Bài giảng vẽ kỹ thuật nghề điện, điện lạnh

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM
KHOA: ĐIỆN – ĐIỆN LẠNH

MÔN HỌC : VẼ KỸ THUẬT
Mã MH
: MH 09
Trình độ Trung cấp & Cao Đẳng Nghề
(Tài liệu dành cho HV ngành Điện & Điện Lạnh)

Vũng Tàu – 2012
(Tài liệu lưu hành nội bộ)


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

MỤC LỤC
CHƯƠNG I
NHỮNG TIÊU CHUẨN TRÌNH BÀY BẢN VẼ KỸ THUẬT......................................5
1.1.KHÁI NIỆM VỀ TIÊU CHUẨN...........................................................................5
1.2.VẬT LIỆU, DỤNG CỤ VẼ KỸ THUẬT..............................................................5
1.1.1.Vật liệu vẽ........................................................................................................5
1.1.2.Dụng cụ vẽ và cách sử dụng............................................................................6
1.1.3.Trình tự hoàn thành bản vẽ..............................................................................8
1.3.1.Khổ giấy.........................................................................................................10
1.3.2.Khung bản vẽ và khung tên...........................................................................10
1.3.3.Tỉ lệ................................................................................................................11
1.3.4.Nét vẽ.............................................................................................................12
1.3.5.Chữ viết trong bản vẽ.....................................................................................14
1.3.6.Ghi kích thước...............................................................................................16
2.1.DỰNG ĐƯỜNG THẲNG SONG SONG, ĐƯỜNG THẲNG VUÔNG GÓC. .26
2.1.1.Dựng đường thẳng song song (hình 2.1).......................................................26

2.1.2.Dựng đường thẳng vuông góc (hình 2.2)......................................................26
2.2.CHIA ĐỀU ĐOẠN THẲNG VÀ ĐƯỜNG TRÒN, DỰNG ĐA GIÁC ĐỀU....27
2.2.1.Chia đều đoạn thẳng......................................................................................27
2.2.2.Chia đều đường tròn......................................................................................28
2.2.3.Dựng đa giác đều nội tiếp dùng thước và êke...............................................30
2.3.VẼ GÓC, ĐỘ DỐC, ĐỘ CÔN.............................................................................31
2.3.1.Vẽ góc............................................................................................................31
2.3.2.Độ dốc............................................................................................................32
2.3.3.Độ côn ( Hình 2.17 )......................................................................................33
2.4.1Cách xác định tâm cung tròn..........................................................................34
2.4.2Vẽ nối tiếp.......................................................................................................34
2.5.VẼ MỘT SỐ ĐƯỜNG CONG HÌNH HỌC........................................................42
2.5.1.Đường elip.....................................................................................................42
2.5.2.Đường thân khai của đường tròn...................................................................42
CHƯƠNG III: HÌNH CHIẾU VUÔNG GÓC...............................................................43
3.1.KHÁI NIỆM PHÉP CHIẾU.................................................................................43
3.2.PHÂN LOẠI PHÉP CHIẾU.................................................................................43
3.2.1.Phép chiếu xuyên tâm....................................................................................43
3.2.2.Phép chiếu song song.....................................................................................44
3.3.HÌNH CHIẾU CỦA ĐIỂM, ĐƯỜNG, MẶT......................................................44
3.3.1.Hình chiếu của điểm .....................................................................................44
3.3.2.Hình chiếu của một đường thẳng..................................................................45
3.3.3.Hình chiếu của một mặt phẳng......................................................................46
3.4.HÌNH CHIẾU CỦA CÁC KHỐI HÌNH HỌC.....................................................47
3.4.1.Hình hộp chữ nhật..........................................................................................47
3.4.2. Hình chiếu của hình lăng trụ đều. (hình 3.11).............................................47
3.4.3. Hình chiếu của hình chóp đều (hình 3.12).................................................48
3.4.4. Hình chóp cụt đều.......................................................................................48
3.4.5.Khối trụ..........................................................................................................49
3.4.6.Hình nón.........................................................................................................49

3.4.7.Hình nón cụt đều............................................................................................50
Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

