THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG MÔ HÌNH ĐỘNG DẠY HỌC SINH LÝ HỌC THỰC VẬT (SINH HỌC 11) BẰNG PHẦN MỀM MS.POWER POINT

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
------------***------------

MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Xuất phát từ những lý do cơ bản dưới đây:
1.1. Tăng cƣờng ứng dụng các thành tựu của khoa học công nghệ thông
tin trong dạy học đã đƣợc Đảng và Nhà nƣớc ta đặc biệt chú ý trong
những năm gần đây đã đƣợc ghi rõ và nhấn mạnh trong nhiều văn bản có

HOÀNG THỊ QUYÊN

tính pháp lí cao.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá
V đã chỉ rõ: "Tập trung đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo,

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG MÔ HÌNH ĐỘNG
DẠY HỌC SINH LÝ HỌC THỰC VẬT (SINH HỌC 11)
BẰNG PHẦN MỀM MS.POWER POINT

khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy, sáng tạo của
người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến vào quá trình
dạy học..." [1]..
Báo cáo của Bộ Chính trị tại Hội nghị lần thứ V Ban chấp hành Trung ương
Đảng khoá X đã đề ra những nhiệm vụ đổi mới từ năm 2001 đến 2010 trong đó

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

có nhiệm vụ nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục và đào tạo "Tập trung chỉ

CHUYÊN NGÀNH : LL&PPDH SINH HỌC
MÃ SỐ : 60.15.10

đạo đổi mới nội dung chương trình phương pháp giáo dục theo hướng dẫn chuẩn
hoá, hiện đại hoá, sử dụng công nghệ thông tin tiếp cận với trình độ tiên tiến của
khu vực và quốc tế" [1].
Việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến vào dạy học đang trở thành xu thế tất

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TIẾN SĨ NGUYỄN VĂN HỒNG

yếu. Trong đó tin học thực sự trở thành một phương tiện hỗ trợ đắc lực cho dạy
học. Tin học có vai trò tích cực trong việc thúc đẩy sự ra đời và phát triển của
nhiều lý thuyết mới, của nhiều ngành khoa học mới. Do vậy, việc dạy học muốn
đạt được chất lượng cao cần phải thích ứng được với những điều kiện công nghệ
mới và tận dụng những thành tựu của tin học. Đặc biệt đối với những nước chậm
phát triển đây là con đường đi tắt và nhanh nhất để loại bỏ sự cách biệt về giáo
dục với những nước phát triển.

THÁI NGUYÊN - NĂM 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1




1.2. Xuất phát từ ƣu thế của phƣơng tiện trực quan nói chung và phần

có của phần mềm MS.Power Point vẫn chưa được khai thác triệt để và có hiệu
quả trong thiết kế các trình diễn.

mềm dạy học nói riêng trong quá trình dạy học.
Quá trình day học thực chất là một hệ thống thông báo giữa thầy và trò,

1. 4. Xuất phát từ vai trò thí nghiệm trong dạy học các kiến thức sinh học

Trong đó điều quan trọng là sự truyền thông tin, lĩnh hội và xử lý thông tin.

Sinh học là khoa học thực nghiệm, cho nên việc sử dụng các thí nghiệm

Sự truyền thông tin được diễn ra trên các kênh: kênh thị giác, kênh thính

trong dạy học là vấn đề rất được quan tâm. Tuy nhiên, thực tiễn dạy học sinh học

giác và kênh khứu giác, trong đó kênh thị giác có khả năng truyền thông tin

đã chỉ ra rằng không phải lúc nào chúng ta cũng có thể tiến hành dạy các kiến

lớn nhất, điều đó cho thấy việc sử dụng các phương pháp trực quan trong

thức sinh học bằng các thí nghiệm thật. Chính vì thế, việc thiết kế và sử dụng các

dạy học sẽ tạo điều kiện cho học sinh hình thành khái niệm nhanh hơn, ghi

mô hình ảo bằng phương tiện máy tính đã trở nên hết sức cần thiết. Điều này nó

nhớ tốt hơn, học tập chất lượng và hiệu quả hơn. Phương pháp trực quan

sẽ khắc phục được hiện tượng dạy chay trong các bài giảng Sinh học ở nhà

luôn gắn liền với việc sử dụng các phương tiện trực quan như: máy chiếu,

trường, hơn thế nữa nó còn thực hiện tốt mối quan hệ của khoa học Sinh học với

mô hình, tranh vẽ... ngoài các phương tiện vật chất hoá thì phần mềm dạy

các môn khoa học khác.

học đã và đang thể hiện ưu thế của mình. Phần mềm dạy học là một phương

Xuất phát từ những lý do cơ bản trên đây, tôi đã lựa chọn đề tài:

tiện trực quan hữu hiệu có tác dụng kích thích tính tích cực, độc lập, sáng

”Thiết kế và sử dụng mô hình động dạy học sinh lý học thực vật (Sinh

tạo của người học, giúp người dạy học thực hiên tốt việc phân hoá , cá thể

học 11) bằng phần mềm MS.Power point”.

hoá trong dạy học. Đây cũng là một trong những lí do mà Bộ Giáo dục và

Dựa trên sự ứng dụng của CNTT để tổ chức hoạt động nhận thức chủ

Đào tạo nước ta đã đề ra kế hoạch thực hiện:"Năm học 2008 - 2009 là năm

động của học sinh trong dạy - học các kiến thức về cơ chế và quá trình sinh lí

học của tin học" [17]..

thực vật.

1.3. Xuất phát từ những ƣu điểm của phần mềm MS. Power Point

II. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

MS. Power Point có nhiều tính năng ưu việt như: Tạo một trình diễn
bằng mẫu thiết kế, khả năng định dạng văn bản, các chức năng lập dàn bài và tổ
chức trình diễn. Khả năng trình diễn của MS. Power Point rất linh hoạt. Với số
lượng lớn các hiệu ứng Power Point cho phép trình bày bài giảng một cách
khoa học, rõ ràng, hình ảnh sinh động có sự kết hợp hài hoà và sắp xếp các đề
mục logic. Nhờ sử dụng MS. Power Point mà việc dạy và học trở nên hấp dẫn
hơn, học sinh dễ tiếp thu bài giảng hơn .
Phần mềm MS. Power Point rất hữu ích trong thiết kế các trình diễn phục
vụ dạy học nhưng hiệu quả sử dụng nó thực sự vẫn chưa cao. Các hiệu ứng sẵn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2



Xác định cơ sở lý luận của phương pháp thiết kế và sử dụng mô hình
ảo - động vận dụng vào việc mô phỏng các cơ chế và quá trình sinh lí thực
vật, góp phần nâng cao chất lượng dạy học sinh học 11 THPT.
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
1. Hệ thống hóa cơ sở lí luận và thực tiễn sử dụng MS. Power Point

trong dạy học
2. Nghiên cứu những tính năng cơ bản phần mềm MS.Power Point.
3. Thống kê các kiến thức trong SGK Sinh học 11 THPT(Ban cơ bản)
4. Xây dựng quy trình thiết kế mô hình ảo
5. Nghiên cứu thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3




6. Đề xuất các biện pháp sử dụng mô hình ảo - động trong dạy học
Sinh học 11

5. Phƣơng pháp phân tích số liệu bằng toán học thống kê.
V. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU

V. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Thiết kế và sử dụng mô hình động trong dạy học Sinh học 11.

1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết

- Quá trình dạy học các kiến thức về cơ chế và quá trình sinh lí thực vật

Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu: Các tài liệu
của Đảng, Chính phủ, Nhà nước và của Ngành Giáo dục và Đào tạo về việc
đổi mới phương pháp dạy học, về việc tăng cường ứng dụng tin học trong dạy

học; sách giáo khoa Sinh học phổ thông; phần mềm MS.Power Point; một số
công trình nghiên cứu và giáo án Sinh học sử dụng phần mềm MS.Power
Point trong thiết kế bài giảng. Sách giáo khoa Sinh học 11 THPT(Ban cơ

ở trường THPT.
VI. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
- GV và HS lớp 11 ở trường THPT.
- Các cơ chế và quá trình sinh lí thực vật trong chương trình sinh học 11.
VII. Giả thuyết nghiên cứu
- Nếu xác định được các quy trình thiết kế vµ sö dông các cơ chế và quá trình

bản), sách giáo viên và một số trang Web về giáo án điện tử...

sinh lí thực vật thì sẽ tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS trong dạy - học.

2. Phƣơng pháp điều tra (pp. anket)

VIII. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU

- Đối với cán bộ quản lí giáo dục: Điều tra về chỉ đạo thực hiện ứng
dụng CNTT trong dạy học

- Đề tài nghiên cứu của chúng tôi chỉ đề cập đến việc sử dụng hiệu ứng
của MS. Power Point để thiết kế và sử dụng mô hình ảo phục vụ dạy học một

- Đối với đội ngũ giáo viên phổ thông: Điều tra hiện trạng ứng dụng
MS.Power Point trong dạy học các môn học nói chung và môn học Sinh học

số kiến thức phần sinh lí thực vật thuộc Sinh học 11 THPT (Ban cơ bản).
- Thực nghiệm sư phạm ở trường THPT BC Việt Bắc và Trường THPT

Phú Lương Tỉnh Thái Nguyên.

nói riêng.
- Đối với học sinh: Thăm dò thái độ của học sinh về việc sử dụng các mô

IX. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN

hình ảo - động trong dạy học.

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn có 3 chương:

3. Trưng cầu ý kiến của các chuyên gia chuyên ngành phương pháp dạy học

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn có 3 chương:

Sinh học, chuyên ngành Tin học, một số nhà quản lý giáo dục và giáo viên

Chƣơng 1: Cở sở lý luận và thực tiễn của đề tài

dạy học bộ môn Sinh học ở trường phổ thông về hiệu quả sử dụng các mô

Chƣơng 2: Sử dụng hiệu ứng của MS. Power Point thiết kế và sử dụng

hình động trong bài giảng.

các mô hình ảo phục vụ dạy học một số kiến thức phần sinh học sinh lớ th?c

4. Phƣơng pháp nghiên cứu thực nghiệm sƣ phạm

v?t thuộc Sinh học 11 THPT.

Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPTBC Việt Bắc và

Chƣơng 3: Thực nghiệm sư phạm.

Trường THPT Phú Lương Tỉnh Thái Nguyên nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng
mô hình động trong dạy học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5




Sự ra đời Internet đã kết nối toàn cầu thành một hệ thống thông tin

Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

khổng lồ. Việc trao đổi thông tin không chỉ là đơn lẻ một khu vực hay quốc
gia mà rộng khắp thế giới. Thông tin trao đổi có thể trực tiếp, các thông tin

1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU DẠY HỌC BẰNG CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

thời sự và các kết quả nghiên cứu khoa học được cập nhật nhanh nhất. Các

1.1.1.Tổng quan tình hình nghiên cứu ứng dụng công nghệ thông tin

ngôn ngữ lập trình cũng được phát triển và hoàn thiện gần gũi với ngôn ngữ

trong giáo dục ở một số nƣớc trên thế giới

tự nhiên hơn tạo điều kiện cho việc phát triển các ứng dụng trên nền tảng

Cùng với sự phát triển của máy tính điện tử là sự phát triển của các phần

phần nhanh nhất và thuận tiện nhất. Các phần mềm có tính chất mở (người sử

mềm hệ thống và ứng dụng. Hầu hết người sử dụng máy tính trên thế giới đã

dụng có thể phát triển) nhiều hơn thuận tiện cho người sử dụng phát triển vào

quen với các phần mềm nổi tiếng như Windows, Visual Basic... Từ nửa sau

mục ứng dụng của mình.

thế kỉ 20 sự phát triển của CNTT đã tiến những bước nhảy vọt. Các phần

Trong dạy học, các phần mềm ứng dụng để tham khảo và phổ biến kiến

mềm ứng dụng ngày càng được sử dụng nhiều hơn và được phát huy thế

thức được xây dựng khá công phu và có ứng dụng rộng rãi thông qua mạng

mạnh của chúng trong lĩnh vực kinh tế, kĩ thuật, khoa học và giáo dục. Nhiều

Internet, ví dụ các trang Web:

phần mềm ứng dụng dạy học đã lần lượt ra đời. Phần mềm tin học là một



trương trình cho máy tính để xử lí thông tin. Các phần mềm tin học được ứng



dụng ngay từ khi có hệ thống phần cứng ra đời.

ch

Monet định nghĩa: “phần mềm tin học là nội dung “thông minh” trong

Một số nước tiên tiến như Mĩ, Anh, Pháp, Đức, Australia, ấn Độ ...đã

máy tính, bao gồm toàn bộ những chỉ dẫn nhằm hướng dẫn hoạt động chung

nghiên cứu xây dựng và đưa vào sử dụng nhiều phần mềm dạy học về mô

(hệ thống khai thác) và riêng(ứng dụng) cho một cách sử dụng chính xác hay

phỏng, thí nghiệm ảo... trong dạy học và nhiều môn học ở trường phổ thông và

đặc thù” [6] .

cho kết quả tốt. Ví dụ, một số chương trình nghiên cứu CNTT vào dạy học như:

Phần mềm tin học được coi là chỗ dựa cho dạy học được coi là phần
mềm dạy học. Phần mềm tự học là dạng phần mềm giáo dục, cho phép cá nhân
tự học theo một nội dung nào đó, nhờ sự trợ giúp của máy tính, phần mềm tự
đặt ra các lỗi, các tình huống xử lí trong quá trình học (học viên tự kiểm tra và
hiệu chỉnh kiến thức qua các lỗi mắc phải). Phần mềm hỗ trợ dạy và học đã
sớm ra đời, ngày càng phong phú đa dạng, dễ sử dụng, thuận tiện, thường
xuyên cập nhật các phiên bản mới. Các phần mềm dạy học ngày càng chuyên

- Đề án: “Tin học cho mọi người” năm 1970 do Pháp xây dựng.
- Chương trình Mep (Microelectonnics Education Programe) năm 1980
do Anh xây dựng.
- Đề án : CLASS (Computer Literacy And Studies in School) của ấn Độ
năm 1980.
- Chương trình phần mềm các môn học ở trung học của Australia do tổ
chức NSCU (Nationnal Software - Cadination Unit) thành lập năm 1985[20].

biệt và được xây dựng theo từng nội dung kiến thức cụ thể của chuyên ngành.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7

- Hộ thảo xây dựng các PMDH của các nước khu vực Châu Á - Thái
Bình Dương (Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Thái Lan, Malaysia,
Xerilanca) năm 1985 ở Malaysia.

Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về việc ứng dụng tin học trong dạy học
các môn học ở trường phổ thông.
Năm 2002, Phạm Xuân Quế, Phạm Kim Chung đã thử nghiệm xây

Việc đào tạo từ xa của các trường Đại học cũng như các Trung tâm

dựng trang web dạy học chương “dao động cơ học” ở chương trình Vật lí lớp

dạy nghiên cứu đã được thực hiện trên cơ sở xây dựng hệ thống thư viện, điện

12 theo hướng phát triển hứng thú, tích cực, tự lực tham gia giải quyết vấn đề

tử và tra cứu thông tin qua mạng Internet.

trong học tập của HS .

Hiện nay, đã có phần mềm hỗ trợ dạy và học các môn học ở mọi cấp

Năm 2004, Nguyễn Thị Côi và cộng sự đã khai thác và ứng dụng tiện

học, trong đó có các phần mềm về lĩnh vực dạy Sinh học:

ích của phần mềm Microsoft powerpoint để thiết kế các dạng sơ đồ, biểu đồ,

- Phần mềm Biology trong Encarta (từ điển bách khoa toàn thư) gồm các kiến

tạo các hiệu ứng hoạt hình sinh động trong dạy học Lịch Sử ở trường phổ

thức về phân loại thực vật, phân loại động vật, giải phẫu sinh lí, quá trình phát

thông [5].

triển phôi sớm...

Hoàng Quỳnh Anh đã sử dụng các phần mềm Maple, Cabri Geometry

- Phần mềm trong www.dnaftb.org xây dựng một số cấu trúc cơ chế của sự di
truyền như phiên mã, dịch mã; cấu trúc nhiễm sắc thể.

nhằm khắc sâu và mở rộng kiến thức đại số tuyến tính cho sinh viên.
Nguyễn Thiện Phúc và các cộng sự đã xây dựng các “thiết bị ảo” các

Nhìn chung, phần mềm nước ngoài có giao diện sinh động, có âm
thanh, màu sắc trung thực, nhưng bằng tiếng nước ngoài nên khả năng sử

mô hình 2D, 3D, sử dụng các công cụ đã xây dựng các phương pháp hiện đại
về đồ họa và làm hoạt hình trên máy tính để giảng dạy kĩ thuật.

dụng cho GV và HS rất hạn chế. Một điều đáng nói là nội dung các phần

Năm 2005, Hoàng Trọng Phú đã ứng dụng phần mềm Working model để

mềm đó có ở khắp các cấp học, chỉ phù hợp cho việc tham khảo, minh họa

thiết kế các thí nghiệm mô phỏng trong dạy Vật lí [6]. Theo tác giả thì những

của GV khi cần thiết, không phù hợp với các trương trình SGK mới ở cấp tiểu

hiện tượng vật lí như được thu nhỏ lại trước màn hình giúp HS có thể theo

học, THCS, THPT hiện hành[27]; [28]; [29]..

dõi, quan sát hiện tượng ở nhiều góc độ khác nhau.

1.1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ứng dụng CNTT trong dạy học ở

Lê Công Triêm đã giới thiệu một số website điển hình dùng cho việc khai
thác tư liệu hố trợ cho việc thiết kế bài giảng điện tử trong dạy học Vật lí.

Việt Nam
Từ những năm 60, nước ta bắt đầu sử dụng máy tính điện tử. Hội đồng

Trịnh Thanh Hải đã khai thác phần mềm Cabri geometry để tạo các

chính phủ đã ra nghị quyết số 173- CP (1975) và 245- CP (1976) về tăng

hình vẽ trực quan, hình động nhằm phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh

cường ứng dụng toán học và máy tính điện tử trong cả nước. Viện Công

trong dạy học hình học.

nghệ thông tin được thành lập và có những đề án nghiên cứu ứng dụng
CNTT, Đưa tin học vào nhà trường.

Năm 2006, Tần Thị Trung Ninh và các cộng sự đã sử dụng phần mềm
Macromedia Flash MX để minh họa một số cơ chế phản ứng hữu cơ trong dạy
học hóa học. Tác giả cho rằng : Chỉ cần những minh họa đơn giản, có thể hiểu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9




được cơ chế của một số phản ứng hữu cơ sảy ra như thế nào, điều mà rất khó

[21]. Tác giả thiết kế được một sơ đồ hoàn chỉnh bao gồm nhân tố sinh thái

có thể chứng minh được bằng thí nghiệm hóa học thông thường. Bùi Thị

tác động vào đời sống cây xanh, các nhân tố đó được xếp vào nhân tố vô sinh,

Hạnh đã nghiên cứu sử dụng phần mềm Microsft Power point dạy học một số

nhân tố hữu sinh, nhân tố con người. Các câu hỏi được khắc họa bằng sơ đồ,

nội dung trong bài “Ancol, giúp giáo viên tiết kiệm được thời gian , nhấn

hình ảnh, giúp học sinh tích cực suy nghĩ để giải quyết vấn đề mà giáo viên

mạnh được trọng tâm vấn đề”.

