QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT về CON NGƯỜI TRONG THƠ HUY cận

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------

PHÙNG THU HẰNG

QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT
VỀ CON NGƢỜI TRONG THƠ HUY CẬN

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Lý Luận văn học

Hà Nội - 2014
1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------

PHÙNG THU HẰNG

QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT
VỀ CON NGƢỜI TRONG THƠ HUY CẬN

Chuyên ngành: Lý Luận văn học
Mã số: 60 22 01 20

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Khánh Thành

Hà Nội - 2014

2


LỜI CẢM ƠN
Bằng tấm lòng biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn PGS. TS
Trần Khánh Thành - người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong quá trình
nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.
Em xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong khoa Văn học, trường Đại
học Khoa học xã hội và nhân văn- Đại học Quốc Gia Hà Nội đã giúp em trang
bị tri thức, tạo môi trường điều kiện thuận lợi nhất trong suốt quá trình học
tập. Xin cám ơn phòng Sau đại học, thư viện trường ĐH KHXH &NV- Đại
học Quốc Gia Hà Nội đã giúp đỡ, hướng dẫn, cung cấp tư liệu cho em.
Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình và những người bạn đã hỗ
trợ, động viên tôi rất nhiều trong quá trình học tập, làm việc và hoàn thành
luận văn.
Hà Nội, ngày 01 tháng 11 năm 2014
Tác giả luận văn

Phùng Thu Hằng

3


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi. Các số
liệu sử dụng trong luận văn là trung thực. Luận văn này chưa từng được công
bố trong bất cứ công trình nào. Nếu lời cam đoan trên là sai tôi xin hoàn toàn

chịu trách nhiệm.
Tác giả luận văn

Phùng Thu Hằng

4


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 6
1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 2
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 7
3. Mục đích và nhiệm vụ .................................................................................. 5
4. Phạm vi khảo sát, đối tượng nghiên cứu ..................................................... 5
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 10
6. Đóng góp của luận văn ................................................................................. 6
7. Cấu trúc của luận văn. .................................................................................. 7
NỘI DUNG ........................................................................................................... 8
CHƢƠNG 1. HÀNH TRÌNH SÁNG TẠO CỦA HUY CẬN VÀ QUAN
NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƢỜI ...................................................... 8
1.1.Hành trình sáng tạo của Huy Cận .............................................................. 8
1.1.1. Trước Cách mạng ............................................................................... 8
1.1.2. Từ sau Cách mạng tháng Tám đến năm 1975 ................................ 13
1.1.3. Từ năm 1975 đến năm 2005 ........................................................... 19
1.2 . Quan niệm nghệ thuật về con người ...................................................... 26
CHƢƠNG 2. QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƢỜI TRONG
THƠ HUY CẬN TRƢỚC CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 ..... 35
2.1. Con người với nỗi buồn, sự cô đơn bế tắc.............................................. 37
2.2. Con người hướng về cõi mộng, trời xưa và thế giới tâm linh ............... 44
Chƣơng 3. QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƢỜI TRONG

THƠ HUY CẬN SAU CÁCH MẠNG THÁNG 8 NĂM 1945.................... 59
3.1 Con người lao động sáng tạo, xây dựng cuộc sống mới. ....................... 59
3.2. Con người đấu tranh, nhập cuộc cùng thời đại ...................................... 65
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 85
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................ 88

5


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Huy Cận (1919- 2005) là một trong những nhà thơ lớn của phong
trào Thơ mới, với tập thơ nổi tiếng Lửa thiêng (1940), ông đã góp phần tạo
nên tiếng nói đa dạng phong phú của một thời đại trong thi ca. Sau Cách
mạng, Huy Cận tiếp tục cho ra đời nhiều tập thơ có giá trị như Trời mỗi ngày
lại sáng (1958), Đất nở hoa (1960), Bài thơ cuộc đời (1963), Hai bàn tay em
(1967), Những năm sáu mươi (1968), Ngày hằng sống, ngày hằng thơ (1975),
Hạt lại gieo (1984). Đánh giá cao những thành tựu thơ ca của Huy Cận, các
tác giả biên soạn sách đã đưa một số bài thơ tiêu biểu của Huy Cận đã được
đưa vào chương trình Ngữ văn ở các bậc phổ thông cơ sở và phổ thông trung
học.
1.2. Nghiên cứu một tác giả lớn, có phong cách nghệ thuật độc đáo như
Huy Cận trước hết là khám phá một thế giới nghệ thuật phong phú hấp dẫn và
sau đó là ghi nhận những đóng góp của ông trên hành trình thơ Việt Nam hiện
đại. Đến với thế giới nghệ thuât thơ Huy Cận, người nghiên cứu phải khám
phá thế giới tư tưởng - tình cảm của nhà thơ qua quan niệm nghệ thuật về con
người và thế giới , qua cách cảm thụ và tổ chức không gian

