Nghiên cứu ảnh hưởng của gió mùa tây nam đến lượng mưa trên khu vực nam bộ tây nguyên

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
KHOA KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN
-----------------------o0o----------------------------

SINH VIÊN: HOÀNG THỊ HỒNG XIÊM

NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA GIÓ MÙA
TÂY NAM ĐẾN LƯỢNG MƯA TRÊN VÙNG
TÂY NGUYÊN VÀ NAM BỘ

Hà Nội, 2015


ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG HÀ NỘI
KHOA KHÍ TƯỢNG THỦY VĂN
-------------------------o0o----------------------

SINH VIÊN: HOÀNG THỊ HỒNG XIÊM

NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA GIÓ MÙA
TÂY NAM ĐẾN LƯỢNG MƯA TRÊN VÙNG
TÂY NGUYÊN VÀ NAM BỘ
Chuyên ngành: Khí tượng học
Mã ngành: D440221
NGƯỜI HƯỚNG DẪN:
Ts: Chu Thị Thu Hường

Hà Nội, 2015


Lời cảm ơn

Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến cô Chu Thị Thu Hường
người trực tiếp hướng dẫn và nhiệt tình giúp đỡ tôi để hoàn thành tốt khóa luận này.
Tôi xin chân thành cảm ơn trường Đại Học Tài Nguyên Môi Trường Hà
Nội, các thầy cô khoa Khí tượng Thuỷ văn đã cung cấp cho tôi những kiến thức quý
báo cũng như quan tâm và tạo điều kiện được học tập trong suốt những năm học
qua và giúp tôi hoàn thành tốt khoá luận này. Bên cạnh đó tôi xin gửi lời cảm ơn tới
tất cả người thân, bạn bè đã cổ vũ, động viên và cho tôi những góp ý chân thành
nhất.
Tôi đã cố gắng để hoàn thành tốt khóa luận này nhưng không tránh khỏi
những thiếu sót, rất mong được những ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn để
giúp tôi bổ sung kiến thức và hoàn thiện khóa luận này cũng như những hướng phát
triển sau này.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
Hà Nội, Ngày 15 tháng 6 năm 2015
Hoàng Thị Hồng Xiêm


MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ GIÓ MÙA ........................................................... 1
1.1 Khái niệm và cách xác định gió mùa.................................................................. 1
1.2 Đặc điểm hoạt động của gió mùa mùa hè Châu Á .............................................. 2
1.2.1 Các thành phần của gió mùa ........................................................................... 2
1.2.2 Cơ chế hoạt động ............................................................................................ 3
1.3 Đặc điểm địa hình và khí hậu khu vực Nam Bộ - Tây Nguyên ........................... 4
1.3.1 Vị trí, địa hình ................................................................................................ 4
1.3.2 Đặc điểm khí hậu ............................................................................................ 6
1.4 Một số nghiên cứu trong và ngoài nước ............................................................. 6
1.4.1 Trên thế giới ................................................................................................... 6
1.3.2 Ở Việt Nam .................................................................................................... 9
CHƯƠNG 2: SỐ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................. 13

2.1 Số liệu ............................................................................................................. 13
2.2 Phương pháp.................................................................................................... 13
CHƯƠNG 3: ẢNH HƯỞNG CỦA GIÓ MÙA TÂY NAM ĐẾN LƯỢNG MƯA
TRÊN VÙNG NAM BỘ - TÂY NGUYÊN ........................................................... 16
3.1 Đặc điểm mưa và gió mùa khu vực Nam Bộ - Tây Nguyên ............................. 16
3.1.1 Hoạt động của gió mùa ................................................................................. 16
3.1.2 Tốc độ gió..................................................................................................... 21
3.1.3 Lượng mưa ................................................................................................... 22
3.2 Ảnh hưởng của gió mùa Tây Nam đến mưa trên khu vực Nam Bộ - Tây
Nguyên. ................................................................................................................. 26
3.2.1 Mối quan hệ giữa gió mùa Tây Nam – Mưa .................................................. 26
3.2.2 Một số đợt gió mùa tây nam điển hình .......................................................... 27
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ. .............................................................................. 41
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 42


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1 Vùng có gió mùa theo Ramage (Nguồn Internet) ...................................... 2
Hình 1.2: Thành phần chính gió mùa Nam Á ........................................................... 3
Hình 1.3 Vị trí địa lý khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ (Nguồn: Internet) ............... 5
Hình 1.4 Thời gian các khu vực trung bình vào mùa hè (tháng 7-8) tỷ lệ phần trăm
lượng mưa bất thường ở vùng Đông Bắc Trung Quốc (1996-2002) [Nguồn 14.tr.4] 7
Hình 1.5 Xu thế ngày bắt đầu và ngày kết thúc gió mùa mùa hè [Nguồn 3.tr.4] .... 10
Hình 1.6 Xu thế biến đổi thời gian kéo dài gió mùa mùa hè [Nguồn 3.tr.5]............ 10
Hình 1.7 Xu thế biến đổi cường độ gió mùa mùa hè [Nguồn 3.tr.6] ....................... 11
Hình 3.1: Thời gian hoạt động của gió mùa tây nam .............................................. 16
Hình 3.2: Mặt cắt thẳng đứng gió thành phần vận tốc gió v đợt 1 .......................... 19
Hình 3.3: Mặt cắt thẳng đứng gió thành phần vận tốc gió v đợt 2 .......................... 21
Hình 3.4: Phân bố lượng mưa tháng trung bình ở Tây Nguyên – Nam Bộ. ............ 23
Hình 3.5: Phân bố lượng mưa tháng ở Nam Bộ - Tây Nguyên. .............................. 24