1


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

3.4.8.Hình cầu.........................................................................................................50
4.1.GIAO TUYẾN CỦA MẶT PHẲNG VỚI KHỐI HÌNH HỌC...........................52
4.1.1.Giao tuyến của mặt phẳng với khối đa diện..................................................52
4.1.2.Giao tuyến của mặt phẳng với hình trụ.........................................................53
4.1.3.Giao tuyến của mặt phẳng với khối cầu........................................................53
4.2. GIAO TUYẾN CỦA CÁC KHỐI HÌNH HỌC..................................................54
4.2.1.Giao tuyến của hai khối đa diện....................................................................54
4.2.2.Giao tuyến của hai khối tròn..........................................................................55
CHƯƠNG V: HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO.......................................................................56
5.1.KHÁI NIỆM VỀ HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO........................................................56
5.1.1.Khái niệm ......................................................................................................56
5.1.2.Nội dung của phương pháp hình chiếu trục đo.............................................56
5.1.3.Các định nghĩa...............................................................................................56
5.1.4.Phân loại hình chiếu trục đo.........................................................................57
5.2.HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO XIÊN CÂN................................................................57
5.2.1.Đặc điểm........................................................................................................57
5.2.2.Quy định.........................................................................................................57
5.3.HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO VUÔNG GÓC ĐỀU..................................................58
5.3.1.Đặc điểm........................................................................................................58
5.3.2.Quy định.........................................................................................................58
5.4. CÁCH DỰNG HÌNH CHIẾU TRỤC ĐO..........................................................58
5.4.1.Phương pháp tọa độ.......................................................................................58

5.4.2.Đặc điểm về cách dựng..................................................................................59
CHƯƠNG VI: HÌNH CẮT VÀ MẶT CẮT...................................................................62
6.1.KHÁI NIỆM VỀ HÌNH CẮT VÀ MẶT CẮT.....................................................62
6.1.1.Khái niệm.......................................................................................................62
6.1.2.Phương pháp biểu diễn hình cắt và mặt cắt...................................................62
6.2. MẶT CẮT............................................................................................................63
6.2.1.Định nghĩa......................................................................................................63
6.2.2.Các loại mặt cắt..............................................................................................63
6.2.3.Các quy định về mặt cắt.................................................................................63
6.3.HÌNH CẮT............................................................................................................64
6.4.HÌNH TRÍCH........................................................................................................67
CHƯƠNG VII: BẢN VẼ CHI TIẾT..............................................................................68
7.1.BẢN VẼ CHI TIẾT..............................................................................................68
7.1.1.Nội dung bản vẽ phác chi tiết........................................................................68
7.1.2.Cách lập bản vẽ phác chi tiết.........................................................................68
7.2. ĐỌC BẢN VẼ CHI TIẾT..................................................................................69

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

2


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Vị trí/ ý nghĩa, vai trò của môn học
Môn học này giới thiệu cho học viên những tiêu chuẩn cơ bản để trình bày bản vẽ, các
loại vật liệu và dụng cụ để vẽ, cách vẽ hình học, các loại hình chiếu cơ bản của vật thể,
các khái niệm hình cắt, mặt cắt, cách đọc bản vẽ chi tiết, cũng như một số chi tiết
thông dụng trong cơ khí,…Đây là những kiến thức cơ bản làm tiền đề cho việc tiếp thu
được những kiến thức chuyên môn nghề nghiệp sau này.

Mục tiêu của môn học
-

Sử dụng đúng các loại dụng cụ dùng trong vẽ kỹ thuật.
Trình bày đúng hình thức bản vẽ cơ khí như: khung tên, đường nét, chữ
viết,...

-

Vẽ/phân tích được hình biểu diễn của các khối hình học cơ bản.
Phân tích bản vẽ chi tiết của các chi tiết cơ khí đơn giản để thi công lắp
đặt công trình điện.
Dự toán khối lượng vật tư cần thiết để thi công các chi tiết cơ khí đơn
giản phục vụ cho việc sửa chữa thiết bị điện.
Thời gian:
Thời gian chuẩn cần thiết cho môn học này là 30 giờ (đối với HV ngành Điện) và 45
giờ (đối với HV ngành Điện Lạnh)
Nội dung chính của môn học
Chươn
g

Nội dung
Tổng
số

Thời gian
Lý
Thực
thuyết hành

Kiểm
tra

I

Những tiêu chuẩn trình bày bản vẽ
kỹ thuật.

4

3

1

0

II

Vẽ hình học

10

5

5

0

III

Hình chiếu vuông góc

11

5

5

1

IV

Giao tuyến

4

1

3

0

V

Hình chiếu trục đo

5

2

3

0

VI

Hình cắt và mặt cắt

5

2

2

1

VII

Bản vẽ chi tiết
Tổng cộng

6
45

2
22

2
19

2
4

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

3


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Các hình thức dạy – học chính trong mô đun
− Học lý thuyết về các tiêu chuẩn, cách vẽ các loại hình học cơ bản, dựng hình
chiếu,…
− Thực hành vẽ các loại hình học cơ bản, dựng các loại hình chiếu,…
Sự chuẩn bị của người học
Để hoàn thành nội dung học tập của môn học này HV cần phải chuẩn bị những dụng cụ
cần thiết sau:
− Bút, thước kẻ, eke, compa….
− Sách vở phục vụ học tập
− Kiến thức cơ sở từ các môn học/ mô đun trước.
Yêu cầu về đánh giá hoàn thành môn học/ mô đun
+ Tham dự đầy đủ số giờ học lý thuyết.
+ Phần lý thuyết : vấn đáp/ viết
+ Phần thực hành: năng lực thực hành của bạn sẽ được đánh giá thông qua việc
hoàn thành các nhiệm vụ thực hành cũng như hoàn thành các câu hỏi ôn tập
trong sách của bạn.

