Vai trò của nhà nước trong xây dựng, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở việt nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

TRẦN VĂN TRƢỜNG

VAI TRÒ CỦA NHÀ NƢỚC TRONG XÂY DỰNG, PHÁT
TRIỂN NỀN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐỊNH HƢỚNG XHCN
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Chính trị học

Hà nội – 2014
1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

TRẦN VĂN TRƢỜNG

VAI TRÒ CỦA NHÀ NƢỚC TRONG XÂY DỰNG, PHÁT
TRIỂN NỀN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐỊNH HƢỚNG XHCN
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Chính trị học
Mã số: 60310201

Người hướng dẫn khoa học: GS, TS Lưu Văn Sùng

Hà nội – 2014

2


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

CNH, HĐH

Giai cấp vô sản

GCVS

Giai cấp tư sản

GCTS

Xã hội chủ nghĩa

XHCN

Chủ nghĩa xã hội

CNXH

Tư bản chủ nghĩa

TBCN

Chủ nghĩa tư bản

CNTB

3


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng gửi đến các quý thầy cô giáo trường Đại học Khoa
học xã hội và nhân văn, Khoa chính trị học, lời cảm ơn và lòng biết ơn sâu sắc
về quá trình đào tạo trong suốt 2 năm học Cao học vừa qua.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn về sự chỉ bảo tận tình và chu đáo của
thầy giáo hướng dẫn – Thầy Giáo sư, Tiến sĩ Lưu Văn Sùng; sự hỗ trợ, động
viên của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp tôi hoàn thành Luận văn tốt
nghiệp thạc sĩ này.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày

tháng 12 năm

2014
HỌC VIÊN

Trần Văn Trƣờng

4

LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công triǹ h nghiên cứu khoa ho ̣c của riêng tôi . Các
số liê ̣u và trić h dẫn trong luâ ̣n văn là trung thực . Kế t quả nghiên cứu của luâ ̣n
văn không trùng với các công triǹ h khác.

Hà Nội, ngày

tháng 12 năm 2014

HỌC VIÊN

Trần Văn Trƣờng

5


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài……………………………………….…8
2. Tình hình nghiên cứu đề tài……………………………..……...10
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu …………………….…….….11
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu …………………………..…12
5. Cơ sở lý luận và phạm vi nghiên cứu luận văn…………….....13
6. Đóng góp của luận văn………………………………..……….…13
7. Kết cấu của luận văn………………………………………..……13
Chƣơng 1: NHỮNG KHUYẾT TẬT CỦA THỊ TRƢỜNG TỰ DO,
NHÀ NƢỚC PHI THỊ TRƢỜNG
1.1. Những khuyết tật của thị trƣờng tự do………...…………....14
1.2. Khuyết tật của Nhà nƣớc phi thị trƣờng

1.2.1. CNXH mô hình Xô Viết ra đời đối lập với hệ thống TBCN........27
1.2.2. Những thành tựu của CNXH theo mô hình Xô Viết thế kỷ XX...31
1.2.3. Khắc phục những khuyết tật của nhà nước phi thị trường- Sự
chuyển đổi mô hình XHCN những năm 80, 90 của thế kỷ XX là tất yếu khách
quan……………………………………………………..........................….……...33
1.3. Những xu hƣớng của kinh tế thị trƣờng.
1.3.1. Xu hướng chung của nền kinh tế thị trường …………...........….36
1.3.2. Vai trò của Nhà nước trong các loại kinh tế thị trường ............40

6


Chƣơng 2: THỰC HIỆN CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI - VAI TRÒ
CỦA NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ THỊ TRƢỜNG ĐỊNH
HƢỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Thực hiện công cuộc đổi mới chuyển sang nền kinh tế thị
trƣờng và tiếp tục thực hiện mục tiêu XHCN.
2.1.1. Từ nền kinh tế hành chính bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị
trường ............................................................................................................49
2.1.2. Mục tiêu XHCN của nền kinh tế thị trường và tiếp tục thực hiện
Mục tiêu XHCN trong điều kiện mới, bằng phương thức mới…….....……....56
2.2. Vai trò của Nhà nƣớc đối với nền kinh tế thị trƣờng định
hƣớng XHCN ở Việt Nam hiện nay
2.2.1. Tính tất yếu khách quan vai trò quản lý, điều tiết của nhà nước
đối với nền kinh tế...........................................................................................64
2.2.2. Vai trò của nhà nước Việt Nam trong tạo lập đồng bộ các yếu tố
của nền kinh tế thị trường …………………………………………………..........69
2.2.3. Vai trò của Nhà nước Việt Nam trong tạo lập các yếu tố định
hướng XHCN trong nền kinh tế thị trường …………………............……….…75
2.3. Một số đề xuất kiến nghị nhằm hoàn thiện vai trò của nhà

nƣớc đối với nền KTTT ở nƣớc ta hiện nay………………...............……80
KẾT LUẬN………………………………………...………..………84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

