Một số đặc điểm tâm lý của phụ nữ giai đoạn trung niên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
=================

NGUYỄN THỊ HÀ

MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TÂM LÝ
CỦA PHỤ NỮ GIAI ĐOẠN TRUNG NIÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

HÀ NỘI - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
=================

NGUYỄN THỊ HÀ

MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM TÂM LÝ
CỦA PHỤ NỮ GIAI ĐOẠN TRUNG NIÊN

Luận văn thạc sĩ chuyên ngành: Tâm lý học
Mã số: 60.31.80

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Thu Hƣơng

HÀ NỘI - 2014

LỜI CẢM ƠN
Luận văn này đƣợc hoàn thành tại khoa Tâm lý học – Trƣờng Đại học
Khoa học xã hội và nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội, dƣới sự hƣớng dẫn
khoa học của PGS.TS TRẦN THU HƢƠNG
Tôi xin cảm ơn thầy cô ở khoa Tâm lý học – Trƣờng Đại học Khoa học
xã hội và nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã truyền dạy cho tôi những
kiến thức và kinh nghiệm quí báu trong thời gian tôi theo học bậc cao học tại
Khoa.
Đặc biệt, tôi xin gửi đến PGS.TS TRẦN THU HƢƠNG lời cảm ơn sâu
sắc vì sự hƣớng dẫn nhiệt tình, nghiêm túc mà cô đã dành cho tôi trong suốt quá
trình học tập và thực hiện đề tài này.
Xin cảm ơn các cô các bác đã tham gia trả lời phỏng vấn, chia sẻ nhiều
thông tin giúp tôi hoàn thành nghiên cứu này.
Cuối cùng, xin gửi lời tri ân đến gia đình, ngƣời thân, thầy cô giáo cũ và
bạn bè – những ngƣời đã động viên, giúp đỡ để tôi có đƣợc ngày hôm nay.
Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2014
Tác giả

NGUYỄN THỊ HÀ


MỤC LỤC.
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 5
1.Lý do chọn đề tài. ....................................................................................... 5
2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 6
3. Đối tƣợng nghiên cứu................................................................................ 7
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 7
5. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................... 7
6. Khách thể, phạm vi nghiên cứu................................................................. 7
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................... Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHỤ NỮ GIAI ĐOẠN TUỔI
TRUNG NIÊN ........................................... Error! Bookmark not defined.

1.1Một số lý thuyết nghiên cứu về giai đoạn tuổi trung niênError! Bookmark not
1.1.1. Lý thuyết phân tâm học: ............. Error! Bookmark not defined.
1.1.2 Lý thuyết tâm lý học phát triển. ... Error! Bookmark not defined.

1.1.3 Những nghiên cứu về giai đoạn trung niên ở Việt NamError! Bookmark not d
1.2.Một số khái niệm cơ bản của đề tài.Error! Bookmark not defined.
1.2.1.Khái niệm tuổi trung niên. .......... Error! Bookmark not defined.
1.2.2Khái niệm đặc điểm tâm lý ........... Error! Bookmark not defined.

1.3.Một số đặc điểm của giai đoạn tuổi trung niên.Error! Bookmark not defined.
1.3.1.Một số đặc trưng vể thể chất ....... Error! Bookmark not defined.

1.3.2.Một số đặc trưng tâm lý ở giai đoạn tuổi trung niên.Error! Bookmark not def
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ........................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU VÀ PHƢƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU........................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Tổ chức nghiên cứu ....................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Vài nét về địa bàn nghiên cứu .... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Vài nét về khách thể nghiên cứu Error! Bookmark not defined.

1


2.1.3. Các giai đoạn tổ chức nghiên cứuError! Bookmark not defined.
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu. .............. Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu:Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.Error! Bookmark not defined.

2.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu. ..... Error! Bookmark not defined.
2.2.4. Phương pháp thống kê toán học. Error! Bookmark not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ........................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3................................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Thực trạng nhận thức của phụ nữ giai đoạn trung niên về sự thay
đổi cơ thể. ............................................... Error! Bookmark not defined.

3.2. Thực trạng cảm xúc của phụ nữ ở giai đoạn tuổi trung niên.Error! Bookmar
3.3 Thực trạng về các mối quan hệ xã hội của phụ nữ giai đoạn tuổi
trung niên .............................................. Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Các yếu tố gia đình..................... Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Yếu tố công việc: ........................ Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Các mối quan hệ bạn bè ............. Error! Bookmark not defined.
3.4. Những khó khăn và giải pháp hạn chế ảnh hƣởng của các thay
đổi về cơ thể, các trạng thái cảm xúc và các mối quan hệ xã hội ở
phụ nữ trung niên. ................................ Error! Bookmark not defined.
3.5. Phân tích một trƣờng hợp cụ thể . Error! Bookmark not defined.
3.5.1.Đôi nét về khách thể nghiên cứu . Error! Bookmark not defined.
3.5.2.Một số phân tích từ hỏi chuyện ... Error! Bookmark not defined.
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ........................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................. Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 8
PHỤ LỤC ................................................... Error! Bookmark not defined.

