KHÓA LUẬN: TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO THIẾU NHI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC

VŨ THỊ MẬN

TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO THIẾU
NHI

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học trẻ em

Người hướng dẫn khoa học
GV. ThS. Đỗ Thị Huyền Trang

HÀ NỘI, 2014


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện khóa luận, tôi đã nhận được sự hướng dẫn
nhiệt tình, chu đáo của Ths. Đỗ Thị Huyền Trang, các thầy cô giáo trong
khoa Giáo dục Tiểu học - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2.
Tác giả khóa luận xin được bày tỏ lòng biết ơn trân trọng nhất tới các
thầy cô, đặc biệt là Ths. Đỗ Thị Huyền Trang - người đã trực tiếp hướng
dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi hoàn thành khóa luận này.
Do thời gian nghiên cứu và năng lực nghiên cứu còn hạn chế, khóa
luận khó có thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được
ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn để khóa luận này được hoàn thiện
hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2014
Sinh viên thực hiện

Vũ Thị Mận

2


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết
quả nghiên cứu không trùng với kết quả của tác giả nào khác.
Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2014
Sinh viên thực hiện

Vũ Thị Mận

3


MỤC LỤC
Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài………………………………………………….4
2. Lịch sử vấn đề……………………………………………………..5
3. Mục đích nghiên cứu………………………………………………6
4. Phạm vi nghiên cứu………………………………………………..6
5. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………..7
6. Cấu trúc khoá luận…………………………………………………7
Nội dung
Chương 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhi…………………………8
1.1. Vài nét về tác giả Phạm Hổ………………………………………..8
1.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt Nam……..10
1.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhi..11

Chương 2: Sự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu
nhi………13
2.1. Những người bạn là cây cối………………………………………13
2.2. Những người bạn là con vật………………………………………20
2.2.1. Những con vật gần gũi với con người…………………………..20
2.2.2. Những con vật sống trong môi trường nước……………………24
2.2.3. Những con vật sống trên trời……………………………………25
2.3. Những người bạn là đồ vật………………………………………..27
2.4. Những người bạn là những trò chơi truyền thống………………..34
Chương 3: Nghệ thuật trong thơ tình bạn Phạm Hổ viết cho thiếu nhi...37
3.1. Cách đặt tên các bài thơ, tập thơ……………………………………37
3.2. Thể thơ…………………………………………………………….39
3.3. Ngôn ngữ…………………………………………………………..40
3.4. Các biện pháp nghệ thuật…………………………………………43

4


Kết luận…………………………………………………………………..49
Tài liệu tham khảo………………………………………………………51

5


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thơ viết cho thiếu nhi là một bộ phận không thể thiếu được của nền
văn học thiếu nhi nói riêng và nền văn học Việt Nam nói chung. Những “đứa
con tinh thần” là kết quả của sự phát triển phong phú và toàn diện về mặt đề
tài, chủ đề và thể loại thơ ca cho thiếu nhi của những tên tuổi nổi tiếng như:

Võ Quảng, Định Hải, Trần Đăng Khoa… và Phạm Hổ là một trong những cây
bút tâm huyết với trẻ thơ.
Phạm Hổ sáng tác rất nhiều thể loại cho thiếu nhi: thơ, truyện, kịch,
truyện ngắn, truyện cổ tích hiện đại… Ở thể loại nào, Phạm Hổ cũng để lại ấn
tượng sâu sắc trong lòng độc giả. Đặc biệt, thơ ông viết cho các em thường
giản dị, trong sáng, hồn nhiên như những câu đồng dao dễ hiểu, dễ nhớ. Dẫn
dắt trẻ vào thế giới xung quanh đầy phong phú và thú vị. Thơ Phạm Hổ hòa
nhập vào tâm hồn trẻ tạo nên một thế giới trẻ thơ mới sống động với nhiều bất
ngờ, lý thú và mới mẻ.
Đến với thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ người đọc như lạc vào
một thế giới của tình bạn. Mỗi một bài thơ là một câu chuyện cổ tích hấp dẫn
trẻ thơ: tình bạn giữa chú bò và cái bóng của mình trong Chú bò tìm bạn hay
là tình bạn âm thầm nhưng tha thiết của những đồ dùng, vật dụng quen thuộc
trong gia đình trong Những người bạn im lặng… Nói tóm lại, thơ Phạm Hổ
không chỉ đơn thuần viết cho các em mà còn muốn truyền đến các em nguồn
mạch sống, những giá trị văn hóa đạo đức và cả những khát vọng dân tộc.
Là một giáo viên Mầm non trong tương lai và là người rất quan tâm tới
những vần thơ của Phạm Hổ viết cho lứa tuổi nhi đồng. Chúng tôi chọn
nghiên cứu đề tài “Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi” không chỉ