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

4

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

CHƯƠNG I

NHỮNG TIÊU CHUẨN TRÌNH BÀY BẢN VẼ KỸ THUẬT
Mục tiêu bài học:
Nhận biết được các tiêu chuẩn như khổ giấy, khung tên, kiểu chữ , tỷ lệ,
đường nét… để thiết lập bản vẽ kỹ thuật đúng tiêu chuẩn.
Ghi kích thước trên bản vẽ kỹ thuật đúng quy định.
Vận dụng một số ký hiệu quy ước để biểu diễn đúng và nhanh các vật
thể.
Nội dung bài học

Thời gian: 4h

1.1. KHÁI NIỆM VỀ TIÊU CHUẨN
Bản vẽ kỹ thuật là một phương tiện thông tin kỹ thuật dùng trong mọi lĩnh vực kỹ
thuật, là công cụ chủ yếu để diễn đạt ý đồ thiết kế và đồng thời cũng là tài liệu kỹ thuật
cơ bản dùng để chỉ đạo sản xuất và gia công.
Bản vẽ kỹ thuật được thành lập theo các quy tắc thống nhất của Tiêu chuẩn Việt
Nam hoặc Tiêu chuẩn Quốc tế.
Các tiêu chuẩn Việt Nam là những văn bản kỹ thuật do Uỷ ban Khoa học kỹ thuật
Nhà nước trước đây, nay là Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành. Tổng cục Tiêu
chuẩn, Đo lường và Chất lượng là cơ quan Nhà nước trực tiếp chỉ đạo công tác tiêu
chuẩn hóa nước ta, là tổ chức quốc gia về tiêu chuẩn hóa.
Năm 1977 nước ta là thành viên của Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế ISO
(International Organization for Standadization). Mục đích của ISO là phát triển công
tác tiêu chuẩn hóa trên phạm vi toàn thế giới, nhằm đơn giản hóa về việc trao đổi hàng

hóa, mở rộng quan hệ hợp tác giữa các quốc gia trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và
công nghệ. Hiện nay ISO đã ban hành hơn 500.000 tiêu chuẩn, trong đó có hàng trăm
tiêu chuẩn về bản vẽ kỹ thuật.
Việc áp dụng các tiêu chuẩn nhằm mục đích thúc đẩy tiến bộ kỹ thuật, nâng cao
năng suất lao động, cải tiến chất lượng sản phẩm...Ngoài ra, việc áp dụng các tiêu
chuẩn còn làm thay đổi lề lối làm việc cho phù hợp với nền sản xuất lớn công nghiệp
hóa, hiện đại hóa.
1.2. VẬT LIỆU, DỤNG CỤ VẼ KỸ THUẬT
1.1.1. Vật liệu vẽ
a. Giấy vẽ
Là loại giấy dày, hơi cứng có mặt phải nhẵn và mặt trái ráp. Khi vẽ bằng chì
hay mực đều dùng mặt phải của giấy vẽ.
Giấy dùng để lập các bản vẽ phác thường là giấy kẻ li hay giấy kẻ ô vuông.
b. Bút vẽ

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

5


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Bút dùng để vẽ thường là bút chì và là bút chì đen. Bút chì đen có 2 loại: loại
cứng, kí hiệu bằng chữ H và loại mềm kí hiệu bằng chữ B. Kèm theo mỗi chữ đó
có chữ số đứng trước làm hệ số để chỉ độ cứng hoặc mềm khác nhau. Hệ số càng
lớn thì bút chì có độ cứng hoặc độ mềm càng lớn.
Ví dụ: loại bút chì cứng H, 2H, 3H,…; loại bút chì mềm: B, 2B, 3B,…Bút chì
loại vừa có kí hiệu là HB.
Bút chì thường được vót nhọn hay vót theo hình lưỡi đục như ở hình 1 – 1
Ngoài giấy vẽ và bút chì ra, còn cần có một số vật liệu khác như tẩy (gôm) dùng

để tẩy chì hay tẩy mực, giấy nhám để mài bút chì, đinh mũ dùng để cố định bản vẽ
trên các ván vẽ, dao trổ dùng để xén giấy vẽ theo khổ đã quy định,….

1.1.2. Dụng cụ vẽ và cách sử dụng
a.
Ván vẽ
Ván vẽ làm bằng gỗ mềm hoặc mica, mặt ván phẳng và nhẵn, hai biên trái và
phải ván vẽ thường nẹp gỗ cứng để mặt ván không bị vênh. Mặt biên trái ván vẽ
phải phẳng và nhẵn để trượt thước chữ T một cách dễ dàng (hình 1-2). Kích thước
của ván vẽ được xác định tùy theo loại khổ bản vẽ.

b.