đặt ra cho học sinh say mê, tích cực tìm tòi chiếm lĩnh những kiến thức mới

Năm 2007, Nguyễn Mạnh Hưởng đã nghiên cứu thiết kế bài giảng “ Cách
mạng tháng Tám” với sự hỗ trợ của phần mềm Microsoft power point [12].
Theo tác giả, phần mềm này có vai trò, ý nghĩa to lớn trong việc giúp học sinh
đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, hiểu đúng bản chất sự kiện,
hiện tượng lịch sử.

và phương pháp chiếm lĩnh kiến thức đó[9]; [25].
Năm 2005, Nguyễn Như Quỳnh đã giới thiệu được quy trình thiết kế
bài soạn bằng phần mềm Microsoft power point.
Năm 2006, Nguyễn Thị Phương đã nghiên cứu ứng dụng phần mềm
FrontPge thiết kế giáo án điện tử trong giảng dạy phân loại động vật (khóa

Vấn đề ứng dụng CNTT trong GD - ĐT được Đảng và Nhà nước ta rất coi

phân loại họ rắn, Hổ, họ rắn Giun, họ rắn Rầm ri, họ rắn Lục ở Việt Nam.

trọng, coi yêu cầu đổi mới PPDH có sự hỗ trợ của các phương tiện kĩ thuật

Cũng năm 2006, Đồng thị Bích Nga đã nghiên cứu ứng dụng phần

hiện đại là điều hết sức cần thiết. Các văn kiện, nghị quyết, Chỉ thị của Đảng,

mềm Flash trong giảng dạy Sinh học ở trường phổ thông. Tác giả đã thiết kế

Chính phủ, Bộ GD - ĐT đã thể hiện rõ điều này( Nghị quyết trung ương 2

mô hình động để giảng dạy bài “Kỹ thuật di truyền” (Sinh học 12 - SGK hiện

khóa VIII, Chỉ thị số 29 của Bộ GD - ĐT(30/7/2001/CT)). Đặc biệt, chiến

hành) và tổ hợp về kiến thức quang hợp về cây xanh (Sinh học 11- SGK mới).

lược phát triển GD - ĐT 2001 - 2010 của Bộ GD - ĐT đã yêu cầu ngành GD

TS. Nguyễn Văn Hồng, Sử dụng phần mềm ppt thiết kế giáo án hướng

phải từng bước phát triển dựa trên CNTT, vì:“ CNTT và đa phương tiện sẽ tạo

dẫn tự học trong dạy học Sinh học, Tạp chí Giáo dục, số 176.2007

ra những thay đổi lớn trong quản lí hệ thống GD, trong chuyển tải nội dung

Mặc dù, đã có nhiều nghiên cứu về ứng dụng công nghệ thông tin vào

chương trình đến người học, thúc đẩy cuộc cách mạng về phương pháp dạy và

dạy học Sinh học . Tuy nhiên, có rất ít các nghiên cứu về quy trình thiết kế

học” [17]; [19].

các mô hình động - ảo mô phỏng các quá trình dạy học sinh học. Đây là điều

1.1.3. Một số nghiên cứu về ứng dụng tin học trong dạy học Sinh học

mà chúng tôi sẽ đề cập đề tài này.

Hiện nay việc áp dụng công nghệ thông tin trong dạy học Sinh học đã
giúp học sinh hiểu bài một cách dễ ràng, sâu sắc và chính xác. Đã có một
số tác giả nghiên cứu về sử dụng tin học trong dạy học Sinh học ở trường
phổ thông.
Năm 2002, Dương Tiến Sỹ đã sử dụng phần mềm Microsoft powerpoint
thiết kế các trình phim dạy khái niệm môi trường và các nhân tố sinh thái

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11




Chng 2

hc sinh ch lm nhim v chộp li nhng ch phúng to trờn mn, khụng cũn

S DNG HIU NG CA MS. POWER POINT

thi gian nghe hoc trao i v bi hc. Vỡ vy mỗi giáo viên cần phõn tớch

THIT K CC Mễ HèNH O PHC V DY HC MT S

nhng u nhc im ca vic ỏp dng cụng ngh thụng tin, phõn tớch s

KIN THC PHN SINH HC SINH L THC VT
THUC SINH HC 11 THPT (BAN C BN)

khỏc nhau v mc ỏp dng cho tng bi, tng b mụn.
Nghiờn cu bc u ca chỳng tụi thy phn mm PowerPoint cú th
thc hin c cỏc cụng vic phc v ging dy, hc tp sau:

2.1. THC TRNG HIU BIT V VN DNG CC PHNG PHP TCH
CC CA GV HIN NAY

Microsoft PowerPoint l chng trỡnh ng dng trong b sn phm
ni ting ca Microsoft mang tờn Microsoft Office. Cựng vi Microsoft
Word v Microsoft Excel, PowerPoint thc s cn thit cho tt c cỏc c
quan, cụng s, trng hc, vn phũng. Hin nay, phn mm PowerPoint l
cụng c c s dng vi nhiu mc ớch v ngy cng c khng nh
tm quan trng trong nhiu lnh vc. Nú cng c nghiờn cu sõu nhng
chc nng vn cú phc v nhu cu ngy cng ln v ging dy v hc
tp trong cỏc nh trng.
Khỏc vi hai sn phm ca Microsoft, PowerPoint vi cỏc cụng c
tinh xo, cỏc biu mu, biu cú sn v t thit k cng nh mt lot cỏc
chc nng t ng hoỏ cỏc quỏ trỡnh ny dựng to ra cỏc ỏp phớch, t
ri, qung cỏo, cỏc biu mu ho trang trớ p mt v cỏc phim dng

bn c kt ni to nờn cỏc trỡnh phim biu din cỏc c th, cỏc quỏ
trỡnh... c ng dng rt nhiu trong vic thit k cỏc bi ging, cỏc
thuyt minh khoa hc, cỏc bỏo cỏo,... ht sc sinh ng. Nh ú,
PowerPoint thc s mang li hiu qu cho nhng ng dng nhm t chc
hot ng dy hc theo hng tớch cc.
Hin nay, mt s giỏo viờn cha nhn thc c y v i mi
phng phỏp ging dy. Khi s dng Power Point, nhiu giỏo viờn quờn vic
s dng bng v coi mn hỡnh l cụng c duy nht. Kt qu l trong gi hc,

S húa bi Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn

12



1. To giỏo trỡnh, sỏch giỏo khoa, sỏch tham kho, sỏch hng dn phc
v ging dy, hc tp trong nh trng.
2. To cỏc trỡnh phim biu din ho mang tớnh trc quan, phự hp
vi tin trỡnh dy hc cho cỏc mụn, phc v hi tho, trin lóm...
Phn mm PowerPoint cú nhng tớnh nng sau:
* PowerPoint l mt phn mm cho phộp chỳng ta thit k din rng
phự hp vi tt c cỏc mụn hc, nú cú tỏc dng giỳp giỏo viờn trỡnh by ni
dung kin thc mt cỏch lụgic, dn dt hc sinh i sõu vo tng vn c th,
t cỏc em trc nhng tỡnh hung cú vn cn phi gii quyt.
* Giỏo viờn cú th dựng hỡnh nh, õm thanh, cựng vi ch vit di
dng cõu hi, bi tp... Cỏc vn c th c trỡnh by ln lt trờn mt
phụng nn cú mu sc hi ho, khụng gian ba chiu kốm theo hỡnh nh, õm
thanh sinh ng gõy n tng mnh ti ngi hc.
* Giỏo viờn cú th hin th ni dung theo nhng biu mu cú sn hay t
thit k ni dung bng cỏc s , biu bng, ch vit kt hp vi vic dựng

hc; cú th cho cỏc hỡnh nh, s , ni dung ca cỏc cõu hi, bi tp ln lt
xut hin trờn mn hỡnh theo tin trỡnh dy hc; cng cú th s dng õm
thanh, li núi, nhc nn ph hc cho bi ging to cm giỏc hng phn giỳp
cho hc sinh tip thu kin thc tt hn.
* Giỏo viờn cú th kt ni cỏc slide (phim dng bn) trong tng phn
ca ni dung dy hc to thnh mt chng trỡnh lụgic theo hỡnh thc t

S húa bi Trung tõm Hc liu i hc Thỏi Nguyờn

13




động hoá hoàn toàn, hoặc theo hình thức tự điều khiển thông qua bàn phím

2.2. NGUYÊN TẮC THIẾT KẾ

hay con chuột... cho phép giáo viên hoàn toàn chủ động điều khiển hoạt động

* Đảm bảo tính khoa học của nội dung

dạy học trong một tiết dạy để đạt hiệu quả cao nhất.

Theo lý luận dạy học sinh học, tính khoa học của nội dung đòi hỏi phải

* Phần mềm PowerPoint dễ thiết kế, dễ sử dụng và sử dụng linh hoạt

phản ánh các thành tựu mới nhất của sinh học hiện đại, lựa chọn những kiến

trong các điều kiện dạy học khác nhau: có thể sử dụng trực tiếp bằng máy tính

thức cơ bản "chìa khoá" nhất phù hợp với trình độ lĩnh hội của học sinh. Tài

kết hợp với máy chiếu đa năng, cũng có thể ghi toàn bộ phần mềm dạy học đó

liệu vừa sức sẽ gây được hứng thú học tập, kích thích tư duy tích cực, lôgic

ra đĩa CD để sử dụng với đầu VCD phát ra màn hình vô tuyến mà hiện nay rất

sáng tạo. Vì vậy, khi thiết kế bài soạn phải đảm bảo các nguyên tắc sau:
- Phải phù hợp với chương trình và sách giáo khoa

phổ biến ở các trường học.
So với sử dụng đèn chiếu, dùng PowerPoint có nhiều ưu điểm: giáo
viên hoàn toàn chủ động không mất nhiều thời giờ vào các động tác như
phải thay hoặc lật các bản trong trên đèn chiếu; hình ảnh chữ biết thể hiện
các màu sắc sinh động, giáo viên có thể tổ chức hoạt động nhận thức cho

- Đáp ứng yêu cầu của quá trình dạy học như: hình thành kiến thức
mới, ôn luyện, rèn luyện kỹ năng bộ môn.
- Khắc phục được những hạn chế của sách giáo khoa và các thiết bị dạy
học "tĩnh" như đưa âm thanh, hình ảnh "động" bằng video để minh hoạ.

