bán buôn và cướp biểnBa thứ này không thể tách rời nhau”.
Hắn còn dùng “bả vinh hoa” để hòng làm cho Fauxt thỏa mãn bằng cách dẫn
Fauxt vào triều đình với danh vọng, địa vị, tiền bạc,…
“ Ta ghê thay mọi tri thức ở đời này
Hãy dẫn ta đi đến đáy cùng của khoái lạc mê say
Bao dục vọng của ta hãy làm ta thỏa mãn…”

Faust mắc phải sai lầm, đau khổ dằn vặt nhưng không thất vọng trước bản thân mà
luôn có ý chí đứng lên thay vì hủy hoại chính mình. Khi Faust tìm cách cứu
Gretsen thoát khỏi lao tù nhưng không được. Hạnh phúc và khổ đau, cao sang và
thấp hèn, Faust đều đã nếm trải, Faust là điển hình con người nhất trong văn học.
“Ôi hai linh hồn sống giữa trái tim tôi
Cái kia muốn cùng cái nọ tách rời
Một cái trong khoái cảm của tình yêu mạnh mẽ
Muốn bám lấy cuộc đời với toàn cơ thể
Một cái muốn nâng mình lên khỏi bụi trần
Mà bay tới thiên đường của những tiền nhân”

10


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
Điểm giá trị ở đây là với Faust con người có khả năng vĩ đại và không
ngửng trưởng thành hơn qua mỗi sai lầm, không ngừng vươn lên, làm chủ vận
mệnh con người và làm chủ thiên nhiên. Một lần nữa khẳng định con người tồn
tại nhờ hoạt động sáng tạo của mình “khởi thủy là hành động” và hành động ở
đây không phải đơn thuần là cử chỉ, hoạt động mà dưới hình ảnh và trí tuệ của
Faust, hành động chính là sáng tạo. Khởi thủy chính là sáng tạo.
Nếu phần I là tương tác chủ yếu trong nội tâm con người, giữa buông xuôi và
hướng thiện, thì phần II nhấn mạnh ràng buộc tất yếu giữa nguyện vọng cao đẹp
của cá nhân và áp đặt vô cảm của chính quyền, giữa tri thức hướng tới tương lai và
quyền lực chỉ cần hiện tại.
Rời khỏi nhà tù trong đau buồn, tưởng như chàng sẽ đánh mất tất cả “ cả niềm
đau thương của loài người xâm chiếm tâm hồn ta” nhưng sau chàng lòng trào
dâng hối hận và muốn hăng say hoạt động trở lại.
“ Hoạt động của con người hay uể oải lạ thường

Hắn chỉ thích sớm an nhàn, tĩnh tại
Bởi vậy, ta cho hắn một bạn đường ngang trái
Là quỷ sứ tác thành, kích thích hắn không ngừng
Còn các ngươi, hỡi bầy con chân chính của thánh thần
Hãy vui mừng vì cái Đẹp sinh sôi và thiên hình vạn trạng!
Và cái Sinh thành, cái Sáng tạo vĩnh hằng và sống động”
Lòng tin nơi Chúa về Faust vẫn là sức mạnh:
“Một người tốt, trong khát vọng tối tăm
Vẫn ý thức được con đường chính nghĩa”
Điều này một lần nữa khẳng định tư tưởng của Goethe, nhà văn bao dung và tin
tưởng vào mỗi hành động của con người, dù có thể họ lầm lạc không tránh khỏi
trong bước đường hoạt động, nhưng cuối cùng vẫn tìm được đường đi đúng đắn để
vươn lên.
Và sự nghiệp vĩ đại của Faust hay cuộc đời rất trần thế với hạnh phúc, khổ
đau vẫn tiếp diễn khi Faust gặp Helen, khi Helen và con bay về trời, hay khi đánh

11


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
tan giặc ngoại xâm… Hình ảnh khi về già Faust chiêu mộ dân đắp đê, khai hoang
biến đất đai hoang vắng thành đồng ruộng phì nhiêu. Khi mắt mù lòa, Faust vẫn
luôn tích cực trong suy nghĩ, nghe tiếng người dân cầm cuốc xẻng thì Faust reo
lên: “đẹp quá thời gian ơi, dừng lại” mà không biết rằng cuốc xẻng đó là đi đào
huyệt của chính ông. Cuối cùng Faust cũng được thiên thần đón tới thiên đường.
Cuộc dời Faust, hành động Faust đã khẳng định hành động thực tiễn quyết định
cuộc sống con người. Hành động đưa con người đi lên, vươn lên giữa những lầm
lạc của cuộc đời mà con người mắc phải, hành động là ánh sáng đưa con người
bước tới.

“ Kết luận cuối cùng của sự thông thái là:
Chỉ đáng được hưởng tự do và cuộc sống
Nếu ai biết hằng ngày chinh phục chúng”
Nhà thơ hoàn toàn có lý. Đọc thiên kinh vạn quyển như Fauxt mà không hướng tới
lý tưởng hành động thực tiễn, thì vốn kiến thức ấy chỉ là mớ kiến thức suông, xám xịt
bên cạnh cây đời xanh tươi. Có thể nói triết lý hành động là một trong những tư tưởng
triết lý đặc sắc nhất của kịch Fauxt.
2. Faust và bóng dáng thời đại
Viết bi kịch Faust, Goethe hướng về nguồn cảm hứng dân tộc, đó là việc làm rất
có ý nghĩa trong xã hội Đức bấy giờ. So với các thời kỳ trước, Faust của Goethe có
những biến đổi quan trọng và sâu sắc hơn nhiều. Trước hết, vở kịch này phản ánh những
vấn đề lớn trong chính thời đại của nhà thơ, trải qua những chặng đường lịch sử khác
nhau vì vở kịch này được sáng tác kéo dài trên 60 năm. Faust I được sáng tác ở nửa sau
thế kỷ 18, thời Goethe trẻ nên toát lên tâm trạng chán ghét, nổi loạn. Hình tượng nhà
ngục được sử dụng để diễn tả chế độ phong kiến. Faust đã ký giao kèo với quỷ Mephisto.
Ông muốn lợi dụng pháp thuật của quỷ để thoát khỏi cuộc sống ngột ngạt, đi tìm chân lý
và lẽ sống...
Bóng dáng XHPK sau đó lại xuất hiện lên đậm nét trong tấn bi kịch Macgaret-cô
gái con nhà bình dân ngây thơ, người yêu của Faust. Tình yêu của Macgaret trước hết bị
quỷ Mephisto phá hoại, nhưng cái chính là những thành kiến khắc nghiệt của XHPK đã
đẩy cô đến bước đường cùng...Faust II được sáng tác vào thời kỳ phong trào cách mạng
tư sản đang diễn ra sôi sục ở nhiều nước Châu Âu sau cách mạng Pháp 1789. Nhà thơ có
dịp đưa vào tác phẩm hình ảnh tòa lâu đài phong kiến đang tan rã và có nguy cơ bị ngọn
lửa cách mạng thiêu cháy.
Trong lúc nhà vua gặp cơn khốn quẫn, Mephisto đã giúp vua tạo ra tiền giấy để
tạm thời thanh toán lúc khó khăn này. Những tờ giấy bạc gây nên cảnh phồn vinh giả tạo