2


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Bảng 1.1. Mô hình “bảy biến đổi”trong phát triển nhân cách ngƣời trƣởng

thành (Nguồn: Gould, R.L., M.D. (1978)) .. Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.1. Mẫu nghiên cứu .......................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.1: Nhận thức sự thay đổi cơ thể ở phụ nữ trung niên theo khoảng tuổi.
................................................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.2. Các dấu hiệu đặc trƣng của sự thay đổi cơ thể ở phụ nữ giai đoạn
trung niên..................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.3 Nhận thức của phụ nữ trung niên về các dấu hiệu cơ thể đặc trƣng
theo khoảng tuổi .......................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.4 Các cảm xúc của phụ nữ ở giai đoạn tuổi trung niên ........... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.5 Mối liên hệ giữa các cảm xúc và các khoảng tuổi của phụ nữ ở
giai đoạn tuổi trung niên ............................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.6 Mối quan hệ giữa cảm xúc và nơi sống của phụ nữ tuổi trung niên
................................................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.7. Nguyên nhân hình thành cảm xúc tích cực ở phụ nữ trung niên
..................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.8 Vai trò của gia đình ở phụ nữ trung niên .... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 3.9 Nội dung mà bạn bè trao đổi ở tuổi trung niên . Error! Bookmark
not defined.
Bảng 3.10. Các nhóm xã hội mà phụ nữ giai đoạn tuổi trung niên tham giaError!
Bookmark not defined.
Bảng 3.11 Mục đích việc tham gia các nhóm xã hội của phụ nữ giai đoạn
trung niên..................................................... Error! Bookmark not defined.

3


Bảng 3.12 Các khó khăn do những thay đổi về cơ thể .... Error! Bookmark
not defined.

Bảng 3.13 Lý do không hài lòng về cuộc sống .......... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 3.14. Các giải pháp giải quyết khó khăn của phụ nữ giai đoạn
trung niên ............................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.15. Các giải pháp hạn chế sự tác động của những thay đổi cơ thể ở
giai đoạn tuổi trung niên ............................. Error! Bookmark not defined.

4


DANH MỤC BIỂU
Biểu đồ 3.1: Nhận thức của phụ nữ về sự thay đổi cơ thể ............ Error!
Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.2: Mối quan hệ giữa môi trƣờng sống và sự thay đổi cơ thể
của phụ nữ trung niên ........................... Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.3 Mức độ hài lòng với cuộc sống hiện tại của phụ nữ trung niên
............................................................. Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.4: Mối quan hệ giữa công việc hiện tại và mức độ căng thẳng
của phụ nữ giai đoạn tuổi trung niên ..... Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.5. Thực trạng cảm xúc lo lắng của phụ nữ giai đoạn tuổi
trung niên theo nơi sống ....................... Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.6 Mối quan hệ giữa cảm xúc an toàn và khoảng tuổi ở phụ nữ
trung niên ............................................. Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.7. Mối quan hệ giữa nơi sống của phụ nữ trung niên và
nguyên nhân về sức khoẻ ...................... Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.8 Mức độ hài lòng công việc ở phụ nữ trung niên ........ Error!
Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.9. Tầm quan trọng của bạn bè đối với phụ nữ giai đoạn tuổi
trung niên ............................................. Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.10 Các yếu tố gắn kết bạn bè ở phụ nữ trung niên ....... Error!

Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.11 Vai trò trong nhóm của phụ nữ trung niên .............. Error!
Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.12. Mức độ hài lòng trong giải quyết khó khăn của phụ nữ
trung niên ............................................. Error! Bookmark not defined.

5


Biểu đồ 3.13.Mức độ hài lòng khi giải quyết khó khăn ở thành thị và
nông thôn ............................................. Error! Bookmark not defined.

6


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Tuổi trung niên là giai đoạn khá dài trong cuộc đời mỗi con ngƣời.
Đây là độ tuổi mà con ngƣời có thể cống hiến nhiều nhất tài năng và sức lực
của mình cho xã hội sau một quá trình tích lũy. Nhƣng ở giai đoạn này, phần
lớn mọi ngƣời đã có sự suy giảm về sức bền, sức dẻo dai và độ linh hoạt.
Đặc biệt, đối với phụ nữ, những thay đổi về lƣợng estrogen và progesterone
đã dẫn đến những biểu hiện không tốt nhƣ đau đầu, mất cân bằng và biểu
hdễ nóng giận, thay đổi tính khí ... Chính sự suy giảm này về thể chất và
thần kinh là những cản trở bƣớc đầu cho các hoạt động ở lứa tuổi này. Trong
một nghiên cứu của Avis năm 1999, tác giả đã đƣa ra bằng chứng cụ thể về
sự thay đổi về mặt cơ thể. Theo ông, ở cả nam lẫn nữ đều có hiện tƣợng rạn
nứt xƣơng, xong ở nữ giới nhiều gấp đôi nam giới, nguyên nhân là do ở thời
kỳ mãn kinh có sự suy giảm về nội tiết tố. Và kết quả là gần một nửa số phụ
nữ trên 50 tuổi đã qua thời kỳ mãn kinh đều bị rạn nứt xƣơng do chứng