học sinh theo chương trình tự động trong thời gian một tiết học, hay tự điều

* Đảm bảo tính sƣ phạm

khiển bằng bàn phím hoặc con chuột cho linh hoạt phù hợp với tiến trình

- Phần mềm dạy học cần được tích hợp kiến thức đầy đủ của lĩnh vực

bài giảng và đối tượng học sinh, cho phép cụ thể hoá từng phần kiến thức

dạy và phương pháp sư phạm thuyết phục, tạo một môi trường giao tiếp tích

hay sơ đồ hoá một cách hệ thống chứ không đơn điệu như khi đưa bản

cực, có khả năng dạy học trong thế giới thực.
- Phần mềm dạy học phải thiết kế, xây dựng đảm bảo phù hợp với đặc

trong lên đèn chiếu.
Việc thiết kế và sử dụng phần mềm PowerPoint giảng dạy bằng máy vi
tính thực sự đơn giản và tiện ích, không tốn kém nhưng khả năng phát huy

điểm tâm sinh lý của học sinh THPT, giao diện thuận lợi, âm thanh và hình
ảnh sinh động, gây hứng thú học tập cho học sinh.

tính tích cực của học sinh trong giờ học lại đạt hiệu quả cao. Các hình thức sử

- Phần mềm dạy học phải giúp học sinh yếu nắm được kiến thức cơ

dụng hình ảnh, bảng biểu, sơ đồ trong giảng dạy linh hoạt, phong phú cho

bản, học sinh giỏi có thể hiểu sâu, mở rộng hơn trên cơ sở các nền kiến thức

phép giáo viên dẫn dắt học sinh đi từ các chi tiết cụ thể đến khái quát hoặc

cơ bản.

ngược lại. Hơn thế nữa, những kiến thức quan trọng cần phải nhấn mạnh và

- Tạo được môi trường hoạt động học tập hứng thú cho học sinh.

phải dành nhiều thời gian hơn thì khi thiết kế, chúng ta có thể hoàn toàn chủ

* Đảm bảo tính kỹ thuật

động điều chỉnh bằng cách đặt chế độ tự động về thời gian, hay điều khiển các

- Phần mềm dạy học phải tiếp cận được những thành tựu mới nhất của

slide bằng bàn phím hoặc con chuột; hoặc ghi toàn bộ phần mềm dạy học đó

- Trình bày rõ ràng, đồ hoạ đẹp, có sức hấp dẫn với học sinh.

ra đĩa CD để sử dụng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

công nghệ thông tin.

14



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15

- Lập trình tối ưu, mô phỏng chân thực các nội dung kiến thức.

1. Về kiến thức:

- Thiết kế, lập trình phải thuận lợi cho việc nâng cấp phần mềm sau này.
*Nguyên tắc quán triệt mục tiêu dạy học

- Phân biệt được 2 cách hấp thụ các chất khoáng ở rễ: chủ động và bị
động.

Thực chất của việc xác định mục tiêu bài học là xác định yêu cầu cần đạt

- Trình bày được vai trò của các nguyên tố đại lượng, vi lượng.

được của người học sau khi học xong bài học đó chứ không phải là việc mô tả
những yêu cầu của nội dung chương trình qui định; nó không phải là chủ đề

- Giải thích bằng hình vẽ hai con đường dẫn truyền nước, các chất
khoáng và chất hữu cơ trong cây.

của bài học mà là cái đích HS phải đạt tới; là nhiệm vụ học tập mà HS phải
hoàn thành.
Mục tiêu dạy - học đặt ra cho HS thực hiện, nó được diễn đạt ngắn gọn,
cụ thể bằng những cụm từ hành động cho phép ta dễ dàng đo được kết quả
của các hành động học tập của HS. Căn cứ vào mục tiêu đó, khi thiết kế bài
giảng mỗi mục tiêu phải được cụ thể hóa bằng các câu hỏi, các phiếu học tập
cùng với việc quan sát các hình ảnh… để định hướng các hoạt động học và tự

học của HS. Tiến trình tổ chức cho HS từng bước giải quyết được các câu hỏi,

- Chứng minh được tính thống nhất và mối liên quan chặt chẽ giữa các quá

phiếu học tập đó cũng đồng thời là quá trình thực hiện các mục tiêu dạy - học

trình trao đổi chất trong các cơ quan khác nhau của cây.

đã đề ra.

2. Về kỹ năng:
Rèn luyện kỹ năng quan sát, phân tích, so sánh các nội dung của bài học.

GV lưu ý khi thiết kế câu hỏi, phiếu học tập theo từng nội dung dạy học, phải gắn liền với việc thiết kế, sưu tầm và sử dụng các hình ảnh, phim

Để thực hiện mục tiêu kiến thức thứ nhất của bài đòi hỏi phải có những

video… tương ứng phù hợp với nội dung và ý đồ về PPDH. Một kịch bản tốt

hình ảnh động để minh họa hai cơ chế hấp thụ chủ động và hấp thụ bị động

là phải bám sát vào mục tiêu dạy - học, nghĩa là từ các hình ảnh trực quan

các chất khoáng để HS quan sát rồi trả lời theo câu hỏi định hướng hoạt động

cùng với những câu hỏi dẫn dắt cho phép định hướng sự suy nghĩ, tìm tòi phát

học tập tìm ra kiến thức mới.
Câu hỏi để định hướng HS quan sát, tìm tòi thực hiện mục tiêu học tập

hiện ra tri thức mới trong bài học. Qua đó, rèn luyện kỹ năng tư duy và hành
động - một yếu tố quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách

là:
(?) Quan sát 2 hình sau và cho biết điểm khác nhau về bản chất của 2

của HS.
Sau đây là một ví dụ về cách xác định mục tiêu bài 03 “Trao đổi khoáng

cách hấp thụ chất khoáng ở thực vật? Với các nội dung cần phân biệt:
- Nồng độ các chất giữa hai môi trường? Chiều di chuyển của các chất qua

ở thực vật” - Sinh học 11 THPT.

màng?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

17




- Nguồn năng lượng cung cấp cho quá trình hấp thụ các chất?

*Nguyên tắc phù hợp với nội dung dạy học
Các m« h×nh ¶o được nghiên cứu, thiết kế, chế tạo, sử dụng phải phù
hợp với nội dung, nghĩa là các m« h×nh ¶o đó phải phục vụ cho nội dung
truyền tải đến người học. Người học thông qua việc tổ chức sử dụng m«
h×nh ¶o mô phỏng của GV hoặc chính mình trực tiếp sử dụng chương trình
mô phỏng đó, có khả năng lĩnh hội được tri thức mà chương trình mô phỏng
muốn truyền tải.
Thiết kế một bài giảng thực chất là ta đi mã hóa các nội dung dạy - học
thành các dạng câu hỏi, các hình ảnh, các đoạn phim video. Tuy nhiên khi
mã hóa nội dung dạy - học cần phải thực hiện nguyên tắc đảm bảo tính chính
xác, khoa học và phù hợp. Các hình ảnh động, các đoạn phim video và hệ

H2.1: Cơ chế hấp thụ chủ động các chất khoáng

thống câu hỏi định hướng hoạt động của HS cần phải hợp lý - nghĩa là phải
đảm bảo tính chính xác, phù hợp trong cấu trúc logic của nội dung thì hoạt
động tìm tòi kiến thức của HS mới đạt yêu cầu mục tiêu dạy - học đặt ra.
Chất lượng của kịch bản quyết định chất lượng của chương trình mô
phỏng m« h×nh ¶o. Do vậy việc gia công sư phạm nội dung kịch bản đảm
bảo tính chính xác, khoa học là yêu cầu rất quan trọng trong qui trình thiết kế
bài giảng.
Ví dụ bài 03 “Trao đổi khoáng ở thực vật” mô tả các con đường vận
chuyển nước, chất khoáng, chất hữu cơ trong cây. GV có thể gia công hình vẽ
thành các hình ảnh chuyển động và các câu hỏi định hướng như sau:
(?) Quan sát hình sau và hãy miêu tả con đường vận chuyển nước, chất
khoáng, chất hữu cơ trong cây?

H2.2: Cơ chế hấp thụ bị động các chất khoáng
Qua việc quan sát các hình ảnh và trả lời các câu hỏi định hướng như

trên HS sẽ đạt được mục tiêu thứ nhất của bài học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

18



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

19




Ví dụ khi dạy phần II - Cơ chế hô hấp bài 11 “Hô hấp ở thực vật” GV
yêu cầu HS nghiên cứu SGK và kết hợp kiến thức đã học ở lớp 10 hãy hoàn
thành sơ đồ câm sau:

Điện tử mang
NADH

?

Đường phân

Sơ đồ con đường vận chuyển nước, chất khoáng, chất hữu cơ trong cây

Chu
trình

Crep

?

Glucôzơ

Tế bào chất

?

Ty thể

(?) Điền các cụm từ cho trước vào chỗ trống cho phù hợp:
A. Các chất khoáng hòa tan trong nước.

C. Các chất hữu cơ.

B. Đi từ trên xuống.

D. Đi từ dưới lên.

?

?

Hai con đường dẫn truyền nước, các nguyên tố khoáng và các chất hữu
cơ: … qua mạch rây đi từ trên xuống; … theo mạch gỗ …
Sau khi xem xong hình ảnh động HS dễ dàng trả lời được câu hỏi và
điền được từ đúng vào chỗ trống phù hợp. Như vậy, cùng với các câu hỏi định
hướng và câu hỏi trắc nghiệm qua quan sát hình ảnh như trư trên, HS đã tự

tìm tòi được kiến thức mới một cách chính xác.
Nội dung bài học phải được bố cục rõ ràng, phù hợp với nội dung trong
SGK, sự phân chia thời gian cho mỗi dơn vị kiến thức và nội dung kiến thức
phải phù hợp với trình độ nhận thức của HS và thuận lợi cho GV trong quá
trình tổ chức các hoạt động trên lớp. Bố cục các hình ảnh kết hợp với các câu
hỏi mà GV đưa ra phải hợp lý để khi HS xem xong có thể rút ra được các kiến
thức cần học. Có như vậy mới kích thích được sự hứng thú trong tìm tòi,
khám phá của HS.