12

Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
và chỉ làm cho sự tan rã chế độ phong kiến thêm trầm trọng. Chúng tượng trưng cho
những nhân tố TBCN đang xâm nhạp và phá hủy chế độ phong kiến, đồng thời cũng hé
mở ra mặt trái của CNTB. Vàng trở thành tiêu chuẩn của nhan sắc, đạo đức, tài năng và
cả vương quyền. Goethe là một trong những tác giả đã vạch trần sâu sắc thế lực tai quái
của đồng tiền trong XHTB hoặc đang trên đường tư sản hóa. Faust II cũng ít nhiều phản
ánh sinh động quá trình làm giàu đầy tội lỗi của CNTB. Ngay nhân vật Faust, căn bản là
người tốt, mang trong mình khí thế của giai cấp tư sản đang lên chống phong kiến,
nhưng có quỷ đằng sau nên cũng bộc lộ mặt trái. Quỷ đã giúp Faust cướp những thuyền
buôn trên biển, giết hại hai vợ chồng già Filemon và Bausis là những người lao động
lương thiện để tước đoạt đất đai. Lời nói của quỷ : "Chiến tranh-buôn bán-cướp biển, ba
thứ này không thể tách rời nhau" ở hồi cuối của Faust II đã tóm tắt quá trình hình thành
đẫm máu và nước mắt của CNTB.
3. Faust và chủ nghĩa nhân đạo
Cách tổ chức sự kiện trong vở kịch là một trong những biểu hiện chủ nghĩa nhân
đạo của Goethe. Faust bị vướng vào một mâu thuẫn không giải quyết được giữa tình yêu
và lí tưởng trong XHPK. Faust có ý chí vươn lên mãnh liệt, nhưng Faust cũng yêu
Magaret bằng tất cả tâm hồn mình. Nếu Faust vùi chôn lí tưởng trong tình yêu nhỏ bé
này thì ông là người tầm thường. Nhưng nếu Faust lạnh lùng dứt áo ra đi để tiếp tục sự
nghiệp thì ông cũng là người tầm thường và nhà thơ hoàn toàn không muốn thế.Dưới
ngòi bút của Goethe, Faust cố tìm cách cứu Magaret ra khỏi nhà ngục nhưng Magaret
không chịu ra vì XHPK chung quanh còn ghê rợn hơn. Giải quyết như thế vừa tăng
cường âm điệu chống phong kiến, vừa mở đường cho Faust tiếp tục cuộc hành trình đi
tìm lẽ sống, mà Faust vẫn là con người thủy chung nhất mực, chan chứa yêu thương.
Nhưng tinh thần nhân đạo cao cả của Goethe căn bản toát lên từ chủ đề vở kịch,
qua mối quan hệ giữa Faust và Mephisto. Mephisto là con quỷ chủ nghĩa hư vô tuyệt đốihiện thân cho cái ác. Một mặt, hắn nói ra những ý kiến rất sâu sắc vạch trần các ung nhọt
của XHPK và XHTB, những lúc ấy, ta đồng tình với hắn. Nhưng mặt khác, hắn lại
không tin vào bất cứ cái gì tốt đẹp trên đời. Mephisto và Faust là hai tính cách hoàn toàn
đối lập nhau, nhưng lại gặp nhau ở một điểm là cùng phủ nhạn cái trật tự XH trước mắt.

Chính từ đấy xuất hiện tình huống kịch : Faust ký giao kèo với Mephisto. Cả hai đều tin
mình sẽ thắng. Quỷ tin có thể dễ dàng làm cho Faust hài lòng mãn ý. Faust tin ý chí vươn
lên của ông sẽ chẳng bao giờ dừng lại. Nhưng bao nhiêu cám dỗ quỷ đưa ra đều không
lung lạc được Faust. Cuối vở kịch, Faust đã thỏa mãn, nhưng không phải vì những dục
vọng tầm thường, cũng không phải do âm mưu hay pháp thuật của quỷ. Việc tổ chức
nhân dân đào mương đắp đập, khai khẩn đất hoang là một hành động cao quý.Chính vì
thế mà các thiên thần đã xuống đón linh hồn Faust lên thiên đường, trong lúc quỷ lầm
tưởngđã đến lúc hắn có quyền thực hiện điều ước trong giao kèo.
Xét về một phương diện khác, Faust và Mephisto là hai mặt của một vấn đề.
Mephisto tượng trưng cho những yếu tố lầm lạc, tiêu cực của con người, còn Faust tiêu

13


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
biểu cho những yếu tố tích cực, tiến bộ. Faust ký giao kèo với Mephisto tức là con người
tự thách thức bản thân mình. Cuộc đấu tranh diễn ra quyết liệt, dai dẳng. Những ham
muốn nhất thời nhiều lần làm cho Faust phạm phải các sai lầm đáng tiếc : ông phải chịu
trách nhiệm một phần về những nỗi đau đớn của Magaret, ông đã gây thảm họa cho hai
vợ chồng già Filemon và Bausis. Nhưng cuối cùng, cái Thiện đã thắng cái ác. Tác phẩm
bộc lộ niềm tin sâu sắc của nhà thơ vào con người, tuy có lúc này hay lúc khác có thể
phạm sai lầm nhưng rồi sẽ vươn lên tới ánh sáng và tìm ra lẽ sống chân chính. Sống là
vươn lên không ngừng : dừng lại có nghĩa là chết. Và con người luôn vươn lên bằng cách
luôn khắc phục những mặt tiêu cực, trì trệ, ngưng đọng. Vì thế, quỷ Mephisto, xét về ý
nghĩa nào đó lại là cần thiết cho con người, "do Chúa ban cho con người" để nó kích
thích, hoành hành, gây sự, bởi nếu thiếu nó thì con người không còn cái gì để mà khắc
phục và cuộc sông sẽ dừng lại. Faust là một bi kịch nhưng lại đậm đà hương vị lạc quan.
III. Nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm
1. Faust và kết cấu độc đáo