7


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhà nước là nhân tố chính trị có vai trò đặc biệt quan trọng tác động
đến sự hình thành phát triển nền kinh tế . Song trong mỗi chế đô ̣ xã hô ̣i khác
nhau thì vai trò tác động của Nhà nước cũng khác nhau : Trong nề n kinh tế
hành chính bao cấp khác với nề n kinh tế thị trường. Thâ ̣m chí, ngay trong các
loại hình kinh tế thị trường khác nhau thì sự tác đô ̣ng của N hà nước đến kinh
tế cũng khác nhau. Tác động của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường tự do
khác với trong nền kinh tế thị trường xã hội và cũng khác với trong mô ̣t nề n
kinh tế thi trươ
̣
̣ hướng XHCN.
̀ ng XHCN hay đinh
Trải qua gần 30 năm chuyể n đổ i nề n kinh tế hành chiń h qu an liêu bao
cấ p sang nề n kinh tế thị trường đinh
̣ hướng XHCN , đấ t nước ta đã đa ̣t đươ ̣c
những thành tựu to lớn : nề n kinh tế tăng trưởng liên tục đạt tốc độ khá. Để
đinh
̣ hướng kinh tế đấ t nước phát triể n theo nề n kinh tế thị trường đinh
̣ hướng
XHCN, vai trò nhân tố chính tri ̣ trước hế t là vai trò của N hà nước ngày càng
trở lên đă ̣c biê ̣t quan tro ̣ng nó quyết định đến sự thành bại của nề n kinh tế thi ̣
trường đinh

̣ hướng XHCN ở nước ta hiê ̣n nay.
Tuy nhiên bên ca ̣nh những kế t quả đa ̣t đươ ̣c vai trò của nhà nước trong
hoạch định chủ trương chính sách phát triển kinh tế thị trường định hướng
XHCN ở nướ c ta hiê ̣n nay nảy sinh những vấ n đề phức ta ̣p cầ n phải lý giải ,
giải quyết. Đặc biệt trong xu thế hiện nay , xu thế toàn cầ u h óa hô ̣i nhâ ̣p kinh
tế quố c tế , Viê ̣t Nam trở thành thành viên 150 của tổ chức thương mại thế
giới (WTO) cho nên vấ n đề chiń h tri ̣và chiń h sách của các quố c gia đề u chiụ
sự chi phố i ảnh hưởng trực tiếp từ nhân tố quốc tế. Vâ ̣y thì làm thế nào để giữ
vững đô ̣c lâ ̣p tự chủ về chin
́ h tri ̣trong sự hô ̣i nhâ ̣p quố c tế ? Làm thế nào để

8


chính sách của N hà nước đảm bảo thực hiê ̣n sự hô ̣i nhâ ̣p quố c tế đồ ng thời
vẫn đảm bảo đinh
̣ hướng nề n kinh tế thị trường theo mu ̣c tiêu XHCN?
Hơn nữa vâ ̣n đô ̣ng phát triể n nề n kinh tế thị trường tự nó không hướng
tới mu ̣c tiêu XHCN , quyế t đinh
̣ sự đinh
̣ hướng XHCN là nhân tố chiń h tri ̣
trực tiế p là vai trò của N hà nước. Có câu hỏi đặt ra là : Liê ̣u chúng ta có phát
huy đươ ̣c sức ma ̣nh của nhân tố chiń h tri ̣ trực tiếp là Nhà nước trong viê ̣c xây
dựng phát triển nền kinh tế thị trường đinh
̣ hướng XHCN ở nước ta hiê ̣n nay
không? Liê ̣u Nhà nước có quản lý , điề u tiế t đươ ̣c nề n kinh tế theo quỹ đạo
XHCN hay không?
Mă ̣t khác viê ̣c xây dựng phát triển nền kinh tế vận động theo cơ chế thị
trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN là chưa có tiề n lệ
trong lich