20

Sau khi tự hoàn thành được sơ đồ HS sẽ nắm được bản chất logic của cơ
chế hô hấp.
- Các hình ảnh phải sáng sủa, rõ nét, màu sắc hài hòa.
- Cụ thể hóa được những kiến thức lí thuyết cơ bản, đơn giản hóa các

* Nguyên t¾c đảm bảo tính sƣ phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

H2.4: Sơ đồ mô phỏng các giai đoạn trong cơ chế hô hấp ở thực vật



kiến thức phức tạp để HS có thể tiếp thu một cách nhanh chóng và sâu sắc.
- Tạo được sự chú ý, kích thích được sự tìm tòi, sáng tạo, phát hiện
những tri thức mới của HS.
a- Phát huy được tính tích cực hoạt động học tập của HS, làm nảy sinh
nhu cầu nhận thức… từ đó có ý thức và lòng say mê học tập.
Ví dụ: Bài 06 “Khái niệm về quang hợp” khi dạy mục bản chất hai pha

của quang hợp, trong SGK không có hình ảnh cụ thể minh họa mà chỉ có hình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

21




vẽ chung về quá trình ôxi hóa H2O, quá trình khử CO2, GV có thể mô phỏng

Ví dụ khi dạy phần III - Quá trình vận chuyển nước ở thân bài 01 “Trao

lại hai pha của quá trình quang hợp thành hình ảnh động đơn giản cho HS dễ

đổi nước ở thực vật”, GV có thể mô phỏng kênh chữ trong SGK thành hình

quan sát và tưởng tượng. Nhờ đó mà HS dễ dàng tự mình tiếp thu được những

ảnh động. Chỉ cần một thao tác đơn giản (kích chuột vào màn hình) HS sẽ

tri thức mới.

quan sát được con đường vận chuyển nước từ đất vào rễ vào thân lên lá và tỏa
ra môi trường.

H2O

H2
O

H2.6: Quá trình vận chuyển nước từ Đất - Rễ - Thân - Lá - Môi trường
H2.5: Hai pha của quá trình quang hợp
Để đảm bảo nguyên tắc này, khi thiết kế chương trình mô phỏng cần
phải chú ý sao cho các tranh, ảnh, phim… được lựa chọn là những tư liệu có

Khi sử dụng chương trình mô phỏng này giúp GV dễ dàng trong quá
trình tổ chức hoạt động nhận thức của HS và HS sẽ tăng thêm khả năng tư
duy trừu tượng về nội dung kiến thức cần học.

khả năng truyền tải thông tin, nội dung bài học hiệu quả nhất. Các tư liệu đó

Tóm lại, tất cả các nguyên tắc đã trình bày ở trên là một hệ thống nguyên

phải được sắp xếp một cách khoa học để GV có thể sử dụng chúng dễ dàng

tắc có quan hệ chặt chẽ với nhau, có ý nghĩa to lớn về mặt lí luận dạy - học.

khi tổ chức hoạt động nhận thức cho HS.

Đó chính là nguyên tắc chỉ đạo trong suốt quá trình xây dựng các PTDH nói

Việc sử dụng các phương tiện và thiết bị dạy học cần đảm bảo tính hiệu

chung và các chương trình mô phỏng phần cơ chế và quá trình sinh lý thực

quả , hữu dụng. Có thế mới rèn được khả năng tư duy, năng lực tự nhận thức

vật nói riêng.

của học sinh đồng thời giúp cho giáo viên có cơ hội thuận lợi để tổ chức bài

2.3. QUY TRÌNH THIẾT KẾ VÀ SƢU TẦM CÁC m« h×nh

lên lớp.

2.3.1. Cơ sở cho việc xây dựng qui trình thiết kế và sưu tầm các m« h×nh
Từ cấu trúc tổng quát của PPMHA với tư cách là phương pháp nghiên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

22



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

23




cứu, phương pháp nhận thức khoa học và từ đặc điểm của môn sinh học đã

2.3.2. Quy trình thiết kế

nêu ở trên, khi vận dụng MHA vào dạy - học Sinh học, các bước và các yếu tố

B1: Xác định mục tiêu của việc dạy - học các cơ chế, quá trình sinh học.

tiến hành mô phỏng cũng tương tự như các bước của các nhà khoa học, nhưng

Việc thiết kế các cơ chế, quá trình sinh lí thực vật giúp HS hiểu rõ bản

khác ở mức độ và đòi hỏi phải có sự tác động sư phạm của người thầy giáo.

chất của từng cơ chế, quá trình sinh lí ở thực vật tránh hiện tượng “học vẹt”

Nhà khoa học thường tiến hành tất cả các bước của quá trình mô phỏng.

mà không hiểu bản chất của vấn đề. Xác định mục tiêu của việc dạy - học là

Trong quá trình dạy - học, vì HS chưa đủ khả năng xây dựng mô hình, nên

hết sức quan trọng đối với GV khi thiết kế các chương trình mô phỏng. Theo

GV hoặc chuyên gia thực hiện bước mô hình hóa và sau đó sử dụng mô hình

quan điểm “công nghệ” mục tiêu vừa là cái đích, vừa là sản phẩm đầu ra của

với mục đích sư phạm như một phương tiện nhận thức giúp HS hiểu rõ một

quá trình dạy - học. Như vậy có xác định đúng, đầy đủ thì mới có căn cứ để

khái niệm nào đó.

biết mình dạy nội dung gì, tổ chức hoạt động cho HS như thế nào để đạt được

Xét về khía cạnh sö dông m« h×nh ¶o trong dạy - học sinh học, những

kết quả như đã đề ra. Hay nói cách khác mục tiêu sẽ quyết định nội dung, nội

mô hình cần thiết tối thiểu đã được các chuyên gia viết SGK lựa chọn để trình

dung mô phỏng cần phải tương ứng, phù hợp với mục tiêu đề ra.

bày trong sách dưới dạng tranh vẽ, sơ đồ. Nhưng khả năng tư duy của người

B2: Chọn nội dung để thiết kế mô hình ảo

viết sách và HS khác nhau nên HS thường học một cách máy móc. Nhiệm vụ

Từ chương trình nội dung sinh lí thực vật - sinh học 11, chỉ chọn một số

của người GV muốn truyền tải kiến thức cho HS phải hoàn cảnh hóa lại, cụ

bài để thiết kế mô hình ảo mô phỏng trên máy tính. Việc xác định các nội

thể hóa lại, tìm cách biến đổi những mô hình trong sách sao cho dễ hiểu hơn,

dung môn học để mô phỏng cần được xem xét kỹ cả về yêu cầu cũng như

sinh động hơn, tìm ra những mối liên hệ hiện thực đang ẩn dấu trong các hình

mức độ triển khai để có hiệu quả thiết thực. Ngay cả trong một bài giảng

vẽ, sơ đồ đó. Hơn thế nữa, bằng quan sát những hình ảnh động, bài học sẽ trở

cũng không nên và không thể áp dụng MHA cho toàn bộ bài giảng. Ở đây

nên hấp dẫn, khơi dậy hứng thú của HS nếu được thiết kế sao cho làm sống

chỉ quan tâm đến việc mô phỏng những cơ chế, quá trình động xảy ra bên

lại quá trình suy nghĩ và hành động của các nhà khoa học.

trong mà không thể quan sát trực tiếp được hoặc những quá trình phức tạp

Trong dạy - học môn sinh học ở trường THPT, chưa đủ điều kiện để d¹y
HS bằng PPMH tự lực khám phá lại các khái niệm mà cần phải có sự hỗ trợ,
giúp đỡ của GV. Với khung thời gian qui định trên lớp, GV không thể giới
thiệu đầy đủ các bước của PPMP. Khi vận dụng PPMP trong dạy - học môn
sinh học, bước nghiên cứu trên mô hình giữ vai trò rất quan trọng. Ở giai đoạn
này HS cùng với GV thực nghiệm kết hợp thao tác trí óc để nhận thức và
củng cố lý thuyết.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

khó hình dung.
B3: Xác định các hiệu ứng phần mềm tương ứng với các nội dung cần thiết kế
Xác định các hiệu ứng phần mềm tương ứng để thiết kế mô hình theo
nội dung kênh chữ hay kênh hình tĩnh trong SGK để trỡnh bày n?i dung
chuong trỡnh cần mô phỏng.
B4: Chạy thử chương trình mô phỏng.
Sau khi thiết kế xong chương trình mô phỏng từng cơ chế, quá trình sinh
lí thực vật người thiết kế phải chạy thử chương trình để quan sát một cách

24

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

25




tổng thể hiệu quả của chương trình (có phản ánh đúng nội dung, có đảm bảo
tính sư phạm, tính khoa học)... không? Đây là bước quan trọng không thể bỏ
qua bởi nó là giai đoạn thẩm định kết quả của quá trình thiết kế.
B5: Chỉnh sửa (nếu cần).
Sau khi chạy thử chương trình, tác giả rút ra nhận xét về kết quả của
chương trình mô phỏng. Nếu trong chương trình còn có những phần nào chưa
hợp lí sẽ phải yêu cầu chỉnh sửa lại mô hình để đem lại hiệu quả cao nhất của
chương trình mô phỏng đã thiết kế.
Xây dựng mô phỏng đơn giản bằng MS.Powerpoint XP
Mô phỏng các chuyển động thẳng
Khởi động MS.Powerpoint\ new

. Mô phỏng chuyển động tròn, ném ngang, ném xiên hay dao động điều hòa.

Vẽ vật chuyển động ở một phía của slide. Chọn hiệu ứng bằng cách nhấp
slide show\ custom animation\ add effect

Cách làm tương tự, chỉ thay thế các kiểu hoạt hình.
Ví dụ thiết kế mô hình ảo dựa trên hình vẽ 1.3B SGK – Ban cơ bản
(trang 8). Hai con đƣờng x©m nhËp cña nƣớc vµ ion khoáng vào rÔ.