Thước chữ T
Thước chữ T làm bằng gỗ hay bằng nhựa cứng gồm có thân ngang mỏng và đầu
T (hình 1-3). Mép trượt của đầu T vuông góc với mép trên của thân ngang.
Thước chữ T chủ yếu dùng để vạch các đường nằm ngang. Khi vạch, bút chì
được vạch theo mép trên của thân ngang. Để vẽ các đường nằm ngang song song
với nhau, ta có thể trượt mép của đầu thước T dọc theo biên trái của ván vẽ (hình 14).

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

6


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Khi cố định giấy vẽ lên mặt ván vẽ, phải đặt sao cho một cạnh của tờ giấy
song song với thân ngang của thước chữ T.
c.

Êke
Ê ke vẽ kỹ thuật thường là một bộ gồm hai chiếc, một chiếc có hình tam giác
vuông cân và một chiếc có hình nửa tam giác đều (hình 1-5). Êke làm bằng gỗ
mỏng hay chất dẻo.

Êke phối hợp với thước chữ T hay êke phối hợp với nhau để vạch các đường
thẳng đứng hay các đường nghiêng hoặc để vẽ các góc (hình 1-6)

d.

Compa vẽ

Compa vẽ dùng để vẽ các đường tròn, bộ phận compa có thể có thêm một số
phụ kiện như: đầu cắm đinh, đầu cắm bút (chì hoặc mực), cần nối…Khi vẽ cần giữ
cho đầu kim và đầu bút vuông góc với mặt giấy vẽ (hình 1-7).

e.

Compa đo
Compa đo dùng để lấy độ dài đoạn thẳng. Điều chỉnh hai đầu kim của compa đo
đến hai điểm mút của đoạn thẳng cần lấy. Sau đó đưa compa đến vị trí cần vẽ bằng
cách ấn hai đầu kim xuống mặt giấy (hình 1.8).
Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

7


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

f.

Thước cong

Thước để vẽ các đường cong gọi là thước cong. Thường làm bằng nhựa cứng
dùng để vẽ các đường cong không tròn như: elip, hypebol, parabol,…
Khi vẽ, trước hết cần phải xác định được một số điểm thuộc đường sau đó
dùng thước cong nối các điểm đó lại, sao cho đường cong vẽ ra trơn đều.

g.

Thước lỗ

1.1.3. Trình tự hoàn thành bản vẽ
Muốn hoàn thành một bản vẽ bằng chì hay bằng mực, cần vẽ theo một trình tự
nhất định có sắp đặt trước.
Trước khi vẽ phải chuẩn bị đầy đủ các vật liệu, dụng cụ vẽ và những tài liệu cần
thiết. Khi vẽ thường chia làm hai bước lớn, bước vẽ mờ và bước tô đậm.
Dùng loại bút chì cứng H, 2H để vẽ mờ, nét vẽ phải đủ rõ và chính xác. Sau khi
vẽ mờ xong phải kiểm tra lại bản vẽ, sau đó mới tô đậm.
Dùng loại bút chì mềm B hoặc 2B tô đậm các nét cơ bản và bút chì có kí hiệu B hoặc HB
tô các nét đứt và viết chữ. Chì dùng để vẽ các đường tròn, nên chọn mềm hơn chì
dùng để vạch các đường thẳng. Cần giữ cho đầu chì luôn luôn nhọn bằng cách chuốt
Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

8


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

hay mài trên giấy nhám. Không nên tô đi tô lại từng đoạn của nét vẽ.
Nói chung, nên tô các nét khó vẽ trước các nét dễ vẽ sau, tô các nét đậm trước,
các nét mảnh sau, kẻ các đường nét trước, ghi con số, ghi các kí hiệu và viết chữ sau.

a.

b.

c.
d.
e.
f.
g.

Trình tự tô các nét vẽ như sau :
Vạch các đường trục và đường tâm bằng nét chấm gạch mảnh.
Tô đậm các nét cơ bản theo thứ tự:
- Đường cong lớn đến đường cong bé
- Đường bằng từ trên xuống dưới.
- Đường thẳng từ trái sang phải
- Đường xiên góc từ trên xuống dưới và từ trái sang phải.
Tô các nét đứt theo thứ tự như trên.
Vạch các đường gióng, đường ghi kích thước, đường gạch gạch của mặt cắt,
…
Vẽ các mũi tên, ghi các con số kích thước, viết các kí hiệu và ghi chú bằng
chữ.
Tô khung vẽ và khung tên.
Cuối cùng kiểm tra bản vẽ và sửa chữa.
CÂU HỎI ÔN TẬP

