NGhệ thuật kiếm dài iaido nhật bản

Iaido – Kỹ thuật chiến đấu kiếm dài tuyệt vời của Nhật Bản
Laido thường được gọi tắt là Lai, là một tập hợp những kĩ thuật sử dụng kiếm dài Nhật Bản (Katana)
nhằm huấn luyện rút kiếm và xuất chiêu cùng trong một chuỗi động tác. Đòn tấn công đầu tiên thường
nhắm vào thái dương hoặc mắt đối thủ. Các kỹ thuật gồm có những đòn sát thủ công, thủ, phản, biến.
Sau đó, là kỹ thuật “rẩy” máu (chiburi) và tra kiếm vào bao (noto). Môn Iaido bắt nguồn từ thời chiến tranh
Trung Cổ Nhật Bản (Sengoku-jidai, thế kỷ 14 đến thế kỷ 17). Sự an ninh thời ấy rất là bấp bênh nên các
võ sĩ (samourai hay bushi) thường đeo kiếm trong người, lưỡi kiếm hướng lên trời.
Các võ sĩ nhận chân rằng khi đối phó với các đòn tấn công bất ngờ (ở góc đường, trong nhà), sự bạt
kiếm và xuất chiêu một cách nhanh chóng sẽ tạo lợi thế căn bản cho trận đấu. Những nhận xét này đã
đưa đến sự hình thành của môn Iaido.
Lịch sử
Truyền thuyết cho rằng Hayashizaki Shinsuke Shigenobu, sanh vào khoảng 1542 tại Shinzaki, Dewa, là
người đã bắt đầu hệ thống hóa môn Iaido.
Hayashizaki đã lập ra hệ phái Iaido đầu tiên gọi là Hayashizaki-ryu, (cũng được gọi là Shinmeimuso-ryu
hay Jushin-ryu). Ông truyền dạy cho đến quá 70 tuổi. Một trong những đệ tử của Shinsuke là Tamiya
Heibee Shigemasa lập ra hệ phái Tamiya-ryu, rất được các Shogun (sứ quân?) ưa chuộng, một trong
những truyền nhân của Shigemasa là Narimasa đã dạy Iaido cho shogun Tokugawa Ieyasu.
Sau đó, truyền nhân đời thứ 7, Hasegawa Chikarasuke Hidenobu phát triển hệ phái Hasegawa Eishinryu. Vào năm 1688, truyền nhân đời thứ 9 là Omori Rokkotai Morimasa sáng lập hệ phái riêng đặt tên là
Omori-ryu dựa theo hệ phái Eishin-ryu và những bài quyền của hệ phái Kiếm thuật Sinkage-ryu bằng
cách thêm vào nghi thức Seiza (quỳ gối) của hệ phái Ogasahara-ryu. Những trường hoặc hệ phái này
(Ryu, Ryuha) thường được gọi với danh xưng Cựu Phái (Koryu).
Sau khi suýt soát bị thất truyền qua cuộc canh tân thời Minh Trị (Meiji) (1868) và lệnh cấm đeo kiếm
(1876), môn Iaido được tái phát triển nhờ một trong những đại kiếm sư thời Minh Trị là Nakayama
Hakudo. Sau khi học hệ phái Eishin-ryu, ông sáng lập ra hệ phái Musoshinden-ryu vào năm 1933. Môn
Iaido hiện nay được phát triển và bành trướng mạnh mẽ tại Nhật Bản và toàn thế giới. Sự thành công bất
ngờ của một môn võ thuật được xem như mang nhiều tính cách bí truyền này có thể giải thích được
bằng 2 lý do chính sau :
– Các cựu võ sư thời Minh Trị nhận định rằng môn Iaido sẽ bị thất truyền nếu các hệ phái tiếp tục bế môn
không chịu mở rộng đón nhận quần chúng.
– Các sáng lập viên ra môn Kiếm Đạo (Kendo) hiện đại không muốn thấy môn này biến thái thành một
môn thể thao. Để các kiếm đạo sinh sử dụng thanh shinai (gươm bằng tre đan) như là một thanh kiếm

chứ không phải như một cây côn, cần phải gìn giữ truyền thống nguồn gốc của Kiếm Đạo sinh động bằng
cách sử dụng kiếm thật.
Seitai-Iai
Nhằm mục đích thống nhất và để cho tất cả kiếm đạo sinh có một căn bản chung, các võ sư lão luyện
của Liên Đoàn Kiếm Đạo Nhật Bản (Zen Nippon Kendo Renmei – ZNKR) đã khai triển ra một trường phái
mới tên là Seitei-Iai gồm có 12 bài quyền (Kata) trích từ những bài quyền của những Cựu Phái (Koryu).
Những bài quyền này được mô tả rất chi tiết trong những tài liệu chính thức của ZNKR, và được một hội
đồng võ sư các Cựu Phái cập nhật nếu xét thấy cần thiết. Như là số bài quyền, khởi thủy là 10 bài, được
tăng lên 12 bài kể từ tháng 4 năm 2001.


