04 cac dac trung co ban cua quan the phan 2 TLBG

Khoá h c LTQG PE N-C: Môn Sinh h c (Th y Nguy n Quang Anh)

CỄC

C TR NG C

Các đ c tr ng c b n c a qu n th (Ph n 2)

B N C A QU N TH (PH N 2)

(TÀI LI U BÀI GI NG)

Giáo viên: NGUY N QUANG ANH
ây là tài li u tó m l

c các ki n th c đi kèm v i bài g i ng Các đ c t r ng c b n c a qu n th (Ph n 2) thu c khóa h c

LTQG PEN-C: Môn Sinh h c (Th y Nguy n Quang Anh) t i website Hocmai.vn.

có th n m v ng ki n th c ph n

Các đ c tr ng c b n c a qu n th , B n c n k t h p xem tài li u cùng v i bài gi ng này.

IV. M t đ cá th c a qu n th
1. Khái ni m
M t đ c a qu n th là s l ng, kh i l ng, n ng l ng c a qu n th tính trên m t đ n v di n tích
hay th tích mà qu n th đó sinh s ng. Tu theo m c đích nghiên c u mà ng i ta s d ng các đ n v đo
l ng m t đ khác nhau.
Ví d : M t đ thông: 1000 cây/ ha, sâu rau: 5 con/ 1m2 .
M t đ là m t trong nh ng đ c tr ng c b n nh t c a qu n th vì:
+ Nó nh h ng đ n m c đ s d ng ngu n s ng c a qu n th

+ nh h ng đ n m c đ sinh s n và t vong c a qu n th .
M t đ nh m t tín hi u sinh h c, thông tin cho qu n th v tr ng thái s l ng c a mình nhi u hay ít
đ t đi u ch nh. Khi m t đ quá cao, không gian s ng tr nên ch t h p, m c ô nhi m t ng; ngu n th c
n, n c u ng suy gi m, s c nh tranh trong n i b loài t ng. Nh ng hi n t ng trên d n đ n gi m m c
sinh s n, nh ng m c t vong t ng, và do đó kích th c qu n th t đi u ch nh theo h ng thu h p, phù
h p v i s c ch u đ ng c a môi tr ng. N u m t đ c a qu n th l i quá th p, ngu n th c n d i dào, c nh
tranh gi a các cá th s gi m  s c sinh s n t ng, t vong gi m  s l ng cá th trong qu n th t ng
lên.
Nh v y m i loài, m i qu n th c a loài trong nh ng đi u ki n s ng c th c a mình đ u có m t m t
đ xác đ nh - m t ch s đóng vai trò quan tr ng trong c ch đi u ch nh s l ng c a qu n th .
xác đ nh m t đ c a qu n th , ng i ta xây d ng nên nhi u ph ng pháp, phù h p v i nh ng đ i
t ng nghiên c u khác nhau.
- i v i vi sinh v t, ph ng pháp xác đ nh m t đ là đ m khu n l c trong môi tr ng nuôi c y t m t
th tích xác đ nh c a dung d ch ch a chúng.
- i v i th c v t n i và đ ng v t n i (phytoplankton và zooplankton), m t đ đ c xác đ nh b ng
cách đ m các cá th c a m t th tích n c xác đ nh trong nh ng phòng đ m đ c b i t trên kính lúp, kính
hi n vi...
- i v i th c v t, đ ng v t đáy (loài ít di đ ng) m t đ đ c xác đ nh trong các ô tiêu chu n. Nh ng ô
tiêu chu n này đ c phân b trên nh ng đi m và tuy n (ho c lát c t) chìa khoá trong vùng nghiên c u.
- i v i cá s ng trong các thu v c, nh t là trong các thu v c n i đ a, ng i ta s d ng ph ng pháp
đánh d u, th ra, b t l i và s d ng các công th c sau đ t đó suy ra m t đ :
N = (Petersen, 1896) ho c
N = (Seber, 1982)
Trong đó: N: S l ng cá th c a qu n th
M: S cá th đ c đánh d u l n thu m u đ u tiên
C: S cá th b t đ c l n l y m u th 2
R: S cá th có đánh d u xu t hi n l n thu m u th 2
Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 1 -


Khoá h c LTQG PE N-C: Môn Sinh h c (Th y Nguy n Quang Anh)

Các đ c tr ng c b n c a qu n th (Ph n 2)