1. Vật liệu và dụng cụ vẽ dùng trong vẽ kĩ thuật bao gồm những gì?
2. Thước chữ T bao gồm những bộ phận nào? Cách sử dụng như thế nào.
3. Dùng thước chữ T và eke kẻ các đường song song, đường nằm ngang, đường
thẳng đứng và xiên góc 450 (kẻ bằng các nét liền đậm, nét mảnh, nét đứt, nét
chấm gạch mảnh, nét chấm gạch đậm)
4. Cách dùng compa vẽ đường tròn và cách dùng compa đo như thế nào.
5. Dùng compa quay các đường tròn có đường kính khác nhau từ 10 – 50mm (kẻ
bằng nét liền, nét đứt, nét chấm gạch mảnh).
6. Nêu trình tự lập bản vẽ.

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

9


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

1.3.

CÁC TIÊU CHUẨN TRÌNH BÀY BẢN VẼ KĨ THUẬT

1.3.1. Khổ giấy
Mỗi bản vẽ được thực hiện trên khổ giấy nhỏ nhất đảm bảo độ chính xác cần
thiết. Kí hiệu và kích thước của tờ giấy đã xén và chưa xén lấy theo dẫy chính ISO - A của
TCVN 7285 : 2003^ cho trong bảng 1.1. Các khổ giấy này gổm khổ A0 có diện tích bằng lm và
2

các khổ giấy khác được chia ra từ khổ A0.
Bảng 1.1. Khổ giấy dãy ISO-A
Ký hiệu khổ giấy

Kích thước các cạnh
khổ giấy tính bằng mm
Tên gọi tương ứng


44

24

1189x841 594x841
A0

22

12

11

594x420

297x420

297x210

A2

A3

A4

A1

Khổ giấy kéo dài

Ngoài các khổ giấy chính ra, cho phép dùng các khổ giấy phụ. Các khổ giấy phụ
là các khổ giấy kéo dài được tạo thành bằng cách kéo dài một cạnh ngắn của khổ giấy
của dãy ISO-A đến một độ dài bằng bội số cạnh ngắn của khổ giấy cơ bản đã chọn
(Bảng 1.2), khổ giấy phụ được dùng trong trường hợp khi cần thiết, tuy nhiên không
khuyến khích dùng các khổ giấy phụ kéo dài.
Bảng1.2. Khổ giấy phụ
Ký hiệu khổ giấy
A3 x 3
A3 x 4
A4 x 3
Kích thước các cạnh
khổ giấy tính bằng
420x891 420 x1189 297x630
mm

A4 x 4

A5 x 3

A5 x 4

297x841

210x444

210x592

1.3.2. Khung bản vẽ và khung tên
Mỗi bản vẽ phải có khung bản vẽ, khung tên riêng. Nội dung và kích thước của
khung bản vẽ và khung tên của bản vẽ được quy định như sau :
a. Khung bản vẽ
Khung bản vẽ được vẽ bằng nét liền đậm, kẻ cách các mép khổ giấy 5mm (hình
1.11a), khi cần đóng thành tập, cạnh trái của khung bản vẽ được kẻ cách mép trái
của khổ giấy một khoảng bằng 25mm (hình 1.11b).

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

10


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

b.

Khung tên
Khung tên phải bố trí ở ngay góc phải phía dưới bản vẽ (Khung tên của mỗi bản
vẽ phải đặt sao cho các chữ ghi trong khung tên có đầu hướng lên trên hay hướng
sang trái đối với bản vẽ đó). Kích thước và nội dung của khung tên được quy định
như sau:

(1) : Đầu đề bài tập hay tên gọi chi tiết
(2): Vật liệu của chi tiết
(3) : Tỷ lệ
(4) : Ký hiệu bản vẽ
(5) : Họ và tên người vẽ
(6) : Ngày vẽ

(7) : Chữ ký của người kiểm tra
(8) : Ngày kiểm tra
(9) : Tên trường, khoa, lớp
1.3.3. Tỉ lệ
Trên các bản vẽ kĩ thuật, tùy theo độ lớn và mức độ phức tạp của vật thể mà hình
vẽ của vật thể được phóng to hay thu nhỏ theo một tỉ lệ nhất định.
Tỉ lệ là tỉ số giữa kích thước dài đo được trên hình biểu diễn của bản vẽ với kích
thước dài thực tương ứng đo được trên vật thể.

