QUẢN LÝ MÔI TRƯƠNG CHO SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

PhẳnB-QUẢN

LÝ M Ô I T R Ư Ờ N G C H O

s ự

PHÁT TRIỂN BÊN VỮNG

Chương V
NHỮNG VÂN ĐỂ CHUNG VỀ QUẢN LÝ
MÔI TRƯỜNG

5.1. CÁC KHÁI NIỆM Cơ BẲN VỀ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG
5.1.1. Định nghĩa về quản lý môi trường
Hiện nay chưa có một định nghĩa thống nhất về quản lý môi
t r ư ờ n g . Theo m ộ t s ố t á c g i ả , t h u ậ t n g ữ v ề q u ả n lý môi t r ư ờ n g
bao g ồ m h a i n ộ i d u n g c h í n h : q u ả n lý N h à nước v ề m ô i t r ư ờ n g v à
q u ả n lý của các d o a n h n g h i ệ p , k h u vực d â n cư v ề môi t r ư ờ n g .
T r o n g đ ó , n ộ i d u n g t h ứ h a i có mục t i ê u c h ủ y ế u là t ă n g c ư ở n g
h i ệ u q u ả của h ệ t h ố n g s ả n x u ấ t (hệ t h ố n g q u ả n lý môi t r ư ờ n g
theo ISO 14000) v à bảo v ệ sức khỏe của n g ư ờ i lao đ ộ n g d â n cư
sống t r o n g k h u vực chịu ả n h h ư ở n g của các h o ạ t động s ả n x u ấ t .

185


P h â n t í c h m ộ t s ố đ ị n h nghĩa [ Ì , 20], có t h ể t h ấ y q u ả n lý m ô i
t r ư ờ n g có ba k h í a c ạ n h : t ổ n g hợp các b i ệ n p h á p t i ế p c ậ n

hệ

t h ố n g t h í c h hợp, t á c đ ộ n g v à đ i ề u chỉnh các h o ạ t đ ộ n g của con
n g ư ờ i , v ố i mục đ í c h c h í n h là g i ữ c â n b ằ n g q u a n h ệ giữa

môi

t r ư ờ n g v à p h á t t r i ể n , giữa n h u c ầ u của con n g ư ờ i v à c h ấ t lượng
m ô i t r ư ờ n g , giữa h i ệ n t ạ i v à k h ả n ă n g chịu đ ự n g của t r á i đ ấ t " p h á t t r i ể n b ề n vững".
T ừ đó, có t h ể t ạ m t h ờ i n ê u ra m ộ t đ ị n h nghĩa t ó m t ắ t
Quản

lý môi trường

là một hoạt động

hội; có tác động điều chỉnh
sự tiếp cận có hệ thông

dụng

điểm

định

lượng,

hợp lý tài nguyên.

lĩnh

vực quẩn

lý xã

các hoạt động của con người dựa

và các kỹ năng

với các vân đề môi trường
từ quan

trong

sau:

có liên quan
hướng

điều phôi

thông

đến con người;

tới phát

triển

trên

tin,

xuất

bền vững

đôi
phát

và

sử

Q u ả n lý môi t r ư ờ n g được t h ự c h i ệ n b ằ n g

t ô n g hợp các b i ệ n p h á p l u ậ t p h á p , c h í n h s á c h , k i n h t ê , k ỹ t h u ậ t ,
c ô n g n g h ệ , x ã h ộ i , v ă n h ó a , giáo dục, v.v. C á c b i ệ n p h á p n à y có
t h ể đ a n xen, p h ô i hợp, t í c h hợp vói n h a u t ù y theo đ i ê u k i ệ n cụ
t h ể của v ấ n đ ề đ ặ t ra. V i ệ c q u ả n lý môi t r ư ờ n g được t h ự c h i ệ n ở
m ọ i quy m ô : t o à n cầu, k h u vực, quốc gia, t ỉ n h , h u y ệ n , cở sở sản
x u ấ t , h ộ gia đ ì n h , v.v.
5.1.2. Các múc tiêu của công tác quản lý Nhà nước về
môi

trường

Mục tiêu của quản lý môi trưởng là phát triển bên vững, giữ
cho được sự c â n b ằ n g giữa p h á t t r i ể n k i n h t ế x ã h ộ i v à bảo v ệ
môi t r ư ờ n g . Hay nói m ộ t c á c h k h á c , p h á t t r i ể n k i n h t ê x ã h ộ i t ạ o
ra t i ề m lực k i n h t ế đ ể bảo vệ môi t r ư ờ n g , còn bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g
t ạ o ra các t i ề m n ă n g t ự n h i ê n v à xã h ộ i m ớ i cho c ô n g cuộc p h á t

t r i ể n k i n h t ế xã hội trong tương lai. T ù y thuộc vào đ i ề u k i ệ n t ự
n h i ê n , k i n h t ế xã h ộ i , h ệ t h ố n g p h á p lý, mục t i ê u p h á t t r i ể n ư u
186


t i ê n của t ừ n g quốc gia, mục t i ê u q u ả n lý môi t r ư ờ n g có t h ê t h a y
đ ổ i theo t h ò i gian v à có n h ữ n g ư u t i ê n r i ê n g đ ố i với môi quốc gia.
M ụ c t i ê u cơ b ả n của c ô n g t á c bảo vệ môi t r ư ờ n g ở nước ta
t r o n g giai đ o ạ n c ô n g n g h i ệ p h ó a , h i ệ n đ ạ i h ó a h i ệ n nay
" N g ă n n g ừ a ô n h i ễ m môi t r ư ờ n g , phục h ồ i v à c ả i t h i ệ n

là:
môi

t r ư ờ n g ở n h ữ n g nơi, n h ữ n g v ù n g đ ã bị suy t h o á i , bảo t ồ n đ a
d ạ n g s i n h học, t ừ n g bước n â n g cao c h ấ t lượng môi t r ư ờ n g ở các
k h u c ô n g n g h i ệ p , đô t h ị v à n ô n g t h ô n , góp p h ầ n p h á t t r i ể n k i n h
t ế x ã h ộ i b ề n v ữ n g , n â n g cao c h ấ t lượng đời sống của n h â n d â n ,
t i ế n h à n h t h ắ n g l ợ i sự n g h i ệ p công n g h i ệ p h ó a , h i ệ n đ ạ i h ó a đ ấ t
nước, V.V.". Theo Chỉ t h ị 36 CT/TW của B ộ C h í n h t r ị , B a n C h ấ p
h à n h T r u n g ư ơ n g Đ ả n g Cộng sản V i ệ t N a m , m ộ t số mục t i ê u cụ
t h ể của c ô n g t á c q u ả n lý môi t r ư ờ n g V i ệ t N a m h i ệ n nay l à :
+ K h ắ c phục v à p h ò n g chống suy t h o á i , ô n h i ễ m m ô i t r ư ờ n g
p h á t s i n h t r o n g c á c h o ạ t đ ộ n g sống của con n g ư ờ i . T r o n g giai
đ o ạ n h i ệ n nay, các b i ệ n p h á p k h ắ c phục v à p h ò n g chống ô n h i ễ m
chủ y ê u l à :
• Thực h i ệ n n g l ĩ ì ê m c h ỉ n h quy đ ị n h của L u ậ t bảo v ệ môi
t r ư ờ n g v ề b á o cáo đ á n h giá t á c đ ộ n g môi t r ư ờ n g t r o n g việc x é t
d u y ệ t cấp p h é p các quy hoạch, các d ự á n đ ầ u t ư . N ế u b á o cáo
đ á n h giá t á c đ ộ n g m ô i t r ư ờ n g k h ô n g được chấp n h ậ n t h ì k h ô n g

cho p h é p thực h i ệ n các quy hoạch, các d ự á n n à y .
• Đ ố i v ớ i c á c cơ sở s ả n x u ấ t k i n h doanh đ a n g h o ạ t động, c ă n
cứ v à o k ế t q u ả đ á n h g i á t á c đ ộ n g môi t r ư ờ n g , t ừ đó các bộ, các
n g à n h các t ỉ n h , c á c t h à n h p h ố t ổ chức p h â n l o ạ i các cơ sở g â y ô
n h i ễ m v à có k ế h o ạ c h x ử lý p h ù hợp.
• T r o n g h o ạ t đ ộ n g sản x u ấ t k i n h doanh c ầ n ư u t i ê n á p d ụ n g
các c ô n g n g h ệ sạch, công n g h ệ í t p h ế t h ả i , t i ê u hao í t n g u y ê n
l i ệ u v à n ă n g lượng b ằ n g c á c h t r a n g bị, đ ầ u t ư các t h i ế t bị công
187