Muốn thi lên đai thì phải biết những bài quyền này, thông thường ban giám khảo chọn 3 trong 5 bài
quyền dự thi của trường phái Seitai-Iai, còn lại 2 bài thì do thí sinh tự chọn trong những bài quyền của
môn phái mình. Cho nên, trừ trường hợp ngoại lệ, song song với trường phái Seitai-Iai, kiếm đạo sinh
thường học thêm một hệ phái cũ (Koryu).
Koryu
Dù là lịch sử chính thức của Iaido thường đề cập đến hệ phái Musoshinden-ryu, ngày nay vẫn còn rất
nhiều cựu phái. Phần đông chỉ quy tụ vài trăm kiếm đạo sinh trong khi những hệ phái được nhiều người
biết đến như Musoshinden-ryu, Eishin-ryu, Tamiya-ryu quy tụ hầu hết số lượng kiếm đạo sinh và tương
đối có một hệ thống tổ chức khá đầy đủ (huấn luyện, tu nghiệp võ sư, tài liệu, cả đến băng video nữa).
Đa số các Cựu Phái có khoảng vài chục bài quyền chia thành 3 nhóm mà sự khó khăn luyện tập tiến dần
từ thấp lên cao :
– Shoden cho cấp nhập môn,
– Chuden cho cấp trung đẳng,
– Okuden cho cấp cao đẳng.
Tuy nhiên cũng nên hiểu rõ thế nào là sự khó khăn. Vì thật ra kỹ thuật của mỗi bài quyền tự nó thường
không có gì là rắc rối cho lắm, nhưng cái khó là ở cách diễn quyền (sự chính xác, sự trung thực của
chuỗi động tác, tập trung tinh thần, vv…)
Tập luyện Iaido
Võ phục của Iaido gồm 1 cái áo trắng hoặc xanh dương đậm và một cái quần ống rộng gọi là hakama,

màu đen, xanh dương đậm hoặc trắng. Một sợi đai bản rộng và mềm (obi) được thắt ở eo lưng dưới cái
hakama, và kiếm đạo sinh sẽ nhét thanh kiếm vào cái đai này.
Trong những buổi biểu diễn (Enbu), tranh giải (Shiai), hay các buổi họp quan trọng, các võ sư cao đẳng
(thông thường từ lục đẳng trở lên) vận y phục cổ truyền (Montsuki-Hakama) gợi lại hình ảnh các võ sĩ
thời quá khứ. Trên ngực áo thường có thêu huy hiệu của gia tộc (mon). Về phương diện thể lực, môn
Iaido không cần một khả năng đặc biệt nào và bất cứ tuổi nào cũng có thể tập luyện được. Phụ nữ và trẻ
em vẫn thường tập luyện môn này. Sự tập luyện sẽ gìn giữ cơ bắp và phát triển sự phối hợp thể chất.
Môn Iaido, cũng như nhiều môn võ thuật khác của Nhật Bản, cũng có phương diện tinh thần và triết lý mà
các kiếm đạo sinh có thể tìm hiểu thêm.
Nghi lễ
Hơn hẵn những môn võ thuật khác, nghi lễ của Iaido rất là chọn lọc, tỉ mỉ, mang rất nhiều điểm tôn kính
(đối với thanh kiếm, đạo đường, vv…)
Đối với người võ sĩ, thanh kiếm có một uy lực đáng sợ. Đó là một vũ khí rất nguy hiểm có thể giết người
và người võ sĩ phó thác sinh mạng mình cho nó. Cho nên ta không lấy làm ngạc nhiên khi thấy các cung
cách trang nghiêm khi sử dụng thanh kiếm.
Những dấu hiệu tôn kính kia là một phần cố hữu của nền văn hóa cổ truyền Nhật Bản. Một phần cũng tự
từ thanh kiếm. Trong chiến trận, việc sử dụng kiếm có thể đưa đến một sự bạo tàn tột bực. Nghi lễ là một
phương tiện để trở về với nhân tính.
Chắc hẵn là vì lý do đó cho nên những buổi huấn luyện võ thuật Nhật Bản, nhất là Kendo và Iaido luôn
bắt đầu và kết thúc bằng những cái chào. Cuối cùng lưỡi kiếm sắc bén của thanh katana rất dễ gây
thương tích khi sử dụng không đúng cách. Cho nên nghi lễ cũng là một cách để áp dụng tự động một số
quy tắc an ninh.


Cấp bậc, chức vị
Khi xưa các Cựu Phái cấp cho môn sinh một chứng chỉ khả năng (Menkyo). Ngày nay hai hệ thống đồng
nhất với Kiếm Đạo được áp dụng song hành :
– Một là hệ thống cấp bậc chia thành Kyu (cấp) (từ 10 đến 1) và sau đó thành Dan (đẳng) (từ 1 đến 8) để
chứng nhận trình độ kỹ thuật của thí sinh. Một thời gian tối thiểu được quy định giữa 2 kỳ thi, cho nên
phải cần hơn 20 năm luyện tập để đạt đến thất đẳng. Trong một buổi thi tiêu biểu, các thí sinh (thường là

nhóm 4 người) trình bày 5 bài quyền (3 bài thuộc hệ phái Seitai-Iai, 2 bài thuộc Cựu Phái).
– Hai là hệ thống chức vị để phân định khả năng giáo huấn, hiểu biết lý thuyết và khả năng trọng tài. Có 3
chức vị từ thấp lên cao Renshi, Kyoshi và Hanshi. Mỗi năm có 2 kỳ thi được tổ chức tại Nhật Bản.
Kiếm để tập Iaido

Một trong những lợi ích lớn khi tập Iaido là việc sử dụng kiếm (katana) thật. Tuy nhiên, món vũ khí này rất
đắc tiền (những thanh kiếm xưa được xem như là một công trình nghệ thuật hơn là vũ khí) nên những
kiếm đạo sinh từ lúc nhập môn cho đến ngũ đẳng có thể dùng một thanh kiếm “giả” (Iaito hay Mogi-to).
(đúng ra đó là một thanh kiếm được chế tạo y như thanh kiếm thật, nhưng lưỡi kiếm không có và không
thể mài bén mà thôi)
Như vậy kiếm đạo sinh có thể tập luyện mà không bị nguy hiểm cho bản thân cũng như tạo nguy hiểm
cho đồng bạn.