Faust là kiệt tác lớn nhất của Goethe, một vở kịch thơ độc đáo và đồ sộ, gồm trên
12 000 câu thơ, có cảnh được viết bằng văn xuôi. Nó không hề được viết theo nguyên tắc
kết cấu kịch truyền thống. Các màn kịch tồn tại độc lập và hoàn chỉnh, giữa các màn
không có các bước quá độ. “Các màn các cảnh chẳng lien quan gì đến nhau. Mỗi màn
điều hoàn chỉnh và độc lập. Nhà thơ sử dụng cốt truyện của một anh hùng như một sợi
chỉ để sắp xếp vào đó những sự việc khác nhau Ôđixê cũng vậy” (Eckeman). Các màn
trong vở kịchnày điều nhằm bộc lộ tính cách Faust. Lời nhận xét của Mephixto về Faust
trước mặt Chúa, trong màn giáo đầu trên thiên đường là điểm xuất phát hành động kịch;
trong quá trình phát triển của hành động, tính cách được khắc sâu thêm và khi vở kịch
kết thúc thì tính cách của nó được bộc lộ một cách trọn vẹn. Các nghệ sĩ Khai sáng
thường xây dựng những tình huống đặc biệt rồi đặt tính cách vào đó, để cho tính cách
sống trong những hoàn cảnh như vậy và qua đó nó sẽ tự khẳng định. Faust đã được xây
dựng như vậy. Từ đầu cho đến cuối vở kịch, bản chất của Faust không ngừng vươn lên,
không biến đổi mà chỉ có sâu sắc thêm, phát triển ở mức độ cao hơn.
Faust, chia làm hai phần (Faust I và Faust II) có cấu tạo khác nhau, chưa kể 32 câu
thơ “Đề tặng” và 2 màn “Giáo đầu ở nhà hát”, “Khúc dạo đầu trên thiên đường” trước
khi vào kịch chính.
32 câu “đề tặng”, là lời tác giả nói với nhân vật. Ngoài ý nghĩa đề tặng, những câu
thơ mở đầu còn có ý nghĩa giải thích vì sau tác giả vào đề tài “Faust” lấy từ truyền thuyết
dân gian. Màn “giáo đầu ở nhà hát” với ý kiến của ba nhân vật của Giám đốc nhà hát,
Nhà thơ và Diễn viên, toát lên quan điểm thẩm mĩ của tác giả. Goethe chuẩn bị tâm thế
cho khán giả đi vào thưởng thức vở kịch của ông về cả nội dung và hình thức nghệ thuật
táo bạo, vì “Trên sân khấu Đức ngày nay như các ông đã rõ- Tha hồ mà thí nghiệm cốt

14


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
sao cho tới thành công”.Trong “Màn giáo đầu trên thiên đường”, Chúa và quỷ Mephixto

nhân định trái ngược nhau về bản chất con người, bản chất của tiến sĩ Faust. Quỷ đánh
cuộc với Chúa sẽ làm cho Faust “ăn đất bùn mà làm thấy thú vị” nghĩa là thỏa mãn với
những dục vọng thấp hèn. Màn kịch này vừa dẫn tác giả vào kịch, vừa nêu trước vấn đề:
Bản chất Faust là người như thế nào? Bản chất con người là như thế nào?
Faust I hồm 25 cảnh liên tiếp và tương đối độc lập với nhau. Hầu như mỗi cảnh lại
chuyển địa điểm một lần, với thời gian trong kịch kéo dài hàng năm, từ căn phòng làm
việc của của tiến sĩ Faust đến trước cổng thành, từ quán rượu Auơbach đến một cánh
đồng u ám…Faust ngồi trong phòng làm việc, suy nghĩ miên man vô cùng đau khổ, vì
tuy ông học rộng tài cao biết rõ các hiểu biết của mình chẳng có giá trị là bao so với các
bí mật chưa tìm được. Faust dùng ma thuật để triệu thần trái đất lên, mong khám phá
được các điều huyền bí của vũ trụ. Nhưng không đạt được nên toan uống thuốc độc tự tử.
Sáng hôm sau Faust và trợ lý của mình là Vacne đi dạo ngoài cổng thành, lúc trở về có
con chó mực theo vào phòng. Chó hiện hình người chính là quỷ Mephixto, hai bên giao
ước với nhau. Mephixto hứa thỏa mãn mọi ý muốn của Faust, với điều kiện khi Faust
thỏa mãn rồi, linh hồn ông sẽ thuộc về quỷ. Quỷ dẫn Faust đến quan Auơbach, rồi đưa
ông đến bếp luyện đan của mụ phù thủy. Trở ra phố, Faust gặp và si mê cô Macgaret,
quỷ giúp Faust quyến rũ, làm hại gia đình và đời cô. Mephitxto dẫn Faust lên núi để dự
đêm hội yêu ma để quyên đi Macgaret, nhưng Faust vẫn nhớ đến người yêu và bắt quỷ
dẫn về nhà giam để cứu cô.
Faust II gồm 5 hồi . Vừa ở trại giam Macgaret ra, Faust đau đớn năm mê man giữa
cánh đồng đầy cỏ và hoa dại. Sau khi phục hồi tinh thần, Faust và Mephixto tiếp tục cuộc
hành trình. Quỷ đưa ông vào triều đình, gặp được Helena và yêu say đắm nàng. Tiếp đến
họ cùng nhau trở về căn phòng làm việc của Faust thời xưa. Bây giờ trợ lý Vacne đã trở
thành giáo sư và chế tạo được hình nhân nhỏ sống trong ống nghiệm. Hình nhân nhỏ
cùng với Faust và Mephixto xuống âm phủ tìm về thế giới cổ đại. Faust gặp lại Helena,
ăn ở với nhau, sinh ra được người con trai. Trở về dương gian, dựa vào phép thuật của
Mephixto, Faust đã giúp vua đánh tan quân giặc và được ban thưởng một vùng đất ở
vùng biển. Từ đó, Faust cùng nhân dân tổ chức, khai hoang, đắp đập biến chốn hoang vu
thành nơi trù phú. Lúc này Faust đã tram tuổi quỷ lo lắng hà hơi vào mắt làm cho ông
mù. Nghe tiếng cuốc xẻng làm việc, Faust vẫn cứ tưởng tiếng cuốc xẻng lao động. Ông