6


vì những lý do này mà còn thể hiện lòng yêu mến, trân trọng của tôi tới hồn
thơ được nhiều người kính trọng.
Từ những lý do trên đây, kế thừa và tiếp thu các ý kiến có tính chất gợi
mở của các nhà nghiên cứu về tình bạn trong thơ Phạm Hổ. Cùng với niềm
say mê thơ ca, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài: Tình bạn trong thơ Phạm
Hổ viết cho thiếu nhi.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Phạm Hổ đã từng nhận được nhiều giải thưởng trong các cuộc thi sáng
tác cho thiếu nhi như: Tặng thưởng loại A trong những năm 1960 cho tác
phẩm Chú vịt bông, giải A do Hội đồng Văn học thiếu nhi - Hội văn học Việt
Nam trao tặng cho tác phẩm Những người bạn im lặng, giải thưởng Nhà nước
về Văn học thiếu nhi đợt 1 năm 2001… Với những đóng góp lớn lao ấy, nhiều
nhà nghiên cứu đã dành tặng Phạm Hổ niềm ưu ái, sự ngưỡng mộ, cảm phục
trước một tấm lòng hết mình vì tuổi thơ.
Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã có những khám phá rất thú vị:
“Phạm Hổ đã hiến dâng trọn vẹn cái phần tinh túy nhất của đời mình,
của tâm hồn mình cho con trẻ. Đọc thơ của ông ta thấy ông rất yêu trẻ con.
Mà không chỉ yêu, ông còn kính trọng và sùng bái chúng. Vì thế nói đến ông
ta vẫn quen nghĩ đó là thi sĩ chuyên viết cho thiếu nhi, viết bằng nhiều thể
loại: thơ, truyện, kịch, truyện thần thoại, kịch bản phim hoạt hình…” [8;
tr.950].
Trong bài viết Mười lăm năm viết cho thiếu nhi nhà thơ Định Hải đã
đưa ra nhận định: “Thơ Phạm Hổ nặng khai thác khía cạnh tình cảm nhi đồng,
thơ anh uyển chuyển, giàu nhạc điệu, gần gũi với đồng dao. Bạn đọc thường
nhắc đến những bài thơ của anh như: Xe cứu hỏa, Tre, Bắp cải xanh, Chú bò
tìm bạn…” [1; tr.35].

7


Trong cuộc hội thảo về các tác giả viết cho thiếu nhi, nhà văn Nguyên
Ngọc đã phát biểu: “Bạn (Phạm Hổ) vừa mở thêm ra một cánh cửa nữa và
theo chân anh, bước ra cánh cửa ấy, ta bỗng gặp một chân trời hứa hẹn và
mênh mông hơn, vừa gần gũi vừa mới lạ, vừa quen thuộc vừa mỗi bước khiến
ta lại ngạc nhiên” [12; tr.49].
Khi nhận xét về tập thơ Từ không đến mười, nhà phê bình Vũ Ngọc
Bình khẳng định: “Tiếp theo những chú bò tìm bạn, bạn trong vườn, Phạm Hổ

vẫn phát huy cái sở trường quen thuộc là bằng vài nét bút, vẽ nên những bức
tranh khiêm tốn về kích thước mà có sức khơi gợi, giúp các em với con mắt
tạo hình của tuổi thơ trong vô số hình họa của cuộc sống”. Cùng với quan
điểm trên, nhà thơ Phạm Đình Ân cũng ghi nhận: “Nhà thơ Phạm Hổ đã dành
cả cuộc đời viết cho các em. Thơ ông nghiêng về sự quan sát chi tiết, tỉ mỉ,
tinh tế với một cách biểu đạt ngộ nghĩnh, giàu nhân ái” [11; tr38].
Từ thực tiễn nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy: Các sáng tác thơ
Phạm Hổ viết cho thiếu nhi viết về tình bạn đã được nhiều nhà nghiên cứu
quan tâm, chú ý. Tuy nhiên lại chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu tìm
hiểu một cách hệ thống về đặc sắc trong thơ tình bạn của Phạm Hổ viết cho
thiếu nhi. Đó là gợi ý để chúng tôi đi sâu nghiên cứu đề tài này và những ý
kiến của các nhà nghiên cứu đi trước sẽ là những định hướng quý báu giúp
chúng tôi khai triển khóa luận: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của Phạm Hổ.
3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu những nét đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của
Phạm Hổ dành cho thiếu nhi qua đó khẳng định những đóng góp to lớn của
ông đối với sự phát triển của Văn học thiếu nhi Việt Nam.
4. Phạm vi nghiên cứu
Để thực hiện đề tài: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của
Phạm Hổ, chúng tôi tập trung khảo sát một số sáng tác thơ Phạm Hổ viết cho
các em gồm các tập:

8


- Chú bò tìm bạn
- Những người bạn im lặng
- Từ không đến mười
- Đỗ trắng đỗ đen
- Cháu chọn hạt nào

- Những người bạn nhỏ
- Bạn trong vườn
- Em thích em yêu
- Những người bạn ồn ào
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp khảo sát thống kê
- Phương pháp phân tích tổng hợp
- Phương pháp so sánh
6. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính của
khóa luận được triển khai trong 2 chương sau:
Chương 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhi
Chương 2: Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi

9


NỘI DUNG
Chương 1
PHẠM HỔ VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI
1.1. Tiểu sử
Suốt gần nửa thế kỉ cầm bút viết cho thiếu nhi, nhà thơ Phạm Hổ từng
tâm sự: “Nếu được sống thêm một lần nữa, tôi vẫn chọn nghề cũ: làm thơ,
viết văn cho các em đọc, còn vẽ tranh cho các em xem nữa. Tôi thường lấy
lòng yêu mến các em, lấy những công việc mình làm cho các em làm thước
đo lòng mình đối với dân với nước…”.
Phạm Hổ sinh ngày 28 tháng 11 năm 1926 tại xã Nhơn An, huyện An
Nhơn, tỉnh Bình Định trong một gia đình nhà Nho có truyền thống văn học.
Ông có anh trai là nhà thơ Phạm Văn Ký và em trai là Phạm Thế Mỹ. Được
sinh ra trong một gia đình có truyền thống thơ ca như vậy nên Phạm Hổ chịu

ảnh hưởng rất nhiều từ những người thân khi sáng tác. Đây chính là tiền đề để
Phạm Hổ trở thành một trong những cây đại thụ của nền văn học nước nhà.
Quy Nhơn là nơi có nhiều danh lam thắng cảnh. Những cảnh đẹp của
quê nhà đã tạo nguồn cảm hứng cho Phạm Hổ trong rất nhiều trang viết của
ông. Mỗi khi có dịp viết về miền đất và con người Bình Định, Phạm Hổ luôn
tỏ ra say sưa với những tình cảm quê hương ngọt ngào, nhất là khi nó gắn liền
với những ký ức tuổi thơ trong trẻo, mộc mạc mà thấm sâu trong lòng ông.
Đây cũng là mảnh đất giàu truyền thống yêu nước, là nơi nuôi dưỡng nhiều
nhà thơ, nhà văn nổi tiếng như: Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử…
Ông đỗ bằng thành chung năm 1943 tuy nhiên do gặp tai nạn nên ông
không thể ra Huế học bán trú tại trường quốc học Huế. Ông làm thư kí công
nhật cho tòa sứ Quy Nhơn để đỡ mẹ nuôi các em và tự học để thi tú tài.

10


Cái duyên với văn học nghệ thuật thực sự bắt đầu nơi ông khi cách
mạng tháng Tám thành công, dẫu rằng ông vốn say mê văn học từ nhỏ. Làm
thư kí thường trực ở Chi hội văn hóa Cứu Quốc do nhà thơ Trần Mai Ninh
phụ trách rồi dự học lớp hội họa kháng chiến liên khu 5 do họa sĩ Nguyễn Đỗ
Cung chủ nhiệm, rồi đi thực tế sáng tác ở miền tây Bình Định (vùng giáp cận
An Khê). Phạm Hổ vừa vẽ vừa làm thơ và như ông thừa nhận có khi mê làm
thơ hơn vẽ. Đến đầu năm 1950, Phạm Hổ được cử đi dự hội nghị Văn học
toàn quốc ở Việt Bắc với tư cách là một nhà thơ trẻ liên khu 5.
Trong khoảng thời gian 1952 - 1953, Phạm Hổ có “hai năm vàng” ở
quê, ông vừa làm công tác văn hóa thông tin vừa thâm nhập sâu vào thực tế
đời sống để có thể hiểu thế nào là nông dân, thế nào là chân lấm tay bùn, thế
nào là đầu tắt mặt tối… Phạm Hổ xem đó là những tư liệu cần thiết để một
nhà văn sáng tác phục vụ nhân dân.
Tháng 1 năm 1954, Phạm Hổ có mặt ở Hà Nội và làm công tác đối

ngoại ở Hội Văn nghệ Trung Ương. Sau Hiệp định Genevơ năm 1954, ông ra
Bắc tham gia sáng lập Hội nhà văn miền Bắc (1957) và cũng là một trong
những người đầu tiên hình thành nhà xuất bản Kim Đồng - nơi chuyên xuất
bản văn hóa phẩm dành cho trẻ em. Trong những năm chống Mĩ, Phạm Hổ
làm việc trong nhiều cương vị ở nhà xuất bản Kim Đồng, nhà xuất bản Hội
nhà văn, báo Văn nghệ… Ông đi nhiều nơi, có khi vào cả tuyến lửa Quảng
Bình, Vĩnh Linh để lấy tài liệu sáng tác. Đất nước thống nhất, Phạm Hổ vẫn
tiếp tục đi nhiều nơi và sáng tác, nhất là sáng tác cho thiếu nhi Việt Nam.
Từ năm 1983, ông là Phó trưởng ban đối ngoại của Hội Nhà văn Việt
Nam và là Chủ tịch Hội đồng văn học thiếu nhi của hội.
Ngày 4 tháng 5 năm 2007, Phạm Hổ qua đời ở tuổi 81. Song hình như
với thiếu nhi Việt Nam, ông già tóc bạc ấy vẫn mãi là người bạn thân thiết của
tuổi nhỏ.

