TỔNG HỢP TẤT CẢ CÁC BÀI BÁO VỀ LỊCH SỬ VIỆT NAM ĐĂNG TRÊN TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU LỊCH SỬ

THU DOnN "NGU PHU - TRU LR" CUR TRUNG QUOC SUT DUNG D€ LRN
DRN TCTNG BirdC, Rdl THUC HICN MOT CUOC "Tllu CH1€'N T R R N H "

cudp DORT OURN ORO HORNG sn CUR vifT NRM OUR TI; ueu
LUU TRU' CUR CHINH QUVCN VICT NRM CONG HOR (1954-1974)

LUtI ANH R 6 *

N

hin lai qua trinh lich sd, Trung
Qud'c ttf chd khdng he co mpt yeu
sdch chia quyen nao, khdng he dtfdc chfnh
danh trdn trtfdng quo'c te nhtf mgt qud'c gia
cd chii quyen tai Hoang Sa, de rdi sau do
chiem tron qu^n dao nay ttf tay cila Viet
Nam, ba't chd'p cdng phap qud'c te va hien
dang tdng tdc ttf nhiing gi chiem doat dtfdc
tai Hodng Sa, dd day manh viec doi hoi
quyen tron Bien Dong, cho tha'y thii doan
"ve't d i u loang", "tdm dn dau" cua hg ttfng
thyc hien mot each am tham. ben bi va
quyet liet la vd cung nguy hiem song lai
hieu qua. Nghien ctfu ve qua trinh Trung
Quo'c ctfdp dogt Hoang Sa cua Viet Nam ttf
ndm 1954 de'n nam 1975, chung toi nhan
thfify rdng: Trung Qud'c da am tham trong
mdt thcfi gian dai, sii dung vd boc "ngtf dan"
trong viec hien dien tai Hoang Sa nhdm tao
ra stf "hien hOu" trong hoat dgng kinh te
trdn thtfc dia, sau dd la thu thap tin ttfc

tinh bao, tid'p de'n Id len do bd len dao de
cdm cd hdng khdng dinh chii quyen, rdi khi
cd cd hdi thi huy dgng mdt Itfc Itfdng quan
stf Idn, gia dang ngtf dan de danh chiem
todn bg qufin dao Hodng Sa ttf tay chinh

"ThS Hoi Khoa hgc Lich sii Thdnh phd Da Ndng

quyen Viet Nam Cdng hda (VNCH). Bang
mot so' tai lieu dtfdc ltfu trii dUdi dang
"Mat" va "Tuyet mat", ttfng dtfdc ltfu gitf tai
Van phdng Phu Tong thd'ng. Van phdng
Phii Thu tudng cua chfnh quyen VNCH (ttf
nam 1954 de'n 1974), chung toi xin trinh
bay ddi net ve cac thii doan tren ciia Trung
Qud'c.
Nhtf chiing ta deu biet, ngay 5-8/9/1951,
cac ntfdc dong minh trong The chien thtf II
to chtfc hgi nghi d San Francisco (Hoa Ky)
de thao luan va'n de cha'm dtft chie'n tranh
tai chau A - Thai Binh Dtfdng va md ra
quan he vdi Nhat Ban thdi ky hau chien,
Hda tfdc San Francisco ghi ro: Nhat Ban
phai ttf bd mgi quyen Idi va tham vgng vdi
hai quan dao Paracels (Hoang Sa) va
Spratly (TrUdng Sa). Hda Ude ciing phu
nhan viec Nhat Ban nhin nhan chu quyen
cua Trung Qud'c do'i vdi qudn dao Hoang Sa
va nhtfng dao xa hdn d phia Nam. Tai Hgi
nghi San Francisco nay, vao ngay 7-9-1951,

Thii ttfdng kiem Ngoai trtfdng Tran Van
Htfu cua Chinh phu Qudc gia Viet Nam ciia
Bao Dai, da long trgng tuyen bd' trtfdc stf
chtfng kien ciia 51 ntfdc tham du rang: hai


12
qu^n dao Hoang Sa va Trtfdng Sa la lanh
thd lau ddi cua Viet Nam. Ong Htfu ndi:
"Viet Nam rd't htfng khdi ky nhan trtfdc
nha't cho cong cugc tao dtfng hda binh nay.
Va ciing vi vay can phai thanh that tranh
thii ta't ca mgi cd hgi de dap tat tat ca
nhtfng mam mdng tranh cha'p sau nay,
chung tdi xac nhan chu quyen da co ttf lau
ddi cua chiing tdi tren hai quan dao Hoang
Sa va Trtfdng Sa" (1). Ldi xac nhan chii
quyen dd cua phai doan Viet Nam dtfdc ghi
vao van kien cua Hdi nghi San Francisco
(1951) vdi da so' tan thanh va khong he cd
bat ky mgt phan tfng chd'ng do! hay mgt
yeu sach nao cua ta't ca cac qud'c gia tham
dtf. Viec Chinh phu Qud'c gia Viet Nam
trong giai doan nay tham dtf Hgi nghi San
Francisco dtfdi stf bao trd cua Chinh phu
Phap va tuyen bd' chu quyen lau ddi vdi hai
quan dao Hoang Sa va Trtfdng Sa, la sU
kien co y nghla qud'c te quan trgng trong
chuoi cac stf kien minh chtfng cho stf xac
lap chii quyen ttf ra't sdm ve phap Iy cdng

nhtf ve" sU chie'm htfu thtfc te' mgt each hoa
binh, lau dai va lien tuc ddi vdi hai quan
dao Hoang Sa va Trtfdng Sa ciia ngtfdi Viet
Nam.
Mot thtfc te cho tha'y, quan dao Hoang
Sa cung nhtf cac ngtf trtfdng danh bat xung
quanh dd deu la ngtf trtfdng truyen thdng
cua ngtf dan Viet Nam, nha't la nhdm ngtf
dan ttf Da Nang den Quang Ngai, ta't ca
ngtf dan Trung Quo'c trong lich sii dieu bie't
rd dieu nay. Ong Ltf Dieu, ngtfdi lang Nam
O (nay tru tai phtfdng Tam Thuan, quan
Thanh Khe, Thanh phd Da Ndng), ngtfdi co
mat tai Hoang Sa thdi Bao Dai cho bie't:
"Tdi nhd cd lan (nam 1952) tau ca cua ngtf
dan Trung Qud'c vao dao de xin ntfdc nggt,
du luc a'y chung toi phai dung tiet kiem
nhung van cung ca'p cho ho day du, Trtfdc
khi hg di, Dao trtfdng chung tdi ndi vdi hg
rang, day la vung bien thugc chu quyen ciia

Rghien eiiu Lich sit. s6 6.2014
Viet Nam nen khdng dtfpc xam pham, ho
gat dau, cam dn roi quay trd lai thuyen" (2).
Ldi dung stf than thien dd va ciing de che
gia'u y do xam Itfdc (thtfdng hi dtf luan the
gidi phan tfng va trai vdi Cdng tfdc qud'c te
ve "chiem htfu hda binh"), Trung Qudc da
sif dung "vd bge ngtf dan", nham nd'p dUdi
dang nhtfng ngtf dan Trung Qudc chan

chinh, nhtf mgt bien phap hieu qua de
"thtfc thi chu quyen" mao nhan cua minh,
trong suo't mot thdi gian dai. Vi le do, ttf
nam 1954 den nam 1975, Itfc ltfdng bao ve
Hoang Sa cua chinh quyen VNCH luon bat
gitf nhieu vu Itfc ltfdng quan stf Trung Qudc
gia dang ngtf dan, len lut do bg len dao de
cam cd, dtfng bia, nam tin ttfc tinh bao...
Theo cac dieu khoan trong Hiep dinh
Gio-ne-vd dtfdc ky ngay 20-7-1954, thi quan
Phap phai rut lui khdi Viet Nam vao thang
4-1956, ldi dung cd hgi dd, ngay 30-5-1956,
Trung Qud'c dtfa Itfc Itfdng quan stf gia dgng
ngtf dan ba't ngd do bd len chidm ddng dao
Phu Lam (ttfc He Boisee), dao Idn nha't cua
quan dao Hoang Sa ciia Viet Nam. Ngay
lap ttfc, "ngay 1-6-1956, Bg trtfdng Ngoai
giao VNCH la ong Vii Van Mau, len an
hanh ddng nay va ra tuyen bd tai khdng
dinh chii quyen cua Viet Nam ddi vdi hai
quan dao Hoang Sa va Trtfdng Sa. Vai ngdy
sau, Phap ciing nhac lai cho Philippines
bie't nhtfng quyen han ma Phap da co ddi
vdi hai quan dao ndi tren ttf nam 1933 va
khang dinh "nay da thudc stf cai quan cua
quo'c gia Viet Nam". Mot tai lieu cila chinh
quyen VNCH luc ba'y gid, cho bie't: "Ndm
1956, Trung Cgng dUa dan chai den xam
chie'm cac dao Phu Lam va Linh Cdn thugc
quan dao Hoang Sa, roi dan dan thay the'

bang quan dgi, lap nen nhiing cd sd va cdng
sU kien c6^' (3). De khang dinh chii quydn
va kip thdi bao ve Hoang Sa, ngay 22-81956, hai quan VNCH da dd bd len cac dao
cdn lai ciia Hoang Sa va dtfng bia, kdo ccf


Thii doan "Rgir phii - tau la" eiia Trung Quoc...
chii quyen tgi day. Song song vdi viec dtfa
Itfe Itfdng hai quan va Knh bao an ra dao dl
bao ve, chinh quyen VNCH da t l chtfc mgt
sd boat dgng tai quan dao Hoang Sa nhU:
thanh ldp doan nghien ctfu thuy van do
Saurin d i n dau, ca'p gia'y phep cho ky nghe
gia Le Van Cang tien hanh khai thae phot
phat 6 Hoang Sa, phuc hdi dai khi tUdng
Hodng Sa, xay dtfng cau cang... (4).
Nhtf chung ta da biet. theo tinh than
Hiep dinh Gid-ne-vd (Trung Qudc cdng da
ky ket), chfnh quyen VNCH mdi la chfnh
quyen co trach nhiem quan ly chu quyen
ddi vdi quan dao Hoang Sa va Trtfdng Sa, vi
hai quan dao nay deu nam phia dudi vi
tuye'n 17, thugc mien Nam Viet Nam.
Trong tinh canh da't ntfdc bi chia thanh hai
mien Nam - Bdc, tai Nam Viet Nam, cac
chinh quyen ke' tie'p ciia VNCH dtfdi sU hau
thuSn ciia Hoa Ky, da ttfng btfdc xay dtfng
mot lUc lUdng hai quan dii manh (cimg vdi
luc Itfdng himg hau hai quan Hoa Ky. nha't
la Ham dgi VII. ludn hien dien tren khap

Bien Ddng de h6 trd cho quan dgi My trong
cugc chie'n tranh Viet Nam) ciing da giiip
cho viec quan ly, khai thdc, bao ve Hoang
Sa va Trtfdng Sa cua chinh quyen VNCH
them htfu hieu: han che dUdc stf la'n Itfdt va
y do xam chie'm ttfng btfdc theo kieu "vet
dau loang" cua Trung Qudc. Doi vdi cac
quo'c gia cd stf tranh gianh vdi VNCH ve
chii quyen tai Hoang Sa va Trudng Sa thi
chinh quyen Sai Gdn thuc hien chii trtfdng
nha't quan, nhtf hg da xac dinh: "Viet Nam
Cgng hda luc nao ciing sdn sang theo
phUdng thtfc thUdng nghi dn hda de giai
quyd't tranh chd'p quo'c te. Dieu nay cang
dung hdn ddi vdi cac qud'c gia than htfu nhU
Trung Hoa Dan quo'c va Philippines" (5).
Sau khi chiem dUdc dao Phu Lam,
Trung Qud'c khdng chi dtfng d dd, ma len
lut, am thdm dUa cac ngtf dan va lUc Itfdng

quan stf gia dang ngtf dan de tim each do bg
bat hdp phap len cac dao cdn lai do VNCH
canh gitf nham thu thap tin ttfc, "cam cd
la", theo ke sach "tam an dau", "nin nhin.
chd thdi". Hanh dgng do da khdng qua dtfdc
mat cua itfc Itfdng bao ve quan dao Hoang
Sa, do chfnh quyen VNCH cii ra tru ddng
tai day. Mdt tai lieu mat cua Bg Qud'c
phdng gifi Phu Tong tho'ng cho biet: "Ngay
1-3-61 hdi 17 gid, Bg Tong tham mtfu

Phong Nhi chung tdi da bao cao bang dien
thoai cung quy bg ve viec 9 ngtfdi Trung
Hoa ty nan cap be'n tai dao Hoang Sa va
quy vi da chi thi trtfc tiep cho hai quan dUa
ma'y ngUdi tren ve Sai Gdn de giao lai cho
Sd Nghien ctfu chinh tri xa hgi. Nay chung
tdi nhan dtfdc mgt cong dien ciia Quan khu
2 cho biet them chi tiet ve vu nay. tran
trgng kinh trinh ong Bg trtfcfng rd: Ngay 13-61 luc 16 gid, CO mgt ghe buom la tren chd
9 ngtfdi Trung Hoa da cap ben tai dao
Hoang Sa. Theo ldi khai cila cac dtfdng stf
thi hg ttf dao Hai Nam chay tro'n che dp
cong san. Tren ghe gom co: 1 ctfu Giao stf, 1
ctfu thieu liy Trung Hoa Qud'c gia, 1 ngtf
phu, 6 nong dan. Vat lieu dem theo gdm cd:
2 ban. do, 2 dia ban" (6).
Tiep do. nhtfng "ngtf phu" cd vu trang
cila Trung Qud'c, da tie'p tuc len liit dd bg
len cac dao Htfu Nhat, Duy Mgng, Quang
Hoa (nhdm dao phia Tay ciia quan dao
Hoang Sa) nhtfng da bi hai quan VNCH bat
gitf (82 ngtfdi) va dtfa ve cang Da Nang de
xii Iy, roi trao tra lai cho phia Trung Quo'c.
Mgt tai lieu khae cho biet: "Ha tudn thang
2 nam 1959, sau khi nhan dUgc tin Trung Cgng dem quan chiem dong Hoang Sa. Hai
quan Viet Nam da giii chie'n ham HQ.225
ra tham sat va phoi kiem tin ttfc tren.
Chien ham da bat gap mgt so' Idn ghe
thuyen nay gdm khoang 30 chiec, 10 chiec
cd gdn may va 20 chiec cd chd vat lieu,

nhan so' mdi chiec chtfng 15 ngtfdi. Doan


14
thuyen da chie'm cac dao d phia Nam thugc
nhdm Nguydt-Thiem gdm cac dao Cam
Tuyen, Quang Hda, Duy Mdng. Hai quan
Vidt Nam da td chtfc mgt cudc hanh quan
vdi muc dich bdt gitf cdc ghe thuyen xam
nhap trong khu vtfc nhdm Nguyet Thiem
va chtfng minh chu quyen Viet Nam tren
cac dao thudc nhdm nay.
Ltfc Itfdng Hai quan tham dtf gdm co cac
chien ham: HQ.04, HQ.05, HQ.02, HQ.225,
HQ.328, HQ.402. Ngoai ra, cdn mgt dai dpi
thuoc tieu doan 1 thiiy quan luc chie'n tang
ctfdng cung vdi mdt trung dgi thuy quan luc
chidn hien don tru tai Hoang Sa. Tat ca ltfc
Itfdng tham dtf dtfdc dat dtfdi quyen dieu
khien cua Ham trtfdng hg to'ng Ham Tuy
Dgng. Ket qua, cac chien ham da ngan
chan va bat gitf dtfdc mgt so' ngtf phu Trung
Cong khoang 80 ngtfdi xam nhap bd't hdp
phap hai phan Viet Nam, tai cac dao
Quang Hda, Duy Mgng. Cac nhan vien
Trung-Cgng nay da dtfdc HQ.04 dtfa ttf
Hoang Sa ve tdi Da Nang vao ngay 24-21959 de khai thae. Sau khi dtfdc bie't hg chi
la nhtfng ngtf phii nen da dtfdc HQ.02 dtfa
ra Hoang Sa tra hg ve cac ghe thuyen cua
hg vao ngay 6-3-1959" (7).