toại nguyện thốt ra lời. Mephixto tưởng mình đã hoàn thành lời giao ước nên chực sẵn
đón bắt linh hồn, nhưng các thiên thần đã xuống đón linh hồn Faust lên thiên đường.
Bi kịch Faust là một tác phẩm đồ sộ vượt quá khả năng của bi kịch. Về một mặt
nào đó, có thể xem Faust là một bản trường ca, một bản anh hùng ca.Trong văn học thế
giới, không có mấy tác phẩm nội dung phong phú, tư tưởng sâu sắc, lối hành văn biến
đổi linh hoạt như thế. Ngay cả lối thơ và vần luật cũng thay đổi theo các hành động. Các
đối thoại triết học xen kẽ với các cảnh sinh hoạt, khúc ca trữ tình xen kẽ văn xuôi. Toàn
bộ lịch sử nhân loại được khơi dậy dọc theo cuộc hành trình của Faust, từ cuộc chiến

15


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
tranh Tơroa đến sự sụp đổ của Mixôlônghi, từ Ôpirit đến Bairơn, từ Talex đến Alexander
Humbold...
Ngoài ra với những câu chuyện không thể có xảy ra ở trần gian, nên J.W.Goethe
đã mượn yếu tố hoang đường, nhằm dẫn dắt câu chuyện và dùng nó phục vụ ý tưởng
gửi gắm trong tác phẩm Faust : sự xuất hiện của Chúa, của quỷ Mephisto). Từ đó khiến
tác phẩm thầm nhuần giữa màu sắc huyền ảo và hiện thực, xóa nhòa từng mảng khôngthời gian góp phần làm cho sự thành công của tác phẩm.
2. Faust và nghệ thuật xây dựng nhân vật
Faust là vở kịch có nhiều nét mới mẻ về mặt hình thức nghệ thuật, đặc biệt là
phương pháp xây dựng tính cách nhân vật. Xuất hiện ở đây một kiểu nhân vật phân than,
một nhân vật hóa thành hai nhân vật khác nhau, mỗi nhân vật đại diện cho một mặt tính
cách của nhân vật đó.
Trước hết, Faust là một tính cách đa dạng phức tạp, không xuôi chiều và đơn
giản, không phải là một tính cách hoàn toàn tích cực mà còn có nhiều nét tiêu cực nữa.
Tính cách hai mặt ấy được Faust nói rất rõ:
“Ôi hai linh hồn sống giữa trái tim tôi
Cái kia muốn cùng cái nọ tách rời.

Một cái trong khoái cảm tình yêu mạnh mẽ.
Muốn bám lấy cuộc đời với toàn cơ thể;
Một cái muốn nâng mình lên khỏi bụi trần
Mà bay tới thiên đường của những tiền nhân.”
Faust nhận mình có hai linh hồn, tức là bản thân chàng cũng biết mình là một tính cách
phân đôi, tích cách hai mặt: mặt tích cực và mặt tiêu cực. Mặt tiêu cực là hình tượng quỷ
Mephixto, Faust và quỷ là hai nhưng lại chỉ là một. Faust tượng trưng cho nghị lực phấn
đấu, cho sự vươn lên và khát vọng muốn vươn tới những tầm cao lí tưởng, quỷ tượng
trưng cho mặt ngưng đọng, trì trệ, cho khát vọng hưởng thụ. Đó là hai mặt của một mâu
thuẫn thống nhất trong một tính cách . Mâu thuẫn của tính cách tạo nên xung đột kịch.
Hành động kịch là quá trình đấu tranh của hai mặt tính cách. Một mặt Faust muốn phát
hiện ra sức mạnh thần bí đã buộc rang trời đất, muốn khám phá ra nguồn gốc của vạn
vật, muốn chinh phục vũ trụ và bay lên chiếm lĩnh những vì sao. Faust muốn đoạn tuyệt
với cuộc đời chật hẹp, xám xịt để vươn tới cuộc đời sinh động xanh tươi. Mặt khác,
Faust cũng có những khao khát trần tục:

16


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
“Ta ghê thay mọi tri thức đời này
Hãy dẫn ta đi đến đáy cùng của khoái lạc mê say.
Bao dục vọng của ta hãy làm ta thỏa mãn…”
Mới trông thấy cô bé Macsgarết, 14 tuổi xinh xắn, e thẹn, Faust đã muốn chinh
phục ngay, “hệt như một gã công tử bột, thấy bông hoa nào cũng muốn ngắt” . Và để
quyến rủ được cô gái, Faust đã tìm đủ mọi cách để chinh phục, kể cả việc dung tiền bạc
và của quý nữa.
Cũng cần phải nhấn mạnh rằng hai hình tượng Faust và Mephixto có quan hệ với nhau
chặt chẽ; hai hình tượng này thể hiện cùng một tính cách mà thôi. Mephixto là mặt trái