̣ sử . Quá trình này đòi hỏi chúng ta vừa làm vừa phải tổng kết kinh
nghiê ̣m thực tiễn , tìm ra hình thức và bước đi thích hợp . Quá trình đó tấ t yế u
phải có sự định hướng , quản lý, điều tiết của Nhà nước đóng vai trò “người
cầ m trich”
̣ hướng vào mu ̣c tiêu CNXH.
Chính vì vậy viê ̣c nghiên cứu vai trò của N

hà nước trong việc xây

dựng phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN trở lên cấp bách
đă ̣c biê ̣t là tìm ra những giải pháp nâng cao vai trò của Nhà nước trong quản
lý, điề u tiế t nền kinh tế để vừa thúc đẩ y sự phá t triể n kinh tế thị trường, vừa
đảm bảo đinh
̣ hướng XHCN có ý nghiã lý luâ ̣n và thực tiễn cấp bách đối với
nước ta hiện nay. Đó là lý do vì sao tôi cho ̣n đề tài

“Vai trò của N hà nước

trong xây dựng , phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay” để làm đề tài nghiên cứu của mình.

9


2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Đế n nay đã có mô ̣t số công triǹ h nghiên cứu ở nhiề u góc đô ̣ khác nhau
“nói về mố i quan hê ̣ kinh tế và chiń h tri”̣ liên quan đế n luâ ̣n văn:
Khổ ng Doañ Hơ ̣i , “Quan hê ̣ giữa hinh tế và chính tri ̣ở nước ta” , Tạp
chí Cộng sản , 6/1993; Lê Hữu Nghiã “Vai trò của chính tri ̣trong
đảm đinh

̣ hướng xã hô ̣i chủ nghiã ”

, Tạp chí Cộng sản

viê ̣c bảo

Hà Nội , 5/1996;

Nguyễn Tiế n Phồ n , “Vai trò lañ h đa ̣o chính tri ̣của Đảng và chức năng quản
lý kinh tế của Nhà nước trong điều kiện nền kinh tế của Đảng và chứ c năng
quản lý kinh tế của Nhà nước trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở nước ta
hiê ̣n nay”, Tạp chí Triết học số 3/1995; Nguyễn Tro ̣ng Chuẩ n “ Mố i quan hê ̣
biê ̣n chứng giữa đổ i mới chính sách kinh tế và đổ i mới chính s

ách xã hội” ,

Tạp chí Triết học số 3/1996; Nguyễn Chí Mỳ , “Xu hướng và các nhân tố bảo
đảm đinh
̣ hướng xã hô ̣i chủ nghiã của nề n kinh tế nhiề u thành phầ n” , Tạp chí
Cô ̣ng sản số 10/1997;…
Ngoài ra, còn có một số luận án tiế n si ̃ và luận văn thạc sĩ đề cập đến
các góc độ khác nhau của đề tài : “Đinh
̣ hướng xã hô ̣i chủ nghiã ở Viê ̣t Nam
nô ̣i dung cơ bản và những điề u kiê ̣n chủ yế u để thực hiê ̣n”

, Luâ ̣n án tiế n si ̃

Khoa ho ̣c triế t ho ̣c chuyên ng ành chủ nghĩa cộng sản khoa học của Nguyễn
Văn Oánh, Hà Nội 1994; “Vai trò đinh
̣ hướng xã hô ̣i chủ nghiã của Kiế n trúc

thươ ̣ng tầ ng chính tri ̣đố i với sự phát triể n nề n kinh tế hàng hóa nhiề u thành
phầ n ở Viê ̣t Nam hiê ̣n n ay”, Luâ ̣n văn tha ̣c si ̃ triế t ho ̣c của Huỳnh Thanh
Minh, Hà Nội 1997; “Nhân tố chủ quan với viê ̣c bảo đảm đinh
̣ hướng xã hô ̣i
chủ nghĩa sự phát triể n nề n kinh tế hàng hóa nhiề u thành phầ n ở nước ta hiê ̣n
nay”, Luâ ̣n văn tha ̣c s ĩ Triế t ho ̣c của Nguyễn Văn Ninh , Hà Nội, năm 2001;
“Vai trò đinh
̣ hướng xã hô ̣i chủ nghiã của Nhà nước đố i với sự phát triể n nề n
kinh tế Viê ̣t Nam hiê ̣n nay”, Luâ ̣n án tiế n si ̃ triế t ho ̣c của Lê Thi ̣Hồ ng, Hà

10


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. C. Mác và Ăng ghen toàn tập, tập 23, NXB chính trị Quốc Gia( sự
thật, Hà Nội, 1993.
2. C. Mác và Ăng ghen toàn tập, tập 20, NXB chính trị Quốc Gia( sự
thật), Hà Nội, 1994.
3. C. Mác và Ăng ghen toàn tập, tập 25, NXB chính trị Quốc Gia( sự
thật), Hà Nội, 1994.
4. C. Mác và Ăng ghen toàn tập, tập 1, NXB chính trị Quốc Gia( sự
thật), Hà Nội, 1995.
5. C. Mác và Ăng ghen toàn tập, tập 2, NXB chính trị Quốc Gia( sự
thật), Hà Nội, 1995.
6. C. Mác và Ăng ghen toàn tập, tập 19, NXB chính trị Quốc gia, Hà
Nội, 1995.
7. C. Mác và Ăng ghen toàn tập, tập 21, NXB chính trị Quốc Gia( sự
thật), Hà Nội, 1995.
8. C. Mác và Ăngnghen toàn tập, tập 23, NXB chính trị Quốc gia, Hà
Nội, 1995.

