Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch điện tử trong hoạt động dạy nghề

Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch điện tử
trong hoạt động dạy nghề
PHẦN MỞ ĐẦU

Trong những năm gần đây, nhận thức về việc học nghề của nhiều học
sinh, phụ huynh và xã hội đã có những chuyển biến rất tích cực. Điều này tạo
điều kiện để các trường dạy nghề tăng cường cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên,
các điều kiện cần thiết để ngày càng nâng cao chất lượng dạy và học nghề, tạo
uy tín trong xã hội, thu hút học sinh học nghề. Bên cạnh đó, việc không ngừng
đổi mới, cải tiến phương pháp dạy và học có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Củng
cố và hoàn thiện phương pháp “Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch điện tử
trong hoạt động dạy nghề” không nằm ngoài mục đích đó. Nội dung của đề
tài xoay quanh một trong các nội dung của phương pháp giảng dạy thực hành, áp
dụng cho các hệ dạy nghề.
Lưu đồ sửa chữa mạch điện tử là ngôn ngữ viết kết hợp với các hình khối,
thể hiện các bước của một công việc để xử lý sự cố trong một thiết bị hay trong
một mạch điện nào đó.
Lưu đồ vừa thể hiện được tính tổng quát cần có lại vừa rất cụ thể, là con
đường thuận lợi nhất nhất để tìm ra chỗ hỏng của mạch điện. Tổng quát vì lưu
đồ thể hiện rất rõ mối quan hệ giữa các thành phần trong mạch điện với nhau.
Cụ thể, vì trên lưu đồ thể hiện rất chi tiết từng bước công việc phải tiến hành.
Trong quá trình xây dựng lưu đồ, đôi lúc và ai đó có thể sẽ nảy sinh một ý
tưởng nào đó về cải tiến lại mạch điện, khắc phục một số hư hỏng chủ quan do
người thiết kế ban đầu để lại (nghĩa là mạch đã trục trặc ngay từ khi mới xuất
xưởng). Cũng có thể là ý tưởng về việc thay đổi một vài chi tiết nào đó giúp
mạch điện hoàn thiện hơn, … bởi chỉ có thông qua quá trình thực hành, xử lý sự
cố hư hỏng thực tế mới có thể kiểm chứng đầy đủ các tính toán trên lý thuyết.
1


Như ở trên đã nói, lưu đồ sửa chữa chỉ là một trong các phương pháp

giảng dạy trong thực hành không phải dùng để thay thế cho các phương pháp
dạy học khác, mục đích là giúp học sinh tiếp cận nhanh hơn trong xử lý sự cố
mạch điện.
Nội dung của đề tài không chỉ áp dụng trong riêng ngành Điện tử, mà có
thể áp dụng cho nhiều ngành kỹ thuật khác như ngành Điện hay Công nghệ
thông tin, … Hiện phương pháp này đang được người viết áp dụng thường
xuyên trên các giờ lên lớp hướng dẫn thực hành.
Mục đích của đề tài nhằm trao đổi kinh nghiệm với các bạn đồng nghiệp,
với mong muốn từng bước củng cố và hoàn thiện phương pháp xây dựng lưu đồ
sửa chữa, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học nghề.

2


PHẦN NỘI DUNG
Mục đích của dạy nghề là trang bị cho học sinh những điều kiện cần và đủ
(đầu vào) để học sinh giải quyết được những vấn đề kỹ thuật cụ thể thực tế của
nghề mình đã học (đầu ra). Ngoài ra, thông qua quá trình dạy học rèn luyện cho
các em khả năng tư duy, suy luận để trên cơ sở nền tảng kiến thức được trang bị
họ có khả năng học lên cao, tự đọc tài liệu chuyên ngành, áp dụng xử lý được
các vấn đề kỹ thuật trong thực tế.
Xây dựng lưu đồ sửa chữa đúng phản ánh quá trình nhận thức, tư duy
đúng về một thiết bị hay một mạch điện cụ thể. Quá trình sửa chữa mạch củng
cố, rèn luyện kỹ năng thực hành. Thông qua kết quả thực hành củng cố, nâng
cao kiến thức lý thuyết, phát triển tư duy nhận thức. Nếu quá trình này được làm
thường xuyên, liên tục sẽ từng bước nâng cao kiến thức toàn diện về chuyên
môn, từng bước nâng dần hiệu quả việc dạy và học nghề. Tuy nhiên, để xây
dựng được các lưu đồ sửa chữa, người thực hiện phải có kiến thức chuyên môn
giỏi, yêu nghề.
Trong khuôn khổ của đề tài, người viết không có tham vọng nâng vấn đề