Ciing vdi viec dtfa "ngtf phu" len lilt xam
chiem, do bg len cac dao, Trung Qud'c cdn
day manh viec dtfa tau danh ca, tau tham
dd dau khi tien sau vao vung lanh hai cila
VNCH tai Hoang Sa. nha't la viec day
manh viec xay dtfng cac cd sd ha tang tren
dao Phu Lam - ndi ma Trung Qud'c vtfa
chie'm ddng bat hdp phap vao nam 1956. De
lam dtfdc dieu do, nham che mat dtf luan
the gidi, Trung Qud'c da len lut huy ddng
cac "tau ca" chd ximang, sat, cat... ra dao
Phu Lam. Mdt bao cao cua ltfc Itfdng tinh
bao VNCH cho hay: "Can ctf theo cac khdng
anh do De tha't ham dgi Hoa Ky chup 29-71960 va sau khi so sanh vdi nhieu thi Heu

Rghien eiru Xueh siSr. so 6.2014
khdng anh cua ta chup ngay 5-3-1959,
thiem Bd dtfdc biet, Trung Cgng da thiet
lap them mgt con dtfdng xe hdi cd the chay
dtfdc, xuyen ttf Tay Nam tdi Ddng Bac dao
va da iam them mdt khu cdng thtf gdm cd 5
day nha 3 can (mdi can rdng khoang 4
thtfdc) - 4 day nha 6 can, 4 day nha 2 can
va 2 cdt antennes cao khoang 12 thtfdc" (8).
Nhan thay mtfu do sii dung "tau danh
ca" va "chtfdng trinh tham dd dau khi bien ,
Hoa Nam" ciia Trung Qud'c, chinh quyen
VNCH khdng ngtfng gia tang stf bao vd,
kiem soat dao va vung ntfdc phu can, dong
thdi len an ctfc ltfc hanh dgng leo thang cua

Trung Qud'c. Tuyen cao ngay 7 thang 9
nam 1967, cua Chinh phii Viet Nam Cgng
hda da tai xac dinh vd'n de dac quyen lanh
hai eiia minh, theo dd: "Phan them luc dia
tie'p can vdi lanh hai Viet Nam Cgng hda
thudc phap quyen chuyen dgc va chiu sU
kiem soat trtfc tiep eiia Chinh phii Vidt
Nam Cdng hda. Ranh gidi ciia phan them
luc dia nay da dtfdc Chinh phu Viet Nam
Cgng hda a'n dinh chieu theo cac quy tfdc,
tieu chuan qud'c te va da dtfdc cdng bd' day
du. Bdi vay, Chinh phii Viet Nam Cong hda
coi la vo gia tri va vd hieu ltfc mgi quyen
dac nhtfdng, do mgt quo'c gia khae ca'p dtf
la'n vao phdn them luc dia ciia Viet Nam
Cgng hda. Nhtfng cdng ty thu thtfdng quyen
dac nhtfdng trai phep a'y, phai ganh chiu
mgi trach nhiem va mgi rui ro neu hg tie'n
hanh nhtfng cong tac tim kiem va khai thdc
khoang san tren phan them lue dia ciia
Vidt Nam Cgng hda, ma khdng cd stf cd'p
quyen hop le cua Chinh phu Viet Nam
Cdng hda" (9). ChUa he't, gitfa nam 1971,
tin ttfc khong tham ciia De tha't Ham dgi
Hoa Ky cho hay cac hoat ddng cua Trung
Quo'c tai hai dao Phu Lam va Linh Cdn
thuoc quan dao Hoang Sa cila Viet Nam
dang bi Trung Qud'c chiem gitf dang trd ndn
"ra't sdi dgng" nhtf sau: "Tin ttfc khdng

Thii doan "!F^ phii - tau la" da Tnmg Quoc
tham do De 1 Ham ddi Hoa Ky thong bao
cho biet cac hoat dgng ciia Trung Cgng tai 2
dao Woody va Lincoln trong day Hoang Sa
dtfdc ghi nhan nhtf sau: Tai dao Woody, ve
htfdng Bac Dong Bdc da cd 50 cd sd gom
nhd ciia dang xdy cd't; Mgt cau tau dai
khoang 100 met dtfdc thiet lap ttf dao ra
bien hUdng Bdc Ddng Bae; Ke' can c^u tau
glii nhan cd 3 tau hang ciia Trung Cdng
dang cap ben, 2 tau keo va 2 xa lan chd day
vdt Heu kie'n true; Tai dao Lincoln cd nhieu
ngtfdi cua Hai quan Trung Cgng hien dien,
hinh nhtf dang thiet lap cd sd. Viec Trung
Cgng tang ctfdng hoat dgng d quan dao
Hoang Sa cho tha'y Bac Kinh cd the dang
banh trtfdng viec xay dtfng cac hdn dao tren
de trd thanh cac can ctf hai quan nhdm yem
trd Ham dgi Trung Cong hidn dang phat
tridn manh d viing bidn Dong Nam A" (10).
Trong qua trinh thu thap, khai thae ttf lieu
ve Hoang Sa tai cac Trung tam Luu trtf
Quo'c gia, chiing tdi- da tie'p can nhieu anh
ttf Heu do quan dgi Hoa K^ va VNCH chup
dUdc, cho tha'y cac "ngtf phii" gia dang cua
Trung Qudc chd vdt lieu va xay dUng cac cd
sd qudn stf tai Hoang Sa trong thdi gian
nay.
Bat ddu vao nam 1970, do cue dien

chinh tri tren the gidi cd nhieu thay ddi. My
vuo't ve va thda hiep vdi Trung Quo'c hdng
cho'ng Lien X6 va mong thoat khoi cuoc
chie'n tranh dang sa lay tai Viet Nam. Ldi
dung cd hgi dd, Trung Quo'c rao riet day
manh kd' hoach xam nhap cac dao cdn lai
cila Hoang Sa va am tham ehuan bi ltfc
ltfdng cho mdt cugc "tieu chie'n tranh" ma
hg da vach sdn. Dd'n nam 1972, Thdng cao
chung Thtfdng Hai gitfa My va Trung Quo'c
duoc ban bd' da tao ra stf ran ntft khdng the
hdn gdn giiia Lien X6 va Trung Quo'c.
Them vdo dd, cudc chie'n tranh Viet Nam
dang 3 giai dogn gin ke't thuc, cue dien
chfnh tri the' gidi bien ddi manh, da tao

dieu kien cho y do thdn tinh Hoang Sa cua
Trung Quo'c them chin mudi. Vi vay, chi hai
nam sau do (1974), Trung Qud'c da quye't
dinh dimg vu luc chie'm dong mot each ba't
hdp phap toan bg quan dao Hoang Sa cua
Viet Nam.
De thtfc hien y do tren, gan de'n ngay
"hai chien Hoang Sa", Trung Qud'c van suf
dung phtfdng thtfc "tau ca" nguy trang, am
tham chd den hang tram "ngtf phii" (thtfc
cha't la quan dgi chfnh quy Trung Quo'c)
cung vdi vu khi, dan dtfdc ap sat quan dao
Hoang Sa de chd... ngay khai hda. De cd cd
"dgng binh", Trung Quo'c lu loa tren toan

the' gidi ve "chu quyen ba't kha xam pham
cila minh" tai Hoang Sa va ra stfc "nhii cho
moi rdi vao cai bay" do minh giang san ba'y
lau nay. Mgt van ban dang chu y ciia Bg
Ngoai giao VNCH luc bay gid cho bie't:
"Ngay 11-01-1974, Bg Ngoai giao Trung
Cgng bong nhien len tieng mao nhan chii
quyen tren cac quan dac Hoang Sa va
TrUdng Sa cua VNCH. Ngay ngay hdm sau,
phat ngdn vien cila Bg Ngoai giao VNCH
da bac bd sU ddi hdi vo can ctf dd. Mac du
vay, trong nhtfng ngay gan day nha cam
quyen Trung Cgng khong nhtfng khong riit
lai stf doi hdi vo Iy ciia minh lai cdn ngang
nhien xam pham vao lanh thd ciia VNCH
bang each cho ngUdi va tau be xam nhap
vao vung lanh hai chung quanh cac dao
Cam Tuyen (Robert), Quang Hao (Duncan)
va Duy Mgng (Drumond) thugc quan dao
Hoang Sa (Paracels Islands) cda VNCH.
Tham chf bon ngUcfi nay cdn dam dat chan
len cac hdn dao nay, dtfng chdi va keo ed
cua Trung Cgng, trang trdn cha dap len
chii quyen va stf toan ven lanh tho ciia Viet
Nam Cgng hda" (11). Va nhu the, chie'n
tranh dang ra't gan ke...
Phat hien dUdc da tam ciia Trung Quo'c,
ngay 16-1-1974, Hgi ddng Ngi cac chinh

Rghien euru Ljch s&. s6 6.2014
phu VNCH da td chtfc mdt phien hgp, di
ddn ke't luan "tinh hinh Hodng Sa da trd
ndn bao dgng", ddng thdi thdng bao chi thi
cua Tdng thd'ng VNCH, neu rd: "Bg Ngoai
giao lam td't ca mgi hanh ddng edn lam
dupe cd tinh each qud'c te vd phap ly qud'c
td', de xac nhan them lan chdt chu quyen
cua ta tren quan dao Hoang Sa, ttf khia
canh lich svt den cdng phap quo'c te qua cac
hgi nghi qud'c te... Thdng bao ngay bang
mgi each cho cac qud'c gia vi pham; Phd
bien mgt each long trgng va rdng rai nhtfng
hanh dgng va tuyen cao hoac tuyen bd...
cua Chinh phii ngay trong ngay hdm nay
16-01-1974. Ddi vdi tdu vdghe lg hien co tgi
cdc ddo (chung tdi nhan manh - Tg), Hai
quan sii dung to! da luat le quo'c te' den
sommations va dan do vdi muc dich dudi di.
Ne'u hg sii dung vii lUc thi tra ldi bang vu
luc. Cho linh Hai quan dd bg len Robert va
Duncan, nho cd lg, cam cd Viet Nam, duoi
ngudi lg di (chung tdi nha'n manh - Tg). Hai
quan co nhiem vu ngan ngtfa mgi hanh
dgng cam cd va do bg ngtfdi len cac dao cdn
lai, vi du nhtf Drummond va Money. Hai
quan, ne'u can, phai dtfdc tang ctfdng
phUdng tien de bao ve tdi da chii quyen
Viet Nam tai quan dao Crescent va bang
mgi hanh dgng thich tfng khi ein" (12).

The roi, trong 2 ngay 17 va 18 thang 1
nam 1974, Trung Qud'c trdng trdn tang
ctfdng ltfc Itfdng quan stf va cd' tinh khieu
khieh, hg huy dgng cac chie'n ham tien sau
vao hai phan phi'a Tay quan dao Hoang Sa.
0 cai the chang dang dtfng, VNCH da
quye't dinh khai chie'n. Va, di nhien Trung
Quo'c chi chd eo the...
Tran hai chie'n Idn nha't va dfl dgi nha't
gitfa hai quan Viet Nam Cgng hoa va hai
quan Trung Qudc nd ra vao sang ngay 19
thang 1 nam 1974. Mgt bao eao mat luc bay
gid cho bie't: "Ngay 19 thang 1 nam 1974,

luc 9 gid, binh si Trung Hoa no sung vao
cde binh si Viet Nam tru ddng trdn dao
Quang Hda (cung dtfdc ggi la dao Duncan).
Ddng thdi, cac chie'n ham Trung Cgng
khieu chie'n cac chie'n ham Viet Nam 6
trong vnng, gay nhieu thtfdng vong va thiet
hai vat cha't. Ngay 20 thang 1, 19 phi cd
cua khdng ltfc Trung Cdng da ttfng bay
trong khdng phan cua vung nay ttf ngay
trtfdc, tham gia chie'n tran va tha bom
xud'ng cac vi tri Viet Nam tren cac dao
Hoang Sa (Pattle), Cam Tuyen (Robert) va
Vinh Lac (Money). De'n chieu ngay 20
thang 1 nam 1974, binh si Trung Hoa da do'
bg len ta't ca cac dao thudc quan dao Hoang
Sa va ltfc Itfdng dac nhiem Hai quan Trung

Hoa cd ve chuan bi trtfc chi quan dao
Trtfdng Sa" (13). Vdi cugc "tieu chie'n tranh"
chdp nhoang dd, Trung Qud'c da chie'm not
phan phia Tay ciia quan dao Hoang Sa ciia
Viet Nam va lam cho 58 binh si VNCH hy
sinh trong khi bao ve Hoang Sa. Ngay 2701-1974, dai BBC da nhan dinh: "Viec doi
chii quyen cua Trung Cgng khdng cd gi la
mdi me ca, dieu mdi me la Trung Cgng da
dung tdi vu ltfc. Viec chie'm ddng Hoang Sa
cua Trung Cgng la de dam bao r i n g cac
quan dao nho rai rac d vung phia Tay Thai
Blnh Dtfdng a'y, khdng rdi vao tay cac sieu
cUdng Hoa Ky hay Lien Xd hoac rdi vao tay
cac ddng minh cua hai sieu ctfdng nay.
Trung Cdng khdng mud'n mdt ngay nao do
bdng tha'y cac cdng ty dau hda cua Hoa Ky
va Nhat Ban nhay vao khai thae cac tai
nguyen trong khu vtfc nay" (14). Nhin nhan
stf kien Trung Qud'c dung vu ltfc ctfdng
chiem Hoang Sa, mgt nha bao Viet Nam
Cgng hda luc dd da tha'y dtfgc stf thda hidp
gitfa My va Trung Qudc, ddng thdi vgch
trdn thil doan "quen dung" cua Trung
Qude; khi dng nay so sanh vdi vide Trung
Quo'c ba't than tan cdng Lien Xd trtfdc dd,
dng viet: "Mac dau Trung Cgng khdng cd