11


1.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt Nam
Phạm Hổ sáng tác nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện
cổ tích hiện đại, kịch cho cả người lớn và trẻ em. Sự phong phú trong thể loại
và số lượng dày dặn các tác phẩm ít nhiều chứng minh cây bút Phạm Hổ có
nguồn tiềm lực sáng tác dồi dào và khá linh động.
Phạm Hổ là một trong những cây bút xuất sắc của văn học thiếu nhi nói
riêng và ông là một trong những người đặt nền tảng đầu tiên xây dựng nền
văn học cho thiếu nhi Việt Nam. Điều đó được chứng minh qua hơn 60 năm
cầm bút vì tình yêu trẻ thơ, Phạm Hổ đã để lại khoảng trên 20 tập thơ, 9 tập
truyện và 4 vở kịch tặng riêng các em.
Những tác phẩm chính:
Thơ:
- Em tre (1948)

- Chú bò tìm bạn (1957)
- Em thích em yêu (1958)
- Những người bạn nhỏ (1960)
- Bạn trong vườn (1967)
- Từ không đến mười (1973)
- Mẹ, mẹ ơi, cô bảo (1980)
- Những người bạn im lặng (1984)
- Đỗ trắng đỗ đen (1991)
- Cháu chọn hạt nào (1992)
- Câu chuyện về Miu trắng (1993)
Truyện:
- Viết thư cho cha (1959)
- Khẩu súng người ông (1960)
- Cất nhà giữa hồ (1964)
- Chuyện hoa, chuyện quả (tập 1, 1974)
- Lửa vàng, lửa trắng (1976)
- Chuyện hoa, chuyện quả (tập 2, 1982)
- Tiếng sáo và con rắn (chuyện hoa, chuyện quả, tập ba, 1985)
- Ngựa thần từ đâu đến (1986)
- Nhứng chú sẻ con (1988)
- Hai vợ chồng và con voi quý (chuyện hoa, chuyện quả, tập bốn, 1988)

12


- Chim lưu ly (chuyện hoa, chuyện quả, tập năm, 1990)
- Quả tim bằng ngọc (chuyện hoa, chuyện quả, tuyển chọn, 1993)
- Lửa vàng, lửa trắng, lửa nâu ( 1993)
Kịch:
- Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1981)

- Tìm gặp lại anh (1981)
- Người gái hầu của Mị Châu (1984)
- Mị Châu và chiếc áo lông ngỗng (1984)
Với sự đóng góp to lớn đó dành cho thiếu nhi, Phạm Hổ đã được trao
tặng nhiều giải thưởng văn học:
- Giải A trong các cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi với các tập thơ
Chú bò tìm bạn (1957 - 1958), Chú vịt bông (1967 - 1968).
- Giải thưởng chính thức về thơ viết cho thiếu nhi của hội đồng văn học
thiếu nhi, Hội nhà văn Việt Nam với tập thơ Những người bạn im lặng
(1985).
- Giải thưởng cuộc thi sáng tác kịch bản cho thiếu nhi do Hội nghệ sĩ
sân khấu tổ chức với vở kịch Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1986).
Với những đóng góp quan trọng cho nền văn học thiếu nhi, Phạm Hổ
xứng đáng với Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (đợt 1 - 2001).
1.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhi
Phạm Hổ chọn con đường đi vào thế giới tâm hồn trẻ thơ khác với
nhiều người. Ông tâm niệm: “Đối với tôi được viết cho các em là cả một hạnh
phúc”. Rất nhiều lần ông đã phát biểu như vậy và tinh thần đó lại một lần nữa
được ta bắt gặp trong Những bài thơ nho nhỏ:
“Thật đơn sơ là hạnh phúc?
Được viết cho các em
Những bài thơ nho nhỏ”
Thơ văn của Phạm Hổ được chọn lọc đưa vào giảng dạy ở các lớp mẫu
giáo có các bài thơ: Cô giáo, Xe chữa cháy, Bắp cải xanh, Sen nở, Tâm sự
của cái mũi, Vì sao, Chùm thơ con gà và quả trứng…

13


Ông còn có trên 50 đầu sách sáng tác cho thiếu nhi với nhiều giải

thưởng của Hội đồng thiếu nhi Việt Nam, Trung ương Đoàn tặng… Sự vất vả
và cực nhọc của nghề cuối cùng đã kết tinh thành “những đứa con tinh thần”
tạo nên niềm vui cho nhà thơ.
Cả cuộc đời Phạm Hổ đã yêu thương với một tình yêu đằm thắm mà
ông dành trọn cho thế hệ trẻ. Dường như ông luôn sống với niềm mong ước:
làm sao cho các tác phẩm của mình đem đến cho tâm hồn các em chân, thiện,
mĩ…
Trong cuộc đời sáng tác của mình, phần lớn tâm huyết và bút lực Phạm
Hổ dành cho thiếu nhi và ông đã đạt được những thành công xuất sắc nhất ở
mảng thơ. Chính vì vậy mà bạn đọc thường gọi ông là nhà thơ của tuổi thơ.
Phạm Hổ còn cho rằng “Trước khi viết cho các em nhà thơ phải là bầu
bạn của các em”. Phải hiểu được tâm tư, suy nghĩ và tình cảm của chúng. Ông
tâm sự: “Tôi đặc biệt chú ý đến tình bạn trong đời sống con người”.
Trong quá trình sáng tác, Phạm Hổ đã tìm ra một điều rất ý nghĩa: Thế
giới xung quanh luôn là những người bạn của các em. Các em có thể vui đùa
bên những người bạn là thế giới cỏ cây, hoa lá, những người bạn là động vật,
là đồ vật… Tất cả những người bạn ấy đều sống động, có hồn và gần gũi với
các em. Vì vậy Phạm Hổ đã tổng kết: “Thiên nhiên gợi cho chúng ta bao điều
suy nghĩ về cuộc sống con người… bằng chính cái đẹp, thiên nhiên dạy cho ta
yêu cái đẹp….” [5; tr.76].