của tính cách ấy, là cái linh hồn muốn bám lấy những lạc thú trần tục. Còn Faust là mặt
tích cực của tính cách, là hiện than của cái linh hồn luôn luôn vươn tới nhận thức mới
về thiện nhiên và xã hội, thể hiện một tinh thần hoạt động không mệt mỏi.
Mephixto là sức ỳ, sức cản đối với sự hoạt động, sự nổ lực vươn lên không ngừng
của Faust. Trong tác phẩm, mỗi khi Mephixto xuất hiện, thì trở ngại cho con đường đi
lên của Faust cũng xuất hiện. Mỗi lần vượt qua những trở ngại đó thì Faust lại tiến them
được một bước, nghĩa là muốn tiến lên được, Faust phải cần có Mephixto, để nó “kích
thích, hoành hành, gây sự”. Nhờ có nó mà Faust không lúc nào “lười biếng nằm ườn ra
trên giường được”. Mephixto đóng vai trò một tác nhân gây rối quan trọng trong cuộc
chạy đua với Faust. Nhờ nó tồn tại của Faust mới được khẳng định. Mephixto đánh lừa
và mê hoặc Faust bằng những ảo ảnh, nhưng mưu toan đó đã thất bại thật sự: Faust đã
yêu thật sự, chân thành, say đắm. Mephixto định lấy cuộc sống ăn chơi xa xỉ và chức
tước quan lại của triều đình để dụ dỗ Faust hòng cuốn chàng vào đó nhưng Faust không
cần cuộc sống như thế. Cuối cùng hắn lấy của cải, vật chất, đất đai và sự thống trị nhân
dân ra lung lạc Faust. Nhưng chàng không bị lừa dối. Hạnh phúc của chàng là ở tương
lai. Trong niềm dự cảm một cuộc sống mới tươi vui hạnh phúc đang về với nhân dân trên
mảnh đất này, Faust cảm thấy sung sướng thật sự. Nhưng con quỷ Mephixto này ngoài
việc công khai phủ nhận lí trí của con người, còn mang ý nghĩa phản phong nữa. Với nó,
đòn phê phán xã hội phong kiến them phần mạnh mẽ và sâu sắc. Bản than Mephixto là
hiện than của mặt tiêu cực, là cái ác nhưng nó lại là tiển đề cho cái thiện phát triển. Chiến
thắng cái ác ấy, cái thiện sẽ đẹp hơn, cuộc sống tiếp tục phát triển theo một nhịp độ mới.
Mephixto đã thú nhận điều đó:
“Vâng, và tất nhiên là tôi chưa làm được nhiều gì mấy
Cái đang đối lập với Hư vô ấy,
Tức là cái thế gian nặng nhọc của con người.
Tôi đã thử bao nhiêu cách rồi,

17

Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
Vẫn không khiến nó mảy may sức mẻ,
Dù bằng động đất, song cồn, hỏa tai hay bão tố
Cuối cùng đất liền và biển cả vẫn y nguyên
Và con người và súc vật đáng rủa nguyền
Tôi lại càng chẳng làm gì nổi họ
Tôi đã từng chôn vùi bao nhiêu mạng đó,
Thế mà dòng máu thắm tươi vẫn sống động dồi dào,
Cứ tiếp tục sinh sôi, tôi thật tức điên đầu.”
Tính cách hai mặt Faudt – Mephixto là tính cách điển hình của một thời đại tìm
đường nhận lối. Do đó ngoài việc phê phán, Goethe còn mong muốn một tương lai tốt
đẹp với một xã hội mà trong đó “loài người tự do sống trên mảnh đất tự do”. Ông khẳng
định xã hội đó sẽ đến. Và như thế Goethe đã đạt đến chân lý nghệ thuật hoàn chỉnh mà
ông chủ trương: một tác phẩm chân chính không chỉ phản ánh được bản chất thời đại mà
còn có khả năng dự cảm cuộc đời nữa, tức là đề cập đến những cái sẽ xảy đến mà người
khác không nhận thấy.
Cộng với đó Faust còn có một hình thức văn chương biến đổi linh hoạt thể hiện
qua việc lồng ghép các cốt truyện với nhau. Tác phẩm được biểu hiện dưới hình thức văn
chương rất linh hoạt thơ - văn xuôi, các đối thoại triết học, các khúc ca, đoạn ngâm...
được bố trí bất ngờ tạo nên tính chất hấp dẫn lôi cuốn đặc biệt. Ở kịch Faust, người ta
thấy được "lịch sử nhân loại được hồi sinh trọn vẹn theo từng bước chân của Faust"
(G.Chonhio). Faust, từ một nhân vật có thật đã trở thành hình tượng huyền thoại trong
dân gian và đến nay, trở thành một tác phẩm gắn liền với tên tuổi của Goethe.

18


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh

❖

I.

Nỗi đau của chàng Werther dưới góc độ thi pháp tiểu thuyết
bằng thư
Những vấn đề chung

1. Hoàn cảnh ra đời
Nỗi đau của chàng Werther lấy quá trình yêu đương của chính bản thân Goethe và bi
kịch tự sát của Giêrusalem, bạn ông, làm tài liệu thực tế. Tháng 8 năm 1711, sau khi
giành học vị tiến sĩ, Goethe trở về quê ở Frankfurt và được mời làm luật sư tòa án bồi
thẩm của thành phố, nhưng ông không muốn làm việc này mà chỉ thích đọc sách, sáng
tác, đi bộ, lưu luyến thiên nhiên. Là một thành viên của giai cấp thị dân, Goethe sớm
nhận ra rằng tuy giai cấp này có thực lực kinh tế nhưng vẫn là người bên lề của quyền
lực, do quyền lập pháp nằm trong tay quý tộc phong kiến. Những thanh niên thị dân
đương thời đã không có bất cứ một hoạt động gì để khích lệ họ tham gia, nên họ đành
phải sống tạm bợ trong sự nghèo nàn về đời sống tinh thần. Tình cảnh chán nản, bi quan,
trong tầng lớp thanh niên trở nên phổ biến. Chính bản thân Goethe, trong xúc cảm yếm
thế kéo dài, đã từng có ý tưởng tự sát. Ông treo một thanh gươm ngắn lên đầu giường và
thường muốn dùng nó kết thúc cõi đời, nhưng cuối cùng đã thoát khỏi ý tưởng này.
Tháng 5 năm 1772 Goethe đến thực tập ở tòa án chống án của đế quốc Vixrat. Trong
buổi vũ hội ông đã gặp cô gái Charlotte Buff, một cô gái có đôi mắt màu xanh lam, và
trúng tiếng sét ái tình từ cô này, nhưng Buff đã đính hôn với một viên quan ngoại giao
trẻ tuổi là Kesner. Mặc dù vậy, Goethe vẫn thường đến nhà Buff và chỉ mãi vể sau, khi
Michel bạn ông đến kịp mới có thể gỡ Goethe ra khỏi lưới tình. Tháng 9 cùng năm,
Goethe lại yêu một cô gái mắt đen mang tên Macximilianni.
Giêrusalem, bạn của Goethe yêu đơn phương vợ một người đồng sự của mình và
người đồng sự đã hạ lệnh đuổi anh ra khỏi nhà. Bị hạ nhục, Giêrusalem mượn khẩu súng
lục của Kesner để tự sát, và sự kiện đã gây nên chấn động dư luận một thời. Khi Goethe