Thii doan "Rgu* phfl - tau lg" eiia Trung Qude...
mgt chut 1^ do nhd nao de ddi hoi chii

quyen ve nhdm dao Hoang Sa, nhtfng ve
Mnh thtfc hdnh dgng eua Tnmg Cdng trong
bien cd ndy gidng nhtf bien cd Tran
Bao/Damansky trdn sdng Ussuri gitfa
Trung Cdng vd Lien Xd hdi thang 2-1969
md sdng kien hoan toan do Trung Cgng.
Dtfa quan mai phuc, cho linh gid ldm
thudng ddn diing cd khieu khieh (Chiing tdi
nha'n manh - Tg), gay nd sung, rdi ao tdi
danh chiem. Nam Viet khong phai la Lien
Xd de cd dii stfc tra diia. Ve mat chie'n Itfdc,
hdnh dgng nay cua Trung Cgng cd t i m
quan trgng ga'p bdi, neu so sanh vdi bien co
Tran Bao. B5i:
a. Chiem Hoang Sa, Trung Cgng ap dat
the' ltfc ciia hg tren bien Nam Hai, dat can
ctf md dtfdng tidn xud'ng vung Nam Thai
Binh Dtfdng. Dtfng ve mat phdng thu,
Trung Cdng cd t h i noi rang hg bdt budc
phai ldm nhu vdy de chgc thung mgt phia
cai vdng dai thdp cua lidn minh cac de quo'c
xa hgi vd tu ban, trong khi chinh Trung
Cgng tie'p tuc chu nghia banh trudng.
b. Ddi vdi Lien X6, bien cd' Hoang Sa can
dUdc coi nhtf mgt hanh dgng ddi phd vdi
mgi co' ging lap he tho'ng an ninh A Chau
cila Mac TU khoa. Nd ciing la mgt canh cao
cho ba't ctf mgt ntfdc A Chau nao nudi y
dinh dtfa vdo Lien Xd de b i t bi Trung Cong,
Ddi vdi cac ctfdng qud'c cd anh htfdng manh

tren Thai Binh Dtfdng, chii ye'u la Hoa Ky,
nd md diu cho mgt loat nbflng thach do'
quye't dinh cd the lat nhao cai nen tang cua
mgt the' qudn binh 6 A Chau va Thai Binh
DUdng md My vd Tay phUdng tudng da xay
dUng dupe..." (15). Hoang Sa bi ma't, song
VNCH tuyen bo' vdi qud'c dan dong bao va
qudc te riing khdng bao gid ttf gia chu
quyen ddi vdi Hodng Sa: "Quan dao Hoang
Sa vd quin dao Trtfdng Sa la nhflng pbin
ba't kha phdn cila lanh thd Viet Nam Cgng

hda. Chfnh phu va nhan ddn Viet Nam
Cong hda khdng bao gid chiu khua't phuc
trtfdc bao ltfc ma ttf bd ta't ca hay mdt phin
chu quyen cua minh tren nhtfng quin dao
iy. Chtfng nao cdn mgt hdn dao thugc phan
lanh thd a'y cua Viet Nam Cgng hda hi ntfdc
ngoai chiem gitf bang bao ltfc, thi chtfng ay
Chinh phu va nhan dan Viet Nam Cgng
hda cdn da'u tranh de khoi phue nhflng
quyen ldi chinh dang ciia minh. Ke xam
chiem phai chiu hoan toan trach nhiem ve
mpi tinh trang cang thing cd the do do ma
cd" (16).
Sau kbi chiem dUdc toan bg quin dao
Hoang Sa, Trung Qud'c tuyen bo' "da giai
phdng Tay Sa" va lap ttfc cho dap pha cac
bia chii quyen, dao cac mo cila ngtfdi Viet
da chon b day, xoa cac di tfch lich sil eiia

Viet Nam... Chung toi cung co dUdc mgt so'
binh anh luc bay gid cho thay, de khuye'ch
trtfdng cai ggi la da "thu hdi" dtfdc Hoang
Sa, Trung Quo'c cho quay phim, chup anh
gidi thieu bg sau "cbfnh quyen cua dao Tay
Sa" va eac boat dgng thu nhat hai san, dat
"bia chu quyen" cd nien dai thdi nha Thanb
tai Hoang Sa?! ...
Theo chiing toi, co mgt bai hgc 16n ve
trach nhiem ciia VNCH trong viec de mat
Hoang Sa vao nam 1974 ma den nay van
con tfnh thdi stf do la: khdng dtfdc de da't
ntfdc rdi vao tinh trang ba't on; can he't stfc
canh giac sU thda hiep nga'm ngim gitfa cac
ctfdng quo'c va quai chieu "ngtf phii, cd la"
nhim lien tuc tao ra stf "tranh chap" gia
hieu, de khi cd die'u kien thi thUc hien mgt
cugc "tieu chien tranh" chdp nhoang, chie'm
toan bp, dat dtf luan quo'c te' trUdc mot viee
da roi ma Trung Quo'c da ttfng lam dd'i vdi
Hoang Sa cila chiing ta. Cho nen, bai hge
Hch sii ve neu cao y thtfc bao ve chii quyen
va Idi ieh qudc gia; day manh phdt trien
kinh te ket hdp vdi bao dam an ninh • qudc


Rghien cuu Ljch siSr. s o 6.2014
phdng tren bien; giao due, n a n g cao hieu

nhflng tinh hudng mdi nay sinh trong v 6 i

bidt ve chu quydn qud'c gia... v i n ludn ttfdi

de t r a n h cha'p bien dao hidn nay, t r a n h

mdi. Bdi, stf nghidp bao ve chu quydn qud'c

khdng dtfdc m i e mtfu de rdi vao "cai bdy

gia la lau dai, muon ddi, toan dien, bao

giang s i n ttf Idu" cua T r u n g Quo'c. Nhd't

gom ta't ca cac bien phap chinh tri, kinh

la, phai lam sao de mgi ngtfdi dan Viet

te, phap ly, doi ngoai va khai thdc tren

Nam deu nhd nam long r a n g "Hoang Sa la

thtfc dia; can xxi ly tinh tao, kheo leo

cua Viet Nam".

CHU

THICH

(1), Nguyin Vi^t Long, "Hoang Sa, TrUcing Sa -

(10). Phieu trinh s5'339/K.QNg ngay 14-7-1971

Cac sa kiSn, t u ligu lich sii, phap ly chmh (The ky

cua uy Ban phSl hdp tinh bao quo'c gia ve hoat

XV-2000)", Nxb, T r e . t r , 120-121.
(2). Uy ban Nhan dan huyfn Hoang Sa. Ky
yeu Hoang Sa, Nxb. Thong tin - T r u y i n thong, tr.
161.
(3). Dan theo Viet Nam Thong tan xa - So' 8360
(chieu) thfl Sau 15-02-1974,
(4), Dfl Bang, "Qua trinh khai thae va thuc thi
chii quyen cf quan dao Hoang Sa va Trudng Sa ciia

dpng cila Trung Cong 5 quan dao Hoang Sa. Ho sti
sd 6359-Dn-VNCH. Trung t a m LUu trfl Quoc gia
(TTLTQG) II. Thanh pho'Ho Chi Minh.
(11). Tuyen bo' ngay 16-1-1974 ve vile Trung
Cpng vi pham chu quyen VNCH tren cac qu£n dao
Hoang Sa va Trudng Sa. Ky hieu ho sd so 4617DII-CH. TTLTQG II, T h a n h pho Hd Chi Minh.
(12). Bien ban so' 32/55 cua phien hpp Hdi dong

trieu Nguygn", Tap chi Hue xiia va nay, so 104-

Noi cac ngay 16-01-1974. Ky hieu hd sd sd' 6375-

2011, tr. 14.

DII-GH.

(5). Bo Dan van Sai Gdn, Hoang Sa lanh tho
Viet Nam Cong hoa, Sai Gon.

Cdng hda giii cac t h a n h vien ky ket dinh Udc cua

(6). Trich Phieu trinh so 0367/TTM/2/5. ngay 63-1961,
(7) D i n theo "Tci trinh cua Bp Tif lenh hai
quan, chuyen Bo Tong thara mUu Quan lUc VNCH
de trinh Thil tU6ng VNCH", Van ban de ngay 21
thang nam 1971 (Tai lieu luu tai Van phong P h u
Thu tudng VNCH).

(13). Cong ham cua Bp Ngoai giao Viet Nam
Hdi nghi qud'c te ve Viet Nam tai Paris nam 1973.
(14). Tai lieu ciia Van phdng Phii Tong thdng
VNCH, trinh Tong thd'ng cac van d l bao chi trong
ngay.
(15). Biic t h u ciia ky gia Nhu Phong ngay 22-11974 dUdc dng TrSn Van Manh. Trudng Ty khi
tUdng Tuy Hda (Phu Yen) giii Tong thdng Viet
Nam Cflng hda ve viec cung cap mpt sd dfl kien

(8). Phieu trinh so 2838-QP/DL/K ngay 27-51961 cua Bo trUOng P h u ta Quo'c phong giii B6
trudng kinh te va Bo trifdng Cong chinh va Giao
thong Sai Gdn. Ky hieu ho sd so' 1572-PTTg.

lien quan chu quyen cua VNCH ddi vdi quan dao
Hoang Sa. Ky hieu ho sd sd 6366-DII-VNCH.
TTLTQG II, Thanh phoHd Chi Minh.

(16) Tuyen cao cila Chinh phii Vidt Nam Cong

(9). Tuyen cao ciia Chinh phii Viet Nam Cong

hda v l chii quyen tren nhflng hdn dao 6 ngoai khdi

hda ve tai nguyen thien nhien cua quo'c gia trong

bd bien Viet Nam Cflng hda, Ky hidu 6360-011-

vung bien va dudi day bien.

VNCH.


TRAN HAI CHIEN CUA QCAN V I E T NAM CONG HOA
CHONG QUAN TRUNG QUOC XAM CHIEM T R A I P H E P
QUAN BAO HOANG SA TIIANG 1 NAM 1 9 7 4

NGUYIN HUU DAO"

C

ach day 40 nam, Trung Qud'c da huy
dgng mgt ltfc Itfdng khdng nhd hai,
khdng quan danh cbiem quin dao Hoang
Sa cua Viet Nam. Quin dao Hoang Sa luc
nay do Chinh quyd'n Viet Nam Cdng boa
quan ly (1). Chi huy chie'n dich xam chiem
mdt phin lanh thd ciia Viet Nam la Dang

Tilu Binh va Didp Kiem Anh dtfdc Mao
Trach Dong va Chu An Lai dfch than iiy
nhiem (2).
Thdi diem do, cugc khang chie'n chd'ng
My, ctfu nUdc ciia nhan dan Viet Nam dang
budc vao giai doan cudi cung. Dang Cgng
san Viet Nam, nhan dan Viet Nam dang
tap trung huy dong stfc ngtfdi, stfc ciia de
giai phdng mien Nam. De qud'c My va
Chinh quyen Sai Gdn da va dang chim sau
vao tha't bai. Du vay, vdi ban chat hieu
chien, xam lUdc, de' qud'c My vin bay ra
nbflng quy ke, ra stfc ha hdi, tiep stfc cho
bgn tay sai ban ntfdc d mien Nam; chd'ng lai
sU nghiep dd'u tranh gianh doc lap dan tgc,
thd'ng nha't To qud'c ciia nhan dan Viet
Nam. NhUng vao thdi diem nay. eiing la liic
md Chinh quyen Sai Gdn dang dtfng trudc
nguy cd sup do hoan toan.

• Vi^n Sii hpc

Md dau, vao ngay 11 thang 1 nam 1974,
Trung Qud'c ra tuyen bd pban ddi Chinh
quyen Sai Gdn da sap nhap quan dao
TrUdng Sa vao quan Da't Do thudc tinh
Phudc Tuy. Trong tuyen bd, phfa Trung
Quo'c de dga se trtfng phat mgi stf vi pham
"chu quyen ba't kha xam pham ciia Trung
Quo'c". Ngay 15 thang 1 nam 1974, Trung

Qudc cho linh gia dang ngtfdi danh ca do bg
len dao Hoang Sa, dong tbdi. hg eung dUa
quan len dao Quang Anh. Quan dpi Trung
Quo'c dUng len mdt so' bang chtfng gia.
chtfng to ngtfdi Trung Qud'c da va dang sinh
sdng tren dao nay ttf lau. Tiep do, Ifnh
Trung Qud'c bi mat do bg len cac dao Quang
Hda, Duy Mgng... cam cd, dUng leu. cho't
gifl. Tau ciia quan dpi Viet Nam Cgng hda
dl tuin tra dung loa, den hieu yeu ciu phia
Trung Qudc phai rdi dao, nhUng hg phdt Id
van dong quan tren dao.
Ngay 16 thang 1 nam 1974, Chinh
quyen Sai Gdn ra tuyen bd' phan ddi Trung
Quo'c, khdng dinh rd quan diem va nhflng
chtfng cd chii quyen cua Viet Nam ve hai
quan dao Hoang Sa va Trtfdng Sa.
Ngay 17 thang 1 nam 1974, Trung Qudc
huy dong them tau chien den vung bien


Rghien eihi Ljch sfr. s6 6.2014
quanh q u i n dao Hoang Sa khieu khieh t i u
chie'n cua quan ddi Viet Nam Cgng hda.
Linh Trung Qud'c uy hiep, de dga qudn dgi
Viet Nam Cgng hda ddn t n i tren dao.
NhiJng dao ma linh Trung Qud'c vtfa chie'm,
hg cung cd', to chtfc cac vi tri chie'n da'u.
Ttf trung t u i n thdng 1 nam 1974, trtfdc
tinh lunh cang thang b q u i n dao Hoang Sa,

theo lenh Tong thd'ng Nguydn Van Thieu,
hai quan cua Vidt Nam Cgng hda da thanh
lap Bd Chi huy hanh quan tai Da Nang do
Thie'u ttfdng T r i n Van Chdn, Ttf lenh hai
quan chi huy. Ltfc Itfdng hanh quan gdm 4
chien ham: HQ4, HQ5, HQlO, HQ16.
Nhtfng chie'n ham ndy chia thanh hai canh,
moi canh co 2 chien ham va mdt so' ddn vi
biet kich hai quan hanh quan ra dao. Chi
huy trtfdng cugc hanh quan la 1 Dai ta hai
quan. Cung ra dao, Quan khu 1 (Quan dgi
Viet Nam Cgng hda) giii mgt nhdm si quan
di nghien ctfu quin dao Hoang Sa (trong dd
CO 1 CO va'n M y ) .

Ke' hoach hanh quan cua quan ddi Viet
Nam Cgng hda la do bd len cac dao, dudi
ngUdi Trung Qud'c ra khoi cac hdn dao la
hoan thanh nhiem vu.
Cung thdi gian tren, Trung Quo'c dua
den q u i n dao Hoang Sa mdt doi tau chien
loai nho, nhtfng xoay trd nhe nhang, trang
bi vu khf manh. Theo tuyen cao ciia Chinh
phii Viet Nam Cdng hda thi ltfc lUdng hai
quan cua Trung Qud'c gdm 11 Chie'n dinh,
thuoc nhieu Ioai, trgng Itfdng va trang bi
khae nhau, trong do cd 1 tau Komar dUde
trang bi ten Icfa. Ngay 19 thang 1 nam
1974, vao liic 8 gid 30 phut, phia Trung
Quo'c bat dau nd sung lam 2 quan nhan

quan dgi Viet Nam Cgng hda ehet, 2 ngtfdi
khae bi thtfdng. Quan ddi Viet Nam Cgng
hda kim che' khdng b i n tra lai. Tau chie'n
Trung Qudc dan hang ngang, hue vao mui
tau cua quan dpi Viet Nam Cdng hda.