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

11


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Trị số kích thước ghi trên hình biểu diễn không phụ thuộc vào tỉ lệ của hình biểu
diễn đó. Trị số kích thước chỉ giá trị thực của kích thước vật thể (hình 1-13)
Tiêu chuẩn bản vẽ kĩ thuật TCVN 7186:2003 (ISO 5455:1979) quy định các tỉ lệ
và kí hiệu của tỉ lệ dùng trên bản vẽ kĩ thuật.
Các tỉ lệ được ưu tiên sử dụng được quy định trong bảng 1.3
Bảng 1.3. Các tỉ lệ ưu tiên sử dụng
50:1
20:1
Tỉ lệ phóng to
5:1
2:1
Tỉ lệ nguyên hình
Tỉ lệ thu nhỏ

10:1

1:1
1:2
1:20
1:200
1:2000

1:5
1:50
1:500
1:5000

1:10
1:100
1:1000
1:10000

Chú thích: Trong những trường hợp cần thiết cho phép dùng tỉ lệ mở rộng bằng
cách lấy một tỉ lệ quy định ở bảng 1.3 nhân với 10 mũ nguyên. Kí hiệu của tỉ lệ dùng
trên bản vẽ được ghi trong khung tên của bản vẽ đó. Kí hiệu đầy đủ ghi từ “tỉ lệ” và tỉ
số kèm theo. Ví dụ:
Tỉ lệ 1:1 , tỉ lệ X:1 , Tỉ lệ 1:X
1.3.4. Nét vẽ
TCVN 8-20 : 2002 (ISO 128-20 :1996) Bản vẽ kỹ thuật – Nguyên tắc chung về
biểu diễn . Phần 20 : Quy ước cơ bản về nét vẽ, thiết lập các loại nét vẽ, tên gọi, hình
dạng của chúng và các quy tắc về nét vẽ trên bản vẽ kỹ thuật.
TCVN 8-24 : 2002 (ISO 128-24 : 1999) Bản vẽ kỹ thuật – Nguyên tắc chung về
biểu diễn . Phần 24 : Nét vẽ trên bản vẽ cơ khí quy định quy tắc chung và quy ước cơ
bản của các loại nét vẽ trên bản vẽ cơ khí ( bảng 1.4).

a.

Các loại nét vẽ
Một số loại nét vẽ và áp dụng của chúng được trình bày trong bảng 1.4 và hình

1.14.
Bảng 1.4
Tên gọi
1. Nét liền đậm
(nét cơ bản)
2.Nét liền mảnh

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

Hình dạng

Công dụng
- Cạnh thấy, đường bao thấy
(A1)
- Đường đỉnh ren thấy (A2)
- Giao tuyến tưởng tượng (B1)
- Đường kích thước (B2)
- Đường gióng (B3)
- Đường dẫn và đường chú
dẫn.
- Đường gạch gạch mặt cắt
(B4)
- Đường bao mặt cắt chập (B5)
12

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

3. Nét đứt đậm
4. Nét đứt mảnh
5. Nét lượn sóng

6. Nét gạch chấm
mảnh
7. Nét gạch chấm
đậm
8. Nét cắt

9. Nét gạch dài hai
chấm mảnh

10. Nét dích dắc

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

- Đường tâm ngắn
- Đường chân ren thấy (B6)
Khu vực cho phép cần xử lý bề
mặt.
- Cạnh khuất (D)
- Đường bao khuất (F1)
Đường biểu diễn giới hạn của
hình chiếu hoặc hình cắt (C1).
- Đường tâm (G1)
- Đường trục đối xứng (G2)

- Vòng tròn chia của bánh
răng.
- Vòng tròn đi qua tâm các lỗ
phân bố đều
- Khu vực cần xử lý bề mặt
- Đường biểu diễn vị trí vết
của mặt phẳng cắt.
- Đường bao của chi tiết liền
kề
- Vị trí tới hạn của chi tiết
chuyển động (K2).
- Đường trọng tâm
- Đường bao ban đầu trước khi
tạo hình
- Các chi tiết đặt trước mặt
phẳng cắt…
Đường biểu diễn giới hạn của
hình chiếu hoặc hình cắt…

13


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

b.

Chiều rộng nét vẽ

Các chiều rộng của nét vẽ cần chọn sao cho phù hợp với kích thước, loại bản vẽ
và lấy trong dãy kích thước sau:

0,13 ; 0,18 ; 0,25 ; 0,35 ; 0,5 ; 0,7 ; 1 ; 1,4 và 2mm
Quy định dùng hai chiều rộng của nét vẽ trên cùng bản vẽ, tỉ số chiều rộng của
nét đậm và nét mảnh không được nhỏ hơn 2:1
c.