14


Chương 2
SỰ THỂ HIỆN TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO
THIẾU NHI
2.1. Những người bạn là cây cối
Sự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi phong phú
và đa dạng. Đó là những người Bạn trong vườn như các loài hoa, loài quả; là

Những người bạn im lặng trong thế giới đồ vật; là Những người bạn nhỏ bao
gồm những con vật nhỏ bé, gần gũi với con người. Bên cạnh đó, Phạm Hổ
còn dành nhiều tâm huyết để viết về những người bạn nhỏ ngộ nghĩnh đáng
yêu.
Phạm Hổ tâm niệm: “Tôi ít khi gặp thấy một cái cây xấu, một bông hoa
xấu, một trái quả xấu. Có thể nói tất cả đều đẹp. Có những cây, những hoa,
những quả tuyệt đẹp. Cả về bên ngoài, cả về bên trong” [4; tr.74]. Vì trong tạo
hóa tất cả những cây tre, cây si, cây đa, cây lúa, hoa sen, quả thị, quả na, quả
ổi… đều có một hình dạng riêng và đều đẹp, đều hấp dẫn. Khi chúng đứng
một mình vốn đã đẹp, chúng kết lại thành chùm, nở thành khóm thì vẻ đẹp
của nó đã được nâng lên thành vẻ đẹp của sức mạnh tập thể.
Thơ Phạm Hổ tinh tế, giàu cảm xúc, sức tưởng tượng vô cùng phong
phú. Nhà thơ nói hộ các em một cách chân thực, sinh động những người Bạn
trong vườn có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Cảm động mà chân thực, đó
là hình ảnh cây dưa mẹ “yếu mềm” và đàn dưa con “to nặng”:
“Dây dưa hấu yếu mềm
Sinh đàn con to nặng
Mẹ không bế nổi con
Đành giao nhờ đất ẵm”
(Dưa)

15


Qua bài thơ này, Phạm Hổ muốn các em thấy được đặc điểm của cây
dưa là một loại cây có dây leo, sống ở dưới đất. Mặt khác, thông qua việc dưa
nhờ đất ẵm con thì tác giả khéo léo lồng ghép các hình ảnh để trẻ có thể thấy
được tình cảm thân thiết giữa dưa và đất. Dưa và đất là đôi bạn thân, luôn
giúp đỡ nhau và không thể tách rời.
Gần gũi với trẻ em Việt Nam là mỗi góc vườn. Trong góc vườn thân

yêu đó, khế là một loài cây rất quen thuộc. Phạm Hổ đã miêu tả chân thực
từng chùm hoa, múi quả, đặc tính và tác dụng của nó:
“Hoa từ trên cao
Rủ nhau xuống giếng
Tắm xong hoa tím
Theo gầu nước lên
Ai nặn nên hình
Khế chia năm cánh
Khế chín đầy cây
Vàng treo lóng lánh…!
Con cua con hến
Giữa ruộng ven sông
Nấu chung sao khế
Cơm canh ngọt lành”
(Khế)
Một loài cây mọc bên bờ ao, góc vườn, hoa màu tím, quả hình năm
cánh, khi chín chuyển sang màu vàng, là gia vị không thể thiếu trong món
canh chua đồng quê… Với một câu hỏi tu từ “Ai nặn nên hình?”, Phạm Hổ đã
khiến trẻ em tò mò, thích thú. Còn nữa, Phạm Hổ còn đưa các em về với món
ăn dân dã, quen thuộc từ bao đời nay: Món canh chua nấu khế như một thứ
“quốc hồn” của người Việt.

16


Chân thực mà sinh động là những gì Phạm Hổ đã dành cho những
người Bạn trong vườn. Không chỉ có dưa, khế mà còn biết bao nhiêu cây, hoa,
quả khác nữa như: na, lựu, ổi, bưởi, roi, sầu riêng... cũng được nhà thơ miêu
tả chân thực như những gì chúng vốn có. Từ những hình ảnh chân thực sinh
động này, các em không chỉ biết thêm nhiều về thế giới thực vật mà còn thêm