Trtfdc stf khieu chien tho bao a'y, Chi huy
trtfdng hai quan Viet Nam C6ng hda dieu 2
chien ham tien len phia Bdc rdi vdng sang
phia Tay cua dao Hoang Sa; tid'p do hdnh
trinh ve phia Dong Nam lai gap tau Trung
Qud'c bam theo khieu chid'n. Hai quan Viet
Nam Cgng hda da khai hda de md dtfdng. 1
Chie'n dinh cila Trung Qud'c bi chim. Trdn
hai chien gifla quan ddi Viet Nam Cgng hda
va quan dgi Trung Qudc didn ra ac Het. Sau
hdn 1 gid chien da'u, Trung Qudc chim 1
tau, 3 chiec khae bi thtfdng nang. Phia
quan dgi Viet Nam Cdng hda, HQlO hi
chim, HQ16 bi thtfdng nang nghieng han ve
mgt ben. Sau dd, HQ4, HQ5 bi trgng
thtfdng. Trtfdc tinh thd nguy hiem, HQlB,
HQ4, HQ5 chay ve Da Nang, bd lai sd quan
tren dao. Ngay 20-1-1974, Trung Qud'c huy
dgng them may bay nem bom xud'ng dao
Hflu Nhdt, Quang Anh va Hoang Sa. Qudn
dpi Viet Nam Cdng hda chd'ng tra quyd't
liet, nhtfng do ltfc Itfdng qua chenh lech, cac
dao lan Itfdt bi quan dpi Trung Quo'c chiem
gitf. LUc lugng quan ddi Vidt Nam Cgng hoa

b i n hdt dan, bi b i t lam tu binh. Trong 42
ngtfdi bi Trung Quo'c b i t gifl cd 1 Thie'u ta,
1 Dai uy, 2 Trung uy, 2 binh si hai quan, 4
nhan vien khi ttfdng, 1 cd' va'n My (Gerald
Kosh) va 1 trung dgi dia phtfdng quan.
Sau dd, quan n h a n My dtfgc phia Trung
Qud'c biet dai va trao tra cho quan My vdo
12 gid trua ngay 31-1-1974, cdn 41 qudn
nhan Viet Nam Cgng hda bi phia Trung
Qud'c dtfa qua dao Hai Nam quay phim, bi
hach sach du dieu, nhung ndi dung chii
yeu la tai sao lai "ddng quan tren lanh thd'
cila Trung Qud'c" va ve giam tai "Trai thu
dung tu binh, bg doi Quang Ddng", each
Thanh phd Quang Chau 20 km. Ba t u i n 11
sau. My dUa may bay sang ddn eac quan
nhan Viet Nam Cgng hda tra ve cho quan
ddi Sai Gdn.


Tran hAi chign ciia quan ViSt Ram Cflng hoa..
D I ti^n hftnh trdn danh chidm gifl dao
trdng trdn ndy, Trung Qude da huy ddng
mdt ltfc Itfdng quan dpi quan trgng: hdn 10
chide tdu cdc logi (1 tau Komar co trang hi
ten Ilia) vd hang tram l i n chide may bay
hogt dgng Hen tuc ttf ngay 19 ddn 24 thang
1 nam 1974. Quan ddi Vidt Nam Cgng hda
da chdng tra quyet liet, nhtfng do ltfc Itfdng
qua chdnh lech vd didu cd ban la chinh

quyen Sdi Gdn ltfc ndy da bi My bo rdi nen
cudi ctfng phai de q u i n dao Hoang Sa Igt
vdo tay quan dgi Trung Qud'c. Mgt phin
lanh thd thidng Hdng cua To qud'c Viet Nam
da bi Trung Qudc chie'm ddng vd sii dung.
Dang ltfu ^ la, khi Trung Qud'c tien hanh
ddnh chid'm q u i n dao Hoang Sa ciia Viet
Nam thi Ham dgi 7 cua My nhan dtfdc
nghidm ldnh kh6ng dtfdc cd ba't ctf hanh
d§ng ndo d khu vtfc nay. Cdn Dai stf My
Matin da t r i n g trdn khuyen ngoai trUdng
Chinh quyen Viet Nam Cgng hoa nen rut
todn bg ltfc Itfdng khdi quin dao Hoang Sa.
Vd, trong ban bao cao eua Trin Kim
Phtfdng, Dai stf cua Cbfnh quyen Viet Nam
Cdng hda tai My giii ve cho Bg Ngoai giao
Chfnh quyen Viet Nam Cdng hda ngay 2
thang 2 ndm 1974, cd doan viet: "Qua cugc
trao ddi ^ kidn vdi trd ly Bg trUdng Ngoai
giao Atrhur Hummel, dong thdi eung la
thdnh vien Hoi dong an ninh cua Nhd
Tring, ong ta cho bie't: Ngoai trUdng
Kissinger chi coi cugc tranh cha'p ve" quin
dao Hodng Sa nhu la mot va'n de" ngoai le,
thdm chi la dieu ba't ldi trong khung canh
ciia stf phoi hdp vdi Trung - Cgng de ngan
chdn Bic Viet Nam" (3). My da bat den
xanh cho Trung Qud'c danh chie'm Hoang
Sa cdn vi mdt ly do la, sau Hiep dinh Pari,
qudn My phai rut khdi mien Nam. My trao

quin dao Hodng Sa cho Trung Qud'c vdi y
dd de Trung Qud'c ngdn chdn khong cho hai
qudn Lidn Xd vdo Vinh Bdc Bd (4). Trong
m^t tdi lieu viet tay de trao ddi vdi nhflng

ngtfdi than can, Nguyen Van Thidu, Tdng
thdng Viet Nam Cgng hda luc dd da lo ling
den kha nang Trung Quoc se danh chid'm
quin dao Trtfdng Sa, "Chiem bang vu ltfc
gio'ng nhtf doi vdi quin dao Hoang Sa, cd stf
ddng Ida hoac lam ngd cua My" (5).
Nhtf vay, hai lan xam chie'm quin dao
Hoang Sa (1956 va 1974), Trung Qudc ddu
chgn thdi diem cugc da'u tranh gianh ddc
ldp tho'ng nha't cua nhan dan Viet Nam vfla
mdi hoac s i p chuyen giai doan ttfdng quan
Itfc Itfdng so sanh gitfa hai ben co stf thay
ddi can ban. Dac biet la, vao luc nhan dan
ta dang phai tap trung cao do tri tud, stfc
ngtfdi, stfc cua giai quye't nhtfng nhiem vy
each mang trgng dai.
Khi xay ra stf kien - tran hai chien gifla
quan ddi Viet Nam Cgng hda va quan ddi
Trung Qud'c tai quan dao Hoang Sa (thang
1 nam 1974) la luc cue dien chie'n trUdng
mien Nam dang b thdi ky chuyen bien
nhanh chong. Chinh quyen Viet Nam Cong
hda dang d the' thua. the' bi dgng, dtfng
trtfdc nguy cO sup dd hoan toan. Nhan dan
ta, sau bao nam kien tri chie'n da'u, do bao

xtfdng mau dang b the' di len, the' thing. Stf
nghiep giai phong mien Nam, thdng nhd't
To' qud'c da ttfng btfdc chin muoi. Do tinh
hinh va bdi canh trong ntfdc va quo'c te luc
ba'y gid, Chinh phu Viet Nam Dan chu
Cdng hda khong trtfc tiep len tie'ng phan
doi Trung Qud'c, nhtfng Chinh phu Cach
mang lam thdi Cgng hda mien Nam Viet
Nam da tuyen bd ro lap trUdng gom 3 diem
nhu sau:
- Va'n de chii quyen va toan ven lanh thd
la va'n de thieng lieng ddi vdi mdi dan tdc.
• Trong va'n de bien gidi va lanh tho, cac
nUdc lang gieng thUdng eo stf tranb cha'p do
Hch sil de lai.
- Cac ntfdc ed lien quan can xem xet vd'n
de nay theo tmb t h i n binh ding, tdn trgng


Rghien cuu Ljch siSr. sd 6.2014
l i n nhau, htfu nghi va lang gieng tdt va
giai quye't b i n g thtfdng Itfdng.
Sau khi chie'm dtfdc q u i n dao Hoang Sa,
dd bidn hg cho hanh dpng ciia minh, phia
Trung Qud'c da ra stfc tuyen truyen nham
ltf a bip dtf luan, gianh lay stf cdng nhan
tren thtfc te' "chu quyen ciia Trung Qud'c"
ddi vdi quan dao nay ma hg chtfa bao gid cd.
Trung Quo'c da ldi dung eac dien dan qud'c
te, cac hpi nghi khoa hgc; ra stfc tim tdi,

xuyen tac, tao dtfng cac ly le hdng ddi trdng
thay den, phu nhan chan ly. Binh luan ve
stf kien Trung Qud'c chiem quin dao Hoang
Sa ciia Viet Nam, td bao Ngdi sao ciia
Malaixia ra ngay 18-2-1974 da viet: "Cac
ntfdc trong khu vtfc that lo ngai trong
trudng hdp Bdc Kinh co tham vgng ddi vdi
cac dao khae d bien Nam Trung Hoa thi hg
se bd't cha'p mgi quy tac va luat phap qud'c
te". Va, trong cuo'n "Con rong dang lay siic"
CUR Vichto Xaryarin da viet: "Nam 1974,
Trung Qud'c chiem quan dao Hoang Sa cila
Vidt Nam. Khi nao Trung Quo'c trd thanh
mgt ctfdng qud'c ve quan stf, lieu con rdng eo
chiu ngoi yen ma khdng chuyen ttf chie'n
lUdc lan da't hang xdm sang chie'n Itfdc "tam

an rdi" va nudt ehcfng ca loai ngtfdi hay
khdng?" (6).
Theo Chuan ttfdng Nguydn Hflu Hanh
(Quan ddi Viet Nam Cgng hda) sau la T^Ty
vien l^y ban Trung Udng Mat tran To quoc
Vidt Nam thi "My da bd ra 1 trieu ddla de
chi phi cho chidn dich Hoang Sa" (7).
Nguydn Van Thieu, mdt "anh hung" cua cai
ggi la "chie'n t h i n g Hoang Sa" chic chin
chi la mdt con cd tren "ban cd" Washington
- Bic Kinh. Va, luc ay Thieu phai tuan theo
nUde di ciia ngtfdi chdi (8). Trung Qud'c xdm
chiem quan dao Hoang Sa eua Viet Nam la

mdt trong nhflng ke't qua ciia Thong cao
chung Thtfdng Hai vdi Washington nam
1972. Bac Kinh da budn ban vdi My tren
Itfng nhan dan Viet Nam.
Nhflng nhan xet, danh gia ciia eae nha
chfnh tri, cac hgc gia va bao chi ngoai ntfdc
ve stf kien Trung Qud'c chie'm gitf quin dao
Hoang Sa cua Viet Nam la chan thUc. Phai
chang nhtfng hanh dong vi pham chu
quyen ciia Viet Nam d khu vtfc Bien Dong
nhflng ngay g i n day lai la nhflng bdng
chtfng mdi chtfng minh die'u dd?

CHU THICH
(1). Quan dao Hoang Sa la mdt phan lanh thd
ciia Viet Nam. Thdi Ngd Dinh Diem cd 1 tieu doan
Thliy quan luc chie'n vdi day du phUdng tien tuan
tra cac dao. Sau do quan dao Hoang Sa dUOc trao
ve Tieu khu Quang Nam quan ly, Tren quan dao
thudng xuyen cd 1 trung dpi dia phuong quan ddng
tren dao,
(2), Theo: N/idn ddn Nhdt bdo, ngay 30-4-1986

(3), Theo: Tap chi Lich su: Qudn sU. so' 6-1988,
tr 30.
(4), (7), (8). Theo bao To quoc, sd 8-1985, tr, 48.
(5). Thu Viet tay cua Nguyin Van Thieu, Tong
thd'ng Chinh

phu

Viet Nam

Cdng hda (ban

phdtocoopy),
(6), Xem Vichto Xamarin: Con rong dang lay
Stic. Nxb. Thdng tan xa Ndvoxti.


Bir«(C » A U TIM HIEU CHlJOl^G TRIl^fH VIEIV TRO
XmrOl^G ]HAI CUA HOA K Y CHO VIET I^AM COXG HOA

PHAM THI H 6 N G

1. Vien t r d - cong cu cua chu nghia
thtfc dan mcrt
Sau Chie'n tranh the' gidi thfl II nhilu
ntfdc b chau Au, chau A, chau Phi va Trung
Dong da gianh dfldc dgc lap va quyen tif
chu. Ttf nhflng nam 60 cua the ky XX trd
di, mgt hinh thtfc quan he mdi da xua't Men
gifla mgt ben la cac ctfdng qud'e phtfdng Tay
va ben kia la eac ntfdc thugc dia cu dtfdc ggi
la "chu nghla thtfc dan mdi" (1). Thay vi
trtfc tie'p cai tri eac thuge dia thong qua stf
chie'm ddng cila quan ddi va bd may hanh
chinh eiia de qud'c, chu nghia thUc dan mdi
nha'n manh vide kidm soat cac nguon tai
nguydn eua cac quo'c gia le thugc mgt each

gian tie'p thong qua hdp tac thtfdng mai, cac
tap doan da qud'c gia hay cac djnh che tai
chinh nhtf Ngan hang the' gidi (WB) va Quy
tie'n te qud'c te' (IMF). Ta't nhien, trong
nhflng trfldng hdp dac biet (chie'n tranh
Trie'u Tien, chien tranh Viet Nam), cac
ctfdng qud'c co the tie'n hanh can thiep ve
quan stf trtfc tie'p hay gian tie'p hing quan
dgi n h i m duy tri mgt ehe' do chinh trj eo
kha nang dam bao cac quye'n ldi kinh te va
ehinh tri toan eiu cua hg. Tuy nhien, trong
phin Idn cac trtfdng hdp, chu nghia thflc
dan mdi tfu tien sif dung cac hiep phap
me'm, ma mgt trong so' do la vien trd: "vien
"ThS. Vien Sfl hoc

HA'

trd k m h te' la edng cu dac thu eua chu
nghla thUe dan mdi ma muc tieu cua no la
md rgng sil kiem soat va khai thae, thdm
ehi la can thiep vao cac cdng vide noi bg ciia
ntfdc nhan vidn trd" (2).
Ttf khi cue dien the' gidi mdi dtfdc xac lap
sau Chie'n tranh the gidi l i n thfl II, Hoa Ky
la qud'c gia ed anh hfldng Idn n h i t trong
viee dinh hinh va duy tri chu nghia thflc
dan mdi ndi ehung, cung nhfl trong vide sif
dung vien trd nhfl la mdt cdng eu chu ye'u
ciia nd ndi rieng. Trong do, vien trd quan sfl

ciia Hoa Ky de giup dd cac chinh.phii "dong
minh" cua Hoa Ky cho'ng lai cac cugc each
mang va vien trd kinh te' de tao dilu kien
thuan ldi cho d i u ttf ngoai qud'c va eae hoat
dgng nhap khau (3). Giam dd'c Ngan hang
the' gidi Eugene R. Black cho ring, ba ldi
ich chinh tfl chtfdng trinh vien trd ntfdc
ngoai cua Hoa Ky la: Cung ca'p thi trtfdng
trtfc tie'p va thie't ye'u cho hang hoa va dich
vu; Khuye'n khieh stf phat trien cac thi
trfldng ngoai qud'e cho cac cong ty cua Hoa
Ky; Hfldng n i n kinh te' qud'c gia theo hd
thd'ng thi trtfdng tfl do tao dieu kidn cho cac
cong ty cua Hoa Ky co the lam giau (4).
Cho de'n nhflng nam 70 cua the' ky XX,
vien trd Hoa Ky chie'm hdn n\ia tdng sd
vidn trd cua the' gidi tfl ban vdi hai hinh