n g h ệ m ố i , c ô n g n g h ệ t i ê n t i ế n , c ả i t i ế n v à s ả n x u ấ t c á c t h i ế t bị
t i ê u hao í t n ă n g lượng v à n g u y ê n v ậ t l i ệ u .
• C á c k h u vực đô t h ị , các k h u công n g h i ệ p c ầ n p h ả i sớm có
v à thực h i ệ n t ố t p h ư ơ n g á n x ử lý c h ấ t t h ả i , ư u t i ê n x ử lý c h ấ t
t h ả i độc h ạ i , c h ấ t t h ả i b ệ n h v i ệ n n h ư : đ ố t r á c t h ả i b ệ n h v i ệ n ở
n h i ệ t đ ộ cao, x ử lý nước t h ả i b ệ n h v i ệ n .
• T h ự c h i ệ n các k ê hoạch quốc gia ứ n g cứu sự cố d ầ u t r à n
t r ê n b i ể n , k ê h o ạ c h k h ấ c phục h ậ u q u ả c h ấ t độc h ó a học d ù n g
t r o n g c h i ế n t r a n h , q u ả n lý các h ó a c h ấ t độc h ạ i v à c h ấ t t h ả i
nguy h ạ i .
+ H o à n c h ỉ n h h ệ t h ô n g v ă n b ả n l u ậ t p h á p bảo v ệ môi
t r ư ở n g , ban h à n h các c h í n h s á c h vê p h á t t r i ể n k i n h t ê x ã h ộ i
p h ả i g ắ n với bảo v ệ môi t r ư ờ n g , n g h i ê m c h ỉ n h t h i h à n h l u ậ t bảo
v ệ môi t r u ồ n g . Đ ể t h ự c h i ệ n mục t i ê u t r ê n c ầ n q u a n t â m đ ế n các
b i ệ n p h á p cụ t h ể :
• R à s o á t v à ban h à n h đ ồ n g bộ các v ă n b ả n dưói l u ậ t , các
quy đ ị n h v ề l u ậ t p h á p k h á c n h ằ m n â n g cao h i ệ u lực của l u ậ t .
• B a n h à n h các c h í n h s á c h vê t h u ê , t í n d ụ n g n h ằ m k h u y ê n
k h í c h việc á p d ụ n g các c ô n g n g h ệ sạch.

• T h ể c h ế h ó a việc đ ó n g góp chi p h í bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g : t h u ê
môi t r u ồ n g , t h u ế t à i n g u y ê n , q u ỹ môi thường, v.v.
• T h ể c h ê h ó a việc p h ô i hợp g i ả i q u y ế t các v ấ n đ ề p h á t t r i ể n
k i n h t ế với bảo v ệ môi t r u ồ n g : t r o n g các k ế h o ạ c h p h á t t r i ể n
k i n h t ê x ã h ộ i p h ả i có các chỉ t i ê u , b i ệ n p h á p bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g .
T í n h t o á n h i ệ u q u ả k i n h t ế , so s á n h c á c p h ư ơ n g á n p h ả i t í n h
t o á n cả chi p h í bảo v ệ môi t r ư ờ n g .

188


+ T ă n g cường c ô n g t á c q u ả n lý n h à nưốc v ề m ô i t r ư ớ n g t ừ
T r u n g Ư ơ n g đ ế n địa p h ư ơ n g , c ô n g t á c n g h i ê n cứu, đ à o t ạ o c á n bộ
v ề môi t r ư ờ n g :
• N â n g cấp cơ q u a n q u ả n lý n h à nưốc v ề môi t r ư ờ n g đ ủ sức
t h ự c h i ệ n t ố t các n h i ệ m v ụ c h u n g của đ ấ t nước.
• X â y d ự n g m ạ n g l ư ố i quan trắc môi t r ư ờ n g quốc gia, v ù n g
l ã n h t h ổ và g ắ n c h ú n g với h ệ t h ố n g các t r ạ m q u a n t r ắ c môi
t r ư ờ n g t o à n c ầ u v à k h u vực. H ệ t h ô n g n à y có chức n ă n g p h ả n
á n h t r u n g thực c h ấ t lượng môi t r ư ờ n g quốc gia v à các v ù n g l ã n h
thổ.
• Xâv d ự n g h ệ t h ố n g t h ô n g t i n d ữ l i ệ u môi t r ư ờ n g quốc gia
v à quy c h ế t h u t h ậ p v à t r a o đ ổ i t h ô n g t i n môi t r ư ờ n g q u ô c gia v à
quốc t ế .
• H ì n h t h à n h h ệ t h ố n g cơ sở n g h i ê n cứu v à đ à o t ạ o c á n bộ
c h u y ê n gia v ề khoa học v à c ô n g n g h ệ môi t r ư ờ n g đ ồ n g bộ, đ á p
ứ n g c ô n g t á c bảo v ệ môi t r ư ờ n g của quốc gia v à t ừ n g n g à n h .
•

K ế hoạch h ó a c ô n g t á c bảo vệ môi t r ư ờ n g t ừ t r u n g ư ơ n g

đ ế n địa p h ư ớ n g , c á c bộ, các n g à n h . T h í d ụ : k i n h p h í cho c ô n g t á c
bảo v ệ môi t r ư ờ n g t r o n g n g â n s á c h n h à nước, t r o n g các n g à n h .
+ P h á t t r i ể n đ ấ t nưốc theo các n g u y ê n tắc p h á t t r i ể n b ề n
v ữ n g được H ộ i n g h ị Rio-92 t h ô n g qua:
• T ô n t r ọ n g v à q u a n t â m đ ế n cuộc sống cộng đồng.
• C ả i t h i ệ n v à n â n g cao c h ấ t lượng cuộc sống của con n g ư ờ i .
• B ả o v ệ sức sống v à t í n h đ a d ạ n g của t r á i đ ấ t .
• G i ữ v ữ n g t r o n g k h ả n ă n g chịu đ ự n g của t r á i đ ấ t .

189


• T h a y đ ổ i t h á i độ, h à n h v i v à x â y d ự n g đ ạ o đức m ớ i vì sự
p h á t t r i ể n bền vững.
• T ạ o đ i ề u k i ệ n đ ể cho các cộng đ ồ n g t ự q u ả n lý l ấ y môi
t r ư ờ n g của m ì n h .
• T ạ o ra m ộ t cơ c ấ u quốc gia t h ô n g n h ấ t t h u ậ n l ợ i cho việc
p h á t t r i ể n bên vững.
• X â y d ự n g k h ố i l i ê n m i n h t o à n t h ế giói v ề bảo v ệ v à p h á t
triển.
• X â y d ự n g m ộ t x ã h ộ i b ề n vững.
+ X â y d ự n g các c ô n g cụ h ữ u h i ệ u vê q u ả n lý m ô i

trường

quốc gia, các v ù n g l ã n h t h ổ r i ê n g b i ệ t n h ư :
•

X â y d ự n g các công cụ q u ả n lý t h í c h hợp cho t ừ n g n g à n h ,

t ừ n g địa p h ư ơ n g t ù y t h u ộ c v à o t r ì n h đ ộ p h á t t r i ể n .
• H ì n h t h à n h v à thực h i ệ n đ ồ n g b ộ các c ô n g cụ q u ả n lý m ô i .
trưởng (luật p h á p , k i n h tế, kỹ t h u ậ t công nghệ, các c h í n h sách
x ã hội,v.v.).
5.1.3. Các nguyên tắc quản lý môi trường chủ yêu
Tiêu chí chung của công tác quản lý môi trường là đảm bảo
q u y ề n được sống t r o n g m ô i t r ư ờ n g t r o n g l à n h , phục v ụ sự p h á t
t r i ể n b ề n v ữ n g của đ ấ t nưốc, góp p h ầ n g ì n g i ữ m ô i t r ư ờ n g c h u n g
của loài n g ư ờ i t r ê n t r á i đ ấ t . C á c n g u y ê n tắc c h ủ y ế u của c ô n g t á c
q u ả n lý môi t r ư ở n g bao gồm:
Hướng

tới sự phát

triển bền vững .

N g u y ê n tắc n à y q u y ế t đ ị n h mục đ í c h của việc q u ả n lý môi
t r ư ờ n g . Đ ể g i ả i q u y ế t n g u y ê n tắc n à y , c ô n g t á c q u ả n lý m ô i

190


t r ư ờ n g p h ả i t u â n t h ủ n h ữ n g n g u y ê n tắc của việc x â y d ự n g m ộ t
x ã h ộ i b ề n v ữ n g đ ã t r ì n h b à y t r ê n . N g u y ê n tắc n à y c ầ n được t h ể
h i ệ n t r o n g q u á t r ì n h x â y d ự n g v à thực h i ệ n đ ư ờ n g l ố i , c h ủ
t r ư ơ n g , l u ậ t p h á p v à c h í n h s á c h n h à nưóc, n g à n h v à địa p h ư ơ n g .
Kết hợp các mục tiêu quốc tê - quốc gia - vùng
cộng đồng dân cư trong việc quản

lý môi

lãnh

thổ

và

trường.

Môi t r ư ờ n g k h ô n g có r a n h giới k h ô n g gian, do v ậ y sự ô
n h i ễ m hay suy t h o á i t h à n h p h ầ n môi t r ư ờ n g ở quốc gia, v ù n g
l ã n h t h ô n à y sẽ có ả n h h ư ở n g trực t i ế p t ố i quốc gia k h á c và c á c
v ù n g l ã n h t h ổ k h á c . Đ ể thực h i ệ n được n g u y ê n tắc n à y , các quốc
gia c ầ n tích cực t h a m gia v à t u â n t h ủ các c ô n g ước, h i ệ p đ ị n h
quốc t ế v ề môi t r u ồ n g , đ ồ n g t h ò i với việc ban h à n h các v ă n b ả n
quốc gia v ề l u ậ t p h á p , t i ê u c h u ẩ n , quy đ ị n h .
Việc k ế t hợp các mục t i ê u n à y được thực h i ệ n t h ô n g qua các
q u i đ ị n h l u ậ t p h á p , các c h ư ơ n g t r ì n h h à n h động, các đ ể t à i hợp
t á c quốc t ê v à k h u vực.
Quản
thông

lý môi

trường

và cần được thực

tông hợp đa dạng

và thích

xuất
hiện

phát
bằng

từ quan
nhiều

điểm

biện pháp

cận

hệ

và công

cụ

tiếp

hợp.

