Nhà thơ Phạm Tiến Duật

Phạm Tiến Duật (1941-2007)
Sau nhiều ngày hôn mê, tác giả của những vần thơ Trường Sơn đã lặng lẽ về cõi vĩnh hằng,
chấm dứt chuỗi ngày vật lộn với căn bệnh ung thư phổi. Ông trút hơi thở cuối cùng vào
khoảng 8h50 sáng 4/12, tại Bệnh viện Quân đội 108 (Hà Nội).
Nhà thơ Phạm Tiến Duật. Ảnh: Nguyễn Đình
Toán.
Tác giả Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây bị phát hiện ung thư phổi hồi tháng 7/2007.
Trong những ngày ông nằm viện, người thân và đồng nghiệp đã hoàn tất phần 1 Tuyển tập Phạm
Tiến Duật để nhà thơ kịp chứng kiến trước khi về với cát bụi.
Sách ra mắt ngày 17/11, bạn bè mang sách vào tận giường bệnh, đọc cho nhà thơ nghe những
vần thơ của chính ông.
Chiều 18/11, O Nhị, cô gái Thạch Nhọn - nguyên mẫu trong bài thơ nổi tiếng Gửi em cô thanh niên
xung phong của ông - đã được đón ra Hà Nội để gặp nhà thơ lần cuối.
Trong cuộc gặp gỡ này, nhà thơ không nói gì được nữa. Ông chỉ có thể đáp lại người con gái
thanh niên xung phong năm xưa bằng ánh mắt khép mở chấp chới và bàn tay nắm chặt.
Ngoài tình cảm của bạn bè, đồng nghiệp, trong những ngày cuối đời, Phạm Tiến Duật đã nhận
được Huân chương Lao động hạng Nhì dành cho những đóng góp to lớn của ông với thơ ca dân
tộc.
Tuyển tập Phạm Tiến Duật phần 1 (thơ và trường ca) cũng được trao Giải thưởng văn học 2007
của Trung tâm Văn hoá Doanh nhân.
Nhà thơ Phạm Tiến Duật sinh ngày 14/1/1941 tại Thanh Ba, Phú Thọ, trong một gia đình có cha là
nhà giáo còn mẹ làm ruộng.
Sau khi tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội, ông nhập ngũ và chiến đấu hơn chục năm trời trên
tuyến đường Trường Sơn khốc liệt.
Hoà bình lập lại, nhà thơ trở về làm việc tại Ban Văn nghệ, Hội Nhà văn Việt Nam. Trước khi lâm
trọng bệnh, ông là phó trưởng ban đối ngoại của Hội Nhà văn.
Những năm tháng chiến tranh để lại dấu ấn sâu đậm trong thơ Phạm Tiến Duật. Với những bài thơ
nổi tiếng như Nhớ, Tiểu đội xe không kính, Lửa đèn, Gửi em cô thanh niên xung phong..., Phạm
Tiến Duật được coi là "ngọn lửa đèn" của một thế hệ nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến
chống Mỹ.
Là sinh viên Văn Đại học sư phạm Hà Nội, khóa 1961-1964, Phạm Tiến Duật tình nguyện nhập