Btfdc dflu Hm hi&i chumig trinh...
thflc chinh Id budn ban va d i u ttf b cac
ntfdc cham phat trien d l I^y lai (5). Ddng
thdi, thong qua nganh ngogi giao gom
nhflng thoa thudn cho vay dtfdi danh nghia
giup dd md mang, chtfdng trinh vien trd
tid'n tdi mua chudc, hdi lg va kiem soat dilu
khien n i n chinh tri cua ntfdc chdm phdt
trien. Do chinh la cong cu cua "chinh sach
de qud'c cdn ctf tren kim tien" (6).
2. 'Vidn t r d thiftfng m a i ciia Hoa Ky cho

Vidt N a m Cong h o a
Tfl gitfa nam 1950, Hoa Ky da vien trd
trflc tiep eho Chinh phu Bao Dgi nham
chong pha each mang cua nhan dan Viet
Nam. Sau khi Hiep dinh GidnevO ky ke't
(1954), tai miln Nam Viet Nam, Hoa Ky da
thay chan Phap, dflng nen cbe' do Ngo Dinh
Diem nhim bid'n miln Nam Viet Nam trd
thdnh thugc dja eua chu nghia thUc dan
mdi vd b i t d i u ttf ndm 1955 (7). Hoa K;^ da
chinh thflc vien trd trtfc tie'p eho chinh
quyen Sdi Gdn. Mgi ngudn vien trd dUdc ap
dung vdi nhflng the thtfc khdc nhau (song
phtfdng, da phtfdng) bing cac ngan khoan
md Qud'c hgi Hoa Kj' bieu quyet cha'p thuan
moi ndm.
Trong cac loai hinh vien trd ciia Hoa Ky
cho Vidt Nam Cgng hda, vidn trd thUdng
mgi (Commercial Import Program - CIP) la
logi vidn trd quan trgng nhat (8). Theo Cd
quan vien trd qud'c te' Hoa Ky (USAID),
vidn trg thUdng mai la cdng cu chinh trong
nhflng no ltfc cua Hoa Ky va chinh phu Viet
Nam Cdng hda de kiem soat ap lUc lam
phat cila nen kinh te bang viec mua hang
hda vd dich vu cua cac qud'c gia trong "The'
gidi ty do". Muc tieu chinh cila chtfdng
trinh ndy la dam bao cung cap day du cac
bdng hda cd ban trdn thi trUdng nhim dap
flng nhu ciu cua ngtfdi dan (9). Tuy nhien,

ngodi myc tidu kinh te' tbi cac khoan vidn
trg thtfdng mai khong Id lai gin vdi nhtfng

ddng cd chinh tri va y do chie'n Ifldc cila
Washington.
2.1. Vd'n demd rong thi trUdng
Va'n de cua chu nghia ttf ban Hoa Ky
sau chie'n tranh the' gidi lan thtf II la va'n dl
md rgng thi trtfdng. Gin vdi stf thay ddi ciia
chii nghla tu ban, van de khdng edn la san
xua't ra dtfdc nhie'u, ma la tim kie'm dtfdc
thi trtfdng tieu thu cho nd. Chinh sach
ngoai giao ciia Hoa Ky cung tap trung vdo
kiem sodt the' gidi mgt each tdi da, dac biet
la chinh sach banh trUdng thUdng mai qud'c
te' (10). Chtfdng trinh vidn trd thtfdng mai
cila Hoa Ky cho Viet Nam Cgng hda da md
ra cho cac nha xua't khau Hoa Ky nhflng cd
hgi tidu thu hang hda thdng qua nhflng thu
tuc, quy trinh va luat Id ma theo danh gia
cua Nha nghien ctfu Dang Phong la kha
phtfc tap, l i t leo, ddi hoi nha nhap khau va
ntfdc nhan vien trd phai tuan thii mgt each
chat che,
Ve cdc thd tuc xudt khdu
Sau khi dUdc Qud'c hgi phe chuan, Cd
quan phat trien quo'c te' Hoa Ky d
Washington (USAID/W) thdng qua cdc
kenh ngan bdng tra tiin cho eac nha xud't
khau Hoa Ky (hoac ddi khi la cac nha xuat

k h i u ngoai qud'c) ve hang boa dtfdc san
xua't bing dola My. Sau dd hang boa nay
dtfdc van chuyen cho cac nha nhap khiu
Viet Nam Cgng hda. Cac nha nhap khau
Viet Nam Cgng hda tra bang tien Viet Nam
ddng (VND) ciia chinh phii Viet Nam Cgng
hda cho hang hda dtfdc nhan. Khoan tien
nay se dUde chuyen vao Ngan hang Quo'c gia
trong chUdng muc Quy ddi gia (Counterpart
Funds). Tien trong Quy ddi gia dUdc sii dung
cho eac du an, cac chtfdng trinh phat trien do
ca hai chinh phu (Hoa Ky va Viet Nam
Cdng hoa) cung thoa thuan (11).
Viec nhap cang hang hda, nguyen lieu
va dung cu trong chUdng trinh CIP phai
tuan theo thil tuc rieng ciia USAID. Thd


Rghien eihi Ljch si^. sd 6.2014
nhdt, ddn xin ngan "khoan cila cac nha nhap
cang sau khi nop cho Nha Vien trd thtfdng
mgi se dtfdc chuyen cho Phai doan vidn trd
kinh td' Hoa Ky de xem xet tinh phu hdp vdi
chtfdng trinh vidn trd cua Hoa Ky tai Viet
Nam (12). Thd hai, ve x u i t xtf, h i u he't cdc
hang hda dfldc tai trd bdi CIP diu cd ngudn
gd'c ttf Hoa Ky hoac cac qud'c gia dfldc Hoa
Ky bao trg va theo nguyen tic, hang hoa
phai chd trdn tau mang qud'c tich Hoa Ky
(100% US Flag Vessel) (13). Thd ba, lien

quan dd'n v i n d l cfldc phi chuyen chd, ne'u
nhfl trfldc nam 1965 cfldc phi hang vien trg
dfldc chia lam hai phan: 50% phi ton do
USAID/W tra, 50% do chinh phu Viet Nam
Cgng hda tra va dtfdc ttf chgn tau chuyen
chd, thi ttf nam 1965 Viet Nam Cgng hda
phai tra td't ca phi tdn va hang hda phai
dtfdc chd tren tau My (14). Hoa Ky eung
thUc hien quyen bao hg hang hoa bang each
ap dung thud' phan xua't quan binh danh
vao hang nhap cang cila ntfdc hay eong ty
ngoai qud'c nao ban gia re hdn hang My.
Dac biet, trong va'n de' thdi gian tieu thu,
hang hoa nhap cang thtfdng mai va trtfc
dung phai dtfdc dtfa ra ngoai thtfdng cang
trong vdng 90 ngay. Nd'u qua 90 ngay chtfa
ban hd't hang thi khdng dfldc phep nop ddn
xin nhap cang. Hang phai sfl dung h i t
trong thdi ban 360 ngay ke ttf ngay tau cap
be'n (15). Hang hoa trong khuon kho vien
trd ciia Hoa Ky khdng dtfdc "de y nguyen"
xua't cang lai (tai xua't) ma b i t huge phai
tieu thu tgi Viet Nam (16). Bien phap nay
nham dam bao tieu thu nhanh sd' hang
nhap cang ttf Hoa Ky, ttf dd tao them tie'n
de nop vao Quy do'i gia.
Ve cd cdu hdng nhdp khdu
Hoa Ky gianh quye'n quye't dinh va chi
phdi loai hang va ltfdng hang se dfldc nhap
hang nam. Nhin vao cac mat hang eua

chUdng trinh CIP se tha'y hang tieu dung
va xa xi pham (consumer goods) chie'm ti

trgng Idn hdn so vdi hang nguyen lieu dau
vao (hay ggi la hang hda cd ban - capital
goods). Nam 1971, gia tri nhap cac san
p h i m tieu thu la 486.6 tridu ddla (USD),
trong khi dd gia tri nhap khau nhflng ylu
to' san xuat nhfl may mdc trang bi dung cu
san xua't chi chie'm mdt ti Id trung binh la
105.7 trieu dola (17). Nhan ro stf b i t cdp
nay, da cd nhilu thdi diem Viet Nam Cgng
hda yeu cau Hoa Ky vien trd nhieu hang
hda mang tinh chd't cd ban n h i m hd trd cho
stf phat trien cila kinh td', thay vi loai hang
hoa mang tinh cha't tieu thu. Tuy nhien,
Hoa Ky lai khdng cha'p thuan yeu eau nay
vi muc tieu chinh cua chtfdng trinh la phai
tao ra tien ban dia de' chi tra cho cac ehi phi
quan stf, va do vay dang hang hda vidn trO
phai ban dfldc d Viet Nam de lay tiin Sai
Gon (18).
Vi nguon hdng nhdp khdu d mien Nam
Viet Nam
Hang hda cd ngudn gd'c ttf Hoa KJ
chie'm tl trgng Idn so vdi hang hda tfl cac
nfldc khae. Trtfdc nam 1961, hang boa co
ngudn gd'c ttf Hoa Ky chi chie'm khoang
25%. Ttf thang 1-1961, AID (Cd quan phat
trien quo'c te) tap trung vao viec td'i da hoa

viec mua hang cd xua't xtf ttf Hoa Ky va
tuyen bd' hang hda ciia 19 ntfdc phat trien
(bao gdm ca Nhdt, Phap va mgt so' dd'i thu
canh tranh vdi Hoa Ky tren thj trtfcing Viet
Nam) khong dii tieu chuan la cac nguon
hang dtfdc AID tai trd di vien trg cho cac
ntfdc (19). De'n nam 1966, nhap khiu tit
Hoa Ky chie'm vai trd quan trgng nhit,
khoang 40,8%, so' nhap khau tfl Nhat
chie'm 15,1%, Phap chie'm 4,9% (20). HtJn
thd' nfla, nhd co ehinh sach ap dung hoi
suat tha'p gitfa ddng ddla va tie'n mien Nam
(tie'n cua Viet Nam Cgng hda) da khuyin
khi'ch cac nha nhap khau eua Viet Nam
Cgng hoa nhap nhilu hang hda My. Theo
cac nha kinh te' Sai Gdn nhan dinh, ddy la


Btfdc dau Hm hilu chtfong hinh..
mdt hinh thflc "chuyen hfldng thtfdng gia":
tfl vide nhdp khau da dang cac loai hang tfl
cac ntfdc, thtfdng gia se nhap hang Hoa Ky
nhieu hdn vd giam bdt nhap hang hda cac
ntfdc khdc (21), ttf dd, kich thich sif phat
trien cua cac cdng ty san xua't b Hoa Ky mgt hinh thflc eua chu nghia tU ban kieu
mdi.
Thdng qua chtfdng trinh CIP, mien Nam
Viet Nam da trd thanh thi trtfdng tieu thu
giau tiem nang ciia cac hang thuoc la, xang
diu, dtfdc pham cua Hoa Ky. Nam 1960,

gia tri thuo'c la dtfdc ban ci Vidt Nam Cdng
hda len tdi 3.1 trieu ddla va tang len 4.5
tridu ddla nam 1961 (22). Cac san pham ve
dau hoa ci mien Nam Viet Nam dugc quan
ly bdi hai cong ty Hoa Ky va mgt cong ty
Anh, trong do Hoa Ky dong vai trd la nha
cung cd'p d i u nhdn quan trgng nha't. Gifla
Hoa K^ va Viet Nam Cgng hda eung da cd
nhflng ky k i t va dam phan lien quan de'n
viec thanb lap mgt nha may Igc diu vdi
cdng s u i t 22,000 thung/ngay, tri gia 16
trieu ddla va thanh lap cac edng ty Esso vd
Shell ci miln Nam Chtfdng trinh CIP cung
giup cdc nha san xua't Hoa Ky gianh dugc
thi trUdng dugc pham b mien Nam Viet
Nam. Trong ban bao cao hang nam, sU
ddng gdp cua dUdc pham Hoa Ky vao thi
trudng nhap khau b Sai Gdn tfl 28% nam
1960 len 47% nam 1961, trong khi do con
s6' nay cila Phap lai giam ttf 46%i xud'ng
28% cung thdi ky. Ttf nam 1959, Hoa Ky
trd thanh nha cung cap Idn cac loai xe ba
banh, xe buyt, cac loai khung gam 6 to,
may bay, may keo, xe chd hang (23)...
Vdi nbflng quy t i c tren, Hoa Ky da dam
bao cho eae nha san xuat va cac cdng ty tfl
ban Hoa Ky gin nhtf dtfdc dgc quye'n tai thi
trtfdng midn Nam Viet Nam de ban hang
khong nhflng vdi sd' Itfdng Idn ma cdn ra't
nhanh chdng la die'u co y nghla rat Idn

57

trong n i n kinh te' ttf ban von ddi hoi kha
nang quay vdng vd'n nhanh. Khae vdi tinh
chat cua chu nghia thtfc dan cfl la vd vet
nguyen lieu va tai nguyen cua nudc thugc
dja, xUdng sd'ng cua chu nghia thtfc dan la
xua't cang hang hda de chuyen thanh tiin
va tao mgi dieu kien de ban hang hoa cud'i
cung dd la san pham tieu dung tai nfldc
nhan vien trd. Loai vien trd chi thflc bidn
bing hang hoa va dich vu nay da giup gia
tang dung Itfdng mau djch gifla Hoa Ky va
Viet Nam Cdng hda. Rd.rang vien trd la
phUdng thuo'c kich thich Idi nhuan va gia
tang san xua't ciia cac cdng ty tu ban Hoa
Ky.
Mac du Viet Nam Cgng hda khdng phai
chi tra ngoai te cho boat dgng mua ban
trdn, tuy nhien, trong chUdng trinh nay,
chinh quye'n Sai Gdn khong nhan dtfdc vien
trd trtfc tie'p bing dola ttf Hoa Ky ma chi
nhan dtfdc khoan doi gia bang tie'n mien
Nam cung hang hda va dich vu. Hdn the
nfla, nbflng dieu kien va quy tac dtfdc dp
dat trong CIP nhtf la hinb thflc "kie'm soat
long" da giup Hoa Ky khong de' Igt dola vao
nudc nhan vien trd ma qua do cdn co the
gitf va kie'm soat ddng dola d lai chinh quo'c.

Nhu vay, cbi can vien trd thtfdng mai ma
Hoa Ky da dat dUdc rat nhie'u muc tieu, cdn
chi'nh quye'n Sai Gdn da mat di quye'n dgc
lap, tfl cbu vdi ddng tie'n cua minh, sfl phu
thugc vl kinh te khong tranh khdi nhflng le
thugc ve mat chinh tri.
2.2. Che do ii gid vd viec tgo lap be dd
cho ehinh quyen Viet Nam Cgng hoa
Ve nguyen tac, ti gia hoi doai cua ddng
Viet Nam Cgng hda do Vien Hdi doai va
Ngan hang Qud'c gia an djnh (24). Tuy
nhien, hoi s u i t gitfa ddng tiin mien Nam
va ddla lai do ca hai ben Hoa Ky va Viet
Nam Cgng hda cung thda thuan, tham chi
trong nhieu trtfdng hdp Hoa Ky la ntfdc
quye't dinh.