C á c b i ệ n p h á p v à c ô n g cụ q u ả n lý môi t r ư ờ n g r ấ t đ a d ạ n g :
l u ậ t p h á p , c h i ế n lược, quy hoạch, k ê hoạch, c h í n h s á c h , khoa

học, k i n h t ê , c ô n g n g h ệ , v.v. M ỗ i m ộ t l o ạ i b i ệ n p h á p v à c ô n g cụ
t r ê n có p h ạ m v i v à h i ệ u q u ả k h á c n h a u t r o n g t ừ n g t r ư ờ n g hợp cu
t h ể . Ví d ụ đ ể bảo v ệ m ô i t r u ồ n g t r o n g n ề n k i n h t ê t h ị t r ư ờ n g , t h ì
công cụ k i n h t ê có h i ệ u q u ả t ố t h ơ n . T r o n g k h i đó, t r o n g n ê n
k i n h t ế k ế h o ạ c h h ó a t h ì công cụ l u ậ t p h á p v à c h í n h s á c h l ạ i có
các t h ê m ạ n h r i ê n g .

191


T h à n h p h ầ n m ô i t r u ồ n g ở các k h u vực c ầ n bảo v ệ t h ư ờ n g r ấ t
đ a d ạ n g , do v ậ y c á c b i ệ n p h á p v à c ô n g cụ bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g á p
d ụ n g c ầ n đ a d ạ n g v à t h í c h hợp với t ừ n g đ ố i t ư ợ n g .
Phòng

ngừa

hơn việc phải

tai biến, suy thoái

xử lý hồi phục

môi trường

môi trường

cần được ưu

nêu để xảy ra ô

tiên

nhiễm

• P h ò n g ngừa là b i ệ n p h á p í t t ố n k é m h ơ n x ử lý, n ê u đ ể x ẩ y
ra ô n h i ễ m . T h í d ụ : p h ò n g ngừa b ư ớ u cổ b ằ n g b i ệ n p h á p sử d ụ n g
m u ố i l ố t í t t ô n k é m h ơ n g i ả i p h á p chữa b ệ n h b ư ớ u cô k h i n ó x ẩ y
ra với d â n cư.
• N g o à i ra, k h i c h ấ t ô n h i ễ m t r à n ra môi t r ư ờ n g , c h ú n g có
t h ể x â m n h ậ p v à o t ấ t cả các t h à n h p h ầ n môi t r ư ờ n g , l a n t r u y ề n
theo các c h u ỗ i t h ứ c ă n v à k h ô n g g i a n x u n g q u a n h . Đ ể l o ạ i t r ừ
k h ỏ i c á c ả n h h ư ở n g của c h ấ t ô n h i ễ m đ ố i với con n g ư ờ i v à sinh
v ậ t , c ầ n p h ả i có n h i ề u c ô n g sức v à t i ề n của h ơ n so với việc thực
h i ệ n các b i ệ n p h á p p h ò n g t r á n h .
Người

gảy

ô nhiễm

phải

trả

tiền

- ppp

(pulluter

paỵs

principle).
Đ â y là n g u y ê n tắc q u ả n lý m ô i t r ư ờ n g do c á c nước O E C D
đ ư a ra. N g u y ê n tắc được d ù n g l à m cơ sở đ ể x â y d ự n g c á c q u i
đ ị n h v ề t h u ê , p h í , l ệ p h í môi t r ư ở n g v à các quy đ ị n h x ử p h ạ t
h à n h c h í n h đ ố i v ố i các v i p h ạ m v ề q u ả n lý m ô i t r u ồ n g . D ự a t r ê n
n g u y ê n tắc n à y , các nưốc đ ư a r a các l o ạ i t h u ế s u ấ t n h ư

thuế

n ă n g lượng, t h u ế Cacbon, t h u ế SOọ, v.v.
N g u y ê n tắc t r ê n c ầ n thực h i ệ n p h ố i hợp v ố i n g u y ê n

tắc

n g ư ờ i sử d ụ n g t r ả t i ề n , vói n ộ i d u n g l à n g ư ờ i n à o sử d ụ n g các
t h à n h p h ầ n m ô i t r u ồ n g t h ì p h ả i t r ả t i ê n cho việc sử d ụ n g v à các
t á c đ ộ n g t i ê u cực đ ế n môi t r ư ờ n g do việc sử d ụ n g đó g â y r a . P h í

192


r á c t h ả i , p h í nước t h ả i v à các l o ạ i p h í k h á c l à các ví d ụ v ê
n g u y ê n tắc n g ư ờ i sử d ụ n g p h ả i t r ả t i ê n .
5.1.4. Các nội dung và chức năng của quản lý nhà
nước về môi

trường

Quản lý môi trường là một nội dung quản lý kinh tê xã hôi
của n h à n ư ó c , k h u n g c ấ u t r ú c các n ộ i d u n g q u ả n lý n h à nưốc vê
môi t r ư ờ n g có t h ể t r ì n h b à y d ư ớ i d ạ n g sơ đồ Hình
Hình

v.l

v.l.

cho c h ú n g ta t h ấ y m ộ t k h u n g cấu t r ú c các n ộ i

d u n g q u ả n lý n h à nưốc v ề v ấ n đ ê môi t r ư ờ n g mong m u ô n của các
quốc gia t r ê n t h ế giới. H o ạ t đ ộ n g bảo v ệ môi t r ư ờ n g t r o n g t h ò i
đ ạ i c h ú n g ta là m ộ t t r o n g n h ữ n g h o ạ t đ ộ n g q u a n t r ọ n g của x ã
h ộ i loài n g ư ờ i , n h ằ m duy t r ì v à sử d ụ n g hợp lý các d ạ n g t à i
n g u y ê n môi t r ư ớ n g cho sự p h á t t r i ể n n h â n l o ạ i . N h à nước với t ư
c á c h đ ạ i d i ệ n cho l ợ i ích c h u n g của t o à n x ã h ộ i sử d ụ n g

sức

m ạ n h q u y ể n lực v à các t r u y ề n t h ố n g , t ậ p q u á n của d â n tộc đ ể
b i ế n đ ư ờ n g l ố i c h ủ đ ạ o ( p h á t t r i ể n b ề n vững) của m ì n h t h à n h
h i ệ n t h ự c t h ô n g qua v i ệ c h ì n h t h à n h m ộ t cờ c ấ u t ổ chức q u ả n lý
hợp lý (cơ c ấ u k i n h t ế x ã h ộ i v à h ệ t h ố n g t ổ chức q u y ề n lực q u ả n
lý môi t r ư ờ n g ) ; m ộ t cơ c h ế sử d ụ n g n h â n lực h ữ u h i ệ u ( đ ộ i n g ũ
công chức m ô i t r ư ờ n g v à c ô n g chức c h í n h q u y ề n k h á c ) ; v ố i các
p h ư ơ n g p h á p , h ì n h thức, g i ả i p h á p q u ả n lý t h í c h hợp (các c ô n g
cụ q u ả n lý, c h í n h s á c h q u ả n lý, các g i ả i p h á p q u ả n lý); t ạ o ra v à
t ậ n d ụ n g các t h ò i cơ, các q u a n h ệ quốc t ế đ ể p h á t t r i ể n b ề n v ữ n g

đ ấ t nưốc.
T r o n g c ô n g t á c q u ả n lý môi t r ư ờ n g có 3 n ộ i d u n g q u a n t r ọ n g
n h ấ t bao gồm: x â y d ự n g cơ sở khoa học, k i n h t ế , l u ậ t p h á p cho
việc t h i h à n h c ô n g t á c q u ả n lý môi t r ư ờ n g , t h i ế t l ậ p các c ô n g cụ
q u ả n lý môi t r ư ờ n g , t ổ chức các c ô n g t á c bảo v ệ v à q u ả n lý môi
trường.
193