9. Di chúc của chủ tịch Hồ Chí Minh, Nxb.Chính trị Quốc Gia, Hà
Nội, 1999.
10. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ IX, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội 2001.
11. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ XI, Nxb.Chính trị Quốc Gia- Sự thật, Hà Nội, 2011.
12. Phạm Văn Linh (1994), Vai trò nhà nước trong việc hạn chế các
khuyết tật của cơ chế thị trường ở Việt Nam: LAPTSKH Kinh tế: 5.02.01,Hà
Nội.

11


13. Phạm Châu Thành (2009), Vai trò của nhà nước Việt Nam trong
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế: Nhận
thức và thực tiễn, Tạp chí Thương mại (Số 18), tr. 8-10.
14. Võ Thị Hoa (2011), Vai trò của nhà nước đối với việc thực hiện
công bằng xã hội trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta hiện nay : LATS Chính trị học: 62.31.20.01, Hà Nội.
15. Trần Thị Thu Hường (2011), Vai trò nhà nước đối với việc xây dựng
nền kinh tế Việt Nam độc lập tự chủ trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế
hiện nay : LATS Triết học: 62.22.80.05, Hà Nội.
16. Hà Quý Tình (1999), Vai trò nhà nước trong việc tạo tiền đề nguồn
nhân lực cho công nghiệp hóa hiện đại hóa ở nước ta: LATS Kinh tế:
5.02.01, Hà Nội.
17. Trần Việt Tiến (2002), Vai trò nhà nước trong quá trình phát triển
công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam, LATS Kinh tế: 5.02.01, Hà Nội.
18. Hoàng Văn Hoa (2006), Xây dựng và hoàn thiện hệ thống thị trường
nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, Nghiên cứu kinh tế (Số 3),Tr.3-11.
19. GS. TS Lưu Văn Sùng (2012), Định hướng XHCN tiến tới xã hội

nhân đạo hoàn bị (sách chuyên khảo), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
20. GS. TS Lưu Văn Sùng (1998), giáo trình Chính trị học (sách dùng
cho giảng dạy lý luận chính trị cao cấp), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
21. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa X(2008) về tiếp tục hoàn
thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, Nxb Chính trị Quốc gia,
Hà Nội.
22. Kết luận Số: 103- KL/TW của Ban chấp hành Trung ương, ngày
29/09/2014.
23. Trường Lâm nghiệp, Lịch sử các học thuyết kinh tế, web
ngày đăng
25/01/2010.
12


24. CN. Nguyễn Quang Hạnh, Học thuyết kinh tế của Adam Smith, web
/>25. Nguyễn Phú Trọng, Hoàng Chí Bảo, Nguyễn Văn Đặng...(2011),
Các mối quan hệ lớn cần được giải quyết tốt trong quá trình đổi mới đi lên xã
hội chủ nghĩa ở nước ta, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
26. Cao Huyền Anh, Phân tích lý thuyết “bàn tay vô hình” của Adam
Smith,

web:

/>
adam-smith-315883, ngày 23/09/2010.
27. Nguyễn Duy Quý (2005), Đổi mới ở Việt Nam - Thành tựu và
những vấn đề cần giải quyết, Khoa học xã hội Việt Nam (Số 2), tr.3-10, Hà
Nội.
28.Phan Văn Khải (2002), Phát triển đất nước nhanh và bền vững theo
định hướng Xã hội Chủ nghĩa, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

29. Dương Xuân Ngọc (ch.b.), Hoàng Đình Cúc, Lưu Văn An....(2013),
Quan hệ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị ở Việt Nam, Nxb Chính trị
Quốc gia, Hà Nội.
30. Nguyễn Thường Lạng (2013), Nhận thức về vai trò sở hữu nhà
nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam,
Tạp chí Kinh tế và Phát triển (Số 187), tr. 48-56.
31. Nguyễn Quốc Tuấn (2010), Mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị
trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay, Nxb. Tp. Hồ Chí Minh.

13