Rghien cuu L i ^ siSr. sg 6.2014
phu Hoa Ky, hoi suat
chinh thflc ddng bac
Viet Nam la 35
ddng/lddla, trong khi
35
35
gia tri cua ddng bac
350
tren thi trtfdng chO
275
den la 90 ddng. Theo

500 290
cac nha kinh te nhgn
565
320
dinh, hd'i sua't 35 ddng
576
465
mien Nam/1 ddla da
dtfdc an dinh b mtfc do
qua cao so vdi gia tri
thtfc cua ddng bge
(26). Thflc te', khi Hoa Ky ddng y ap dung
hoi suat trdn trong giao dich budn ban v3i
Viet Nam Cgng hoa da vap phai nhie'u thdc
mac va nghi van ttf ngtfdi dan va Qud'c hdi
Hoa Ky. Mgt so' nghi si Hoa Ky eho ring,
nd'u ap dung hd'i s u i t tren thi gia trj cua
ddng ddla da bj ma't khoang 50%. trong khi
thtfc gia phai la 72 ddng mie'n Nam/1 dola
(27). Tuy nhien hd'i sud't nay v i n dtfdc Hoa
Ky cha'p thuan trong hdn 5 nam sau do.

B a n g 1: Hoi s u a t d d n g b a c m i e n N a m
Ngay h i e u liic

Chinh
thfic

1-1-1955

35

Nhap khau
n g o a i t e set
hHvL
36

15-11-1971

118

400

9-7-1972

426

425

3-1-1973

465

465

6-12-1973

550

Ngu6n: l ^ Khoa. Tiiili/iliili kin/tleniienNam

Hang hoa
CIP

550
/955-/975qua

tm

Ngay tfl nam 1951, trong Phu luc Hiep
dinh vidn trd kinh td' ky thuat gifla Hoa Ky
va Viet Nam cgng hda, p h i n I, doan 6 cd
gbi; Hd'i sua't gitfa ddng ddla va ddng bac
Viet Nam phai la hd'i s u i t da dfldc thda
thuan lue dd vdi Quy tien td quo'c te', vdi
die'u kidn phai la hd'i s u i t duy n h i t ap
dung trong viec mua dola dung de thanh
toan hang nhap khau vao Viet Nam. Nd'u
chtfa cd mdt bo'i sua't nhu vay, se ap dung
hd'i s u i t cao nhat eua ddng ddla ddi vdi
ddng bac, hd'i sua't nay dtfdc cong nhan la
hdp phap cho boat ddng nhap cang vao Viet
Nam (25). Nhtf vay, theo hiep dinh thi
chtfdng trinh CIP chinh la do'i ttfdng cho hd'i
s u i t chinh thtfc gifla ddng tiin mien Nam
va ddla.
Trong lich sil tie'n td, cd nhieu thdi diem
hdi sua't ddng tid'n mien Nam cd sfl chenh
lech Idn so vdi hd'i sua't b thj trtfdng chd den

nhtfng chi'nh quye'n Sai Gdn v i n ap dung ti
gia chinh thtfc trong hoat dgng CIP. Tham
chi, trai qua nhie'u lan pha gia ddng tid'n
mien Nam, va cd thdi gian dai tdn tai tinh
trang da hd'i sud't nhtfng chinh quyen Sai
Gdn ludn dd hd'i sua't tha'p do'i vdi chtfdng
trinh CIP, tflc la gia trj ddng tie'n mien
Nam so vdi ddng ddla b mtfc cao hdn so vdi
gia trj thtfc te.
Ngay 17-12-1955 theo thda thuan cua
Chinh phii Viet Nam Cgng hda va Chinh

Xuat

Trong Bien phap kinh te tai chinh ngay
15-11-1971, Chinh phu Viet Nam Cgng hoa
cho thi hanh Luat so' 10/73 thie't lap "Thi
trudng song hanh". Bien phap nay qui dinh
ba loai bo'i sua't se dtfdc ap dung cho cdc
boat dgng khae nhau: 275 dong/lddla se
dtfdc ap dung cho hdng hda nhap cang cua
vidn trg do Hoa Ky dai thg nhtf vidn trd
thtfdng mai (CIP) hay vien trd ndng pham
(PL480); hdi s u i t 400ddng/l ddla ap dung
cho mgi hoat dgng nhap cang b i n g ngoai te
sd htfu va bang tin dung, hay ngoai te vien
trd ma khdng thugc chtfdng trinh CIP vd
PL 480; hdi sua't eao hdn 400 ddng/ldola dp
dung cho boat dgng xua't cang va cac giao
dich b i n g ngogi te khdc (28).

Nhtf vay, mdt lan ntfa, dfl cho chinh phu
Viet Nam Cgng hda cd tien hanh pha gid
ddng tie'n mien Nam thi hd'i sua't ap dyng
cho chtfdng trinh vidn trd thudng mai vdn


Btfdc dau Hm liieu chuqng trinh..
dl 5 mflc th^p. Stf phan biet ve ti gia nay
vin dtfdc Hoa KJ chap nhan b i t cha'p
nhflng phan flng tfl phia ngtfdi dan va
nhflng ngtfdi thugc phe dd'i lap trong Qud'c
hgi Hoa KJ (29), dilu nay xuat phat ttf mgt
sd nguydn nhan sau:
Tha nhdt, vidn trd thtfdng mai giup
chinh quyin Vidt Nam Cgng hda tao ldp cd
sd va xdy dtfng stf iing hg ciia cac giai t i n g
trong xa hgi, dgc bidt la stf iing hg cua t i n g
ldp trung ltfu eho chinh quyin b cac do thi,
hay ndi each khae la CIP giflp chinh quyin
Sai Gdn "mua quyd'n ltfc chinh trj" (30).
Ting Idp trung ltfu la nhtfng nha nhdp
khdu "con ctfng" cua chinh quyin, hg dtfdc
phep kinh doanh vdi nhieu ddc quye'n Idn
nhtf dgc quye'n nhdp khau, dgc quyen vay
tiin ngan hang va dgc quye'n ve gia ca hang
hda nhdp khau, nhat la vdi nhtfng thj
trtfdng khan hiem hang hda. Viec hd'i sua't
nhdp k h i u bing dola thUdng tha'p hdn hdi
suit trdn thi trtfdng tao ed bgi nha nhap
cang cd the thu them nhtfng khoan Idi khae

ttf stf chenh Idch dd, Vdi mflc ldi trung binh
tfl 20% dd'n 30% trj gia hang hda cap be'n
(C.I.F), hdng nam cac nhd nhap khau cd
t b i thu mdt so' ldi khd'ng lo tfl 102 trieu
ddla de'n 153 trieu dola, trung binh mdi nha
nhdp k h i u cd the nhdn duge ttf 102.000
dola dd'n 153.000 ddla (tinh trung binh cd
1000 nha nhap khau) (31). George
McT.Kahin cho ring, vdi nhflng dac quyen
dfldc Hoa Ky va chinh quye'n Sai Gdn thtfa
nhdn, cac nhd nhdp k h i u Sai Gdn sii dung
ddng ddla vdi ti gia Uu tien nhap khau hang
hda, da tgo ra "ldng trung thanh" cua hg vdi
chfnh quyd'n va giup chinh quye'n gifl
nhflng thing ldi ve mat chinh tri vdi cgng
san (32).
Tha hai, vien trd thtfdng mai tgo ra bg
pb§n quan trgng trong nguon thu ngan
sach ciia chinh quyd'n Sai Gdn. Nhflng flu
dai vl ti gia vdi chUdng trinh CIP ke't hdp

53
vdi chinh sach khuyd'n kbich nhap khau
cua chinh quyen Sai Gdn tfl nam 1965 da
lam eho hoat ddng nhap khau ngay cang
them td'p nap. Dilu nay ddng nghia vdi viec
ngudn thu trong Quy dd'i gia ngay mgt
tang.
Quy do'i gia la mdt chtfdng muc lap ra b
ngan kho', trong dd phin thu la stf chuyen

ngan cua cac cd quan vien trg nudc ngoai
vao chUdng muc Vien trd My tai Ngan hang
Qud'c gia, n h i m muc dieh giup dd Chinh
phu ban dja vl mat ngan sach (33). Tien
trong Quy doi gia p h i n Idn la do stf dong
gop cua cac nha nhap khau Sai Gdn bang
tiin Viet Nam. Khoang 70% thu nhap trong
Quy la ttf chtfdng trinh CIP. So' tien nay
ttfdng dtfdng vdi so' ddla da cap cho hg de
nhap bang boa vien trd My. Trong nam
1957, cdc khoan chi ttf Quy ddi gia giup bu
dap cac khoan tham hut tiin mat ciia cbinb
phii va giiip giam nd chinh phii ttfdng tfng
vdi 2,5 ti ddng Viet Nam. Them vao dd, vi
Itfdng nhap khau qua Idn, nen cac khoan
thu ciia quy nay vtfdt khoan chi 567 trieu
(34). Chinh quyen Sai Gdn cd the sfl dung
so' tiin nay de' chi tieu cho cac hoat dgng
qud'c phdng, an ninh, chinh tri va xa hgi.
Tuy nhien, eae nha kinh te' Sai Gdn nhan
dinh phin Idn so' tien trong Quy ddi gia
dtfdc dung cho ngan sach qud'c phdng hdn la
diu tu vao dtf an de' thuc day kinh te' (35).
Tuy tai khoan trong Quy do'i gia la
quyen sd hflu ciia chi'nh quyen Sai Gdn,
nbung vide chuan cbi lai phai qua cd quan
USAID. Chinh quyen Sai Gdn mud'n sii
dung tien trong Quy thi cac nha nhap cang
phai ban he't hang. Nhu vay, Hoa Ky vfla
kiem soat ti gia ddng Viet Nam lai vfla nim

quyen duyet chi tien trong Quy ddi gia,
dilu nay da anh hfldng Idn tdi chii quyin
tien te ciia Viet Nam Cgng hda.
Chtfdng trinh CIP dUdc menh danh la
"trgng tam cua nhflng nd lue vien trd kinh


Rghien cihi Ljch s^. so 6.2014
Tdm
lgi,
trong
cuoc
canh
tranh
6871 (10%)
Du an kinh te va liy thuat (Economic and technical project)
gifla cac cfldng
Chudng trinh ti nan cong san
2289 (3%)
quoc Hoa Ky
Qui uy tri
618
da sil dyng
Khae
1.430
vien trd nhu
mdt
Tong
phtfdng
64.578 (trieu)

thtfc de duy tri
Nguon: Ho ThA Sdng, Kin/i leVic'l Nam: qua klii'f va lumig lai ( i973-1974), Ir 153.
Vl
tri
anh
te' ciia Hoa Ky" (36) trong hdn 2 thap ky da hfldng va kiem soat the' gidi. Cung v6i
xam nhap vao the c h i chinh trj - Idnh te', nhie'u ntfdc b chau A nhtf Nhat Ban, Han
gay anh htfdng tie'n te va ddng vai trd quye't Quo'c, Viet Nam Cgng hda da trd thanh
dinh trong gudng may tai trd chie'n tranh ddng minh cila Hoa Ky va nhan dtfdc ngudn
Viet Nam. Hoa Ky da giup gay dtfng ngan vien trd ddi dao, dac biet la ttf chtfOng trinh
sach chien tranh cho Vidt Nam Cong hda vien trd thtfdng mai. Vien trd thfldng mai
khdng phai bing bidn phap san xua't, vfla la phtfdng tien de Hoa Ky md rdng xua't
khdng phai bing cip tie'n true tid'p ma hdng khau ttf ban, tim kie'm thi trtfdng va dam
hang hda thtfdng mai tung ra thi trtfdng. bao mdt ngudn thu quan trgng thdng qua
Ngtfdi dan mien Nam Viet Nam ehinh la cd che tich lily linh hoat vd'n thinh hanh
nhflng ngtfdi tieu thu nhflng hang hoa trong the' gidi ttf ban sau Chie'n tranh the
nhap k h i u dd. Khoan tie'n ma nha nhap gidi thfl II, vfla la phtfdng tidn de kiem soat
khau Viet Nam thu dtfdc tfl vide ban hang tie'n te cua chinh quye'n sd tai. Nhtfng dieu
phai nop mot p h i n vao Ngan hang Quo'c quan trgng hdn, vien trd thtfdng mai khong
gia Sai Gdn lai dtfdc dung de' chi p h i n Idn chi la mdt va'n de kinh te' ddn thuan, ma
cho hoat dgng chie'n phi cua My ci Viet eon la mot dang thflc vfla mua ehude vfla
Nam. Nhu vay, thtfc chat Hoa Ky khdng rang huge bd may c i m quye'n cung nhflng
ganh toan bg chie'n phi ma cd ca sU dong be dd chu ye'u cua nd la tang ldp trung ltfu
gop eua ngtfdi dan mien Nam Viet Nam va thtfdng ltfu eua xa hgi mien Nam Viet
vao cugc chie'n tranh.
Nam khi do.
B a n g 2: T i i n t r o n g Quy dot gia n a m 1964 dtftfc d u n g v a o :

Ngan sach chiS'n tranh (Military budget support)

63.370 (82%)

CHU THICH
(1). Rosemary Radford Ruether,
Christianity
and social systems, Historical Constructions and
&
Littlefield
Ethical
Challenges,
Rowman
Publisher, Lanham
Boulder
New York
Plymouth, UK, 2009, tr. 138.
(2). Hanchen Nan, Resolutely struggle against
imperialism. Foreign language Press Peking, 1965,
tr. 11.
(3). Harry Magdoff, The age of
imperialism:
The economics of U.S foreign policy. New York and
London, 1969, tr. 21.

(4), (10). Harry Magdoff, The age of
imperialism: The economics of U.S foreign policy,
sdd, tr. 177, 12.
(5). Tran Dinh, 'Vd'n lai va bp mat De Qud'c cua
vign trfl", Tgp chi Ddi Dien- hai ngoai, sd 43-44,
thang 2 nam 1973, tr. 4.
(6) Tran Dinh, 'Vd'n lai va bp mat De Qudc cua

vien trd", bdd, tr. 31
(7). Tuy nhien tCf nam 1948 Hoa Ky da vien trij
cho thuc dan Phap trong cudc chien tranh Ddng
Duong.