yêu những loài cây, thứ quả gần gũi xung quanh mình như những người bạn
thật đặc biệt của trẻ thơ.
Thế giới cỏ cây hoa lá trong thơ Phạm Hổ còn hấp dẫn bởi những hình
dạng vô cùng phong phú. Nói về sự đa dạng của thiên nhiên Phạm Hổ khẳng
định: “Sự phong phú của thiên nhiên thì có lẽ không có gì có thể so sánh
được. Không một cái gì giống cái gì. Triệu triệu họ cây, từ cây rêu bé tí như
cái lông tơ của chú vịt con đến cây chò cao vút lưng chừng trời… trong một
loài cam có bao nhiêu thứ cam, trong một họ bứa có bao nhiêu thứ bứa. Có
bao nhiêu dáng hoa, màu hoa, có bao nhiêu mùi thơm, có bao nhiêu cách
chín: chín trắng, chín vàng, chín đỏ, chín xanh, chín tím, chín đen… và kèm
theo là bao nhiêu là cá tính: hoa này nở sáng hoa kia nở tối, hoa này thích
sương hoa kia thích gió, quả này có hột ở trong, quả kia có hột ở ngoài… Rồi
đến sự kì diệu của thiên nhiên từ lá sang hoa, từ hoa sang quả” [6; tr76].
Hãy xem Phạm Hổ khắc họa hình dạng quả ổi và sự hấp dẫn của nó:
“Ổi tặng bạn
Quả ổi ngon
Đã chín trắng
Lại mập tròn
Đào: ruột hồng
Mỡ: ruột trắng
Ai mới cắn”
(Ổi)

17


Đây là trái ổi với hình dạng tròn, mập mạp, mọng, đang vào vụ chín.
Điều khác biệt của trái ổi là khi chín không ngả vàng mà “chín trắng”. Những
tưởng ổi là trái quả khó tạo nên sự rực rỡ, nhưng trong cái nhìn riêng của
Phạm Hổ, ổi không chỉ ngon, ngọt mà hương thơm còn toát lên vẻ quyến rũ,

tự khoe sắc của mình từ trong sâu thẳm đáy lòng của mỗi trái ổi.
Quả sung và lá sung được Phạm Hổ khắc họa rất thật nhưng không hề
khô khan mà còn rất sinh động, lột tả được hết đặc điểm của lá sung, quả
sung và tính chất của quả khi chín hay khi còn xanh:
“Sung già nhất vườn
Lá như bỏng nổ
Chi chít đầy cành
Quả xanh, quả đỏ
Quả xanh, trẻ nhỏ
Quả đỏ, bà già…”
(Sung)
Hình ảnh so sánh “Lá như bỏng nổ” là một sự sáng tạo độc đáo của nhà
thơ mà vẫn miêu tả được chân thực hình dáng của lá sung, lại vừa khơi gợi
được trí tưởng tượng phong phú, sinh động của trẻ.
Cây bắp cải khoác lên mình một màu xanh mát mắt, từng lá sắp vòng
tròn, ôm ấp búp cải non đang cuộn mình ngủ ngon. Qua cách miêu tả của nhà
thơ, trẻ em biết được quy luật sinh trưởng, cách sắp xếp lá và cấu tạo của cây
bắp cải:
“Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp
Sắp vòng tròn
Búp cải non

18


Nằm ngủ giữa”
(Bắp cải xanh)
Qua bài thơ này, Phạm Hổ còn muốn nhắn thêm một thông điệp về tình

cảm mẹ con. Búp cải non nằm ở giữa được bao bọc bởi nhiều lớp lá bên ngoài
cũng như một đứa trẻ được người lớn và nhất là người mẹ che chở từng chút,
từng chút một và mong con lớn khôn từng ngày.
Hay khi giới thiệu cho các em về cây cà rốt, nhà thơ cũng miêu tả
chúng bằng những nhịp điệu chân sáo trong trang phục áo xanh, quần đỏ:
“Lá xanh
Củ đỏ
Lớn nhỏ
Bên nhau
Đất đội
Ngập đầu
Nhảy lên
Đẹp thật
Tên em
Cà rốt
Củ đỏ
Lá xanh…”
(Củ cà rốt)
Củ cà rốt được tác giả khắc họa chẳng khác gì một đứa trẻ tinh nghịch,
nhí nhảnh, lúc nào cũng chạy nhảy tung tăng với bộ quần áo bắt mắt. Củ cà
rốt mang lại niềm vui cho mọi người giống như một đứa trẻ vui tươi, hồn
nhiên, đáng yêu.

19


Những loài cây ở trên cạn thì lung linh rực rỡ khoe đủ sắc màu, hình
dạng là thế, còn có những cây mọc ở dưới nước cũng không chịu thua kém về
sự hấp dẫn của mình.
“Có cô rong xanh

Đẹp như tơ nhuộm
Giữa hồ nước trong
Nhẹ nhàng uốn lượn
Một đàn cá nhỏ
Đuôi xanh, đuôi hồng
Quanh cô rong đẹp
Múa làm văn công”
(Rong và cá)
Tình bạn giữa rong và cá thật đẹp, cây rong được tác giả ví như những
vũ công xinh đẹp trong bộ váy áo màu xanh bắt mắt, như được nhuộm bởi
những sợi tơ óng mượt cùng với động tác múa lượn, nhẹ nhàng, mềm mại.
Đàn cá nhỏ hiện lên trong mắt độc giả cũng lung linh không kém như những
điệu múa phụ họa luôn song hành bên cô rong. Đó còn là biểu tượng của tình
bạn giữa những đứa trẻ có cùng sở thích, niềm đam mê và yêu thích cái đẹp,
luôn sống hòa thuận, yêu thương và giúp đỡ lẫn nhau.
Thiên nhiên có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Có bao nhiêu cái cây
là có bấy nhiêu hình dạng khác nhau, màu sắc khác nhau… tạo ra những nét
đặc sắc riêng. Đó là điều kì diệu của thiên nhiên. Bước vào thế giới cỏ cây
hoa lá trong thơ Phạm Hổ ta như lạc vào một thế giới ngào ngạt hương thơm:
“Hoa trắng đầy vườn
Hương thơm khắp xóm”.