trở lại Frankfurt biết tin bạn mất, đã bắt tay vào sưu tầm tài liệu liên quan.
Vào đầu năm 1774, Macximilianni đến Frankfurt và được mẹ đứng ra gả cho một
thương nhân giàu có vùng đó, nhưng nàng và Goethe vẫn bí mật qua lại với nhau như
thuở ban đầu. Chỉ ít lâu sau khi phát giác sự vụ, nhà phú thương kia đã từ chối không cho
Goethe bén mảng tới nhà. Vào lúc đó Goethe chợt lý giải được lý do tại sao Giêrusalem
biến ý tưởng tự sát thành hành động tự sát. Ông đã đóng cửa không tiếp khách, trong
vòng 4 tuần hoàn thành sáng tác Nỗi đau của chàng Werther.
2. Tóm tắc tác phẩm
Vecte là một thanh niên có học thức và tài hoa thuộc tầng lớp thị dân. Sau mối
tình dang dở với Leeonor và không muốn mòn mỏi trong những tháng ngày làm công
việc chán ngắt phục vụ cho bọn quý tộc, chàng rời thành phố về một thị trấn nhỏ miền
19


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
quê yên tĩnh, sống giữa thiên nhiên bao la và những người dân quê thật thà chất phác,
mong được khuây khỏa trong lòng. Đến lúc tưởng chừng như đã lấy lại được tâm hồn
thư thái thì tình cờ trong khi tham gia vũ hội ở địa phương, Vecte quen biết Lottơ, một
thiếu nữ xinh đẹp con vị pháp quan. Nhan sắc và tính tình giản dị chân thật, nhạy cảm
của nàng lập tức chinh phục Vecte. Đồng thời Vecte cũng rất đau khổ vì biết Lotto đã
đính hôn với Anbec, và tuy rất có cảm tình với Vecte, người thiếu nữ ấy vẫn quyết giữu
gìn lời hẹn ước. Tuyệt vọng, Vecte liền bỏ về nhà vì không muốn làm ảnh hưởng đến
hạnh phúc của người khác. Nghe theo lời mẹ, chàng nhận làm thư kí cho một viên sứ
thần, mong tìm sự lãng quên trong công việc. Nhưng chưa bao giờ cái hố ngăn cách giữa
chàng với xã hội quý tộc lại hiện ra rõ rệt như trong thời gian ấy. Bọn chúng tỏ thái độ
khinh miệt chàng. Vecte không sao chịu nổi, liền bỏ việc và quay về với Lotto, lúc này
đã là vợ của Anbec, vì chàng nhận thấy không thể nào sống thiếu Lotto được. Tình yêu
của hai người lại bùng dậy, với những buổi trò chuyện, những cuộc dạo chơi, tuy cả hai
cố kìm nén để vượt ra khỏi ranh giới của tình bạn. Chỉ có một lần Vecte không tự chủ

được đã ôm hôn Lotto say đắm. Sau đó chàng tuyệt vọng nhiều hơn, lấy cớ đi xa, chàng
từ biệt Lotto và Anbec rồi sai đầy tớ tới mượn Anbec súng lục. Chính Lotto đã trao súng,
người run lên vì nàng linh cảm thấy chuyện chẳng lành. Vecte đã tự sát, cuốn Emilia
Galoti của Lexing còn để mở trên bàn.

II.

Tìm hiểu thi pháp tác phẩm

❖ Giới thuyết về thư và tiểu thuyết bằng thư
● Thư từ

Thư từ là phương tiện giao tiếp bằng ngôn ngữ viết, xuất hiện khá sớm, vào
khoảng thế kỷ XIX Tr. CN [41]. Người ta dùng thư từ để trao đổi thông tin. Thư
từ là thể loại gần với giao tiếp hằng ngày nhất. Nó có tính xác thực rất cao và đồng
thời thể hiện đời sống tình cảm riêng tư rõ rệt. Thư là để thông báo sự kiện hoặc để
bày tỏ cảm xúc.
Thư từ không đơn giản chỉ là một phương tiện giao tiếp bằng ngôn ngữ viết mà
bản thân nó còn chứa đựng nhiều giá trị nghệ thuật. Vì thế, người ta vận dụng
nhiều thư từ vào trong tác phẩm văn học. Trong tác phẩm văn học, đặc biệt là
trong truyện ngắn và tiểu thuyết, thư từ được sử dụng như một mô típ nghệ thuật.
Nó thường sử dụng với mục đích nhấn mạnh tính xác thực, thuyết phục độc giả về
vấn đề được đặt ra trong truyện.
20


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh

● Tiểu thuyết bằng thư

Tiểu thuyết bằng thư là hình thức tiểu thuyết sử dụng thư như một phương tiện
chuyển tải hữu hiệu của quá trình tự sự, sử dụng lối kể và hư cấu của tiểu thuyết,
vay mượn hình thức của thư từ, trong đó các bức thư đóng vai trò quan trọng trong
tổ chức cốt truyện.
Tiểu thuyết bằng thư ra đời từ các nước phương Tây, đặc biệt là ở Pháp. Nó có
tiền đề từ những sáng tác trữ tình bằng thơ Héroides của Ovide (43 Tr. CN),
Những bức thư của Abélard và Héloise, tác phẩm của Dante, Boccase... Tiểu
thuyết bằng thư bắt đầu nảy sinh từ thế kỉ XVII. Đó có thể là thư trao đổi, tranh
luận triết học, có thể là thư bày tỏ tình yêu. Năm 1656, Pascal cho ra đời Những
bức thư gửi bạn tỉnh nhỏ gồm 18 bức thư gây chấn động nước Pháp. Người ta
tranh nhau mua, đọc, chuyền tay nhau những bức thư nhỏ của Pascal.
Thế kỉ XVIII, tiểu thuyết bằng thư đặc biệt phát triển nở rộ, bởi với thể loại này
các nhà văn có thể đưa vào tiểu thuyết của mình nhiều nghị luận ngoại đề về chính
trị, triết học, luân lý...mà một cuốn tiểu thuyết thông thường không dung nạp được.
Những bức thư Ba Tư (1721) của Montesquieu, Những bức thư triết học (1734)
của Voltaire ra đời thể hiện sự thông dụng của tiểu thuyết bằng thư trong thế kỷ
Ánh sáng.
1 Kết cấu - cốt truyện
1.1 Kết cấu
● Khái niệm kết cấu: “là toàn bộ tổ chức phức tạp và sinh động của tác phẩm... tổ
chức tác phẩm không chỉ giới hạn ở sự tiếp nối bề mặt, ở những tương quan bên ngoài
giữa các bộ phận, chương đoạn mà còn bao hàm sự liên kết bên trong, nghệ thuật kiến
trúc nội dung cụ thể của tác phẩm. Bố cục là một phương diện của kết cấu. Ngoài bố cục,
kết cấu còn bao gồm: Tổ chức hệ thống tính cách, tổ chức thời gian và không gian nghệ
thuật của tác phẩm. Nghệ thuật tổ chức những liên kết cụ thể của các tác phẩm của cốt
truyện, nghệ thuật trình bày, bố trí các yếu tố ngoài cốt truyện... sao cho toàn bộ tác
phẩm thực sự trở thành một chỉnh thể nghệ thuật.
Bất cứ tác phẩm văn học nào cũng có một kết cấu nhất định. Kết cấu là phương
tiện cơ bản và tất yếu của khái quát nghệ thuật. Kết cấu đảm nhiệm các chức năng rất đa
dạng: bộc lộ chủ đề và tư tưởng của tác phẩm, cấu trúc hợp lý hệ thống, tính cách, tổ