Quy tắc vẽ
-

Khi hai hay nhiều nét vẽ khác loại trùng nhau thì theo thứ tự ưu tiên như
sau:
Nét liền đậm – nét đứt – nét gạch chấm mảnh – nét gạch hai chấm mảnh – nét
liền mảnh.
Khe hở trong nét đứt, nét gạch chấm mảnh trong khoảng 3d (d là chiều rộng của
nét);
Các gạch trong nét đứt khoảng 6d;
Các chấm trong nét gạch chấm mảnh < 0,5d;
Các gạch trong nét gạch chấm khoảng 24d;
Các nét gạch chấm và gạch hai chấm phải được bắt đầu và kết thúc bằng các
gạch và kẻ quá đường bao một đoạn bằng 12d;
- Hai trục vuông góc của đường tròn được vẽ bằng nét gạch chấm mảnh.
Trong mọi trường hợp, tâm đường tròn được xác định bằng hai nét gạch (hình
1.15).
- Nếu nét đứt nằm trên đường kéo dài của nét liền thì chỗ nối tiếp để hở, các
trường hợp khác, các đường nét cắt nhau cần vẽ chạm vào nhau (hình 1.16)

1.3.5. Chữ viết trong bản vẽ
Theo TCVN 7284-0 : 2003 (ISO 3098-0 : 1997 Tài liệu kỹ thuật của sản phẩm
- Chữ viết Phần 0 : yêu cầu chung, quy định các yêu cầu chung đối với chữ viết gồm
chữ, số dùng trên các bản vẽ và tài liệu kỹ thuật như sau :
a.

Khổ chữ

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

14


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

- Khổ chữ: (h) là giá trị được xác định bằng chiều cao của chữ hoa tính bằng
mm, có các khổ chữ sau : 2,5 ; 3,5 ; 5; 7; 10; 14 ; 20 ; 28 ; 40 (mm)
Chiều rộng của nét chữ (d) phụ thuộc vào kiểu chữ và chiều cao của chữ.
Có thể giảm khoảng cách a giữa các chữ và số có nét kề nhau không song song với
nhau, ví dụ; L, A, V, T…..
b.

Kiểu chữ

Có các kiểu chữ sau:
- Kiểu A đứng và kiểu A nghiêng 750 với d=1/14h
- Kiểu B đứng và kiểu B nghiêng 750 với d=1/10h
- Ưu tiên sử dụng kiểu chữ B đứng

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

15


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Các kích thước của chữ được quy định trong bảng 1.5
Bảng 1.5. Kích thước của chữ kiểu A và B
Kí
Kích thước tương đối
Thông số chữ viết
hiệu
Kiểu A
Kiểu B
Chiều cao chữ hoa

h

(14/14)h

(10/10)h

Chiều cao chữ thường

c

(10/14)h

(7/10)h

Khoảng cách giữa các chữ

a

(2/14)h

(2/10)h

Bước nhỏ nhất của các dòng

b

(22/14)h

(17/10)h

Khoảng cách giữa các từ

e

(6/14)h

(6/10)h

Chiều rộng nét chữ

d

(1/14)h

(1/10)h

Vùng ghi dấu (cho chữ hoa)

f

(5/14)h

(4/10)h

1.3.6. Ghi kích thước
a.

Quy định chung

- Các kích thước ghi trên bản vẽ chỉ độ lớn thật của vật thể được biểu diễn. Cơ sở
để xác định độ lớn và vị trí tương đối giữa các phần tử được biểu diễn là các kích
thước, các kích thước đó không phụ thuộc vào tỉ lệ hình biểu diễn.
- Mỗi kích thước chỉ được ghi một lần trên bản vẽ, trừ trường hợp cần thiết khác.
- Dùng milimét làm đơn vị đo kích thước dài và sai lệnh giới hạn. Trên bản vẽ
không cần ghi đơn vị đo.
- Trường hợp dùng đơn vị độ dài khác như centimét, mét… thì đơn vị đo được
ghi ngay sau chữ số kích thước hoặc trong phần chú thích của bản vẽ.
Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

16


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Dùng độ, phút, giây làm đơn vị đo góc và sai lệch giới hạn của nó.
- Không ghi kích thước dưới dạng phân số trừ các kích thước độ dài theo hệ Anh.
Đơn vị đo độ dài theo hệ Anh là inch. Kí hiệu : 1 inch=1"; 1"=25,4mm.
b.

Các thành phần của kích thước

 Đường kích thước: là đoạn thẳng được vẽ song song với đoạn thẳng cần ghi
kích thước (Hình 1.19)

-


-

-

Đường kích thước vẽ bằng nét liền mảnh, ở hai đầu có mũi tên.
Không dùng bất kỳ đường nào của hình vẽ thay thế đường kích thước
(không dùng đường tâm, đường trục hay đường bao).
Đường kích thước của độ dài cung tròn là cung tròn đồng tâm (hình
1.20a), đường kích thước của góc là cung tròn có tâm ở đỉnh góc (hình
1.20b).

Đường gióng:
Đường gióng được kẻ vuông góc với đoạn được ghi kích thước. Đường
gióng được kẻ bằng nét liền mảnh và được kéo dài quá vị trí của đường
kích thước một đoạn ngắn (khoảng từ 2 đến 5mm).
Đường gióng vẽ cho góc phải qua hướng tâm cung.