20


Phạm Hổ kể về các loài cây với một sự đam mê sâu sắc. Cây nào quả
nào cũng được ông khai thác ở một khía cạnh rất độc đáo không chỉ về màu
sắc, hình dáng và cả hương vị nữa:
“Ai đã xức nước hoa
Mà hoa hồng thơm thế”

(Hoa hồng)
Nhờ có hương thơm quyến rũ mà hoa đã thân mật với anh chị bướm:
“Hoa ngẩng cao đầu
Suốt ngày không mỏi
Bướm bay! bướm bay
Như nhờ gió thổi”
(Hoa và bướm)
Hoa và bướm đã kết thân với nhau như vậy đấy. Nhờ có hoa mà bướm
lấy được mật và nhờ có bướm mà hoa đã kết được trái. Đây có lẽ là một quy
luật của tạo hóa: đã có hoa là có bướm. Hoa và bướm cũng giống như hai
người bạn nhỏ luôn giúp đỡ nhau cùng tiến bộ, sống hòa thuận và vui vẻ bên
nhau.
Đấy là sự hấp dẫn của hoa. Còn đối với những loài quả, chúng cũng
đem đến cho khu vườn những mùi vị khó có thể từ chối:
“Đồi nắng dứa về
Đẹp trên đất đỏ
Một quả sóc ăn
Thơm lừng trong gió”
(Dứa)
“Nhà ai vừa chín quả đầu
Đã nghe gió thổi vườn sau thơm lừng”
(Sầu riêng)

21


Ở đây, các em không chỉ được hòa mình vào những vườn hoa quả ngát
hương bên những sự trải nghiệm khác nhau về vị giác, mà các em còn thấy
được cuộc sống muôn màu xung quanh chúng ta. Thật đúng khi nói rằng:
“Thơ Phạm Hổ hướng về cảnh vật thiên nhiên và cuộc sống bình thường để

làm nên vẻ đẹp của con người” [13; tr.40].
Qua những bài thơ viết về cây cối, Phạm Hổ đã khéo léo lồng ghép
những kiến thức thú vị về đặc điểm, công dụng và giá trị dinh dưỡng của các
loại quả, rau… giúp các em có thêm những hiểu biết về thế giới cỏ cây hoa lá
xung quanh mình để thêm yêu quý, bảo vệ chúng như những người bạn thân
thiết.
2.2. Những người bạn là con vật
Thơ Phạm Hổ không chỉ nói tới thế giới cỏ cây hoa lá, thơ ông còn có
một thế giới những con vật ngộ nghĩnh đáng yêu. Trong thế giới này, Phạm
Hổ đã tập hợp đầy đủ các con vật với nhiều đặc điểm khác nhau. Chúng cũng
là những người bạn nhỏ của con người, của các em. Bằng sự quan sát tinh tế,
Phạm Hổ đã phát hiện ra đặc điểm riêng của mỗi con vật. Ông đã chọn những
chi tiết độc đáo để miêu tả một cách ấn tượng những người bạn loài vật đáng
yêu, đáng quý. Nắm bắt được tâm lí trẻ thơ, thơ Phạm hổ không đi tìm hiểu
đời sống và những hoạt động của loài vật mà ông chỉ khai thác những nét tính
cách, vẻ đẹp của chúng. Qua đôi mắt trẻ thơ, các con vật trong thơ ông hiện
lên một cách ngây thơ, hồn nhiên như chính những đứa trẻ.
Có thể nói rằng vườn thơ của Phạm Hổ như một vườn bách thú. Ông
sưu tập nhiều loài vật nuôi trong gia đình gần gũi với con người như: chú chó,
chú mèo, con gà, con vịt, con bò… Ngoài ra ông còn đưa vào bộ sưu tầm của
mình những động vật ở chốn rừng xanh như: voi, thỏ, nai… hay những con
vật gắn liền với sông nước như: ếch, nhái, dế… Đó là một xã hội luôn nhộn

22


nhịp, ríu rít nhưng lại rất đoàn kết, luôn sống bên cạnh con người, bên cạnh
các em nhỏ.
2.2.1. Những con vật gần gũi với con người
Có thể dễ dàng nhận thấy rằng, những con vật này đã là bạn của con