Hình 3.6: Lượng mưa trung bình ngày trong 3 tháng đầu mùa mưa ....................... 25
Hình 3.7: Lượng mưa trung bình ngày trong 3 tháng cuối mùa mưa ...................... 26
Hình 3.8 Bản đồ Synop ngày 3/7/2000 .................................................................. 27
Hình 3.9 Bản đồ Synop ngày 22/8/2000 ................................................................ 29
Hình 3.10 Bản đồ Synop ngày 10 và 15/5/2001 ..................................................... 31
Hình 3.11 Bản đồ synop ngày 3/8/2001 ................................................................. 32
Hình 3.12 Bản đồ Synop ngày 11 và 22/8/2002 ..................................................... 34
Hình 3.13 Bản đồ Synop ngày 2/8/2003 ................................................................ 37
Hình p.1 bản đồ synop ngày 10/7/2000 .................................................................. 44
Hình p.2 Bản đồ synop ngày 18/7/2000 ................................................................. 44
Hình p.3 Bản đồ synop ngày 13/8/2000 ................................................................. 45
Hình p.4 Bản đồ synop ngày 26/8/2000 ................................................................. 45
Hình p.5 Bản đồ synop ngày 17/5/2001 ................................................................. 45
Hình p.6 Bản đồ synop ngày 17/8/2001 ................................................................. 46


Hình p.7 Bản đồ synop ngày 31/8/2001 ................................................................. 46
Hình p.8 Bản đồ synop ngày 7/9/2002 ................................................................... 46
Hình p.10 Bản đồ synop ngày 15/7/2003 ............................................................... 47
Hình p.11 Bản đồ synop ngày 23/7/2003 ............................................................... 48
Hình p.12 Bản đồ synop ngày 4/8/2003 ................................................................. 48
Hình p.13 Bản đồ synop ngày 13/8/2003 ............................................................... 48
Hình p.14 Bản đồ synop ngày 6,9 và 10/7/2004 ..................................................... 49
Hình p.15 Bản đồ synop ngày 7 và 20/9/2004........................................................ 50


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1 Tiêu chuẩn tin cậy của HSTQ r ............................................................... 15
Bảng 2.2 mức ý nghĩa cảu độ tin cậy ..................................................................... 15
Bảng 3.1: Ngày bắt đầu và kết thúc gió mùa Tây Nam. ......................................... 16

Bảng 3.2: Tốc độ gió trung bình trong tháng của các trạm đặc trưng ..................... 22
Bảng 3.3: Số ngày mưa trong 6 tháng mùa mưa ở Nam Bộ - Tây Nguyên ............. 22
Bảng 3.4: Hệ số tương quan giữa gió mùa tây nam với tổng lượng mưa trên khu vực
Tây Nguyên – Nam Bộ .......................................................................................... 26
Bảng 3.5: Hệ số tương quan trên từng trạm trong đợt gió mùa ............................... 27
Bảng 3.6: Lượng mưa và tốc độ gió những ngày đặc trưng .................................... 28
Bảng3.7: Hệ số tương quan trên từng trạm trong đợt gió mùa ................................ 28
Bảng 3.8: Lượng mưa và tốc độ gió ngày đặc trưng. .............................................. 29
Bảng 3.9: Hệ số tương quan trên từng trạm trong đợt gió mùa ............................... 30
Bảng 3.10: Lượng mưa và tốc độ gió những ngày đặc trưng. ................................. 31
Bảng 3.11: Hệ số tương quan trên từng trạm trong đợt gió mùa ............................. 32
Bảng 3.12: Lượng mưa và tốc độ gió những ngày đặc trưng. ................................. 33
Bảng 3.13: Hệ số tương quan trên từng trạm trong khu vực ................................... 33
Bảng: 3.14 Lượng mưa và tốc độ gió những ngày đặc trưng .................................. 34
Bảng 3.15: Hệ số tương quan trên từng trạm trong đợt gió mùa ............................. 35
Bảng 3.16: Lượng mưa và tốc độ gió ngày đặc trưng. ............................................ 35
Bảng 3.17: Hệ số tương quan trên từng trạm trong khu vực. .................................. 36
Bảng 3.18: Lượng mưa và tốc độ gió ngày đặc trưng. ............................................ 36
Bảng 3.19: Hệ số tương quan trên từng trạm trong đợt gió mùa. ............................ 37
Hình 3.13 Bản đồ Synop ngày 2/8/2003 ................................................................ 37
Bảng 3.20: Lượng mưa và tốc độ gió ngày đặc trưng. ............................................ 38
Bảng 3.21: Hệ số tương quan trên từng trạm trong đợt gió mùa. ............................ 38
Bảng 3.22: Lượng mưa và tốc độ gió các ngày đặc trưng....................................... 39
Bảng 3.23: Hệ số tương quan trên từng trạm trong khu vực. .................................. 39
Bảng 3.24: Lượng mưa và tốc độ gió ngày đặc trưng ............................................. 40