Hình

V. 1. K h u n g c ấ u t r ú c c á c n ộ i d u n g q u ả n l ý n h à

nước

về môi trường
Nhà nước
Hiên pháp

Mục tiêu
định hướng
lòn

Đường lối phát
triền bền vững

Chiến lược

Cơ cấu tố chức
quản lý hợp lý

Cơ cấu kinh tế
xã hôi

Kế
hoach

Mục tiêu
cu thể

Tố chức công
tác quản lý MT
Cơ chế nhân
lúc

Đội ngũ
CBMT
Các nguồn
nhân lúc khác
Các công cụ
quản lý

Phương pháp
hình thức nghệ
thuật quản lý

Chính sách
quản lý
Các giải pháp
quản lý cụ thể

Tạo lập các cơ
hội khai thác nội
lực và nguồn lực
quốc tế

194

Kinh tế
Pháp lý
Xù hội
Quan điểm
Biện pháp
Thú thuât


+ Q u ả n lý môi t r ư ở n g là. m ộ t n ộ i d u n g của c ô n g t á c q u ả n lý
n h à nưốc vê môi t r ư ờ n g . Ớ nước ta, các n ộ i d u n g của c ô n g t á c
q u ả n lý n h à nước v ề môi t r ư ờ n g được t r ì n h b à y t r o n g Đ i ề u 37
l u ậ t Bảo v ệ môi t r ư ờ n g V i ệ t N a m 1993 gồm các đ i ể m sau:
• B a n h à n h v à t ổ chức thực h i ệ n các v ă n b ả n p h á p q u i v ề
bảo v ệ môi t r ư ờ n g , ban h à n h h ệ t h ố n g t i ê u c h u ẩ n môi t r ư ờ n g .
• X â y dựng, chỉ đạo t h ự c h i ệ n c h i ê n lược, c h í n h s á c h bảo v ệ
môi t r ư ờ n g , k ê h o ạ c h p h ò n g chống, k h ắ c phục suy t h o á i m ô i
t r ư ờ n g , ô n h i ễ m môi t r ư ờ n g , sự cố môi t r u ồ n g .
• X â y d ự n g , q u ả n lý các c ô n g t r ì n h bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g v à các
công t r ì n h có l i ê n q u a n đ ế n bảo v ệ môi t r ư ờ n g .
• Tô chức, x â y d ự n g , q u ả n lý h ệ t h ô n g q u a n t r ắ c n g u ồ n
t h ô n g t i n d ữ l i ệ u v à p h â n t í c h môi t r ư ờ n g , đ ị n h k ỳ đ á n h giá h i ệ n
t r ạ n g môi t r ư ờ n g , d ự b á o d i ễ n b i ê n môi t r ư ờ n g .

• T h ẩ m đ ị n h các b á o cáo đ á n h giá t á c đ ộ n g môi t r ư ờ n g của
các d ự á n v à các cơ sở k i n h doanh.
• Cấp v à t h u h ồ i g i ấ y c h ứ n g n h ậ n đ ạ t t i ê u c h u ẩ n

môi

t r ư ờ n g cho các cơ sở k i n h t ê x ã h ộ i .
• G i á m s á t , t h a n h t r a , k i ể m t r a việc chấp h à n h p h á p l u ậ t v ề
bảo vệ môi t r ư ớ n g , g i ả i q u y ế t các k h i ê u n ạ i , t ô cáo, t r a n h c h ấ p
vê bảo v ệ môi t r ư ờ n g , xử lý v i p h ạ m p h á p l u ậ t v ề bảo v ệ môi
trường.
• Đ à o tạo các c á n bộ v ề khoa học v à q u ả n lý môi t r ư ờ n g .
• T ổ chức n g h i ê n cứu, á p d ụ n g t i ê n bộ khoa học kĩ t h u ậ t
t r o n g l ĩ n h vực bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g .
• Q u a n h ệ quốc t ê t r o n g l ĩ n h vực bảo v ệ môi t r ư ờ n g .

195


+ C ô n g t á c q u ả n lý m ô i t r u ồ n g có t h ể p h â n l o ạ i theo p h ạ m
v i v à t í n h c h ấ t q u ả n lý. Theo p h ạ m v i q u ả n lý có t h ể chia r a c á c
loại:
• Q u ả n lý môi t r ư ò n g k h u vực: K h u vực đô t h ị , n ô n g t h ô n ,
b i ể n , v.v.
• Q u ả n lý môi t r ư ờ n g theo n g à n h k i n h t ế n h ư c ô n g n g h i ệ p ,
n ô n g n g h i ệ p , n ă n g lượng, k h a i t h á c k h o á n g sản, v.v.
• Q u ả n lý t à i n g u y ê n : t à i n g u y ê n nước, t à i n g u y ê n b i ể n , t à i
n g u y ê n khí hậu, tài nguyên đất, tài n g u y ê n sinh vật, tài nguyên
r ừ n g , t à i n g u y ê n du lịch, v.v.
Theo t í n h c h ấ t của c ô n g t á c q u ả n lý có t h ể p h â n l o ạ i :

• Q u ả n lý c h ấ t lượng môi t r ư ờ n g n h ư : ban h à n h và k i ể m t r a
các t i ê u c h u ẩ n vê c h ấ t lượng k h ô n g k h í , nước t h ả i , nước

mặt,

nước n g ầ m , v.v.
• Q u ả n lý k ỹ t h u ậ t môi t r ư ờ n g : Q u ả n lý h ệ t h ố n g q u a n trắc,
g i á m đ ị n h , đ á n h giá c h ấ t lượng các t h à n h p h ầ n m ô i t r ư ờ n g , các
t r ạ m p h â n t í c h v à các p h ò n g t h í n g h i ệ m p h â n t í c h c h ấ t lượng
môi t r ư ờ n g , t h ẩ m đ ị n h c h ấ t l ư ợ n g của m á y v à t h i ế t bị, l ư u t r ữ v à
cung cấp các dịch v ụ t h ô n g t i n d ữ l i ệ u m ô i t r u ồ n g , v.v.
• Q u ả n lý k ế h o ạ c h môi t r ư ờ n g : Q u ả n lý việc x â y d ự n g v à
t h ự c t h i các k ê h o ạ c h bảo v ệ môi t r ư ờ n g t ừ T r u n g ư ơ n g đ ế n địa
p h ư ơ n g , x â y d ự n g các công t r ì n h bảo v ệ môi t r ư ờ n g , h ì n h t h à n h
v à q u ả n lý quỹ môi t r ư ờ n g ở T r u n g ư ơ n g , các n g à n h , c á c cấp địa
phương.
T r o n g q u á t r ì n h thực h i ệ n , c á c n ộ i d u n g q u ả n lý t r ê n sẽ t ạ o
t h à n h m ộ t h ệ t h ố n g sẽ đ a n xen với n h a u phục v ụ c ô n g t á c b ả o v ệ
môi t r u ồ n g . T h í d ụ : q u ả n lý môi t r ư ờ n g đô t h ị g ồ m cả q u ả n lý

196


c h ấ t l ư ợ n g môi t r ư ờ n g , k ỹ t h u ậ t môi t r ư ờ n g v à k ê h o ạ c h h ó a môi
t r ư ờ n g t r ê n địa b à n đô t h ị .
+ Cơ sở p h á p lý cho các c ô n g t á c q u ả n lý môi t r ư ờ n g được
t r ì n h b à y t r o n g các v ă n b ả n p h á p l u ậ t n h ư H i ế n p h á p , các bộ
l u ậ t v à các quy đ ị n h r i ê n g ở t ừ n g quốc gia. ở n ư â c ta, cơ sở p h á p
lý của c ô n g t á c q u ả n lý môi t r ư ờ n g được t h ể h i ệ n t r o n g L u ậ t m ô i
t r ư ò n g , N g h ị đ ị n h 175/CP v à các v ă n b ả n k h á c . C á c v ã n b ả n n à y

được t r ì n h b à y t r o n g 2 t ậ p s á c h : "Các quy đ ị n h p h á p l u ậ t v ề môi
t r ư ờ n g , T ậ p l - 1 9 9 5 " v à "Các quy đ ị n h p h á p l u ậ t v ề môi t r ư ờ n g
T ậ p 2 - 1997" c ù n g n h i ề u v ă n b ả n liên q u a n k h á c n h ư : "Tiêu
c h u ẩ n môi t r u ồ n g V i ệ t N a m , v.v...". T u y n h i ê n , ở nước ta m ộ t s ố
v ă n b ả n p h á p lý c ầ n t h i ế t cho c ô n g t á c q u ả n lý môi t r ư ờ n g c h ư a
có hoặc c h ư a được ban h à n h n h ư : T i ê u c h u ẩ n v à quy đ ị n h v ề môi
t r ư ờ n g cho các l ĩ n h vực s ả n x u ấ t v à h à n g h ó a cụ t h ể , k i n h p h í
d à n h cho các h o ạ t đ ộ n g q u ả n lý môi t r ư ờ n g , v.v.
N g à y 25 t h á n g 6 n ă m 1998, B ộ C h í n h trị B a n c h ấ p h à n h
Trung ương Đảng

Cộng s ả n

Việt

Nam

đã

ra

văn

bản

số

36- CT/TW "Chỉ t h ị v ề t ă n g cường công t á c bảo vệ môi t r ư ờ n g
t r o n g t h ò i k ỳ c ô n g n g h i ệ p h ó a , h i ệ n đ ạ i h ó a đ ấ t nước". Chỉ t h ị đ ã
n ê u l ê n các q u a n đ i ể m cơ b ả n của Đ ả n g v ề bảo v ệ môi t r ư ờ n g v à