Btfdc d^u thn hieu chtfong trinh...
(8). Chuong trinh n i y thUdng chiem 70% tong
80 vif n tr^ kinh te cho Viet Nam Cdng hoa tii nam
1954-1964 (Hd Thdi Sang, Kinh teViet Nam, Vidn
D^i hoc s a i Gon, Nidn khda 1970-1971, tr.l36).
(9), (11). Phuc trinh cda Ca quan phdt trien
qudc ti'Hoa Ky d Viet Nam (USAIDIVN) cho Dgi
Bi? Hoa Ky, Trung tam Luu trfl Qudc gia II, Phdng
Phu Thd tudng, Hd sO so 27128, tr. 45.
(12). Tap ehi Chdn hiing kinh te, sd 38 nam
1957, tr.21.
(13), Trudc nam 1960, Viet Nam Cong hoa cd
t h i sii dung ngoai td (thu difdc tfl vien trd thuong
mai) de nhap cang hang hda tCf ba't cfl qudc gia nao
trong 'The gidi tu do". Tir 15-3-1966 Quy t i c P,D31 duoc thid't lap, theo do, Viet Nam Cong hda chi
cdn duoc phep nhap cang hang hda tCf eac quoc gia
sau day: Hoa Ky, An Do, Singapore, Dai Loan,
Han Quoc, Philippine, Maroc. Tuinisie. (Vo Doan
Ba. Ngogi vien Hoa Ky tgi Viet Nam 1960-1970,
Luan van tot nghiep, 1972, tr. 23).
(14). Vd Doan Ba. Ngoai vien Hoa Ky tgi Viit
Nam 1960-1970, sdd, tr. 23.
(15). Duong Hdng Hoa, Che do ngogi thiiang
Viit Nam sau cdc bien phdp cdi cdch ndm 1971,

Luan van td't nghi?p Hpc vi?n Quoe gia Hanh
chdnh, tr.45.
(16). Lam Son, Le Tan Ldi, Vdn di viin trg
thuang mgi hda 6 Viet Nam. tr. 61.
(17). Nguyen Quy Toan, Mgt chinh sdch vien
trp thich hop de phdt trien nin kinh teViet Nam
C0ng hda, Tradng Cao d i n g qud'c phdng, 1971, tr.
66.
(18). Memorandum
From
the
Assistant
Secretary of State for Far Eastern
Affairs
(Robertson) to the Under Secretary of State
(Hoover), FRUS, 1955-1957, Vol I, Vietnam,
Doc.277
(19). (22), (23). US Department of Commerce,
Market for US products in Vietnam, tr. 1, 8. 9-11.
(20). Nien giam thd'ng ke Viet Nam, 1972,
tr.201.
(21), (28). Nguyin Van Ngdn, Kinh teViet Nam
Cgng hda, Nxb. Ca'p tien. 1972, tr. 204, 203.
(24). K l tfl nam 1956, Vi?n Hdi doai Qudc gia
da dupc thiet ISp ddng thcli vdi Ngan hang Qud'c
gia Vi^t Nam. Cic Ngan hang trung gian duoc
thfla nh^n, hang ngay s6 hop tai Ngan hang Qude
gia Vi^t Nam de cung a'n dinh nhflng hoi suat
trung binh cac ngoai t?, vdi su thda thuan cua dai
di^n Ngfln hang Quoc gia. Cac vu chuyen ngan

theo hdi sufl't ty do cung phai c6 nguyen nhan
cWnh d6ng do Vifn Hot doai kie'm soat de tranh

nhflng sU dau cO. Sau nay quyen an dmh hoi suat
chinh thflc cua ddng bac thudc Qudc hoi Viet Nam
Cong hda (Phan Thi^n Gidi, 1960, Chinh sdch
quan thue vd cdng cudc khuech trUOng kinh ti' tgi
Viet Nam, Luan an Tien si, Cha'n hung kinh te, tr.
223-224).
(25). Nguyin Thu, Vdi net sd liigc vi quan he
kinh te vd thuang mgi giiia Nguy quyin Sdi Gdn
vdi cdc nUdc (in trong Bo Ngoai thUdng (1969),
Tinh hinh kinh te ngogi thuang mien Nam Viet
Nam, tr.4).
(26). The Nhan, Vdn de hot sud't cua ddng bac
ngay
Viet Nam, Tap ehi Chd'n hung kinh tesolll.
4-3-1971, tr.lO.
(27). Memorandum of a Conversation, Saigon,
November 21, 1959, FRUS, 1958-1960, Vol I,
Vietnam, Doc 96,
(29). Nhflng thanh vien trong Qud'c hpi Hoa Ky
phan ddi viec dinh gia qua cao ddng tien mien
Nam bdi vi ho cho rang chinh sach nay dang tieu
td'n ciia Hoa Ky nhieu hOn mflc can thiet vao
nhflng hoat ddng ciia ho d Viet Nam va hp lo rang
chinh sach nay da giiip cho viec duy tri thi trudng
chd den 6 Viet Nam (Douglas C. Dacy (1986),
Foreign aid, war and economic development South
Viet Nam 1955- 1975, Cambrigde University press,

tr. 34)
(30), (32). George McT.Kahin, InterventionHow America became involved in Vietnam, Anchor
Press, 1987, tr. 86,
(31), Vo Van Sen, Su phdt trien chu nghla tU
bdn a miin Nam Viet Nam 1954-1975, Nxb. Dai
hoc Qudc gia, Tp, Hd Chi Minh, 2005, 180.
(33), Nguyen Quo'c Khanh, Ngoai vien vd phdt
tnen kmh teViet Nam, LuSn vSn tot nghiep, Hpc
vien Qud'c gia hanh chanh, Nien khoa 1969-1971,
tr, 71,
(34). Nguyen Anh Tuan, South Vietnam trial
and experience a challenge for
development,
Athens, Ohio. 1987, tr. 332,
(35). Xem Nguyen Qud'c Khanh, Ngogi vien vd
phdt trien kinh te Viet Nam, sdd, tr. 72 va Set
Lacords, Cold war mandarin Ngo Dinh Diem and
the origins of America's war in Vietnam 19501963, Rowman & Littlefield publishers, INC, 2006,
tr. 100.
(36) Set Lacords, Cold war mandarin Ngo
Dinh Diem and the origins of America's war in
Vietnam
1950-1963, Rowman & Littlefield
publishers, INC, 2006, tr 99,


LI€N MINH NHnr DRN - RNH Vn TflC DONG Tdl QURN H€
AAV - NHAT SnN TRONG NHITNG NRM 1902-1923

TRAN THIEN THANH"

1. Stf hinh thanh lidn minh Nhat Ban - Anh
Tfl thap nien 70 cua thd' ky XIX, chu
nghia ttf ban chuydn ttf giai dogn tfl do
canh tranh sang giai dogn de quo'c. Nhu
ciu phat trien kinh te', day manh xua't
khau tfl ban va tang ctfdng vi the', kha nang
canh tranh tren pham vi the gidi khien nhu
ciu md rgng thi trfldng va tbuge dia ciia cac
nUdc de' qud'c dat ra ngay cang btfc thie't.
Trong bdi canh cac ntfdc de qud'c deu nd life
duy tri va/hoae md rgng thuge dia thi vide
tim kie'm eac giai phap de' thtfc hien muc
tieu ddi ngoai trd thanh mgt van de can
giai quye't, trong sd dd ed Anh - mgt de qudc
"gia" va Nhat - mgt de' qud'c "tre".
Dd'n cud'i the' ky XIX, dau thd' ky XX, ne'u
so sanh vdi cac ntfdc khae, nhat la so vdi
My va Dflc, td'c do tang trfldng cua Anh tie'p
tuc lac hdu hdn. Mac du van cd anh htfdng
trdn toan the' gidi nhtfng Anh khdng cdn
nhflng sflc bat da ttfng cho phep nfldc nay
dtfng d vi tri hang d i u nfla. N h i m bu dap
sfl suy giam ldi nhuan cila giai cap ttf san
va thong qua sieu lgi nhuan thu dtfdc ttf
thugc dia de hoa hoan mau thuan, mua
chudc gidi cdng nhan d trong ntfdc, ddng
thdi doi pho vdi stf canh tranh quye't liet
eiia cac de' qud'c khae. chinh sach dd'i ngoai
ciia chinh phu Anh tap trung vao vide md

mang va bao ve thudc dia. Nhflng nhdn vSt
chinh tri noi tie'ng cud'i the' ky XIX, diu the
ky XX la Cecil Rhodes (1853-1902) va
Joseph Chamberlain (1836-1914) deu
truyin ba cdng khai chu nghia de quoc va
rao riet thUc hien chinh sach de' qud'c.
Tai chau A, cung vdi viec tang ctfdng
chinh sach khai thae, bdc lot An Do va tran
dp phong trao d i u tranh chd'ng xam lUdC
cua nhan dan An Do, dp dung nhflng che do
cai trj khae nhau dd'i vdi Mien Didn (dtfdc
coi la mdt tinh cua An Do ttf cud'i thap nidn
80 cila the ki XIX) va Ma Lai thugc Anh,
thflc dan Anh cdn quye't tam md rgng
quye'n ldi ci Trung Quo'c va Trieu Tien - nOi
tap trung stf canh tranh quyd't liet gifla cac
de qud'c. O Trung Qud'c, sau khi budc trieu
dinh Man Thanh phai ky Hiep tfdc Nam
Kinh nam 1842, cung vdi Phap bude nha
Thanh ky Hiep tfdc Thien Tan nam 1858 va
Hiep tfdc Bic Kinh nam 1860, huge trieu
Thanh ky Die'u fldc Yen Dai nam 1875, Anh
da gianh dtfdc nhilu quyin ldi b "chiec
banh khd'ng Id" Trung Qud'c. Dd la nhflng
khoan bdi thfldng chie'n phi Idn, dfldc tfl do
di lai va thdng thfldng b cac ciia khdu
Quang Chau, Phuc Chau, Ha Mdn, Ninh
Ba, Thfldng Hai, Thien Tan, dtfdc thoa
thuan thue' xuat nhap khau dd'i vdi hang

•TS, Khoa Lich sfl - TrUdng DHKHXH&NV - DHQGHN


Lien minh Rhat B ^ - Hnh..
hoa Anh, dtfdc htfdng quyen lanh sfl tai
phan, quyin toi hue quoc (mdt cbilu), dfldc
hogt dgng cl cac tinh Van Nam, Tfl Xuyen,
Tay Tang, Cam Tiic, Thanh Hai. Dd'n cudi
the ky XIX, Anh da t h i l t Idp dtfdc "khu vtfc
anh hfldng" b mdt bd phdn nui Da Nhan
(Vdn Nam), Uy Hai Vd, ban dao Ci(u Long,
cac dao g i n Hfldng Cang va b hai vinh Dai
Bdng va Tham Quyd'n, ha Iflu Trtfdng
Giang... 0 Triiu Tien, sau lan phai tau dd'n
tham do vide budn ban nhtfng bi cfl tuyet
vdo nam 1832, til^p sau sfl kien Nhat md
ci(a dfldc Triiu Tien va huge ntfdc nay ky
Hiep fldc Giang Hoa ndm 1875, My huge
Trieu Tien ky Hiep fldc Trieu - My nam
1882, thang 6-1882, Anh huge Trid'u Tien
k^ hiep tfdc Anh-Trieu danh cho Anh quyen
td'i hue qud'c ttfdng ttf nhtf My va cac dilu
khoan bd sung, theo dd Anh dtfdc vao cac
cang khau ma Trie'u Tien da gianh quyen
cho Nhat Ban gdm Pusan, Wonsan va
Inchon, tau chiin Anh dfldc cap cang Trie'u
Tien dd mua dd dfl phdng, lay ntfdc nggt va
bao dtfdng tau, hai quan Anh dtfdc tie'n
hanh cac chuye'n khao sat hang hai dgc bd

bien Triiu Tien. Khdng dtfng tai dd, thang
4-1885, hai qudn hoang gia Anh chie'm cang
Hamilton, cang dUdc tao bdi cac hdn dao
nhd cl Eo Jeju ngoai khdi phia Nam ban dao
Trieu Tien va xay dUng tai day mgt can etf
bai quan ttf ndm 1885 de'n 1887. Vdi viec
chiem va xay quan cang tai day, Anh khdng
nhflng tgo ra thd' can bing dd'i trgng vdi can
ctf hai quan cila Nga b Vladivostok ma cdn
tao dieu kien thudn ldi eho viec ngan chan
cdc budc tid'n cua Nga d Ddng A va hoat
dgng hai quan cua Nga d eo bien Trie'u
Tien. Ngoai ra, dugc sU ddng y cua Trung
Quo'c, Anh cdn ha dfldng cap d dao Saddle
ngay ciia sdng Ap Lyc. Dfldng cap nay co
the ndi vdi be tho'ng didn tin chinh d
Thugng Hai, tfl dd tgo ra mdi lien thdng
di§n tin vdi cang Hamilton.

Ve phia Nhat Ban, vao cudi the' ky XIX,
diu the ky XX, nhtfng thanh tUu cua cong
cugc cai each Minh Tri (1868-1912), nhu
cau bflc thie't phai md rgng ngudn cung cap
nguyen nhien lieu phuc vu cho sfl phat
tridn kinh te' Nhat Ban, tham vgng xac lap
va nang cao vj thd' gifla cac cudng qud'c - vi
tri cd the cho phep Nhat Ban canh tranh va
nd'u cin thie't cd the chd'ng lai cac hanh
dgng xam pham lgi ich ciia Nhat Ban cua
cac ctfdng qud'e da dtfa Nhat Ban ttf cho la

mgt ntfdc 'hi de dga" thanh mgt "md'i de
dga" ddi vdi ntfdc khae ma trtfdc he't la mgt
so' ntfdc chau A, trong do cd thi trUdng rgng
Idn Trung Qud'c va Trieu Tien. Nam 1874,
Nhat Ban xam chie'm Dai Loan nhtfng t h i t
bgi. Trong khoang nhflng nam 1872-1879,
Nhat Ban sap nhap quan dao Ryukyu bat
chap stf phan do'i cila nha Thanh. Nam
1894-1895. Nhat tid'n hanh cugc chien
tranh vdi Trung Quo'c. Ke't qua, nam 1895,
Nhat huge trie'u dinh Man Thanh ky Hidp
Udc Shimonoseki (Hiep Udc Ma Quan), theo
do Nhat chie'm Dai Loan, Banh Hd, Lieu
Dong ciia Trung Qud'c, dat Trieu Tien (vo'n
trtfdc dd nim dtfdi stf bao hg ciia trie'u
Thanh) dudi vong kiem soat ciia Nhat Ban.
Vdi Trieu Tien, ngoai ly do vl vj tri chien
Itfdc, ldi ieh kinh te, quyet tam chinh phue
qud'c gia ban dao nay cdn nham hda hoan
mau thuan gifla quy tgc vo si vdi chinh
quyin, tao ra cdng viec tam tbdi cho mgt bg
pban vd sl nhan roi diy nguy hiem khi do.
Sau cugc ta'n cong vao Trieu Tien nam
1875, huge Trieu Tien ky Hidp tfdc Giang
Hoa (thang 2-1876) vdi nhie'u dilu khoan
xam pham chu quyen lanh thd cua Triiu
Tien, Nhat Ban ngay cang mud'n kho'ng che'
Trieu Tien mgt each toan dien, de dga
Triiu Tien bang vu Iflc dong thdi dung kinh
te nd dich T n l u Tien.

Trong qua trinh tim kiem nhflng Idi ich
Idu dai 6 Trung Qud'c va Trie'u Tien, boat


Rghien euu Ljch s^. so 6.2014
ddng cua ca Anh va Nhat, le di nhien, dd'u
gay ra nbflng tdn hai nha't dinh cho Idi ich
va sfl ttf do hanh ddng cua mdi ben, cho dfl
phan Idn la khdng tnle tie'p. Tuy nhien,
Nhdt Ban va Anh diu cd chung mdi ban
tam ngay cang Idn tdi tham vgng qua Nga ci
Viln Ddng, ntfdc cd vi tri dja ly thuan lgi
hdn nhilu trong viec banh trtfdng vao luc
dja chau A so vdi ca hai qud'c dao nay.

chd'p thuan cac gidi han ve vide cung cdp
cho cac tuye'n dfldng s i t va eac dfl an phm
hdp phia Bic Trtfdng thanh. Tuy nhidn, vao
gitfa nam 1900, khi phong trao Nghia Hoa
Doan phat trien tdi mflc nguy hie'm, Anh da
nhanh chan chie'm trtfdc Nam Phi. Did'u do
cho phep Anh cdng khai ung hg Nhdt tham
gia td'i da nhflng hoat dgng giai ctfu cdc
phai doan tai Bac Kinh.