Vật chuyển động thẳng

Vẽ đường chuyển động của vật bằng cách nhấp chuột vào Add Efect\ Motion
paths sau đó chọn đường chuyển động từ trái hay từ phải sang cho thích hợp.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

26



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

27




- Hiệu ứng động - ảo:
Chọn Slide Show/
custom Animation/
Add Effect/
Entrance/ More

- Chọn AutoShapes (ảnh bên)

Effect/

- Lines/ ? vẽ theo mô hình tĩnh hoặc theo ý muốn.

Ra bảng Add Entrance Effect sau đó chọn các hiệu ứng theo mô hình động

phù hợp/0k.(ảnh dưới)

-Nếu nhiều chi tiết nhỏ trong hình cùng chuyển động thì đánh dấu tất cả
các chi tiết bằng cách nhấn Shift sau đó chọn Draw/ Group. (ảnh dưới)
- Chọn biến cố sau hiệu ứng:
Trong khung after Animation (cách hiển thị sau hiệu ứng) có các lựa chọn
sau:
Dont Dim: Không thực hiện gì.
Hide after Animation: ẩn sau hiệu ứng.
Hide on next mouse click: ẩn sau khi nhắp chuột.
Sau khi đã lựa chọn hiệu ứng cho các đối tượng, có thể sử dụng nút
để xem trước các hiệu ứng trước khi nhắp nút

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

28



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

29

để lưu lại.




- Để mô hình chuyển động liên tục trong quá trình trình chiếu ta chọn hiệu

thông tin, nó bao gồm các bước sau:

ứng như con trỏ trong ảnh dưới đây. Sau đó chọn Timming/ Ra bảng ta chọn

B1: Chọn tư liệu cần tìm
Việc xác định tư liệu chính xác, đầy đủ cho một bài dạy là rất quan trọng,

Until End Of Slide/ 0k.

vì vậy cần phải theo một quy trình chặt chẽ, logic như sau:
Nghiên cứu bài học ở SGK
Phân tích nội dung

Xác định mục tiêu

Lựa chọn phương pháp

Chọn ra các tư liệu cần tìm

Sau khi thiết kế xong chương trình mô phỏng phải chạy thử chương trình để

Qua việc phân tích mục tiêu, nội dung, phương pháp của một bài học cụ

quan sát một cách tổng thể hiệu quả của chương trình (có phản ánh đúng nội

thể ta dễ dàng tìm ra các tư liệu cần thiết kế các hoạt động học tập cho HS dựa

dung, có đảm bảo tính sư phạm, tính khoa học)không? Đây là bước quan

trên nội dung bài học ở SGK.

trọng không thể bỏ qua bởi nó là giai đoạn thẩm định kết quả của quá trình

B2: Thu thập tư liệu

thiết kế.

a. Thu thập tư liệu từ CD, VCD, CD - ROM

-Trình diễn:
-

Có rất nhiều đĩa tư liệu được xử lí sẵn, xây dựng thành một mảng tư liệu

Chọn Slide Show/View Show hoặc ấn phím F5 hoặc chọn biểu tượng

ở góc trái màn hình để bắt đầu trình diễn.

với mục đích của mình.

- Đạt yêu cầu ghi lại : chọn Save as đặt tên file/ save.

Đó là các đĩa CD,... được các nhà chuyên môn sưu tầm và bán trên thị

* Một số chú ý khi xây dựng tập tin trình diễn

trường, như bộ đĩa Encarta, A - Level Biology, phần mềm sinh học, Biology

1. Luôn nhớ nguyên tắc đơn giản và rõ ràng

II Ebook, các đĩa phim về các hiện tượng tự nhiên,...

2. Tinh giản và biểu tượng hoá nội dung

Các đĩa CD,... từ các GV sưu tầm trong quá trình giảng dạy, các học viên

3. Nhất quán trong thiết kế

xây dựng trong quá trình làm luận văn, luận án,... được truyền tay.

4. Chỉ nên nêu ra một ý tưởng lớn trong một Slide.

Các đĩa CD rất tiện lợi, dung lượng lớn, là công cụ lưu trữ được nhiều

5. Chọn đồ hoạ cẩn thận trong trình diễn, để tránh gây phân tán sự chú ý
2.3.3. Quy trình sưu tầm

loại thông tin như các bài viết, sách điện tử, các tranh, hình ảnh, mô hình
tĩnh, động, các đoạn phim,...

Sưu tầm tư liệu trong dạy - học thực chất là một quá trình thu và phát

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

nào đó như di truyền, sinh thái... chúng ta chỉ cần lấy ra để dùng cho phù hợp

30

b. Khai thác tư liệu từ Internet

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

31




Để tìm kiếm một nội dung từ Internet, ta tiến hành theo các bước:

* Cách sử dụng công cụ tìm tin: Mở công cụ tìm: Vào Internet Explorer,

- Xác định nội dung tìm kiếm

nhập địa chỉ công cụ tìm kiếm vào, ví dụ: , bấm phím

- Chọn trang Web hay công cụ tìm kiếm phù hợp

Enter, kết quả như sau:

- Tìm kiếm
- Phân loại, chọn lọc thông tin, lưu trữ
Trước khi tìm kiếm chúng ta phải xác định được nội dung tìm kiếm là gì,
tìm hình ảnh hay mô hình, phim... từ đó mới chọn trang Web hay công cụ tìm
kiếm cho phù hợp. Song song với quá trình tìm kiếm là việc lưu trữ thông tin
ở dạng thô, nhưng phải chú ý ghi nguồn khai thác tư liệu.
Có 2 mảng thông tin từ Internet mà chúng ta thường tìm kiếm đó là tìm
kiếm thông tin chung (bao gồm thông tin dạng văn bản, tranh ảnh, sơ đồ...) và
tìm kiếm hình ảnh; ở đây tác giả đề cập đến tìm kiếm tư liệu thuộc kênh hình

và phim.
b1. Tìm kiếm tư liệu thuộc kênh hình

Ở đây có thể tìm thông tin trên Web nói chung hoặc tìm hình ảnh, nhóm,

Sử dụng các công cụ tìm tin như Google, Altavista, Alltheweb... để tìm
kiếm các cơ sở dữ liệu có chứa hình ảnh. Các công cụ tìm tin có thể cung cấp

thư mục. Chẳng hạn ta chọn Web ta đánh vào ô tìm kiếm từ cần tìm, nhấn
Enter.

hàng triệu các hình ảnh được sắp xếp theo mục lục hoặc những chủ đề khác

* Lưu ý khi tìm thông tin:

nhau.

- Từ khóa phải ngắn gọn, súc tích, phải khái quát được nội dung cần tìm.

* Công cụ tìm tin được sử dụng khi :

- Nếu tìm chưa phù hợp thì nên thu hẹp chủ đề, chọn những từ quan

- Không biết địa chỉ trang Web.

trọng, những mục quan trọng.

- Khi cần tìm kiếm các trang Web mới.

- Xem xét kết quả mà chức năng tìm kiếm đưa ra. Nếu có quá nhiều kết

- Khi cần tìm kiếm các đề tài chuyên sâu hoặc phức tạp

quả, quay lại và thêm từ cho ô tìm kiếm. Nếu có quá ít kết quả, thu hẹp xóa

* Một số công cụ thông dụng để tìm hình ảnh:

bớt một số từ trong ô tìm kiếm hoặc tìm từ khác thay thế.
- Thử xem qua những kết quả đầu tiên, nếu những trang đó chưa hữu ích

-

lắm, thử quay lại và dùng từ tìm kiếm khác.

-
-

* Các bước sử dụng công cụ tìm tin để tìm kiếm các hình ảnh.

-

- Truy cập vào địa chỉ của công cụ tìm tin.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

32



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

33




- Kích chuột vào ô “Image” trên thanh công cụ tìm kiếm.
- Nhập vào ô tìm kiếm từ hoặc cụm từ mô tả hình ảnh cần tìm.
- Kích chuột vào nút “Search” hoặc nhấn phím “Enter” trên bàn phím (đối
với một số trang Web hoặc công cụ dò tìm khác, từ “Search” được thay bằng
“Go” hoặc “Find”). Khi đã có các hình ảnh, muốn xem chúng ở kích cỡ lớn hơn,
đưa trỏ chuột đến hình ảnh đó, kích chuột vào hình bàn tay. Bên dưới hình ảnh
phóng lớn có thể sẽ xuất hiện kèm theo trang Web chứa các hình ảnh đó.
Có thể tìm kiếm các hình ảnh theo kích cỡ hoặc thể loại mong muốn nhờ
chức năng tìm kiếm nâng cao. Ví dụ: Đối với Google. Com, dùng advanced
image search để giới hạn các yếu tố của hình ảnh cần tìm. Các lựa chọn bao
gồm các thông tin về kích cỡ, màu sắc, thể loại và nhiều yếu tố khác.

Chọn hình ảnh phù hợp\Click chuột phải\Open in new Window\Hình ảnh
cùng với trang Web chứa nó sẽ được mở, ngoài ra còn có thể có một số hình
ảnh cùng loại với nó trong trang Web\Chọn hình ảnh\Lưu trữ (chú thích tên
hình, ngày truy cập, địa chỉ Web...)
* Lưu hình ảnh Web
- Lưu riêng từng hình ảnh: Sau khi tìm được hình ảnh cần lấy, ta Click
chọn hình ảnh muốn lưu, Click chuột phải, xuất hiện một Menu đơn, chọn
Save Picture As, xuất hiện cửa sổ Save Piture.