8 g i ả i p h á p đ ể t h ự c h i ệ n c ô n g t á c bảo v ệ môi t r ư ờ n g t r o n g giai
đ o ạ n h i ệ n nay.
Bốn quan điểm cơ bản của Đảng về bảo vệ môi trường là:
B ả o v ệ môi t r ư ờ n g là sự n g h i ệ p của t o à n Đ ả n g , t o à n d â n , t o à n
q u â n ; Bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g là m ộ t n ộ i d u n g cơ b ả n k h ô n g t h ể t á c h
r ờ i t r o n g đ ư ờ n g l ố i , c h ủ t r ư ơ n g v à k ế hoạch p h á t t r i ể n k i n h t ế
của t ấ t cả c á c cấp, c á c n g à n h , là cơ sở q u a n t r ọ n g bảo đ ả m p h á t
t r i ể n b ề n vững, t h ự c h i ệ n t h ắ n g l ợ i sự n g h i ệ p công n g h i ệ p h ó a
h i ệ n đ ạ i h ó a đ ấ t nưốc; Coi p h ò n g ngừa v à n g ă n c h ặ n ô n h i ễ m là

197


n g u y ê n n h â n c h ủ . đ ạ o k ế t hợp v ố i xử lý ô n h i ễ m , c ả i t h i ệ n m ô i
t r u ồ n g v à bảo t ồ n t h i ê n n h i ê n ; K ế t hợp p h á t h u y n ộ i lực v ớ i t ă n g
c ư ờ n g hợp t á c quốc t ế t r o n g bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g v à p h á t t r i ể n b ề n
vững.
T á m g i ả i p h á p đ ể t h ự c h i ệ n c ô n g t á c bảo v ệ môi t r ư ờ n g n ư ố c
ta t r o n g giai đ o ạ n h i ệ n nay:
1. T h ư ờ n g x u y ê n giáo dục, t u y ê n t r u y ề n , x â y d ự n g t h ó i
quen, n ế p sống v à c á c phong t r à o q u ầ n c h ú n g bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g .
C ụ t h ể n h ư : Đ ư a bảo v ệ môi t r u ồ n g v à o c h ư ơ n g t r ì n h g i á o dục
của t ấ t cả các h ệ t h ố n g g i á o dục quốc d ầ n , t ạ o đ i ề u k i ệ n

cho

n h â n d â n n h ậ n được các t h ô n g t i n v ề môi t r ư ờ n g , đ ộ n g v i ê n
n h â n d â n t h ự c h i ệ n n ế p sống sạch, hợp v ệ sinh, v.v.
2. H o à n c h ỉ n h h ệ t h ố n g v ă n b ả n p h á p l u ậ t b ả o v ệ môi
t r u ồ n g , ban h à n h các c h í n h s á c h p h á t t r i ể n k i n h t ế p h ả i g ắ n với

bảo v ệ môi t r ư ờ n g , n g h i ê m c h ỉ n h t h i h à n h l u ậ t môi t r ư ờ n g . G i ả i
p h á p n à y n h ằ m t à n g c u ô n g h i ệ u lực của c ô n g t á c q u ả n lý môi
t r u ồ n g b ằ n g c ô n g cụ p h á p l u ậ t .
3. C h ủ đ ộ n g p h ò n g c h ô n g ô n h i ễ m v à sự c ố môi t r ư ờ n g , k h ắ c
phục t ì n h t r ạ n g suy t h o á i m ô i t r ư ờ n g .
4. K h a i t h á c sử d ụ n g hợp lý, t i ế t k i ệ m t à i n g u y ê n

thiên

n h i ê n , bảo v ệ đ a d ạ n g s i n h học, bảo t ồ n t h i ê n n h i ê n . G i ả i p h á p
n h ằ m k h ắ c p h ụ c t ì n h t r ạ n g suy t h o á i t à i n g u y ê n t á i t ạ o v à c ạ n
k i ệ t t à i n g u y ê n k h ô n g t á i t ạ o do việc k h a i t h á c l ã n g p h í v à
k h ô n g có t ổ chức h i ệ n nay.
5. T ă n g cường v à đ a d ạ n g h ó a đ ầ u t ư cho h o ạ t đ ộ n g bảo v ệ
môi t r ư ờ n g . G i ả i p h á p n h ằ m t ạ o ra k h ả n ă n g h u y đ ộ n g t ố i đ a
m ọ i n g u ồ n lực đ ầ u t ư cho c ô n g t á c bảo v ệ môi t r ư ờ n g t ừ n g â n

198


s á c h của n h à nước, k i n h p h í của các doanh n g h i ệ p , các t ổ chức
cá n h â n t r o n g v à n g o à i nước.
6. T ă n g cường c ô n g t á c q u ả n lý n h à nưốc v ề bảo v ệ môi
t r ư ờ n g t ừ T r u n g ư ơ n g đ ế n địa p h ư ờ n g . G i ả i p h á p đ ề r a

các

n h i ệ m v ụ cụ t h ể n h ư : N â n g cấp cỡ q u a n q u ả n lý m ô i t r ư ờ n g cấp
T r u n g ư ơ n g t ừ Cục t h à n h T ổ n g cục, t ă n g cường n ă n g lực q u ả n lý
môi t r ư ờ n g ở địa p h ư ơ n g b ằ n g c á c h tạo ra b i ê n c h ê c á n bộ q u ả n

lý m ô i t r ư ờ n g ở các cấp q u ậ n , h u y ệ n .
Đ ẩ y m ạ n h n g h i ê n c ứ u khoa học và c ô n g n g h ệ , đ à o t ạ o c á n
bộ, c h u y ê n gia v ề l ĩ n h vực môi t r ư ờ n g . G i ả i p h á p đ ặ t ra 4 n h i ệ m
v ụ : X â y d ự n g h ệ t h ố n g q u a n t r ắ c , đ á n h giá v à d ự b á o môi t r u ồ n g
t o à n quốc; H ì n h t h à n h h ệ t h ố n g cơ sở n g h i ê n c ứ u v ề khoa học v à
công n g h ệ môi t r u ồ n g ; T ổ chức đ à o t ạ o c á n bộ v à c h u y ê n gia m ô i
t r u ồ n g ở n h i ề u mức độ v à n h i ê u n g à n h nghề; H ì n h t h à n h n g à n h
công n g h ệ môi t r u ồ n g p h ù hợp vói đ i ể u k i ệ n V i ệ t N a m .
M ỏ r ộ n g hợp t á c quốc t ế v ề bảo v ệ môi t r ư ò n g b ằ n g c á c h
t h a m gia các c h ư ơ n g t r ì n h hợp t á c quốc t ê , k h u vực, hợp t á c song
p h ư ơ n g v ố i các nước v ề bảo v ệ môi t r u ồ n g .
5.1.5. Tổ chức công tác quản lý môi trường
Tổ chức công tác quản lý môi trường là một nhiệm vụ quan
t r ọ n g n h ấ t của c ô n g t á c bảo v ệ môi t r u ồ n g , bao g ồ m các m ả n g
c ô n g việc q u a n t r ọ n g sau đ â y :
• B ộ p h ậ n n g h i ê n cứu đ ề x u ấ t k ê hoạch, c h í n h s á c h , các q u i
đ ị n h l u ậ t p h á p d ù n g cho c ô n g t á c bảo vệ môi t r u ồ n g
• B ộ p h ậ n q u a n t r ắ c , g i á m s á t , đ á n h giá đ ị n h k ỳ c h ấ t l ư ợ n g
môi t r u ồ n g .
• B ộ p h ậ n t h ự c h i ệ n các c ô n g t á c k ỹ t h u ậ t , đ à o t ạ o c á c c á n
bộ m ô i t r ư ờ n g .
199


• C á c bộ p h ậ n n g h i ê n cứu, g i á m s á t k ỹ t h u ậ t v à đ à o t ạ o cho
các địa p h ư ơ n g , ở cấp các n g à n h .
C á c t ổ chức t h a m gia n g h i ê n cứu v à q u ả n lý m ô i t r ư ờ n g t h ế
giói bao gồm:
• C h ư ơ n g t r ì n h môi t r ư ờ n g t h ê giới: U N E P có t r ụ sở c h í n h
tại Nairôbi.