người và cũng rất gần gũi với trẻ thơ. Chúng đều là những con vật hiền lành,
dễ gần, dễ mến. Trước tiên ta phải kể tới một Chú bò tìm bạn thật thà, hiền
lành nhưng lại có nét ngốc nghếch, đáng yêu:
“Mặt trời rúc bụi tre
Buổi chiều về nghe mát
Bò ra sông uống nước
Thấy bóng mình ngỡ ai
…Bóng bò chợt tan biến
Bò tưởng bạn đi đâu
Cứ ngoái trước nhìn sau
“Ậm ò” tìm gọi mãi”
Đây là một bài thơ rất hay của nhà thơ Phạm Hổ dành cho thiếu nhi.
Bài thơ này vừa là sự miêu tả rất thật, vừa là một cách diễn đạt rất tình cảm về
tình bạn của tác giả. Trong bài thơ này, chú bò thấy bóng mình in trên mặt
nước ngỡ đó là bạn. Tuy chú có nét lơ ngơ nhưng cái lơ ngơ đó thật đáng yêu.
Đáng yêu ở hành vi biết chào hỏi khi gặp người khác. Đáng yêu ở hành vi
thiết tha gọi bạn… Chú bò thấy bóng mình mà ngỡ đó là một chú bò khác và
ngay lập tức chào bạn, làm quen với bạn. Đó là một điều đáng quý trong tình
bạn. Tình bạn chỉ bắt đầu khi chúng ta thân thiết, cởi mở và hòa đồng với
nhau. Khi không thấy bạn đâu, chú bò đã bày tò tình cản thương nhớ bạn bằng
cách “ậm ò” tìm gọi bạn. Đây là điều đáng quý trong tình bạn. Hình ảnh chú
bò cũng chẳng khác nào một đứa trẻ, có khi cũng ngộ nhận cái bóng của mình
là một bạn khác rồi lại chợt vỡ ào khi bóng mình tan biến và người bạn mới

23


cũng đi không nói lời nào. Đọc đi đọc lại bài thơ, ta sẽ càng tìm được thêm
nhiều điều giáo dục bổ ích cho bản thân mình về tình bạn.
Từ những cảm xúc ngây thơ và đáng yêu của Chú bò tìm bạn và bài thơ

cũng chính là tên của tập thơ đã đi vào trong ký ức của biết bao nhiêu em nhỏ.
Chú bò đã đem đến một tình bạn vô tư, trong sáng, giúp các em biết trân trọng
tình bạn, biết lưu giữ lại những giây phút đáng nhớ bên nhau và biết sống
chân thành với mọi người.
Từ xa xưa ai cũng biết, chó và mèo là hai loài vật không chơi với nhau,
thậm chí là ghét nhau. Nhưng trong thơ Phạm Hổ thì chó và mèo lại là đôi
bạn thân và cùng nhau chơi trốn tìm:
“Rủ nhau chơi ú tim
Giờ đến phiên chó trốn
Mèo đảo mắt nhìn quanh
Chó nấp đâu giỏi gớm!
Bỗng kìa chỗ khe tủ
Chó để lộ cái đuôi
Rón rén mèo đến nơi
Óa! Chộp ngay lưng bạn
Chó vẫn thú vị lắm
Cứ nhe răng ra cười
“Không! Mình nấp giỏi thật
Lỗi chỉ tại cái đuôi!”
(Chơi ú tim)
Tình bạn giữa chó và mèo thật thân thiết. Tình bạn đó được thể hiện
qua tiếng cười vang của cả chó và mèo khi cùng chơi một trò chơi dân gian
Việt Nam. Chó khi bị mèo tìm ra chỗ nấp không cảm thấy buồn mà còn rất
vui vì mình trốn giỏi nhưng chỉ tại cái đuôi. Tình bạn với trẻ thơ cũng vậy,

24


thật đơn giản, chỉ cần cùng nhau chơi, cùng nhau cười tan trong hạnh phúc,
chỉ vậy thôi cũng đã đủ lắm rồi.

Trái ngược với những bài học quý giá và những xúc động về tình bạn
trong Chú bò tìm bạn thì Thỏ dùng máy nói mang đến cho các em một chú thỏ
đa nghi, không tin tưởng vào tình bạn. Thỏ nhất định muốn bạn ở đầu dây bên
kia phải xuất hiện và nói thật nhiều thì chú mới tin.
“Thỏ đây! Ai nói đấy?
Mèo à? Mèo thế nào?
Mình không trông thấy cậu
Nhỡ đứa khác thì sao?”
Chú thỏ trong bài thơ chẳng khác nào một đứa trẻ luôn tò mò, đa nghi
với tất cả mọi thứ, phải có cái gì đó làm cho chú tin tưởng thì chú mới chịu
nói chuyện. Chính sự đa nghi đó nhiều khi sẽ làm ảnh hưởng không tốt tới
tình cảm của chúng ta với những người thân yêu xung quanh, đặc biệt là tình
bạn.
Ngoài ra, Phạm Hổ còn có nhiều bài thơ viết về những chú gà đáng yêu
như: Gà đẻ, Gà ấp, Gà nuôi con, Gà con và quả trứng… Có lẽ gà là con vật
gần gũi và gắn bó nhất với con người. Cảnh đầm ấm của gia đình nhà gà đã
được Phạm Hổ thể hiên hết sức sinh động:
“Gà mẹ hỏi gà con
Đã ngủ chưa đấy hả
Cả đàn gà nhao nhao
Ngủ cả rồi đấy ạ”
(Ngủ rồi)
Ngoài ra, Phạm Hổ còn nhắc tới những người bạn là những chú ngỗng
đáng yêu với những đức tính đáng quý. Đó là hình ảnh một chú ngỗng chăm
chỉ học bài…

25