- thời gian nghệ

thuật, qua cách sử dụng thể loại, kết cấu và ngôn từ... Từ những vấn đề cơ bản
đó nhằm xác định, phong cách nghệ thuật của nhà thơ với tư cách là một chính
thể nghệ thuật độc đáo. Và một trong những vấn đề quan trọng nhất trong thế
giới thơ Huy Cận là quan niệm nghệ thuật về con người. Quan niệm nghệ
thuật về con người là yếu tố cơ bản nhất, then chốt nhất của một chỉnh thể
nghệ thuật chi phối toàn bộ tính độc đáo và hệ thống nghệ thuật của chỉnh thể
ấy. Khi quan niệm nghệ thuật về con người thay đổi thì nó sẽ kéo theo sự thay
đổi của toàn bộ chỉnh thể nghệ thuật. Cho nên khi nghiên cứu tác phẩm chúng

6


ta phải nghiên cứu quan niệm nghệ thuật con người trong tác phẩm đó để
khám phá phong cách nghệ thuật của nhà thơ.
1.3. Với khuôn khổ một luận văn và với khả năng của một giáo viên
phổ thông, chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu Quan niệm nghệ thuật về con
người trong thơ của Huy Cận một mặt là để hiểu thêm về tư tưởng nghệ thuật
đặc sắc của tác giả, mặt khác để hiểu cách cảm nhận, cách cắt nghĩa của nhà
thơ về con người và cuộc đời trong các tác phẩm thơ được giảng dạy trong
trường.
2. Lịch sử vấn đề
Huy Cận đã đi qua một chặng đường thơ dài hơn sáu thập kỷ. Thời kỳ nào
thơ Huy Cận cũng thu hút được sự chú ý của giới phê bình, nghiên cứu và đông
đảo bạn đọc. Trong gần bảy thập kỷ qua đã có hàng trăm bài tiểu luận, chuyên luận
viết về thơ Huy Cận từ nhiều góc độ khác nhau. Các nhà thơ, các nhà phê bình
nghiên cứu văn học như Xuân Diệu, Vũ Ngọc Phan, Trương Chính, Hoài Thanh,
Chế Lan Viên, Trinh Đường, Lê Đình Kỵ, Hà Minh Đức, Nguyễn Đăng Mạnh,
Nguyễn Hoành Khung, Nguyễn Xuân Nam, Trần Đình Sử, Nguyễn Văn Long,
Ngô Quân Miện, Vũ Quần Phương, Đỗ Lai Thuý, Bế Kiến Quốc, Trần Mạnh
Hảo..., đều có những bài tiểu luận sâu sắc về Huy Cận. Các nhà thơ, các nhà

nghiên cứu đều trân trọng những đóng góp của Huy Cận trên cả hai chặng đường
thơ, trước và sau Cách mạng. Nhiều ý kiến đã lý giải được quá trình vận động cảm
hứng sáng tạo của Huy Cận qua các tập thơ, phác thảo được những đặc điểm cơ
bản phong cách thơ Huy Cận như tình yêu sự số ng , nỗi khắc khoải không gian,
giọng điệu trầm lắng, giàu chất suy tưởng, bản sắc dân tộc đậm nét, phong vị
Đường thi... Đáng chú ý nhất là tập tiểu luận Thế giới thơ Huy Cận của Xuân Diệu.
Tập sách được in năm 1987, khi nhà thơ Xuân Diệu đã về nơi yên tịnh nhưng tình
Huy Cận là một trong những tác giả thu hút được rất nhiều sự chú ý mạnh mẽ