Để tìm được hình ảnh phong phú và đa dạng chúng ta nên sử dụng từ
khóa bằng tiếng Anh, sẽ lấy được rất nhiều hình ảnh từ các trang web nước
ngoài, ví dụ khi tìm hình ảnh về thực vật, ta đánh từ khóa “Plant” vào ô tìm

kiếm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

34



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

35




Bước tiếp theo chọn đường dẫn (vị trí lưu), có thể đổi tên tập tin (File
name) và cuối cùng chọn nút Save. (lưu ý: các hình ảnh thường có đuôi mặc
định là .Jpg hoặc .gif).
- Lưu nhiều hình ảnh vào một thư mục (Folder): Để thuận tiện cho việc
tìm kiếm và sử dụng, ta có thể lưu nhiều hình ảnh có cùng nội dung liên quan
với nhau vào một thư mục bằng cách vào My Computer, chọn ổ đĩa cần tạo
thư mục, tạo thư mục (Folder) và lưu tên cho dễ nhớ, logic, sau đó thực hiện
thao tác lưu các hình ảnh giống như lưu từng hình ảnh riêng rẽ. Có thể Save

Ta điền tên của loại phim (Video) cần tìm vào mục “Search” (nên sử

các hình ảnh của cùng một bài dạy cụ thể, sau đó gom thành chương rồi thành

dụng các từ khoá bằng tiếng anh để tìm được nhiều tư liệu), chọn tiếp

từng phần theo một hệ thống logic.

mục “Video” và cuối cùng chọn mục “Web Saerch”, lúc đó sẽ xuất hiện các

Ví dụ: Tổng hợp hình ảnh của chương trình sinh học 11

trang Web chứa các đoạn phim cần tìm. Ví dụ: tìm đoạn phim về hiện tượng
bắt mồi của cây nắp ấm, ta gõ vào từ “Sarracenia”.

b2: Tìm kiếm phim (Video Clip, Flash,...)
- Cách tìm kiếm dữ liệu: Nếu biết cách tìm kiếm thông tin trên mạng
Internet (phim, hình ảnh động,...) thì có thể nói đó cũng là một kho báu quý
giá về tư liệu phục vụ công tác giảng dạy cho giáo viên, đáp ứng mục tiêu
nâng cao chất lượng dạy học, thay vì trước đây ta chỉ biết sử dụng tranh hoặc

- Lưu trữ phim (Video Clip, Flash,...)

mô hình. Cách tìm kiếm các đoạn phim (Video clip, Flash,...) rất thông dụng

Đối với các dạng phim thông thường có các đuôi như: .aiv, .divx, .div,

và đơn giản. Chúng ta cũng có thể sử dụng trực tiếp qua Yahoo.com

.mov, .mp4,... thì việc lưu trữ (tải từ mạng) hoặc chép từ đĩa VCD... vào máy
tính cũng thực hiện tương tự các thao tác như lưu hình ảnh, chỉ khác là sau
khi click chuột phải vào đối tượng thì ta chọn mục “Save Target As”, thay vì
chọn “Save Picture As” như ở phần lưu hình ảnh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

36



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

37




Đối với các phim hoạt hình Flash thì không thể tải trực tiếp như cách
trên mà phải dùng đến một phần mềm thông dụng để tải chúng (phần mềm
Save FlashPlayer), sau khi cài đặt phần mềm này, ta bắt đầu thao tác tìm tư
liệu (vào các trang Web có chứa các phim hoạt hình Flash), ta chạy các đoạn
phim này trực tiếp trên trang web, sau đó ta kích hoạt chương trình

B3: Phối hợp c¸c phÇn mÒm tin học kh¸c để xử lí tư liệu
* Xử lí kênh hình
Chỉnh sửa sơ đồ, hình ảnh, tổng hợp, chọn lọc và phân loại các loại tư
liệu thuộc kênh hình.

SaveFlashPlayer, xuất hiện hộp thoại, chọn ..., sẽ có một list danh sách các

Nếu là các hình ảnh được lấy từ các trang Web hay các đĩa CD tiếng

đoạn phim hoạt hình Flash mà ta đã xem qua trước đó, lúc này ta chỉ việc

Việt thì ta có thể sử dụng luôn mà không cần xử lý, chỉ cần làm tăng tính trực

copy chúng vào kho dữ liệu của mình và sử dụng (lưu ý: để chạy được các

quan như phối màu, tăng giảm kích thước,... theo ý đồ của mình.

đoạn phim hoạt hình Flash, ta cần có thêm phần mềm SAFlashPlayer hoặc các

Đối với các hình ảnh chú thích bằng tiếng nước ngoài thì ta cần phải dịch
chính xác, chú thích lại bằng tiếng Việt, cắt những phần không cần thiết... có

phần mềm hỗ trợ khác).

thể sử dụng phần mềm ScreenHunter 4.0 Free để chụp hình; phần mềm Paint,
ACD Photo Editor, Adobe Photoshop để chỉnh sửa hoặc vẽ texbox đánh ghi
chú vào và chèn lên phần ghi chú tiếng nước ngoài.
* Xử lí phim:
Đối với các đoạn phim, dùng phần mềm HeroSoft 3000 để cắt xén, phần
mềm Easy Video Joiner hoặc Proshow Gold 3.0 1942 hoặc Rejump để nối
phim, tải Flash dùng phần mềm SaveFlashPlayer, chuyển Flash thành phim

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

38



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

39

dùng phần mềm Anvsoft Flash To Video Converter, dùng phần mềm Cool

5

Cơ chế vận chuyển

Sau khi xử lí xong chương trình mô phỏng người xử lí phải chạy thử

6

phản ánh đúng nội dung, có đảm bảo tính sư phạm, tính khoa học)... không?

Quá trình quang hợp

8

Chu trình cố định

Sau khi chạy thử chương trình, tác giả rút ra nhận xét về kết quả của

9

hợp lí sẽ phải yêu cầu chỉnh sửa lại mô hình để đem lại hiệu quả cao nhất của

Chu trình cố định
CO2

chương trình mô phỏng. Nếu trong chương trình còn có những phần nào chưa

ở

thực

vật

Chương

Bài

Cơ chế vận chuyển

Trao đổi nước ở

nước từ đất vào

thực vật

Thiết kế/
Sưu tầm
Sưu tầm
Thiết kế

Phần mềm

Flash

Sưu tầm

PowerPoint

Quang hợp ở các
nhóm thực vật

Sưu tầm

PowerPoint

Sưu tầm

Flash

CAM
Quá trình hô hấp

Hô hấp ở thực

11

Cơ chế hướng đất

Vận động hướng

Sưu tầm

Phim

12

Cơ chế hướng sáng

động

Sưu tầm

PowerPoint

13

Cơ chế vận động

Sưu tầm

Phim

Sưu tầm

Phim

Sưu tầm

Phim

Sưu tầm

PowerPoint

cảm ứng của lá cây

Phim

trinh nữ

PowerPoint

mạch gỗ

14

Quá trình vận

Chuyển

chuyển nước ở thân

hóa vật
chất và

Cơ chế vận chuyển

năng

bị động các chất

lượng

khoáng
4

Sưu tầm

vật

Bảng thống kê các cơ chế và quá trình sinh lý thực vật đã thiết kế và sưu tầm:

3

Khái niệm về

10

chương trình mô phỏng đã xử lí.

2

PowerPoint

quang hợp
CO2 ở thực vật C4

B5: Chỉnh sữa (nếu cần).

Trao đổi Nitơ ở
thực vật

7

Đây bước quan trọng không thể bỏ qua bởi nó là giai đoạn thẩm định kết quả
của quá trình xử lí.

Quá trình trao đổi
Nitơ ở thực vật

chương trình để quan sát một cách tổng thể hiệu quả của chương trình (có

1

Sưu tầm

chất hữu cơ

B4: Chạy thử chương trình mô phỏng

Cơ chế / Quá trình

Phim

H2O, chất khoáng và

Edit Pro để cắt nhạc...

STT

Sưu tầm

Cơ chế vận chuyển

Sưu tầm

cây ăn sâu bọ
15

Thiết kế
Thiết kế

ứng

ứng

Cơ chế vận động
cuốn

PowerPoint
16
Flash

Cảm
Vận động cảm

quấn vòng của tua

PowerPoint

Sưu tầm
Sưu tầm

Cơ chế bắt mồi của

Chu kì sinh trưởng

Sự sinh trưởng

và phát triển ở cây

và phát triển ở

trưởng

thực vật

và phát

một năm

Sinh

chủ động các chất
khoáng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

40



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

41

17

18

Cơ chế ra hoa ở cây

Các chất điều

ngày ngắn và cây

hòa sự ra hoa ở

ngày dài

thực vật bậc cao

Chu trình sống của
thực vật hạt kín

Sinh sản hữu
tính ở thực vật

triển

Sưu tầm

PowerPoint

- Đọc phần hướng dẫn cài đặt các phần mềm hỗ trợ và làm theo hướng dẫn
đó để cài đặt tất cả các phần mềm mà máy tính của người sử dụng chưa có.
Sau khi cài đặt hết các phần mềm hỗ trợ việc xem các chương trình mô

Sinh sản

Sưu tầm

PowerPoint

phỏng, người sử dụng có thể xem được đầy đủ tất cả các tư liệu đã được cung
cấp trong đĩa CD.

2.3.4. Hƣớng dẫn sử dụng chƣơng trình mô phỏng

2. 4. SỬ DỤNG CÁC MÔ h×nh ¶o ĐỂ THIẾT KẾ GIÁO ÁN DẠY - HỌC CÁC

2.3.4.1. Hướng dẫn cách khởi động đĩa CD

CƠ CHẾ VÀ QUÁ TRÌNH SINH LÝ THỰC VẬT THEO HƢỚNG TÍCH CỰC HÓA

Để thuận tiện cho GV khi sử dụng đĩa CD có chứa chương trình mô

HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HS.

phỏng, chúng tôi định dạng đĩa ở chế độ tự khởi động (Autorun). Vì vậy, khi

Hiện nay, trong dạy - học tích cực, để tổ chức các hoạt động học tập cho

sử dụng đĩa, người sử dụng chỉ việc đưa đĩa chứa chương trình mô phỏng vào

HS, người ta thường sử dụng các biện pháp như: sử dụng câu hỏi, bài tập; sử

ổ CD - ROM và chờ trong giây lát, máy tính sẽ tự chạy và xuất hiện các thư

dụng phiếu học tập; sử dụng dạy học nêu và giải quyết vấn đề...

mục chứa chương trình mô phỏng. Từ trang này, ta có thể truy xuất các nội

Tuy nhiên, để thiết kế được các câu hỏi, bài tập, tình huống học tập... đòi

dung chứa trong đó bằng cách chỉ chuột vào mục cần tìm, kích duoble chuột

hỏi người GV phải có năng lực sư phạm tốt, biết cách khai thác nội dung

trái (hoặc nhấp chuột phải chọn Open) để mở nội dung cần tìm.