• V i ệ n T à i n g u y ê n T h ê giới có t r ụ sở t ạ i M ỹ .
• H ộ i đ ồ n g p h á t t r i ể n b ề n v ữ n g t h ế giới.
• Các t ổ chức quốc t ế k h á c n h ư : U N D P ,

UNIDO,

FAO,

U N E S C O I U C N , W W F , W H O , W M O , l o e , M A B , I H P , v.v.
• Các chương t r ì n h BAP, chương t r ì n h h à n h động đa dạng
s i n h học. H ệ t h ố n g q u a n t r ắ c c h ấ t lượng m ô i t r ư ờ n g t o à n c ầ u
GEMS.V.V.
• C á c t ổ chức t à i c h í n h quốc t ế : I M F , W B , A D B , G E F , v.v.
• C á c t ổ chức p h i c h í n h p h ủ : N G O .
s

M ỗ i m ộ t quốc gia có m ộ t c á c h r i ê n g đ ể x â y d ự n g t ổ chức
n g h i ê n c ứ u v à q u ả n lý môi t r ư ờ n g của m ì n h . T ừ s ố l i ệ u t h ố n g k ê
ở 130 nước, do sự á n S E M A t i ế n h à n h n ă m 1998 v ề h ì n h t h ứ c t ổ
chức bộ m á y bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g , có t h ể p h â n l o ạ i cờ c ấ u t ổ chức
cơ q u a n bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g quốc gia l à m 3 n h ó m cơ b ả n :
N h ó m 1: C á c nước có cơ q u a n bảo v ệ môi t r ư ờ n g l à m ộ t bộ
độc l ậ p gồm 40 nước, c h i ê m 30,76% s ố m ẫ u t h ố n g k ê . Thuộc
n h ó m Ì là các nước có có n ề n k i n h t ế p h á t t r i ể n v à t ư ơ n g đ ố i
p h á t t r i ể n n h ư : p h ầ n l ớ n các nước c h â u  u , Singapo, B r a z i n , v.v.
N h ó m 2: C á c nước có cơ q u a n bảo v ệ môi t r ư ờ n g là cơ q u a n
n g a n g bộ hoặc t r ự c thuộc V ă n p h ò n g C h í n h p h ủ , g ồ m 18 nước
c h i ế m 13,84% s ố m ẫ u t h ố n g k ê . Thuộc n h ó m n à y có m ộ t s ố n ư ố c

200

k i n h t ế h à n g đ ầ u t h ế g i ớ i . n h ư N h ậ t , M ỹ , T r u n g Quốc, L i ê n h i ệ p
A n h , T h ụ y Sĩ, Cô O é t .
N h ó m 3: C á c nước có cờ q u a n bảo vệ môi t r u ồ n g trực t h u ộ c
Bộ k i ê m n h i ệ m , gồm 72 nưốc c h i ế m 55,38% s ố m ẫ u t h ố n g k ê .
Thuộc v ề n h ó m n à y là các nước k i n h t ế p h á t t r i ể n k é m , n g o ạ i t r ừ
H à Lan, Australia, Liên bang Nga, Ấ n Độ. Việt Nam thuộc n h ó m này.
H a i n h ó m nước Ì v à 2 có t h ể gộp t h à n h m ộ t , do t í n h c h ấ t
của c h ú n g g ầ n t ư ờ n g t ự n h a u . Theo t h ò i gian, các nước t r ê n t h ế
giới t ừ n g bước n â n g cấp cơ q u a n bảo vệ môi t r u ồ n g , l à m

cho

c h ú n g n g à y c à n g h o à n t h i ệ n h ơ n , t ư ơ n g x ứ n g v ố i sự gia t ă n g
t r ọ n g t r á c h của c ô n g t á c môi t r ư ờ n g t r o n g q u á t r ì n h p h á t t r i ể n
k i n h t ê x ã h ộ i của đ ấ t nước. B ê n c ạ n h các cơ q u a n bảo v ệ môi
t r ư ờ n g độc l ậ p , n h i ề u v ấ n đ ề có l i ê n q u a n đ ế n bảo v ệ môi t r ư ở n g
ỏ n h i ề u nước v ẫ n t h u ộ c q u y ề n k i ể m s o á t v à p h ố i hợp của n h i ê u
bộ v à n h i ề u n g à n h k h á c n h a u . Đ ể p h ố i hợp c á c bộ v à n g à n h k i n h
t ế t r o n g h o ạ t đ ộ n g bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g , n h i ề u quốc gia đ ã h ì n h
t h à n h U y ban bảo v ệ m ô i t r ư ờ n g Quốc gia.
Ớ Việt Nam công tác nghiên cứu và quản lý môi truồng được
h ì n h t h à n h t ừ n h i ề u cấp n h ư :
B ộ C h í n h t r ị Đ C S V N v à Quốc h ộ i nước C H X H C N V N l à cơ
q u a n cao n h ấ t của đ ấ t nưốc thực h i ệ n t r á c h n h i ệ m h o ạ c h đ ị n h
đ ư ờ n g l ố i c h i ê n lược bảo v ệ môi t r ư ờ n g của đ ấ t nước. Quốc h ộ i có
m ộ t U y ban: "Uy ban Khoa .học, C ô n g n g h ệ v à Môi t r ư ờ n g " t ư
v ấ n v ề các v ấ n đ ề môi t r ư ờ n g .
T h ủ t u ô n g C h í n h p h ủ - V ă n p h ò n g C h í n h p h ủ và V ụ Khoa

học G i á o dục V ă n h ó a X ã h ộ i có c ố v ấ n cao cấp v ề các v ấ n đ ề môi
trường.

201


H a i bộ l i ê n n g à n h - B ộ K ế hoạch Đ ầ u t ư ( M P I ) v à B ộ K h o a
học, C ô n g n g h ệ và Môi t r ư ờ n g (MOSTE).
B ộ K ế hoạch Đ ầ u t ư (MPI) có t r á c h n h i ệ m l ậ p k ế hoạch
p h á t t r i ể n quốc gia và p h â n b ổ n g â n s á c h cho các n g à n h . T r o n g
bộ có V ụ Khoa học, C ô n g n g h ệ và Môi t r ư ờ n g chịu t r á c h n h i ệ m
v ề các v ấ n đ ề môi t r ư ờ n g .
Bộ Khoa học, C ô n g nghệ v à Môi t r ư ờ n g (MOSTE) v à t h a m
m ư u cho B ộ là Cục Môi t r ư ờ n g , chịu t r á c h n h i ệ m q u ả n lý n h à
nưốc v ề môi t r u ồ n g . Chức n ă n g của Cục Môi t r ư ờ n g được qui
đ ị n h t r o n g L u ậ t Bảo vệ môi t r ư ờ n g V i ệ t N a m n ă m 1993. Đ i ê u 4
K h o ả n 2 N g h ị đ ị n h 175/CP n g à y 18/10/1994 đ ã ghi: "Cục Môi
t r ư ờ n g có n h i ệ m v ụ g i ú p B ộ t r ư ở n g B ộ Khoa học, C ô n g n g h ệ và
Môi t r u ồ n g thực h i ệ n chức n ă n g q u ả n lý n h à nước vê bảo vệ môi
t r ư ờ n g t r o n g p h ạ m v i cả nước". T ổ chức và hoạt đ ộ n g của Cục
Môi t r u ồ n g được xác đ ị n h t r o n g q u y ế t đ ị n h số 545 Q Đ / T C C B
n g à y 7/10/1993 của B ộ t r ư ở n g B ộ M O S T E .
C á c B ộ còn l ạ i đ ề u có V ụ Khoa học, C ô n g n g h ệ v à Môi
t r ư ò n g , chịu t r á c h n h i ệ m v ề n ộ i dung bảo vệ môi t r ư ờ n g t r o n g
n g à n h m ì n h . sở Khoa học, C ô n g n g h ệ v à Môi t r ư ờ n g các địa
p h ư ơ n g (cấp tỉnh) có p h ò n g q u ả n lý môi t r ư ờ n g . N h i ê u t ỉ n h có
T r u n g t â m môi t r ư ờ n g hoặc Chi cục môi t r ư ở n g . R i ê n g TP H ồ
C h í M i n h có U y ban môi t r ư ớ n g do C h ủ tịch TP là C h ủ tịch U y
ban-SỞ Khoa học Công nghệ và Môi trường là U y viên t h ư ờ n g trực.
Môi quan h ệ giữa B ộ khoa học C ô n g n g h ệ và Môi t r ư ớ n g v ố i

các cơ quan chức n ă n g k h á c trong các bộ, các n g à n h nưốc ta h i ệ n
nay được t r ì n h b à y trong sơ đồ H ì n h V.2, V.3, V.4.

202


Hình

V.2. S ơ đ ồ t ổ c h ứ c c ô n g t á c m ô i t r ư ờ n g ở c ấ p
T r u n g ư ơ n g của V i ệ t Nam

6]-Uy ban
nhân dân tỉnh

Các
Sờ khác

Bộ Khoa hoe, Công nghê & Môi trường
MOSTE

Sở
MOSTE

Cục
Môi trường

Phòng
Môi trường

Các Vụ

khác

Vụ Khoa học, Công
nghệ và Môi trường

Các
Bộ khác

Các
Sờ khác

í
Phòng
Môi trường

N h ư v ậ y , h ì n h thức t ổ chức cơ quan bảo v ệ môi t r ư ờ n g quốc
gia ở m ỗ i nước k h á c n h a u , p h ụ thuộc v à o đ i ể u k i ệ n t ự n h i ê n ,
mức độ p h á t t r i ể n k i n h t ế . ở các nưốc p h á t t r i ể n , k h i đ i ề u k i ệ n
k i n h t ế x ã h ộ i đ ã đ ạ t được ở mức độ cao t h ì n h i ệ m v ụ cơ q u a n
q u ả n lý môi t r u ồ n g đi v à o c h i ề u s â u v à t ổ chức cơ quan q u ả n lý
môi t r ư ờ n g ở cấp T r u n g ư ơ n g được n â n g cấp. ơ các nưốc đ a n g
p h á t t r i ể n , do có b à i học t ừ các nước p h á t t r i ể n đi trước l à n g ă n
ngừa ô n h i ễ m m ô i t r ư ờ n g í t t ố n k é m h ơ n xử lý ô n h i ễ m , n ê n v ấ n
đ ề môi t r ư ờ n g được q u a n t â m t h í c h đ á n g t r o n g q u á t r ì n h p h á t
t r i ể n , t ổ chức m ô i t r ư ở n g được x â y d ự n g ở mức độ cao h ơ n ngay
t ừ đ ầ u . ở các nưốc k é m p h á t t r i ể n , n h i ệ m v ụ c h ủ y ế u của cơ
q u a n bảo v ệ môi t r ư ờ n g ở cấp T r u n g ư ơ n g đ a n g ở mức là p h ò n g
chống suy t h o á i môi t r ư ờ n g , chống đói v à chống b ệ n h dịch. Cơ
q u a n bảo vệ m ô i t r ư ờ n g cấp T r u n g ư ơ n g c ũ n g ỏ mức độ t r ự c
thuộc m ộ t bộ k i ê m n h i ệ m n à o đó. H i ệ n nay, Đ ả n g , C h í n h p h ủ v à