loãng xƣơng gây ra [7, tr. 268].
Vào năm 1983, Schaie đã nghiên cứu sự thay đổi khả năng nhận thức
ở tuổi trung niên. Ông đƣa ra ý kiến của mình là tuổi càng cao thì khả năng
nhận thức của con ngƣời càng giảm, nhƣng quá trình này diễn ra chậm và
chỉ liên quan đến một số mặt của trí tuệ. Theo tác giả, một số khả năng trí
tuệ tăng lên ở trung niên nhất là khả năng gắn liền với việc giải quyết các
nhiệm vụ lao động và cuộc sống thực tiễn. Điều này thể hiện rõ ở những
ngƣời có trình độ đại học đang tiếp tục lao động sáng tạo và có cuộc sống
tích cực. Ngoài sự thay đổi về cơ thể, thay đổi về khả năng nhận thức, có
tác giả cho rằng thời kỳ trung niên cũng dễ gặp stress hơn, bởi thời kỳ này
con ngƣời phải thích ứng với những điều không mong muốn nhƣ vợ hoặc
chồng ốm nặng, ly dị, nghỉ hƣu trƣớc hạn, đau ốm. Về mặt công việc,

7


ngƣời trung niên dần nhƣờng chỗ cho thế hệ trẻ và làm quen với sự lão hóa
của cơ thể. Đây là những điều gây stress ở giai đoạn này. Theo Lazarus
(1999), việc có stress hay không ở mỗi ngƣời là khác nhau. Nếu nhƣ dự
đoán đƣợc sự xuất hiện của một sự kiện nào đó thì ít xảy ra stress hơn so
với trƣờng hợp bất ngờ [7, tr. 272].
Nhƣ vậy, có thể nói, đây là bƣớc ngoặt lần thứ hai sau bƣớc ngoặt
dậy thì của mỗi ngƣời phụ nữ. Bƣớc ngoặt này cũng có những thử thách,
biến đổi liên tục nên các vấn đề nảy sinh trong giai đoạn này cần thiết đƣợc
quan tâm nghiên cứu.
Trên thực tế, đã có rất nhiều trƣờng phái, nhiều tác giả nghiên cứu về
các giai đoạn tuổi trƣớc đó, nhƣng riêng đối với giai đoạn tuổi trung niên và
tuổi già, các nghiên cứu còn khá ít. Trong phần lớn các tài liệu khoa học
(chủ yếu trong tâm lý học phát triển) viết về sự phát triển con ngƣời, trong
đó có sự phát triển ở giai đoạn tuổi trung niên, các tác giả thƣờng chỉ đề cập

đến những tiến trình phát triển nói chung, quá trình trƣởng thành, quá trình
lão hóa và già đi ở một con ngƣời. Những nghiên cứu, bài viết về các đặc
điểm tâm lý của con ngƣời nói chung, của ngƣời phụ nữ nói riêng trong độ
tuổi trung niên thƣờng hiếm, một phần do sự quan tâm quá lớn của phần lớn
các tác giả tới những vấn đề đa dạng ở giai đoạn trẻ em và thanh thiếu niên.
Phần khác là do không có quá nhiều thay đổi bất thƣờng ở giai đoạn tuổi
trung niên, ngoại trừ những dấu hiệu của thời kỳ tiền mãn kinh.
Với các lý do trên, tôi quyết định lựa chọn đề tài: “Một số đặc điểm
tâm lý của phụ nữ giai đoạn trung niên” làm đề tài luận văn của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu một số đặc điểm tâm lý của phụ nữ giai đoạn trung niên, từ
đó đề xuất một số kiến nghị giúp ngƣời phụ nữ trung niên hiểu rõ về độ
tuổi của mình.

8


3. Đối tƣợng nghiên cứu
Một số đặc điểm tâm lý của phụ nữ giai đoạn trung niên nhƣ: nhận
thức, cảm xúc và các mối quan hệ xã hội.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý thuyết và thực tiễn về giai đoạn trung niên và về
ngƣời phụ nữ ở giai đoạn trung niên.
- Phân tích một số đặc điểm tâm lý đặc trƣng của phụ nữ ở lứa tuổi
trung niên.
- Đề xuất một số kiến nghị giúp ngƣời phụ nữ trung niên hiểu rõ về
độ tuổi của mình.
5. Giả thuyết nghiên cứu
- Phụ nữ giai đoạn tuổi trung niên có nhận thức rõ rệt về sự thay đổi
cơ thể.