lên thành lý luận mà chỉ thông qua các ví dụ cụ thể nhằm trao đổi kinh nghiệm,
khơi dậy thói quen trong chuyên môn, góp phần nâng cao hiệu quả việc dạy và
học tập bộ môn.
Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch là vấn đề không mới nhưng chưa được
quan tâm đúng mức, thường xuyên của các giáo viên, học sinh trong các trường,
các cơ sở dạy nghề. Lưu đồ sửa chữa xuất hiện rải rác ở một số sách kỹ thuật,
tạp chí chuyên môn nhưng không đầy đủ và còn sơ sài. Thực tế nhiều giáo viên
dạy nghề còn chưa sử dụng đến phương pháp này.

3


Lưu đồ sửa chữa có thể mang tính hệ thống của cả một thiết bị, hoặc đơn
giản là một chương hay một bài nào đó. Trong thực tế nhiều năm áp dụng
phương pháp này cho thấy là rất hiệu quả đối với học sinh, học viên tham gia
học nghề. Tùy từng nội dung, lưu đồ sửa chữa có thể ngắn nhưng không được
thiếu hoặc có thể dài nhưng không được dư thừa.
Yêu cầu để xây dựng được lưu đồ đúng, trước hết người làm phải am hiểu
cấu trúc, nhiệm vụ và nguyên lý làm việc của thiết bị hay mạch điện. Điều này
là để tránh tình trạng đi lạc hướng trong thực tế thực hành, phần hư hỏng thì
không được kiểm tra nhưng phần mạch còn tốt lại bị xới tung lên, nhiều khi còn
vô tình gài pan mới cho mạch.
Sau đây là các bước xây dựng:
Bắt đầu => Bước 1 => Bước 2 => Bước 3 => … Bước thứ n => Kết
thúc.
Ở mỗi bước, phải chỉ rõ công việc phải làm: nếu tốt thì bước tiếp theo là
gì. Ngược lại, nếu hư thì phải kiểm tra cái gì … cho tới khi kết thúc. Để ý là lưu
đồ càng cụ thể, càng chi tiết càng tốt nhưng không được rườm rà, vụn vặt.

Hình vẽ sau minh họa quá trình xây dựng luu đồ sửa chữa:

Bắt đầu

hư
Bước 1

tốt

hư

Bước 2

tốt
Bước 3

…………

Kết thúc
4

Kiểm tra mạch, thay thế
linh kiện hỏng

Kiểm tra …

hư
Kiểm tra …


Phần minh họa cụ thể, xin được lấy một vài ví dụ trong chương trình dạy
nghề Điện tử dân dụng hệ Trung cấp nghề.

1. Xây dựng lưu đồ sửa chữa hư hỏng trong Amplifier:
Sau khi học xong phần lý thuyết về Amplifier, các em được trang bị các
kiến thức tống quát về sơ đồ khối, chức năng, nhiệm vụ của từng khối. Đặc biệt
việc phân tích và nắm rõ nguyên lý làm việc của từng mạch điện, cho phép các
em tiếp cận nhanh trong quá trình xử lý các hư hỏng.
Bên cạnh đó là các kiến thức về xử lý các số liệu đo đạc, sử dụng dụng cụ
đo, vận hành máy, … Ví dụ, nếu mạch có khuếch đại công suất sử dụng nguồn
đơn thì áp ra loa bình thường là bao nhiêu, ngược lại nếu dùng nguồn đôi đối
xứng thì áp ra loa phải là bao nhiêu?, … Các kiến thức này thường phải được
trang bị tốt ở các phần phân tích mạch điện.
Ở phần thực hành ta có thể xây dựng lưu đồ tổng quát sửa chữa thiết bị
này như sau:

Bắt đầu

hư
Kiểm tra bộ nguồn

tốt

Sửa chữa nguồn

hư

Kiểm tra mạch KĐCS

Sửa chữa KĐCS

tốt

Kiểm tra, sửa chữa mạch
tiền KĐ, BASS - TREBLE

mất
Kiểm tra, sửa
chữa đường cấp
điện

Đo điện áp cung cấp

tốt
tốt

Kiểm tra điện
áp ra loa

Kiểm tra, sửa chữa mạch KĐ micro

tốt
Kiểm tra, sửa chữa mạch chỉ
thị âm lượng, hệ thống jack
cắm, công tắc chuyển đổi, …

tốt

mất
hoặc không
bình thường

Kiểm tra mạch in, mối hàn,

các linh kiện liên quan
5

Thay IC
KĐCS

hư

Thay linh
kiện mới


tốt
Thay thử IC
KĐCS

Kết thúc

2. Xây dựng lưu đồ sửa chữa tổng quát tivi màu:
Lưu đồ sửa chữa tổng quát như hình vẽ:

Bắt đầu

hư

tốt
Kiểm tra bộ nguồn

Sửa chữa nguồn

tốt
hư
Kiểm tra mạch vi xử lý

Sửa chữa mạch

tốt
hư

Kiểm tra mạch quét ngang

Sửa chữa mạch

tốt
Kiểm tra mạch quét dọc

hư

Sửa chữa mạch

hư

Sửa chữa mạch

tốt
Kiểm tra các mạch bảo vệ

tốt
hư
Kiểm tra đèn hình, mạch

KĐCS sắc và KĐVideo

Sửa chữa mạch

tốt
hư

Kiểm tra mạch KĐ trung
tần hình và TUNER

Sửa chữa mạch

tốt
hư

Kiểm tra mạch giao tiếp
TV/AV

tốt
6

Sửa chữa mạch


hư

Kiểm tra mạch đồng bộ

Sửa chữa mạch

tốt
hư
Kiểm tra mạch âm thanh

Sửa chữa mạch

3. Xây dựng lưu đồKết
sửathúc
chữa bộ nguồn ổn áp tuyến tính:
Với các mạch điện cụ thể, ví dụ bộ nguồn ổn áp tuyến tính trong các TV
đen trắng hay các TV màu nội địa như hình vẽ sau:

T

D1...D4

R

~

AC

AC

IN

OUT

B1
+

-

Q3

B2

Unregu
C1

Regu

+

R1

~

Input
Filter

Q2

R5

R4

+

C2

Output

R4
Q1

Filter

R2

R3

- Các linh kiện và các chức năng chính:
T: Biến áp nguồn ( ở TV đen trắng AC in = 220V, AC out = 12V; ở
TV màu AC in = 220V, AC out = 110V ).
D1…D4: Các diode nắn.
C1: Tụ lọc vào.
C2: Tụ lọc ra.
R - Q3: Chức năng ổn áp.
7


R1 – R2 – R3: Chức năng lấy mẫu.
R5 – Q1: Chức năng dò sai.
R4 – Dz: Chức năng tham chiếu.
Q2: Chức năng KĐ DC.
B1: nguồn áp chưa ổn, B2: nguồn áp đã ổn.
- Lưu đồ sửa chữa được xây dựng như sau:

Bắt đầu

Kiểm tra nguồn AC

hư

Kiểm tra biến áp nguồn: đứt, chạm

tốt
hư
Kiểm tra nguồn DC

mất
Đo áp B1

thiếu

Kiểm tra các diode
nắn, tụ lọc

tốt
Kiểm tra mạch ổn áp:
Đo B2

hư

Kiểm tra transistor
ổn áp Q3

tốt

hư

Thay mới

tốt
Kiểm tra mạch lấy
mẫu R1 - R2 - R3

Kết thúc

hư
Thay mới

tốt
hư
Kiểm tra mạch dò sai
Q1 – R5

Thay mới

tốt
hư
Kiểm tra mạch tham
chiếu R4 - Dz

Thay mới

tốt
Kiểm tra mạch KĐ
DC Q2

hư

Thay mới

4. Xây dựng lưu đồ sửa chữa bộ nguồn ngắt mở sử dụng trong các tivi màu:

8


Với các bộ nguồn ổn áp kiểu ngắt mở trong các TV màu, sơ đồ sau là
dạng mạch thông dụng trong thực tế (mạch điện chỉ vẽ những chi tiết chính
minh họa). Lưu ý là mát (GND) của nguồn và mát của máy cách ly, đây cũng là
điều mà giáo viên cần lưu ý cho học sinh trong quá trình đo kiểm, tránh kết quả
đo được bị sai lệch (hình vẽ trang bên).
D1...D4
F
C01

+

-

C02

+110Vdc
C2

+

R1

~

D2

Input

L2

B+
+

Unregu
C1

220V

D1

B1

Filter

+

R2

C3

SW

D3

OSC

+

Protector

1
2

opto
.......

4

IN o

~

5

AC

o

T

L1

C4

R3

.......

- Các linh kiện và các chức năng chính trong mạch:

Nguồn AC: Cầu chì F, các cuộn dây và tụ lọc nhiễu L01-L02-C01-C02
Nguồn DC: Cầu diode nắn D1…D4, tụ lọc nguồn C1.
Mạch tạo xung: R1-R2, mạch dao động (OSC), SW, BA xung T.
Mạch ổn áp: đường hồi tiếp từ nguồn ra +110Vdc => Opto => OSC
Mạch bảo vệ: Protector.
Nguồn áp thứ cấp: D1, D2, D3, C2, C3, C4,…

- Lưu đồ sửa chữa:
4.1. Lưu đồ sửa chữa pan nổ cầu chì AC:
9


Trước hết, ta xây dựng lưu đồ sửa chữa pan nổ cầu chì: Nổ cầu chì là pan
thường gặp ớ các bộ nguồn ngắt mở của TV màu hay các Monitor máy tính. Đây
là pan nguy hiểm, nếu không cẩn thận sẽ làm máy hư nặng thêm. Có thể xây
dựng lưu đồ như sau:

Bắt đầu

Kiểm tra cách điện
nguồn AC

chạm

Kiểm tra các tụ lọc nhiễu nguồn AC

tốt
Kiểm tra cách điện
nguồn DC

Kiểm tra các
diode nắn, tụ lọc

chạm

Kiểm tra transistor
ngắt mở SW

tốt

hư
Kết thúc

chạm

Thay linh kiện mới

Thay transistor

4.2. Lưu đồ sửa chữa bộ nguồn:
Trường hợp cầu chì không nổ nhưng bộ nguồn không hoạt động hoặc hoạt
động không ổn định, ta xây dựng lưu đồ sửa chữa như dưới đây:

Bắt đầu

Kiểm tra nguồn AC

hư

Kiểm tra cầu chì, các cuộn dây, tụ lọc
nhiễu. Kiểm tra mạch in, mối hàn

tốt
hư
Kiểm tra nguồn DC

mất
Đo áp B1

thiếu

Kiểm tra các diode
nắn, tụ lọc, mạch in

tốt
Kiểm tra mạch tạo xung
OSC + sò SW + BA xung

hư

Kiểm tra transistor
ngắt mở SW Q

tốt

hư

tốt

Kiểm tra mạch ổn áp:
hồi tiếp từ +110Vdc qua
Opto về OSC

Đo áp cực C Q
khoảng +300Vdc

10

mất

Thay mới

Kiểm tra mạch
in, cuộn tạo xung