chức điểm nhìn trần thuật của tác giả, tạo ra tính toàn vẹn của tác phẩm như là một hiện
tượng thẩm mỹ”.
21


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh

22


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
Tiểu thuyết Nỗi đau khổ của chàng Werther gồm tám mươi bảy bức thư chia làm hai
phần: Phần đầu miêu tả câu chuyện tình của Werther, người có tình cảm sâu sắc, thuần
hậu và nhạy cảm với nàng Lotte, nhưng lại không thể đến với nàng. Phần thứ hai đã tóm
gọn lại cái chết đau thương của Vecte. Chìm đắm trong những đam mê tình ái của bản
thân, chàng đã sớm tự kết thúc đời mình bằng cái chết bi thảm và tuyệt vọng.

1.1.1

Kết cấu dưới hình thức những bức thư tâm tình

Nỗi đau của chàng Werther là cuốn tiểu thuyết tiêu biểu của chủ nghĩa tình cảm. Có
thể nói, Goethe đã thực sự thành công trong việc lựa chọn hình thức một cách rất khéo
léo là những bức thư tâm tình. Với hình thức này, tác phẩm là sự xuất phát của cái tôi
chủ quan mà ở đó, nhân vật tự mình bộc lộ và giãi bày trên trang giấy thế giới nội tâm ẩn
kín với những uẩn khúc, suy nghĩ, những cảm xúc, tâm trạng hết sức phức tạp trong trái
tim mình.
Tuy tác giả không trực tiếp miêu tả ngoại hình, tính cách nhân vật nhưng thông qua

những lá thư đã được gửi đi, hình ảnh Werther hiện lên với một chân dung cụ thể, một
chân dung đã được các tính hóa và hoàn toàn sống động như những con người thật.
Với hình thức của những bức thư tâm tình, Goethe đã thể hiện một cách đầy đủ
những đặc trưng của thể loại này trên tất cả các cấp độ. Khác với các tiểu thuyết hiện đại
thường lồng ghép, đa tầng cấu trúc văn bản và ý nghĩa, Nỗi đau của chàng Werther là tác
phẩm có kết cấu gần như trùng khít với cốt truyện, ở đó, cá tính, tình cảm của các nhân
vật, hiện thực xã hội đều được gửi đến bạn đọc một cách trực tiếp thông qua ngôn ngữ
giàu hình tượng và tính biểu cảm. Chính vì vậy mà hình thức tiểu thuyết thư tín trở thành
thể loại tiêu biểu và phù hợp với trào lưu chủ nghĩa tình cảm đang vươn mình trỗi dậy
khao khát bày tỏ tình cảm, được hòa mình vào thế giới.

1.1.2

Kết cấu dưới hình thức nhật ký

Trong tác phẩm, hằng ngày, Werther dường như đang tự đối thoại, tự chất vấn chính
mình trên mỗi trang giấy, nó không còn là những bức thư tâm tình của nhân vật nữa.
Wilhelm không viết lại một lá thư nào nên người đọc có cảm giác những gì mà Werther
gửi gắm vào những bức thư để tâm sự với người bạn tri kỷ của mình cũng là tâm sự với
tất cả chúng ta.
“Có lẽ nào đời lại như thế ư: những gì làm cho con người ngây ngất hạnh phúc phải
trở thành cội nguồn của mọi khổ đau.”

1.1.3

Kết cấu trực tuyến

Trong Nỗi đau khổ của chàng Werther, kết cấu trực tuyến được thể hiện ở sự xâu
chuỗi của 87 bức thư viết theo trình tự thời gian tuyến tính các sự kiện xảy ra. Với kết
cấu này, các chuỗi biến cố, sự kiện xảy ra theo dòng chảy cuộc đời nhân vật được thể

hiện một cách trực tiếp trên văn bản và cấu trúc ngôn ngữ. Mỗi bức thư được sử dụng để
báo tin những sự việc có tính chất thời sự, hoặc để bày tỏ cảm xúc.
Với kết cấu này, Nỗi đau của chàng Werther là sự xâu chuỗi của 87 bức thư và một số
đoạn ngắn rải rác khác mà Werther đã viết cho bạn mình là Wilhelm, qua đó, kể cho bạn
nghe về cuộc sống và tâm trạng của mình. Tất cả những bức thư này đều do nhân vật

23


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
trung tâm viết. Qua 87 bức thư, toàn bộ câu chuyện về cuộc đời của Werther, một chàng
thanh niên tài hoa, đa cảm cũng hiện lên một cách đày đủ, tỉ mỉ và chi tiết.