- Ở giai đoạn trung niên, cảm xúc tích cực xuất hiện nhiều hơn cảm
xúc tiêu cực.
- Phụ nữ giai đoạn trung niên tham gia tích cực vào các nhóm xã hội.
6. Khách thể, phạm vi nghiên cứu
6.1. Khách thể nghiên cứu
Nghiên cứu trên 300 phụ nữ giai đoạn trung niên, trong đó:
- 150 phụ nữ sống ở huyện Lý Nhân- Tỉnh Hà Nam
- 150 phụ nữ sống ở Hà Nội
6.2. Phạm vi nghiên cứu
Về địa điểm: Nghiên cứu ở huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam và Hà Nội.
Về nội dung: Những đặc điểm tâm lý của con ngƣời trong một giai
đoạn bao gồm nhiều khía cạnh nhƣ: đặc điểm về thể chất, nhận thức, tình
cảm, nhân cách và các mối quan hệ xã hội … Trong đề tài này, tôi không
thể nghiên cứu hết các khía cạnh mà chỉ dừng lại nghiên cứu nhận thức của

9


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

Nguyễn Ngọc Bích (2000), Tâm lý học nhân cách, NXB. Đại Học
Quốc Gia Hà Nội.

2.

Vũ Dũng (2008), Từ điển Tâm Lý Học, NXB. Từ điển Bách Khoa

3.

Nguyễn Văn Đồng (2004), Tâm lý học phát triển, NXB. Chính trị
Quốc gia Hà Nội.

4.

Trần Thị Minh Đức (2006), Định kiến và phân biệt đối xử theo giới,
NXB. Đại học quốc gia Hà Nội.

5.

Bennet, E. A. (2002), Jung đã thực sự nói gì, NXB. Đại Học Quốc Gia
Hà Nội.

6.

Trƣơng Thị Khánh Hà (2013), Tâm lý học phát triển, NXB. Đại Học
Quốc Gia Hà Nội.

7.

Grace. J Craig. Don Bau Cum (1999) – Human developmen, Prrentice,
Hall (Bản dịch của nhóm tác giả: Hoàng Mộc Lan, Nguyễn Hữu Thụ,
Lê Minh Loan, Trƣơng Thị Khánh Hà, Nguyễn Minh Hằng).

8.

Godefroid, Jo. (1990), Những con đường tâm lý, Tủ sách NT- Hà Nội
(bản dịch do Bác sĩ Trần Di Ái chủ biên).

9.

Gray, J. (2007), Đàn ông đến từ sao hỏa, Đàn bà đến từ sao kim, (Bản
dịch của Phạm Thị Thanh Huyền, Ngô Thị Duyên), NXB. Văn Hóa –
Thông Tin.

10. Lê Khanh (2007), Bài giảng tâm lý học nhân cách, Khoa Tâm lý học,
trƣờng ĐHKHXH&NV, ĐHQGHN.
11. Vũ Ngọc Khánh (2007), Văn hóa gia đình Việt Nam, NXB. Thanh niên
12. Vũ Thị Nho (2003), Tâm lý học phát triển, NXB. Đại học Quốc gia Hà
Nội

10


13. Phan Trọng Ngọ (2003), Các thuyết về tâm lý học phát triển, NXB.
Đại Học Sƣ Phạm Hà Nội.
14. Hoàng Phê (1999), Từ Điển Tiếng Việt, NXB. Khoa Học Xã hội
15. Miler, P.-H. (2003), Các thuyết về tâm lý học phát triển, NXB. Văn
Hóa – Thông Tin
16. Daco, P. (2005), Những thành tựu lẫy lừng trong tâm lý học hiện đại,
NXB. Thống kê.
17. Lê Thị Quý và Đặng Vũ Cảnh Linh (2007), Bạo lực gia đình một cái
nhìn sai lệch, NXB. Khoa Học Xã Hội.
18. Lê Thi (2006), Cuộc sống và biến động của hôn nhân, gia đình Việt
Nam hiện nay, NXB. Khoa Học Xã Hội .
19. Nguyễn Quang Uẩn (2003), Tâm lý học đại cương, NXB. Đại học
Quốc Gia Hà Nội
20. Nguyễn Khắc Viện (1993), Bàn về Tâm lý Gia Đình, NXB. Kim Đồng.
21. Trần Thị Kim Xuyến (2001), Gia đình và những vấn đề hiện đại của

gia đình, NXB. thống kê

11