Quốc h ộ i nước ta đ a n g xem x é t k h ả n ă n g n â n g cấp cơ q u a n bảo

203


v ệ m ô i t r u ồ n g ỏ cấp T r u n g ư ơ n g v à h o à n c h ỉ n h b ộ m á y q u ả n lý
môi t r ư ờ n g ở cấp cơ sở.
Hình V.3. Tổ chức công tác môi trường cùa Cục Môi
t r ư ờ n g t h u ộ c B ộ Khoa học, C ô n g n g h ệ v à Môi t r ư ờ n g
Cục trường

Phó cục trưởng

Phó cục trưởng

Kiểm soát ô nhiễm

Hợp tác quốc tế

Đào tạo, giáo dục MT

Chính sách, pháp chế -4

Hình

CNMT&TĐMT

Thông tin tư liệu MT

Thanh tra MT

Kê hoach

Bảo tồn thiên nhiên

Phòng hiện ừạng MT

VA. S ơ đ ồ t ổ c h ứ c c ô n g t á c m ô i t r ư ờ n g ở c á c S ở k h o a
học, C ô n g nghệ và Môi t r ư ờ n g
Giám đốc DOSTE
T.

Phòng
tổng hợp

204

P h ò n g quản lý
khoa học,
công nghệ

Phòng
môi trường

Thông t i n
doanh nghiệp

Thanh
tra

5.2. Cơ

S Ở K H O A H Ọ C CỦA C Ô N G TÁC Q U Ả N LÝ M Ô I

TRƯỜNG
N h ư đ ã nói ở t r ê n , công t á c q u ả n lý môi t r u ồ n g là m ộ t n ộ i
dung của q u ả n lý x ã h ộ i v ề m ặ t môi trường. C ô n g t á c q u ả n lý
môi t r ư ờ n g liên quan với n h ậ n thức t r i ế t học, t r i thức v ă n h ó a
của con n g ư ờ i , t i ề m lực k i n h tế, kỹ t h u ậ t và khoa học cơ b ả n của
loài n g ư ờ i c ù n g với cơ sở p h á p lý của xã h ộ i h i ệ n h à n h .
5.2,1. Cơ sở triết học - xả hội của mối quan hệ giữa
con người, xã h ộ i và tự n h i ê n
Sự phát triển mạnh mẽ, liên tục của các cuộc cách mạng
công nghiệp, c á c h m ạ n g K H K T v à c á c h m ạ n g Khoa học & C ô n g
nghệ c ù n g với q u á t r ì n h công n g h i ệ p h ó a t r o n g t h ế k ỷ vừa

qua

đ ã l à m b i ế n đ ổ i n h a n h c h ó n g v à s â u sắc bộ m ặ t của x ã h ộ i , l o ạ i
n g ư ờ i v à môi t r ư ò n g t ự n h i ê n . N h ữ n g b i ế n đ ổ i đó đ ã t h ú c đ ẩ y
n ề n v ă n m i n h h i ệ n đ ạ i t i ế n n h a n h h ơ n b ấ t kì m ộ t giai đ o ạ n lịch
sử n à o đó trưốc đ â y , n h ư n g cũng đ a n g l à m n ả y s i n h n h ữ n g m â u
t h u ẫ n giữa m ộ t b ê n là t h à n h t ự u ứ n g d ụ n g t i ế n bộ của khoa học,
k ỹ t h u ậ t v à công n g h ệ của loài n g u ô i trong việc l à m c h ủ t h i ê n
n h i ê n v ố i m ộ t b ê n l à việc bảo v ệ n h ữ n g đ i ề u k i ệ n t ự n h i ê n cần
t h i ế t cho sự t ồ n t ạ i v à p h á t t r i ể n của xã h ộ i loài n g u ô i .
Đ ể có được các công cụ h i ệ u q u ả hớn trong q u ả n lý môi
t r ư ờ n g , c h ú n g ta p h ả i có c á c h n h ì n bao q u á t , s â u sắc v à t o à n
d i ệ n m ố i quan h ệ giữa con ngưòi, xã h ộ i và t ự n h i ê n , h i ể u được

b ả n chất, d i ễ n b i ê n các. m ố i quan h ệ đó trong q u á t r ì n h lịch sử.
Hay nói c á c h k h á c là quan n i ệ m t r i ế t học - xã h ộ i v ề m ố i quan
h ệ con n g ư ờ i - x ã h ộ i - t ự n h i ê n . Ba n g u y ê n lý cơ b ả n đ ể x é t m ố i
q u a n h ệ con n g ư ờ i - x ã h ộ i - t ự n h i ê n là:

205


• T í n h t h ố n g n h ấ t v ậ t c h ấ t của t h ế giói l à cơ sỏ của sự t h ố n g
n h ấ t b i ệ n c h ứ n g giữa con n g u ô i - x ã h ộ i - t ự n h i ê n .
• Sự p h ụ t h u ộ c của m ố i q u a n h ệ con n g ư ờ i v à t ự n h i ê n v à o
t r ì n h đ ộ p h á t t r i ể n của x ã h ộ i .
• Sự đ i ề u k h i ể n m ộ t c á c h có ý t h ứ c m ố i q u a n h ệ giữa con
người và tự nhiên.
Nguyên

lý về tí nh

thống

nhất

vật chất

của

thế

giới:

Có n h i ề u q u a n đ i ể m t r i ế t học k h á c n h a u v ề t h ế giới n h ư :
• T r i ế t học duy t â m cho t h ê giới là t i n h t h ầ n , l à ý t h ứ c , l à "ý
n i ệ m t u y ệ t đ ố i " hay phức hợp c ả m giác. Theo q u a n đ i ể m n à y ,
k h ô n g t h ể c ả i b i ê n hay s ô n g h ò a hợp với t h ê giới, vì t ấ t cả m ọ i
việc đ ã được an b à i , được đ ị n h đ o ạ t bởi các sức m ạ n h s i ê u n h â n
hay chỉ có t r o n g c ả m giác.
• T r i ế t học duy v ậ t s i ê u h ì n h cho t h ế giói l à v ậ t c h ấ t , n h ư n g
p h ủ n h ậ n q u á t r ì n h v ậ n đ ộ n g p h á t t r i ể n của n ó t ừ đ ơ n g i ả n đ ế n
phức t ạ p cho đ ế n x ã h ộ i loài n g ư ò i v à loài n g ư ờ i l à m ộ t d ạ n g v ậ t
c h ấ t đ a n g v ậ n động. Do v ậ y , x ã h ộ i v à t ự n h i ê n k h ô n g t h ể t h ố n g
n h ấ t với n h a u được.
• T r i ế t học duy v ậ t b i ệ n c h ứ n g v à c h ủ nghĩa M á c cho r ằ n g :
t í n h t h ố n g n h ấ t của t h ê giói t h ự c sự t h ể h i ệ n ỏ t í n h t h ố n g n h ấ t
v ề v ậ t c h ấ t của c h í n h n ó . V ậ n đ ộ n g là c á c h t h ứ c t ồ n t ạ i của v ậ t
c h ấ t : b ấ t kì ở đ â u v à b ấ t k ể k h i n à o c ũ n g k h ô n g t h ể có v ậ t c h ấ t
k h ô n g v ậ n động.
T h ế giới cực k ỳ phức t ạ p v à đ a d ạ n g được c ấ u t h à n h

từ

n h i ề u y ê u t ố , n h ư n g suy cho c ù n g có 3 y ế u t ố cỡ b ả n n h ấ t l à : giói
t ự n h i ê n - con n g ư ò i v à x ã h ộ i loài n g ư ờ i .

206


• Ba y ế u t ố t r ê n t h ố n g n h ấ t v ớ i n h a u t r o n g h ệ t h ố n g " t ự
n h i ê n - con n g ư ờ i - x ã h ộ i " d ư ớ i các d ạ n g k h á c n h a u , t r ạ n g t h á i
k h á c n h a u , t h ể h i ệ n n h ữ n g đặc t í n h v à quan h ệ k h á c n h a u của
các v ậ t c h ấ t đ a n g v ậ n động.