ngũ, chàng sinh viên sư phạm thành chàng binh nhì với đôi quân hàm màu đỏ có gắn sao “Người
làm thơ ấy đương trai/ Ở trên ve áo có hai lá cờ”. Với hai lá cờ, Phạm Tiến Duật vào chiến trường,
chiếu đấu bằng chữ nghĩa mang đi từ trường sư phạm. Trong số những bài viết, Lửa đèn và Tiểu
đội xe không kính được đưa vào giáo khoa. Cùng đồng đội, anh lính trí thức, chàng trai thi sĩ áo
lính sống như chính mình đang là cờ chuẩn cho một thời “đường ra trận mùa này đẹp lắm…”. Vợ
anh, cô giáo Vân dạy toán, người Hà Nội vào những ngày chiến tranh năm ấy giảng dạy tại trường
cấp ba Quảng Oai, huyện Ba Vì, tỉnh Hà Tây. Anh lính chiến Phạm Tiến Duật có những ngày lên
Ba Vì về phép với vợ. Được sống trong khu tập thể giáo viên, để từ tình yêu giữa một anh lính và
một cô giáo, tìm ra tứ thơ lạ về mối quan hệ giữa nghề cầm phấn và nghề bắn súng.
CỨ MỘT GIỜ LẠI NGHỈ MƯỜI PHÚT
Cứ một giờ lại nghỉ mười phút
Trong buổi hành quân đi bộ sáng nay
Anh bỗng nhớ em lên lớp mỗi ngày
Cứ một giờ lại nghỉ mười phút.
Tấm bảng đen em vẽ những đường cong
Tấm bảng đêm anh vẽ lên đường đạn
Vết phấn trắng và vết đồng cháy sáng
Ở hai đầu trận địa em ơi.
Không trùng lặp nhau đâu giữa dài rộng cuộc đời
Nhưng có điều này giấu nỗi riêng chi chút
Cứ mỗi giờ lại nghỉ mười phút
Tiếng trống trường lại điểm chưa em?
LÊN NÚI BA VÌ
Ơ hay, núi cứ ba hòn nhỉ
Cứ kết liền nhau đến lạ kì
Đã có Tam Thanh còn Tam Điệp
Đã xanh Tam Đảo lại Ba Vì.
Cái ý thiên nhiên giống ý người
Núi tựa đinh ba chọc giữa trời
Mấy phen thắng giặc ta lên thử

Đất cứ bình yên, sông cứ xuôi.
Cái thế chân kiềng núi cứ ba
Trụ trời trụ đất đứng nguy nga
Dưới chân núi đó nhà em ở
Ngọn khói bồn chồn thung lũng xa.

TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH
Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật, bom rung kính vỡ đi rồi
Ung dung buồng lái ta ngồi,
Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng.
Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa, như ùa vào buồng lái
Không có kính, ừ thì có bụi,
Bụi phun tóc trắng như người già
Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha.
Không có kính, ừ thì ướt áo
Mưa tuôn, mưa xối như ngòai trời
Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa
Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi.
Những chiếc xe từ trong bom rơi
Ðã về đây họp thành tiểu đội
Gặp bè bạn suốt dọc đường đi tới
Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi.
Bếp Hòang Cầm ta dựng giữa trời
Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy
Võng mắc chông chênh đường xe chạy

Lại đi, lại đi trời xanh thêm.
Không có kính, rồi xe không có đèn,
Không có mui xe, thùng xe có xước,
Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước:
Chỉ cần trong xe có một trái tim.
Nhớ
Cái vết thương xoàng mà đi viện
Hàng còn chờ đó tiếng xe reo
Nằm ngửa nhớ trăng nằm nghiêng nhớ bến
Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo.
(Tổng hợp từ nhiều bài viết trên Thi ca Việt Nam)
***
Phạm Tiến Duật đã qua 14 năm quân ngũ, trong đó có tám năm trực tiếp làm lính Trường Sơn.
Ông nổi tiếng ngay từ khi còn là một nhà thơ - chiến sĩ với những bài thơ bất hủ như: Tiểu đội xe
không kính, Nhớ, Lửa đèn, Gửi em cô thanh niên xung phong; Trường Sơn Đông Trường Sơn
Tây… đầy hào khí, ca ngợi người lính và thúc giục thanh niên lên đường chiến đấu.
Ông cũng là người, ngay trước ngày hòa bình, nhận ra rất sớm những đau thương mất mát cả về
thể xác lẫn tâm hồn do chiến tranh gây ra cho người lính và thân nhân của họ. Tập thơ Vòng trắng
của ông - với hình tượng ngọn khói hương xuất hiện từ 1973 đã gây khá nhiều xôn xao, tranh cãi.
Hòa bình , Phạm Tiến Duật trở thành trưởng ban thơ của báo Văn Nghệ, rồi trưởng ban đối ngoại
Hội Nhà văn VN. Ông không làm thơ và in thơ nhiều như trước, nhưng xuất hiện khá dày đặc với
nhiều tiểu luận văn chương và sau này còn làm MC trong nhiều năm cho một số chương trình của
VTV.
Phạm Tiến Duật được tôn vinh như một nhà thơ của Trường Sơn huyền thoại. Ông đã nhận
giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật ngay đợt đầu tiên cho tập thơ Vầng trăng và
quầng lửa viết về thời kháng chiến chống Mỹ của mình.
(Thứ Tư, 05/12/2007, 00:01 (GMT+7) Tuổi tre online)
Ảnh: N.Đ.T