Ve phia Anh, mgt trong nhtfng mo'i quan
tdm hang dau ciia nfldc nay trong qua trinh
md rdng anh hfldng sang vung Viln Ddng
la mdi de dga de'n tfl sflc manh hai quan
cua Nga va Phap. Stf banh trtfdng cua Nga

cl chau A, dac bidt la Afganistan, tao ra mo'i
de doa Idn vdi Anh trong vide bao ve thudc
dia quan trgng nha't ciia Anh cl chau luc
nay la An Dd. Nhflng hoat dgng quan sif
ciia Nga, cung nhtf stf gia tang Igi ich ma
Nga huge triiu dinh Man Thanh phai cong
nhan dat Nga vao vi tri thach thflc tfu the'
ma Anh - vdi ttf each ctfdng qud'c chau Au
dau tidn budc Trung Qud'e phai ky hiep tfdc
bat binh dang va md efla cho stf xam nhap
ciia ngfldi nfldc ngoai - da xac ldp dUdc b
Trung Qud'c. Viec Nga ky hiep fldc ddng
minh nam 1892 vdi mgt do'i thu canh tranh
khae eua Anh la Phap, ntfdc da gianh dtfdc
quye'n khai thdc cl Quang Ddng, Quang
Tay, Van Nam, thue Quang Chau Loan,
bugc nha Thanh khdng dfldc nhudng dao
Hai Nam cho nUdc khae khien muc tieu
ngan chan stf banh trtfdng cua Nga trd
thanh md'i quan tam chung cila Anh trong
quan he vdi Nhat. Viec thanh ldp tam thdi
can cfl, cac thie't bi cua hai quan hoang gia
tai cang Hamilton la bang chflng cua stf
cdng nhan tam quan trgng chie'n Itfdc cua
ban dao Trie'u Tien. Mac du nam 1899 Anh
da ky vdi Nga hiep tfdc, theo dd Nga se
khdng cd' gang xac lap to gidi dtfdng sat b
Idng chao sdng Dtfdng Tif va khong ngan
can boat dong cua Anh tai day, ddi lai Anh

Vdi Nhat Ban, viec dd' qud'c Nga, ntfdc
lang gilng manh nhat cua Trung Qudc, c6
can cfl quan stf b cang Vladivostok, cdng bd
va b i t tay vao viec xay difng tuyd'n dtfdng
s i t xuyen Siberia ttf nam 1891 dtfgc xem la
mo'i de dga trtfc tid'p tdi ldi Ich cua Nhat
Ban (1). Tuye'n dtfdng sat dfldc Nga xay
dflng cl "khu vflc anh htfdng" cua Nga b
phia Ddng Trung Qud'c la mdt phin cua
Dtfdng s i t xuyen Siberia, noi Nga vdi
Trung Qud'e va rut ngdn hanh trinh t6i
Vladivostok. Them vao do, viec Nga ky ke't
hiep tfdc ddng minh vdi Phap nam 1892
cang nhan len nghi ngd ciia Nhat Ban.
Dgng thai tie'p theo cua Nga khi cflng Phap
va Dflc tao stf can thiep tay ba huge chinh
phii Nhat phai chip nhan ldi khuyen cong
khai mang tinh hflu hao nhflng diy de dga
r i n g Nhat phai trao tra Lieu Ddng (theo
die'u khoan Hiep tfdc Shimonoseki) lai cho
Trung Qud'c, ddi lai Trung Qud'c tang mflc
bdi thtfdng chidn phi tuy lam cho Nhdt
tranh dtfdc tinh trang be mat hoan toan
nhflng da gay mgt ve't thtfdng dd'i vdi danh
dtf qud'c gia Nhat thdi Minh Tri. Nhflng
btfdc tien trong vide md rgng anh htfdng vd
quye'n ldi ciia Nga ve phia Dong Id tac nhdn
tie'p theo khie'n cugc canh tranh Nhgt - Nga
trd nen manh liet mdt each dot bien. Dd Id
vide nam 1898, Nga chinh thtfc gay ap Idc

budc Trung Qud'c nhtfdng ban dao Lieu
Ddng cho Nga trong thdi ban 25 ndm,
gianh quye'n thue cang Lfl Thuan, bugc
Trung Qudc cdng nhan vi tri dac bidt tai


Lien minh flhat 'Qim - Hnh..
Man Chau - muc tidu ma Nhdt htfdng tdi de
giai quyd't vd'n de thieii hut nguydn lieu cho
nin san x u i t trong ntfdc, xay dtfng tuyeii
dtfdng s i t ttf Cap Nbl Tan (ndi dat tru sb cd
quan quan 1^ tuylii dtfdng sat xuyen
Siberia) qua Tham Dtfdng tdi cang Lfl
Thudn. Nhflng cdng t h i n g kdo dai, stf nghi
ngd l i n nhau v i n tid'p tuc phat trien trong
quan he Nga-Nhat xung quanh van de
Trieu Tidn du hai ben da ky ke't Hiep tfdc
Yamagata-Lobanov nam 1896, Hidp tfdc
Nishi-Rosen nam 1898 hay hiep tfdc hi mat
vl dao Koje (phia Tay Nam Pusan) sau stf
kien Masampo nam 1900. Vide Nga lang
tranh thtfc hien rut quan khdi Man Chau
cgng vdi nhtfng tie'n trien ciia viec xay dflng
tuyen dudng s i t xuyen Siberia va ham y
ciia nhflng stf kien do ddi vdi sfl kinh dich
va canh tranh van dang tie'p dien trong va
xung quanh Triiu Tien dtfgc xem nhtf md'i
de dog Idn ve mat chie'n Itfdc doi vdi Nhat
Ban. Trong boi canh de xua't ky hiep fldc
lidn minh vdi My chd'ng Nga cua Nhat Ban

vdo nam 1901 da bi that bai, stf phat trien
cua md'i de dga nay thuc day eac nghien
cflu nghiem tuc ve kha nang ky k i t hiep
Udc vdi Anh - ntfdc cung chia se vdi Nhat
muc tieu ngan chan sU banh trtfdng cua
Nga va cung la ntfdc ma Nhat da ky Hidp
tfdc Thtfdng mai va Hang hai siia ddi thang
7-1894, ntfdc chap nhan cac die'u khoan
thtfdng mai trong Hiep fldc Shimonoseki
nam 1895, ddng thdi la cfldng qude hai
quan manh nhd't the gidi trong khi Nhat
Ban, dfl da ha thiiy chiec tau chie'n cudi
cing trong hgm ddi 6 tau chie'n, da phai
ngflng thtfc hien ke' hoacb ddng mdi tid'p
theo do thidu ngudn tai chinh. Ben canh do,
Nhdt c6 thd gianh dfldc sfl cdng nhan chinh
thflc cua Anh vl ldi Ich thfldng mai va cdng
nghi§p cila Nh^t Ban d Triiu Tien.
•4" ttfdng ky kd't hiep tfdc ddng minh Anh
-Nhat dugc bdn l i n d i u tien tai Nhat vao

65
gifla thap nien 1890 va dfldc Joseph
Chamberlain, Bg trtfdng Bg thugc dia Anh,
neu .n vdi ttf each ca nhan vao nam 1897.
Tuy ii.'ien, xung quanh vin de nay tdn tgi
hai ludng quan diem - iing hd va chd'ng ddi ci ca hai nudc Anh, Nhat Ban.
0 Nhat Ban, mgt trong nhflng dai dien
tieu bieu cho quan die'm nghi ngd ve tinh
dflng d i n cua Itfa chgn ky hiep tfdc ddng

minh vdi mgt ctfdng qud'c dang co chieu
htfdng sa sut la Yamaza Enjio, ngUdi da di
theo Komura trong phai doan ngoai giao
Nhat tai Bic Kinh cho tdi khi Die'u Ude At
Silu gitfa 11 ntfdc ddng minh va Trung
Qud'c dUdc ky kd't. Su phan doi manh me
nha't d Nhat doi vdi viec ky ke't hiep tfdc
ddng minh vdi Anh de'n tfl Inoue Kaoru va
Ito Hirobumi (2). Inoue mud'n tim kiem giai
phap vdi Nga cho cac van dl cua Nhat Ban
va da thuye't phue Ito vl sU ein thiet phai
tie'p can vdi ntfdc Nga, De de phdng kha
nang Ito cdn Itfdng lU, Inoue cdn de cap van
de nay vdi Suzuki Keiroku, Thtf trtfcing
Ngoai giao ddng thdi cung la con re cila
Inoue, ngtfdi ttfng hai Ian tdi Nga vao cac
nam 1888 va 1896 khi Yamagata dai dien
cho phai doan Nhat dtf II daiig quang cua
Sa hoang, Tren thtfc te', khi Ito, ngUdi kien
djnh quan diem cho r i n g nen dat thda
thuan vdi Nga trtfdc kbi trong cay stf giup
dd tfl London, dang tren dfldng de'n Nga thi
Komura Jutaro, Bg trtfdng Ngoai giao mdi
nham chflc tfl ngay 21-9-1901, chi thi cho
dai sfl Nhat tai London Hayashi neu trUc
tid'p van de ky ke't hiep tfdc vdi Anh.
Stf khong thdng nha't ttfdng tU vl mat
quan didm cung diin ra tai Anh. Khi de
xua't tfl phia Nhat dfldc dtfa ra vao ngay 1610, Ngoai trtfcing Anh Lansdowne cung da
tinb den kha nang dl phdng bing vide tim

kie'm thda hiep vdi Nga vl mot loat van dl
quan trgng la khoan cho vay vdi Ba Ttf vd


Rghien ciru Ljch si>. so 6.2014
va'n de cac tinh Ddng Bic Trung Qud'e. Tuy
nhidn, tai cudc hgp ngay 28-10, Lansdowne
da khdng thuyet phuc dtfdc cac thanh vidn
ngi cac v l nhflng ngi dung dfldc bdn de'n
trong cugc thao luan vdi Ngoai trtfdng Nga
Lamsdorf. Trich doan trao dd'i gifla Balfour
(3), Chu tich Ha vien, ddng thdi la ngfldi
dflng dau Uy ban tai ehinh ciia ehinh phii
Anh - vi tri cudi cflng trong lich sii ntfdc
Anh khong ddng thdi do Thu ttfdng Anh
kiem nhiem - vdi Lansdowne vao ngay 1212-1901 cho chung ta t h i y cudc thao ludn
vl viec ky hiep tfdc ddng minh vdi Nhat
Ban da dien ra mdt each vol vang: "dtfdng
nhfl Ngi cac nhdm hgp vao mua thu ciia
chflng ta da di de'n mgt quye't dinh vgi vang
ve van de Nhat Ban. Tdi khdng nghi r i n g
chung ta b i t huge phai tham gia vao lien
minh phdng ve va ta'n edng vdi Nhat Ban
[ma khong tinh de'n thai do cila Dtfc] (4).
Trong khi do, mot trong nhflng ngtfdi tich
ctfc iing hg viec thie't lap quan he ddng minh
vdi Nhat Ban la Selborne, Td'ng ttf lenh Hai
quan Hoang gia Anh tfl 12-11-1900 de'n 273-1905. Mgt trong nhflng ly do ly giai dieu
nay la viec Selborne bi Bd trtfdng Tai chinh
-Anh Michael Hicks Beach khudc ttf de nghi

cung cap tai chinh de tang cUdng sflc manh
cho Hai quan Hoang gia va thuc giue vi tdng
ttf lenh nay tim kie'm ddng minh vdi cac
ctfdng qud'c hai quan khae. Nhflng ctfdng
quo'c dd, xe'p theo td'ng trgng tai tau chie'n, la
Phap - 246.096 tan, Nga - 193.311 tan, Nhat
- 129.715, Italia - 124.153 tan. My - 119.120
tan va Dflc
115.968 tan so vdi Anh la
561.900 tan (5). Tuy nhien, trong boi canh
Phdp vd Nga da ky ket hiep udc ddng minh
nam 1892, Nga dang phai phin Idn ham dgi
tdi Ddng A de dga nghiem trgng Igi ieh cua
Anh va boat dgng cua ham dgi Anh tai
Trung Qud'c, quan he Anh - Dtfc cl the kinh
dich do nhflng xung dot ldi ich trudc nhtfng
hanh dong tang ctfdng sflc manh quan stf va

banh trtfdng sang khu vtfc Tieu A, cdn trong
quan he vdi My thi do stf chi phdi ttf can
nguyen lich sii, khdng it ngtfdi My vin dm
khang vdi de qud'c Anh, Selborne nhan
manh ldi ich cua Anh trong vide thiet lap
quan he ddng minh v l hai quan vdi Nhat vd
cho rang Anh khong the tid'p tuc thtfc hien
ehinh sach "cd ldp huy hoang" nhtf trtfdc day
(6). Tinh toan ldi ich ttfdng tfl ve phia Nhat
Ban la quan dem cua ngtfdi ddng cd'p vdi
Selborne, Bo trtfdng Hai quan Nhat - Do ddc
Yamamoto Gonnohyoei. Vdi stf iing hg cua

da so' thanh vien ngi eac trong cudc hgp bat
diu ttf ngay 5-11-1901, ngay 6-11, ban sd
thao hiep tfdc Anh-Nhat dtfdc chuyen tdi
Hayashi.
Mae dfl ci Nhat van cd y kie'n khong tan
ddng viec ky hiep fldc ddng minh vdi Anh,
nhtfng vdi tinh toan lgi Ieh dd'i ngoai cua
nhflng nhan vdt trgng ye'u gdm Thu ttfdng
Katsura, Ngoai trtfdng Komura, quyet djnh
ciia noi cac va ke't qua cugc hgp bi mat giiia
nhdm chinh khach ky ctfu Genro v6i
Katsura va Komura, ngdy 12-12-1901, ban
thao hiep fldc s^a doi dtfdc Dgi stf Hayashi
trao lai cho Lansdowne.
Sau gan mdt thang tie'n hanh dam phdn
d ca London va Tokyo, ngay 30-1-1902,
Hiep tfdc ddng minh Nhat - Anh dtfdc k^
ket tai London. Hiep tfdc gdm 6 die'u khoan,
vdi cac ngi dung cd ban:
1. Hai ben cdng nhan n i n dgc lap cua
Trung Qud'e va Trieu Tien. Nhat Ban
khdng xam pham lgi ich dac bidt cua -Anh 3
Trung Qud'e, ddi lai Anh cdng nhan ldi Ich
ciia Nhat b Trung Quo'c va cac ldi ich dac
biet ve chinh tri, thudng mai va cdng
nghiep cua Nhat d Triiu Tien. Hai ben cam
k i t se tie'n hanh cac bien phap cin thilt d^
bao ve ldi ich qud'c gia, sinh mang vd tai
san eua eac t h i n dan ciia hg trtfdc hanh
dgng hieu chie'n cua cac cfldng qud'c khae