• Thê giới luôn vận động ra theo các qui luật tự nhiên. Tất
cả các q u á t r ì n h d i ễ n ra t r o n g t ự n h i ê n , t r o n g x ã t ộ i v à t r o n g
con n g ư ờ i , đ ề u p h ả i chịu sự chi p h ố i của m ộ t s ố q u i l u ậ t p h ổ b i ế n
n h ấ t đ ị n h . Sự h o ạ t đ ộ n g của các q u i l u ậ t đó đ ã n ố i t h ế giới
t h à n h một chỉnh t h ể thống nhất, vĩnh viễn v ậ n động và p h á t
t r i ể n k h ô n g n g ừ n g t r o n g k h ô n g gian v à theo t h ò i g i a n .
• T h ế giới t u y phức t ạ p v à đ a d ạ n g n h ư n g l à m ộ t chỉnh t h ể
t o à n v ẹ n vì được c ấ u t h à n h t ừ v ậ t c h ấ t . T r o n g q u á t r ì n h v ậ n
động, các y ế u t ố của t h ế giới n ố i l i ề n với n h a u t h à n h m ộ t h ệ
thống.
Sự hỉnh thành hệ thống tự nhiên - con người - xã hội:
H ệ t h ố n g "tự n h i ê n - con n g u ô i - x ã h ộ i " g ắ n l i ề n v ớ i q u á
t r ì n h t i ê n h ó a của s i n h q u y ể n v à lịch sử p h á t t r i ể n của x ã h ộ i
loài n g ư ờ i .
Theo nghĩa r ộ n g , t ự n h i ê n là t o à n bộ t h ê giới v ậ t c h ấ t t ồ n
t ạ i k h á c h quan. T r o n g đó, loài n g u ô i v à x ã h ộ i loài n g ư ồ i l à
n h ữ n g bộ p h ậ n đặc t h ù k h ô n g t h ể t á c h ròi. B ằ n g con đ ư ờ n g khoa
học, n g ư ờ i ta đ ã c h ứ n g m i n h được sự h ì n h t h à n h v à p h á t t r i ể n
của giới t ự n h i ê n , t ừ đó đi s â u v à o b ả n c h ấ t v à t ì m t h ấ y sự t h ố n g
n h ấ t v ậ t c h ấ t ở mức đ ộ v i m ô v à vĩ m ô .
S i n h q u y ể n l à m ộ t h ệ t h ố n g phức t ạ p được t ạ o t h à n h t ừ 3 bộ
p h ậ n cơ b ả n : t ậ p hợp các cơ t h ể sống t ạ o t h à n h lớp vỏ sống của
t r á i đ ấ t ; các c h ấ t t ạ o r a sự sống v à c ầ n cho sự sống n h ư : Nước
( H 0 ) , O x i (O), C á c b o n (C), C á c b o n n i c ( C 0 ) , P h é t pho (P), L ư u
2

2

207

h u ỳ n h (S), c á c n g u y ê n t ố v i lượng, các s ả n p h ẩ m h o ạ t đ ộ n g sống
của t ấ t cả c á c cơ t h ể gồm c á c c h ấ t t h ả i của q u á t r ì n h t r a o đ ổ i
c h ấ t v à x á c c h ế t của c h ú n g . S i n h q u y ể n đ ã t r ả i qua m ộ t q u á
t r ì n h t i ế n h ó a l â u d à i v à phức t ạ p đ ể h ì n h t h à n h n ê n c á c bộ
p h ậ n của n ó . S i n h q u y ể n t ồ n t ạ i t r o n g các h 4 s i n h t h á i h i ệ n nay
của t r á i đ ấ t v à d i t í c h , s ả n p h ẩ m của t o à n bộ q u á t r ì n h p h á t
t r i ể n g ầ n 3 t ỷ n ă m t r o n g vỏ t r á i đ ấ t . Theo q u a n n i ệ m của M . M .
K a m s i l ố p , sự t i ế n h ó a của s i n h q u y ể n t r ả i qua 4 g i a i đ o ạ n cơ
bản:
- Giai đoạn

1: L à giai đ o ạ n x u ấ t h i ệ n các cá t h ể đ ơ n b à o t ừ

sự t ổ n g hợp c á c c h ấ t h ữ u cơ có s ẵ n t r o n g t ự n h i ê n . Đ ể t ồ n t ạ i và
p h á t t r i ể n , các cá t h ể đ ơ n b à o p h ả i l ấ y t ừ môi t r u ồ n g

xung

q u a n h c á c c h ấ t c ầ n cho sự sống.
- Giai đoạn 2: T ừ các cơ t h ể đ ơ n b à o p h á t t r i ể n t h à n h cơ t h ể
đ a b à o theo h a i h u ố n g c h í n h : Đ ộ n g v ậ t v à t h ự c v ậ t . N h ữ n g đ i ề u
k i ệ n của s i n h q u y ể n l u ô n t h a y đ ổ i l à m cho các h ì n h t h á i s i n h lý,
s i n h t h á i của cá t h ể s i n h v ậ t k h ô n g n g ừ n g p h á t t r i ể n v à h o à n
t h i ệ n . S i n h q u y ể n v à chu t r ì n h t h a y đ ổ i c h ấ t phức t ạ p d ầ n v à
tiên tối hoàn thiện.
ở 2 giai đoạn: Giai đoạn một và giai đoạn hai, sự tiên hóa
của s i n h q u y ể n d i ễ n ra theo t á c đ ộ n g của các y ế u t ố t ự n h i ê n .
- Giai đoạn

3: Sự t i ê n h ó a của s i n h q u y ể n l i ê n q u a n t ớ i sự

t i ê n h ó a của con n g ư ờ i v à x ã h ộ i loài n g u ô i . Con n g ư ờ i v à x ã h ộ i
đ ã t r ở t h à n h n h ữ n g t h à n h v i ê n m ớ i của c h u t r ì n h s i n h học, s i n h
q u y ể n bước v à o giai đ o ạ n p h á t t r i ể n mói v ề c h ấ t n g à y c à n g s â u
sắc.
- Giai đoạn 4: L à g i a i đ o ạ n s i n h q u y ể n c h u y ể n t h à n h t r í t u ệ
q u y ể n hay n h â n q u y ể n (Noosphera). T r o n g g i a i đ o ạ n n à y , sự

208


t i ê n h ó a của s i n h q u y ể n k h ô n g chỉ chịu sự t á c đ ộ n g của các y ế u
t ố t ự n h i ê n - s i n h học m à còn chịu sự t á c đ ộ n g m ạ n h m ẽ của
h o ạ t đ ộ n g có ý thức của con n g ư ờ i .
Y ê u tô con n g ư ờ i có vai t r ò cực k ỳ q u a n t r ọ n g t r o n g m ố i
q u a n h ệ t ự n h i ê n - con n g ư ờ i x ã h ộ i :
• Con n g u ô i x u ấ t h i ệ n t r o n g q u á t r ì n h t i ê n h ó a của

sinh

q u y ê n , l à s ả n p h ẩ m t i ế n h ó a cao n h ấ t của t ự n h i ê n , là m ộ t d ạ n g
v ậ t c h ấ t s ô n g , bộ óc của con n g ư ờ i là sản p h ẩ m cao n h ấ t của v ậ t
chất.
• Con n g ư ờ i là bộ p h ậ n đặc t h ù của t ự n h i ê n . V ớ i t ư c á c h là
thực t h ể sinh học, con n g ư ờ i t ồ n t ạ i t r o n g t ự n h i ê n n h ư b ấ t k ỳ
loài động v ậ t cao cấp k h á c . N h ư n g n h ờ có lao đ ộ n g v à n g ô n ngữ,
con n g ư ờ i d ầ n d ầ n t á c h m ì n h ra k h ỏ i t h ê giới đ ộ n g v ậ t v à t ạ o r a
cho m ì n h m ộ t môi t r u ồ n g sống m ố i - môi t r ư ờ n g x ã h ộ i - hay m ô i
t r ư ờ n g t ự n h i ê n được " n g ư ờ i h ó a ".

Y ê u t ố x ã h ộ i (xã h ộ i loài n g ư ờ i ) q u y ế t đ ị n h sự bảo t ồ n của
sự sống t r ê n t r á i đ ấ t :
• X ã h ộ i là h ì n h thức v ậ n động cao n h ấ t của v ậ t c h ấ t dựa
t r ê n m ố i q u a n h ệ cơ b ả n giữa n g ư ờ i v ố i n g u ô i . Do đó, x ã h ộ i
k h ô n g t h ể l à cái gì k h á c , m à c h í n h là bộ p h ậ n đặc b i ệ t , được t á c h
ra m ộ t c á c h hợp q u i l u ậ t của t ự n h i ê n , là h ì n h thức t ổ chức v ậ t
c h ấ t cao n h ấ t t r o n g q u á t r ì n h t i ê n h ó a v ậ t c h ấ t t r á i đ ấ t , có q u a n
h ệ h ữ u cơ v à t h ố n g n h ấ t t r o n g h ệ t h ô n g "tự n h i ê n - con n g ư ờ i x ã h ộ i ", gồm 5 t h à n h p h ầ n cơ b ả n :
- T h à n h p h ầ n t h ứ n h ấ t : S i n h v ậ t sản x u ấ t (tảo v à c â y xanh)
có chức n ă n g c h í n h l à t ổ n g hợp c h ấ t h ữ u cơ t ừ nước, k h í c a c b o n í c
v à n ă n g lượng m ặ t t r ò i n h ò q u á t r ì n h quang hợp.

209