DANH MỤC VIẾT TẮT
WMO: Tổ chức khí tượng thế giới
TBD: Thái Bình Dương

ITCZ: Dải hội tụ nhiệt đới
MST: Rãnh gió mùa
ENSO: El Nino Southern Oscillation (El Nino - Dao động Nam) dùng để
chỉ hai hiện tượng El Nino và La Nina
El Nino: Hiện tượng ấm lên dị thường của nhiệt độ bề mặt nước biển ở
trung tâm và Đông Thái Bình Dương
La Nina: Hiện tượng lạnh đi dị thường của nhiệt độ bề mặt nước biển ở
trung tâm và Đông Thái Bình Dương
HSTQ: Hệ số tương quan


MỞ ĐẦU
Gió mùa Châu Á là một trong các thành phần chủ yếu của hệ thống gió mùa
rộng lớn toàn cầu. Những đánh giá mới nhất, thông qua các chương trình nghiên
cứu thực nghiệm về gió mùa cho khu vực và toàn cầu của Tổ chức Khí tượng thế
giới (WMO) cho thấy : gió mùa mùa hè Châu Á có quy mô hoạt động mạnh mẽ và
rộng lớn đóng góp phần quan trọng trong chu trình nước và năng lượng toàn cầu, có
ảnh hưởng lớn đến thời tiết khí hậu trong khu vực và hệ thống khí hậu thế giới. Nổi
bật lên là ảnh hưởng của các hoạt động và biến đổi gió mùa mùa hè đến quá trình
phân bố mưa trong khu vực, tác động trực tiếp đến nền kinh tế - xã hội của các
nước, nhất là đối với các nước có nền kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp như
khu vực Châu Á.
Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa châu Á nên khí hậu của Việt
Nam chịu chi phối hoàn toàn bởi hệ thống gió mùa. Với hơn 70% dân số làm nghề
nông cùng với hệ thống nhà máy thủy điện dày đặc, nhu cầu sử dụng nước của Việt
Nam là rất lớn. Tuy nhiên, lượng nước sản sinh từ ngoài lãnh thổ Việt Nam chiếm
tới xấp xỉ hai phần ba tổng lượng nước có được nên rất khó chủ động trong việc
khai thác và sử dụng. Hơn nữa, ở thời điểm hiện tại việc tranh chấp sử dụng nước
giữa các quốc gia đã và đang phát sinh những mâu thuẫn gay gắt, ảnh hưởng lớn tới
việc sử dụng nguồn tài nguyên này trong tương lai. Ở Việt Nam trong những năm

gần đây những thiên tai như : bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, lũ lụt, hạn hán…
đang có chiều hướng gia tăng, gây nhiều thiệt hại về người và của như : Ngày
30/9/2013, bão Wutip (bão số 10) hoành hành miền Trung, gây ra trận “đại hồng
thủy” làm 9 người chết, 199 người bị thương, thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng, cơn bão
này đã gây ra một cơn lũ kinh hoàng nhất sau gần nửa thế kỷ… Theo đánh giá của
WMO, Các hiện tượng này chính là kết quả của quá trình phân bố lượng mưa không
đồng đều trong các khu vực, cùng một thời gian có thể gây hạn hán ở nơi này nhưng
cũng có thể gây lũ lụt ở nơi khác. Một trong các nguyên nhân ảnh hưởng đến quá
trình phân bố mưa mùa hè là sự biến đổi không bình thường trong cơ chế hoạt động
của gió mùa mùa hè.


Chính vì vậy tôi đã tìm hiểu và đưa ra vấn đề “ Nghiên cứu ảnh hưởng của
gió mùa Tây Nam đến lượng mưa trên khu vực Nam Bộ - Tây Nguyên” nhằm góp
phần đưa ra một số cơ sở để tìm hiểu thêm về hiện tượng. Các tài liệu, số liệu,
phương pháp nghiên cứu, đánh giá được đưa ra trong đề tài chính là cơ sở để nghiên
cứu vấn đề trên.
Đề tài bố cục gồm 3 chương ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham
khảo như sau:
Chương 1: Tổng quan về gió mùa
Chương 2: Số liệu và phương pháp
Chương 3: Ảnh hưởng của gió mùa Tây Nam đến lượng mưa trên vùng Nam
Bộ - Tây Nguyên