1.2 Cốt truyện
● Khái niệm cốt truyện:
Cốt truyện được xem xét dưới góc độ là một yếu tố thuộc về kết cấu tác phẩm.
Cốt truyện được định nghĩa là “Hệ thống sự kiện cụ thể được tổ chức theo yêu cầu
tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong
hình thức động của tác phẩm thuộc các loại tự sự và kịch... Cốt truyện là một
phương tiện bộc lộ tính cách, nhờ cốt truyện, nhà văn thể hiện sự tác động qua lại
giữa các tính cách; mặt khác cốt truyện còn là phương tiện để nhà văn tái hiện các
xung đột xã hội. Cốt truyện vừa góp phần bộc lộ có hiệu quả đặc điểm mỗi tính
cách, tổ chức hệ thống tính cách, lại vừa trình bày một hệ thống sự kiện phản ánh
chân thực xung đột xã hội có sức mạnh lôi cuốn và hấp dẫn người đọc”.
1.2.1 Cốt truyện giàu kịch tính, phản ánh những xung đột mang tính chất lịch sử
Kịch tính trong tác phẩm văn học là những căng thẳng do tình huống tạo ra với
nhân vật, được xây dựng trên cơ sở của những mâu thuẫn lịch sử, xã hội hoặc
những xung đột muôn thuở mang tính nhân loại.
Trong tác phẩm Nỗi đau của chàng Werther, kịch tính được thể hiện một cách tập

trung và có hệ thống kể từ khi Werther gặp và yêu Lotte. Chính ở đây, xung đột
của Werther với xã hội cũ bắt đầu được thực hiện và triển khai.
Sơ đồ phát triển kịch tính của cốt truyện
1. Trình bày: Sau mối tình dang dở với Lêonô, Werther về sống tại một thị trấn nhỏ
trong một miền quê hẻo lánh
2. Thắt nút: Cuộc gặp gỡ giữa Werther và Lotte
3. Phát triển: Những dằn vặt, đau khổ của Werther khi biết Lotte đã đính hôn với
Albert….chàng trở về làm thư kí cho viên sử thần trong đoàn ngoại giao.
4. Đỉnh điểm( cao trào): Những mâu thuẫn giữa Werther với xã hội thượng lưu,
Werther bị làm nhục tại nhà bá tước Von K.. Chàng trở về sống gần Lotte…..đến
trước khi chàng tự sát.
5. Mở nút:Werther tự sát để giải thoát mình thoát khỏi những đau khổ của cuộc đời.
Sự kiện xuất hiện đầu tiên, đánh dấu điểm khởi đầu của một loạt những
xung đột đó chính là sự kiện Werther gặp và yêu Lotte. Chính ở đây, xung đột
giữa Werther và xã hội cũ bắt đầu được thể hiện và khai triển. Sự phát triển đó
trong mâu thuẫn giữa Werther và xã hội cũ được đưa tới độ cao trào, đỉnh điểm
khi Werther về làm thư kí cho viên sứ thần ngoại giao, và bị làm nhục tại nhà bá
tước Vôn K…Cho đến trước khi tự sát, giữa chàng và xã hội phong kiến tồn tại
một mâu thuẫn gay gắt không thể điều hòa. Đó là xung đột mang tính lịch sử
giữa hai lực lượng cũ và mới trong xã hội. Cái chết của Werther cuối tác phẩm có
24


Đại học sư phạm Huế 01/092016 Nguyễn Văn Thanh
Giáo viên hướng dẫn Hoàng Thị Xuân Vinh
thể xem là sự mở nút cho hàng loạt những mâu thuẫn, xung đột trong tác phẩm.
Đặt sự kiện này trong chuỗi những xung đột của Werther và xã hội cũ, chúng ta
thấy đây không hoàn toàn là hành động tự sát vì tình mà là hành động phản kháng
xã hội. Werther chết, cốt truyện kết thúc nhưng mâu thuẫn vẫn chưa được giải
quyết. Khi mâu thuẫn giữa cái cũ và cái mới trong xã hội đã được phát triển gay

gắt, không thể điều hòa, lực lượng mới muốn tồn tại thì phải đấu tranh cách mạng
chống lại những cũ kĩ, lạc hậu trong xã hội đó. Bởi vậy, cái chết của Werther
chính là tiếng chuông báo hiệu cho thời đại mới.

1.2.2 Cốt truyện tâm lý
Ngoài cốt truyện giàu kịch tính, phản ánh những xung đột mang tính lịch
sử, “Nỗi đau của chàng Werther” được triển khai dựa vào diễn biến tâm lí, vào sự
vận động nội tâm trong thế giới tâm hồn của các nhân vật. Goethe đã đi sâu nắm
bắt và khám phá thế giới nội tâm, tình cảm của nhân vật, đó có thể là những nhớ
nhung, yêu thương, những dằn vặt, lo lắng, vui, buồn trong tình yêu và cuộc sống.
Mỗi trang thư là một sự giãi bày, bộc bạch, chân thành.
1.2.3 Cốt truyện chặt
Một cốt truyện chặt là một cốt truyện bao hàm đầy đủ các phần: giới thiệu, thắt
nút, phát triển, cao trào và mở nút. Nỗi đau khổ của chàng Werther, bao gồm tất cả
các phần trên vì thế nó là một cốt truyện chặt. Tác phẩm không có lời giới thiệu của
tác giả về nhân vật nhưng qua những câu chuyện mà họ trao đổi, người đọc vẫn biết
được nguồn gốc xuất thân, ngoại hình và tính cách nhân vật. Vecte xuất thân từ tầng
lớp thị dân là người học rộng, biết nhiều, sống với lòng say mê tri thức và say đắm
trong tình yêu. Lotte là con của một vị pháp quan, nàng xinh đẹp, dịu dàng mà còn rất
thông minh. Đôi nam nữ thanh niên ấy gặp nhau tình cờ trong một buổi dạ hội, họ
cảm mến nhau và yêu nhau. Đó là phần thắt nút để tác giả mở ra nhiều hướng có
bước ngoặc cho tiểu thuyết. Giai đoạn phát triển là giai đoạn hai người yêu nhau mà
không thể thổ lộ và đến với nhau. Tình yêu đó đạt đến cao trào là lúc Albert quay trở
về, Lotte phải lấy vị hôn phu của mình. Vecte đau buồn phải ra đi, nhưng nỗi nhớ về
tình tình yêu trong anh lại trỗi dậy như ngọn lửa dưới đống tro tàn, bùng cháy khi cơn
gió thổi qua, nên anh đã quay lại tìm nàng, lúc này đã là vợ của Albert . Lotte phải
kiềm chế tình cảm của mình để giữ mãi cái đạo đức trong sạch của một người vợ
chung thủy với chồng. Nhưng sống mà phải kiềm chế tình cảm để dung hòa hai mối
quan hệ giữa một bên là chồng, một bên là người yêu là một việc khó khăn. Vì vậy
Goethe đã để cho Vecte chết. Cái chết của chàng là phần mở nút để giải quyết bi kịch

giữa tình yêu và hôn nhân của Lotte.

25