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

17

TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

-

Khi cần, đường gióng được kẻ xiên góc (hình 1.22a). Ở chỗ có cung lượn,
đường gióng được kẻ từ giao điểm của hai đường bao nối tiếp với cung
lượn (hình 1.22b ).

-

Có thể dùng đường tâm, đường trục hay đường bao để thay cho đường
gióng (hình 1.23)

 Mũi tên
-

Mũi tên được vẽ ở đầu mút đường kích thước. Độ lớn của mũi tên lấy theo
chiều rộng nét đậm của bản vẽ ( Hình 1.24).

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

18


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

-

Nếu không đủ chỗ để vẽ thì mũi tên được vẽ phía ngoài đường kích thước
(Hình 1.25a) và cho phép thay mũi tên bằng một chấm (Hình 1.25b) hoặc

một gạch xiên (Hình 1.25c).



Chữ số kích thước
Dùng khổ chữ từ 2,5mm trở lên để ghi chữ số kích thước. Chữ số kích thước
được đặt ở vị trí như sau:
Ở khoảng giữa và phía trên đường kích thước, riêng đường kích thước
trong vùng nghiêng 300 so với đường trục thì con số kích thước được viết
trên giá nằm ngang (hình 1.26).

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

19


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

-

Để tránh các chữ số sắp theo hàng dọc, nên đặt các chữ số so le nhau về
hai phía của đường kích thước (hình 1.27)

-

Trong trường hợp không đủ chỗ, chữ số được viết trên đoạn kéo dài của
đường kích thước và thường viết về phía bên phải của đường này. (Hình
1.28)

-

Hướng chữ số kích thước dài, theo hướng nghiêng của đường kích thước
(hình 1.29)
Hướng chữ số kích thước góc được ghi như hình ( hình 1.30)

-

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

20


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

•

Lưu ý:
- Không cho phép bất kì đường nét nào của bản vẽ kẻ chồng lên con số kích
thước, trong trường hợp đó các đường nét được vẽ ngắt đoạn. (hình 1.31a)
- Nếu đường kích thước thẳng đứng, đầu con số kích thước hướng sang trái
(H 1.31b)
- Đối với đường kích thước nghiêng so với đường thẳng nằm ngang của bản
vẽ, con số kích thước được ghi sao cho: nếu ta quay đường kích thước và
con số kích thước một góc nhỏ hơn 900 đến vị trí đường kích thước nằm
ngang thì đầu con số kích thước hướng lên trên. (Hình 1.31c)

c. Một số kí hiệu quy ước
- Đường kính: Trong mọi trường hợp, trước con số kích thước của đường
kính ghi kí hiệu ∅ (hình 1.32).
- Bán kính: Trong mọi trường hợp, trước con số kích thước của bán kính ghi

kí hiệu R (Chữ hoa), đường kích thước kẻ qua tâm (hình 1.33a).
Các đường kích thước của các cung tròn đồng tâm không được nằm trên
cùng một đường thẳng (hình 1.33b).

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

21


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

Đối với các cung tròn có kích thước quá lớn, cho phép đặt tâm gần cung
tròn và đường kích thước kẻ gấp khúc (hình 1.33c).

-

Hình cầu: Trước con số đường kính hay bán kính của hình cầu ghi chữ
“cầu” và dấu ∅ hay R (hình 1.34)

-

Phân biệt mặt phẳng với mặt cong: dùng nét liền mảnh gạch chéo phần mặt
phẳng ( Hình 1.35a).
Hình vuông: Trước con số kích thước cạnh hình vuông ghi dấu □ (hình
1.35b)

-

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

22


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

-

Độ dài cung tròn, ∩ : Phía trước con số kích thước độ dài cung tròn ghi
dấu ∩ , đường kích thước là cung tròn đồng tâm, đường gióng kẻ song
song với đường phân giác của góc chắn cung đó (H1.36).

CÂU HỎI ÔN TẬP
1. Vì sao phải thực hiện các tiêu chuẩn nói chung và tiêu chuẩn bản vẽ nói riêng?
2. Các khổ giấy chính được hình thành như thế nào?
3. Tỉ lệ là gì? Kí hiệu của tỉ lệ như thế nào?
4. Nêu các yếu tố của kích thước. Các yếu tố của kích thước được kẻ như thế nào?
5. Con số kích thước được ghi như thế nào? Nêu rõ chiều của kích thước dài và
kích thước góc.
6. Khi ghi kích thước thường dùng những dấu kí hiệu nào? Cách ghi chúng ra sao?

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

23


TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ QUỐC TẾ VABIS HỒNG LAM

BÀI TẬP
1. Ghi kích thước cho các (hình 1.37), (các kích thước được đo trên các hình đã
cho).

2. Vẽ hình 1.38 theo tỉ lệ 1:1

Bài giảng Vẽ Kĩ Thuật

24