7


của giới nghiên cứu, phê bình, sáng tác cũng như công chúng yêu văn học
trong và ngoài nước.
Trong lời giới thiệu tập thơ Lửa thiêng (1940), Xuân Diệu đã chỉ ra nét
độc đáo nhất của Huy Cận khả năng cảm nghe tinh tế những âm vang của đất
trời và lòng người. Nhờ thế Huy Cận đã cảm được nỗi buồn vũ trụ và nỗi sầu
nhân gian. Sự cảm nghe tinh tế ấy cũng được nhà phê bình văn học Hoài
Thanh phân tích trong Thi nhân Việt Nam: “Người đã gọi dậy cái hồn buồn
của Đông Á, người đã khơi lại cái mạch sầu nghìn năm vẫn ngấm ngầm trong
cõi đất này”. 36, tr. 127
Vũ Ngọc Phan trong Nhà văn hiện đại cũng viết về thơ Huy Cận nhưng
cũng dành nhiều câu chữ cho việc đánh giá Lửa thiêng. Ông nhận xét Lửa
thiêng có phần khắt khe hơn. Ông nhận xét thơ tả cảnh của Huy Cận vẫn còn
mang nét chung “cái cảm giác loài người từ thiên cổ mà thi nhân bao lần ca
ngợi. Huy Cận nghệ sĩ ở chỗ đó nhưng cũng thiếu cái đặc sắc ở chỗ đó; Vũ
Ngọc Phan cũng cho rằng thơ tả tình của Huy Cận không có những câu “nồng
nàn, tha thiết, nóng bỏng như thơ Xuân Diệu”, “không nhớ nhung đắm đuối
như thơ Lưu Trọng Lư”, lời tình tự của Huy Cận “rất đẹp, rất êm đềm, nhưng
thật không phải những lời tha thiết tự tâm can”

Nhà phê bình văn học Hà Minh Đức cũng có rất nhiều bài viết về tác giả
Huy Cận nhưng ông cũng dành nhiều thời gian để nghiên cứu Ngọn lửa
thiêng trong đời và trong thơ. Ông cho rằng “ Thơ Huy Cận buồn, căn bệnh
tinh thần của một thế hệ không dễ thay đổi; nhưng nỗi buồn của Lửa thiêng
không mang nhiều nỗi riêng tư, không gắn với dục vọng, đam mê để rồi chán
chường tuyệt vọng. Vẫn có một mạch tình cảm trong trẻo, thiết tha gắn bó ân
cần với cuộc sống và nói như cách nói của tác giả sau này, đó là tâm trạng yêu
đời nên đau đời” (Một thời đại trong thi ca (Nxb Khoa học xã hội, HN, 1997).

8


Ngoài ra người viết còn nhận thấy rất nhiều các bài nghiên cứu, đánh giá
cuộc đời, sự nghiệp hay hồi ức và kỉ niệm về Huy Cận – một nhà thơ, nhà văn
hóa lớn của Việt Nam, sau khi ông qua đời (2005). Đó là các bài báo của các
nhà nghiên cứu, nhà văn, nhà thơ: Phan Cự Đệ, Hà Minh Đức, Mai Quốc
Liên, Đăng Khoa, Trần Mạnh Hảo....
Người tập trung nghiên cứu nhiều về Huy Cận là Trần Khánh Thành. Từ
năm 2002 ông cho ra đời chuyên luận Thi pháp thơ Huy Cận (Nxb Văn học,
HN). Đây là một công trình nghiên cứu công phu những tác phẩm từ tập Lửa
thiêng đến những tập thơ sáng tác sau Cách mạng tháng Tám. Dưới góc độ thi
pháp học, ông phân tích quan niệm nghệ thuật, không gian nghệ thuật, thời
gian nghệ thuật, các phương thức biểu hiện và cái tôi trữ tình với nhiều đối
cực trong thơ Huy Cận. Tác giả đã mô tả và chứng minh cái tôi trữ tình luôn
hài hòa và vận động giữa nhiều đối cực xuyên suốt, so sánh với giai đoạn
sáng tác thơ là tìm đến cái đẹp hài hòa giữa cuộc đời và vũ trụ, giữa cuộc đời
riêng và cuộc đời chung, giữa cảm hứng lãng mạn và cảm hứng hiện thực,
giữa cảm xúc tươi tắn và tầm cao trí tuệ. Chúng tôi kế thừa được khá nhiều
luận điểm từ công trình này
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