SGK, phân chia các thành phần kiến thức cho phù hợp, loại kiến thức nào nên

2.3.4.2. Hướng dẫn cách cài đặt các phần mềm hỗ trợ xem các chương

dùng câu hỏi, kiến thức nào nên dùng bài tập hay phiếu học tập, kiến thức nào

trình mô phỏng trên đĩa CD.

có thể thiết kế thành tình huống học tập... Sau khi phân loại kiến thức phù hợp

Vì các tư liệu dùng để xây dựng nên chương trình mô phỏng có rất nhiều

với các biện pháp rồi, GV lại phải làm thế nào để thiết kế các câu hỏi, bài tập,

định dạng file khác nhau; do vậy, để xem được đầy đủ và toàn diện tất cả các

tình huống...? sử dụng trực tiếp nội dung SGK hay dựa trên một loại PTDH

tư liệu trong đĩa CD, người sử dụng cần đảm bảo rằng trong máy tính của họ

nào đó?

có cài đặt các phần mềm cho phép họ xem được các file đó.

Nếu chỉ sử dụng SGK để thiết kế các câu hỏi, bài tập, tình huống dạy -

Để người sử dụng có thể xem được tất cả các tư liệu trong trường hợp

học... thì chỉ mới phát triển được khả năng tìm ý của HS; còn bản chất kiến

máy tính không cài sẵn các chương trình hỗ trợ đó, chúng tôi đã cung cấp một

thức đó như thế nào HS khó có thể hiểu thấu. Mặt khác cũng hạn chế khả

số phần mềm cho phép xem các tư liệu trong đĩa CD và hướng dẫn cách cài

năng quan sát, nhận xét và phát triển các kỹ năng tư duy cho HS.
Vì vậy, sử dụng SGK kết hợp với một loại PTDH nào đó sẽ khắc phục

đặt các phần mềm đó trong mục “Trợ giúp”.
Cụ thể, để cài đặt các phần mềm hỗ trợ xem các tư liệu, người sử dụng

của GV. Khi GV sử dụng PTDH để tổ chức hoạt động học tập cho HS, có thể

thực hiện các thao tác sau :

cùng lúc phát triển ở các em nhiều kỹ năng như: quan sát, nhận xét, phân tích,

- Kích chuột vào thư mục “Trợ giúp”.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

được những khó khăn trong việc thiết kế các câu hỏi, bài tập, phiếu học tập

42



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

43




tổng hợp, so sánh... Lúc này, PTDH lại đóng vai trò là nguồn tri thức chủ yếu,

- Đoạn phim 1: Hướng đất dương

còn SGK được dùng với tư cách là để đối chiếu, xác nhận, chính xác hóa lại

- Đoạn phim 2: Hướng đất âm

những kiến thức HS rút ra từ việc trả lời các câu hỏi, bài tập, phiếu học tập...

- Đoạn phim 3: Hướng sáng dương

thông qua việc sử dụng PTDH của GV.

Sau khi đã có đầy đủ các tư liệu, chúng tôi tiến hành tổ chức hoạt động học

Thật vậy, việc kết hợp sử dụng PTDH và SGK để thiết kế các hoạt động

tập cho HS như sau:

học tập phát huy rất tốt tính tích cực học tập của HS, HS hoàn toàn chủ động

* Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm vận động hướng động

tìm kiếm, khám phá kiến thức, còn GV chỉ đóng vai trò là người hướng dẫn,

* Thao tác 1:

chỉ đạo các hoạt động của HS; giờ học diễn ra theo đúng tính chất dạy - học

- GV phát phiếu học tập số 1 với nội dung như sau:

lấy HS làm trung tâm.

Điều kiện chiếu sáng

Với các tư liệu đẹp, phong phú, chú thích rõ ràng, dễ quan sát; các đoạn

phim hoạt hình hay Video mô tả chi tiết các cơ chế và quá trình sinh lí thực
vật. Chương trình mô phỏng cung cấp cho GV các PTDH hữu hiệu để có thể
dễ dàng thiết kế và tổ chức các hoạt động khám phá cho HS.
Dưới đây, chúng tôi xin đưa ra một số ví dụ minh họa cho việc sử dụng

Phản ứng sinh trưởng của cây non

Chiếu sáng từ một phía
Trong tối hoàn toàn
Chiếu sáng từ mọi phía
- GV chiếu H1 mô phỏng quá trình sống của cây với các điều kiện chiếu sáng
khác nhau.

các chương trình mô phỏng để thiết kế các hoạt động học tập theo hướng tích
cực hóa hoạt động học tập của HS. (Đây chỉ là những ví dụ có tính chất minh
họa, GV có thể dựa theo đó để thiết kế các hoạt động tương tự trong giáo án
của mình hoặc có thể có những cách tổ chức khác là tuỳ thuộc vào dụng ý sư
phạm của mỗi người đối với mỗi bài học cụ thể).
Ví dụ 1: Dạy bài 23:

H1: Cây với các điều kiện chiếu sáng khác nhau
Vận động hƣớng động (trang 97)

- Yêu cầu HS quan sát và hoàn thành phiếu học tập số 1

Để minh họa cho các loại vận động hướng động, SGK đưa các hình 23.1;

* Thao tác 2 :

23.2a; 23. 2b; 23.3; 23.4. Các hình này tuy mô tả được các loại vận động

- HS hoàn thành phiếu học tập.

hướng động, thế nhưng chúng là các hình tĩnh nên chưa thể hiện được hết tính

* Thao tác 3:

động, cũng như các cơ chế vận động hướng động. Do vậy chúng tôi đã sưu

- GV gọi một vài HS trình bày kết quả.

tầm và thiết kế để bổ sung thêm một số đoạn phim sau kết hợp với một số

- GV nhận xét và chiếu đáp án đúng.

hình ảnh trong SGK:

(?) Khi kích thích ánh sáng từ một hướng phản ứng từ hai phía cơ quan của

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

44



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

45

thân cây như thế nào?

Phim số 1: Hướng đất dương

- HS: không đồng đều: một phía sinh trưởng chậm hơn phía kia.
* Thao tác 4:
- GV nhấn mạnh đó là quá trình hướng động.
(?) Thế nào là hướng động? Có mấy loại hướng động?
- HS: + Hướng động là phản ứng sinh trưởng không đồng đều tại 2 phía cơ
quan của cây đối với kích thích từ một hướng của tác nhân ngoại cảnh.
+ Có 2 loại hướng động: hướng động dương và hướng động âm

Phim số 2: Hướng đất âm

* Hoạt động 2: Tìm hiểu các loại vận động hướng động
* Thao tác 1:
- GV phát phiếu học tập số 2 với nội dung:
Các kiểu

Khái niệm

Tác nhân

Cơ chế chung

Vai trò

hướng động

Hướng đất
Hướng sáng
Hướng nước
Hướng hóa
- GV chiếu lần lượt các đoạn phim 1, 2, 3 và các hình 2, 3 mô phỏng các loại

Phim số 3: Hướng sáng dương

hướng động.

Hình số 2: Hướng nước

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

46



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

47




các hình ảnh như sau:
- Đoạn phim 1: Chu kì sinh trưởng và phát triển của cây một năm
- H1: Chu kì sinh trưởng và phát triển của cây một năm
- H2: Sinh trưởng sơ cấp của thân ; H3: Mô phân sinh ngọn
- H4: Sinh trưởng sơ cấp và thứ cấp của cây thân gỗ ; H5: Giải phẩu khúc gỗ

Sau khi đã có đầy đủ các tư liệu, chúng tôi tiến hành tổ chức hoạt động học
tập cho HS như sau:
Hình số 3: Hướng hóa

* Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm sinh trưởng và phát triển

- Yêu cầu HS quan sát các đoạn phim và hình ảnh để hoàn thành phiếu học

* Thao tác 1: - GV chiếu H1 mô phỏng chu kì sinh trưởng và phát triển của

tập số 2.

cây một năm.

* Thao tác 2:- HS sau khi quan sát sẽ hoàn thành phiếu học tập.
* Thao tác 3:

- GV gọi một vài HS trình bày kết quả.
- GV nhận xét và chiếu đáp án đúng.
- HS ghi vào vở nội dung bài học.

* Hoạt động 3 : Củng cố, hoàn thiện kiến thức
* Thao tác 1: GV yêu cầu HS trả lời các câu hỏi sau:
(?) Thế nào là hướng động? Có những loại hướng động nào?
(?) Cơ chế chung của các loại hướng động?
(?) Vai trò của các hướng động trong đời sống của thực vật?
* Thao tác 2: HS suy nghĩ trả lời các câu hỏi của GV.
* Thao tác 3: GV nhận xét, chốt lại kiến thức của bài học và dặn dò về nhà.
Ví dụ 2: Dạy bài 34:

H1: Chu kì sinh trưởng và phát triển của cây một năm.
- Yêu cầu HS quan sát hình kết hợp với thông tin trong SGK để trả lời câu hỏi

Sự sinh trƣởng và phát triển ở thực vật

sau:

Để minh họa cho chu kì sinh trưởng và phát triển ở cây một năm, SGK đưa

(?) Cho biết giai đoạn nào là sinh trưởng và giai đoạn nào là phát triển?

các hình 34.1 và hình 34.2 để minh họa đặc điểm để so sánh giữa cây một lá

(?) Thế nào là sinh trưởng và thế nào là phát triển?

mầm và cây hai lá mầm. Chúng tôi đã thiết kế hình ảnh động để mô phỏng

(?) Trong giai đoạn sinh trưởng có xảy ra phát triển không? Và ngược lại?

chu kì sinh trưởng và phát triển của cây một năm cũng như đã sưu tầm thêm

(?) Tốc độ của quá trình sinh trưởng và phát triển diễn ra như thế nào?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

48



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

49