Luận văn này được viết ra nhằm khẳng định những đóng góp của Huy
Cận thông qua thực tiễn sáng tạo. Mặt khác nhằm khẳng định vị trí của Huy
Cận trong tiến trình văn học Việt Nam.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Toàn bộ các sáng tác của Huy Cận đặc biệt là các tập thơ được sáng tác
trong hơn nửa thế kỷ từ Lửa thiêng đến Hạt lại gieo
Luận văn tập trung nghiên cứu những quan niệm nghệ thuật về con
người trong thơ Huy Cận thông qua việc khảo sát thực tiễn sáng tạo thơ ca
của ông

9


5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện nghiên cứu với đề tài đã lựa chọn chúng tôi sử dụng các
phương pháp nghiên cứu sau đây:
5.1. Phương pháp so sánh văn học
Phương pháp này nhằm đối chiếu các sáng tác của ông trong từng giai
đoạn khác nhau và với các tác giả khác cùng thời.
5.2. Phương pháp thống kê
Phương pháp này nhằm thống kê khảo sát những đặc điểm nội dung và
nghệ thuật trong thơ Huy Cận.
5.3. Phương pháp loại hình
Phương pháp này nhằm giúp nghiên cứu, khảo sát các tác phẩm theo
đúng đặc trưng loại hình của tác phẩm, loại hình tác giả
5.4. Phương pháp tiếp cận thi pháp học
Giải mã các yếu tố hình thức trong quan hệ với nội dung, tìm ra quy luật
tạo hình thức trong tác phẩm, chỉ ra sự thay đối quan niệm nghệ thuật dẫn đến
sự thay đổi quan niệm về phương thức thể hiện.
6. Đóng góp của luận văn

6.1 Về mặt lý luận
Luận văn là một công trình nghiên cứu có hệ thống quan niệm nghệ
thuật về con người trong các sáng tác của Huy Cận trước và sau Cách mạng
tháng Tám năm 1945. Từ đó, nó cho thấy tầm quan trọng của quan niệm nghệ
thuật về con người - con người đóng vai trò trung tâm, không thể vắng mặt
trong tác phẩm nghệ thuật.
Đồng thời, thông qua việc nghiên cứu quan niệm nghệ thuật về con
người, ta sẽ hiểu rõ ý đồ mà nhà văn gửi gắm vào trong tác phẩm và thông
qua tác phẩm ta biết được tư tưởng nhà văn.

10


6.2. Về mặt thực tiễn
Luận văn góp phần vào việc tìm hiểu, nghiên cứu sâu hơn các sáng tác
của Huy Cận. Nó là tài liệu tham khảo cần thiết phục vụ cho việc giảng dạy
chuyên đề văn học Việt Nam trong các trường trung học, cao đẳng và đại học.
7. Cấu trúc của luận văn.
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và phụ lục, danh mục tài liệu tham
khảo, luận văn bao gồm 3 chương:
Chương 1: Hành trình sáng tạo của Huy Cận và quan niệm nghệ thuật
về con người
Chương 2: Quan niệm nghệ thuật về con người trong thơ Huy Cận
trước Cách mạng tháng Tám năm 1945
Chương 3: Quan niệm nghệ thuật về con người trong thơ Huy Cận sau
Cách mạng tháng Tám năm 1945

11

12


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

Bakhtin (1993), Những vấn đề thi pháp Đôtxtôiepxki, Trần Đình Sử dịch,
Nxb Giáo dục.

2.

Lê Bảo (1992), Thơ lãng mạn Việt Nam, Nxb Hội nhà văn.

3.

Hà Minh Đức (1997), Một thời đại trong thi ca, Nxb Khoa học xã hội.

4.

Hà Minh Đức (1993), Nhìn lại một cuộc cách mạng trong thi ca, Nxb
Giáo dục.

5.

Huy Cận (1940), Lửa thiêng, Nxb Đời nay.

6.

Huy Cận (1958). Trời mỗi ngày lại sáng, Nxb Văn học.

7.

Huy Cận (1960), Đất nở hoa, Nxb Văn học.

8.

Huy Cận (1963), Bài thơ cuộc đời, Nxb Văn học.

9.

Huy Cận (1967), Hai bàn tay em, Nxb Văn học.

10.

Huy Cận (1968), Những năm sáu mươi, Nxb Văn học..

11.

Huy Cận (1973), Chiến trường gần đến chiến trường xa, Nxb Thanh niên.

12.

Huy Cận ( 1975), Ngày hằng sống, ngày hằng thơ, Nxb Văn học.

13.

Huy Cận (1978), Ngồi nhà giữa nắng, Nxb Tác phẩm mới.

14.

Huy Cận (1984), Hạt lại gieo, Nxb Văn học.

15.

Huy Cận (1984), Chim làm ra gió, Nxb Tác phẩm mới.

16.

Huy Cận (1997), Ta về với biển, Nxb Văn học.

17.

Huy Cận (1997), Lời tâm nguyện cùng hai thế kỉ, Nxb Thanh niên.

18.

Huy Cận ( 2011), Tuyển tập Huy Cận, Tập I, Nxb Văn học..

19.

Huy Cận (2012). Tuyển tập Huy Cận,Tập II, Nxb Văn học.

20.

Huy Cận (2012) (2013), Hồi ký song đôi. Tập 1, T2 , Nxb Hội nhà văn.

21.

Mã Giang Lân (1993), Sức bền của thơ, Nxb Hội nhà văn.

22.

Xuân Diệu (1987), Thế giới thơ Huy Cận, Nxb Trẻ, TP. HCM.

23.

Trinh Đường (1993), Huy Cận và "Lửa thiêng", Tạp chí Văn học số 1.

13


24.

Trinh Đường (1993), Huy Cận từ "Lửa thiêng” (Tựa tập thơ Tao phùng),
Nxb Đà Nẵng

25.

Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên) (2009), Từ
điển thuật ngữ Văn học, Nxb Giáo dục.

26.

Lê Đình Kỵ (1963), Đọc "Bài thơ cuộc đời", Báo Văn nghệ số 27.

27.

Phương Lựu - Trần Đình sử - Lê Ngọc Trà (1986), Lý luận văn học,
Tập I. Nxb Giáo dục.

28.

Phương Lựu, Nguyễn Xuân Nam, Thành Thế Thái Bình (1988), Lý
luận văn học Tập III, Nxb Giáo dục.

29.

Phan Ngọc (1995), Cách giải thích văn học bằng ngôn ngữ, Nxb Trẻ,
Thành phố Hồ Chí Minh.

30.

Trần Đình Sử (1987), Thi pháp thơ Tố Hữu, Nxb Tác phẩm mới.

31.

Trần Đình Sử (1993), Một số vấn đề thi pháp học hiện đại, Vụ giáo viên.

32.

Trần Đình Sử (1995), Những thế giới nghệ thuật thơ, Nxb Giáo dục.

33.

Trần Đình Sử (1996), Lý luận và phê bình văn học, Nxb Hội nhà văn.

34.

Từ điển Văn học (1993). Nxb Khoa học xã hội.

35.

Từ điển Thuật ngữ Văn học (1997), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

36.

Hoài Thanh - Hoài Chân (1997), Thi nhân Việt Nam, Nxb Văn học.

37.

Nguyễn Bá Thành (1996), Tư duy và tư duy thơ Việt Nam hiện đại. Nxb
Văn học.

38.

Trần Khánh Thành (Sưu tầm và giới thiệu cùng với Huy Cận) (1999),
Huy Cận đời và thơ. Nxb Văn học.

39.

Trần Khánh Thành và Lê Dục Tú tuyển chọn, giới thiệu (2000), Huy
Cận về tác gia tác phẩm, Nxb giáo dục.

40.

Trần Khánh Thành (2002), Thi pháp thơ Huy Cận, Nxb Văn học.

14