i v i nh ng nhóm đ ng v t l n (nh các loài chim, thú) ngoài vi c quan sát tr c ti p (n u có th )
còn s d ng nh ng ph ng pháp gián ti p nh đ m s t chim (nh ng chim đ nh c , bi t làm t ), d u
chân (c a thú) trên đ ng đi ki m n, s con b m c b y trong m t ngày đêm...
có đ c s li u đáng
tin c y thì nh ng quan sát, nh ng nghiên c u c n đ c ti n hành liên t c ho c theo nh ng chu k xác đ nh
đ c l p đi l p l i nhi u l n và b ng s ph i h p nhi u ph ng pháp trên m t đ i t ng c ng nh ng
d ng các ph ng ti n k thu t hi n đ i (ghi âm, ghi hình, đeo các ph ng ti n phát tín hi u...).
V. Kích th c c a qu n th
1. Khái ni m
Kích th c c a qu n th là s l ng (s cá th ) hay kh i l ng (g, kg, t ...) hay n ng l ng (kcal hay
calo) tuy t đ i c a qu n th , phù h p v i ngu n s ng và không gian mà qu n th chi m c .
2. Kích th c t i đa vƠ kích th c t i thi u
Kích th c t i thi u: là s l ng cá th ít nh t mà qu n th ph i có, đ m b o cho qu n th có kh n ng
duy trì nòi gi ng.
Kích th c t i đa: là s l ng cá th nhi u nh t mà qu n th có th đ t đ c, cân b ng v i s c ch a
c a môi tr ng.
Kích th c qu n th dao đ ng t m c t i thi u đ n m c t i đa.
Nh ng qu n th phân b trong không gian r ng, ngu n s ng d i dào có s l ng đông h n so v i
nh ng qu n th có vùng phân b h p và ngu n s ng b h n ch .
Trong đi u ki n ngu n s ng b gi i h n, nh ng loài có kíc h th c cá th nh th ng t n t i trong qu n

th đông, nh ng sinh kh i (kh i l ng sinh v t hay sinh v t l ng) l i th p, ví d : vi khu n, các vi t o...,
ng c l i nh ng loài có kích th c cá th l n h n l i có kích th c qu n th nh nh ng sinh kh i l i cao,
ví d nh thân m m, cá, chim, các loài cây g .... Ngu n dinh d ng là nhân t ki m soát s l ng qu n
th và kích th c c a các cá th .
Kích th c c a qu n th trong m t không gian và m t th i gian nào đó đ c di n t theo công th c
t ng quát sau:
Nt = N0 + B - D + I - E
Trong đó: Nt : S l ng cá th c a qu n th th i đi m t
N0 : S l ng cá th c a qu n th ban đ u, t = 0
B: S cá th do qu n th sinh ra trong khoãng th i gian t t0 đ n t
D: S cá th c a qu n th b ch t trong khoãng th i gian t t0 đ n t
I: S cá th nh p c vào qu n th trong khoãng th i gian t t0 đ n t
E: S cá th di c kh i qu n th trong khoãng th i gian t t0 đ n t.
m t s qu n th sinh v t c đ nh nh th c v t b c cao, trong quá trình kh o sát kích th c qu n th
ng i ta th ng b qua hai thông s nh p c và xu t c .
3. C ch đi u ch nh s l ng cá th c a qu n th
Khi m t đ qu n th t ng v t s c ch u đ ng c a môi tr ng thì không m t cá th nào có th ki m đ
th c n. C nh tranh gi a các cá th xu t hi n làm cho m c đ t vong t ng, m c sinh s n gi m. Do đó
kích th c qu n th gi m, phù h p v i s c ch a c a môi tr ng.
Hi n t ng t t a th a là k t qu c nh tranh gi a các cá th trong quâ n th : Do m t đ quá dày, nhi u
cây non không c nh tranh n i ánh sáng và mu i khoáng nên b ch t d n, s còn l u đ duy trì m t đ v a
ph i, cân b ng v i đi u ki n môi tr ng s ng.
Di c c ng là m t y u t ph thu c m t đ . đ ng v t, m t đ đông t o ra nh ng thay đ i v sinh lý
và t p tính. Nh ng bi n đ i đó làm xu t hi n s di c kh i vùng đ gi m m t đ chung c a qu n th .
Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 2 -


Các đ c tr ng c b n c a qu n th (Ph n 2)

Khoá h c LTQG PE N-C: Môn Sinh h c (Th y Nguy n Quang Anh)

Ch ng h n, r p v ng trong mùa xuân, khi đi u ki n thu n l i, trong qu n th có r t nhi u con cái không có
cánh, sinh s n theo ki u đ n tính (Parthenogenese), nh ng khi đi u ki n tr nên x u và c nh tranh tr nên
gay g t l i xu t hi n nhi u con cái có cánh. Chúng u th trong cu c c nh tranh nh kh n ng r i kh i n i
chúng sinh ra. Ho c nh nhi u loài chu t (g m c Lemmus lemmus, L. sibericus ) l p ch ng trình di c
đ tìm đ n n i thu n l i h n khi m t đ qu n th t ng ho c khi xu t hi n nh ng hi u ng ph do m t đ
quá cao nh s thay đ i ng ng n i ti t. M t trong nh ng ví d đi n hình là s di c c a châu ch u
(Locustra migratoria), khi m t đ đông chúng có nh ng bi n đ i nhi u v đ c tính sinh lý, sinh hoá và t p
tính, trong qu n th g m hai d ng s ng. M t d ng là nh ng cá th c a "pha di c " g m nh ng cá th thích
s ng theo đàn và d b kích đ ng bay khi có m t, và nh t là mùi c a nh ng cá th khác, chúng có cánh dài
h n, hàm l ng m cao h n, hàm l ng n c th p h n và màu t i h n so v i nh ng cá th thu c "pha
không di c ", thích s ng đ n đ c. Khi m t đ th p, nh ng cá th c a "pha không di c " chi m u th ,
nh ng khi m t đ cao, b ph n cánh dài, a s ng đàn t ng lên. Khi m t đ c a nhóm cánh dài t ng đ
m c thì pheromon c a nh ng cá th trong qu n th c ng đ đ kích thích nh m t tín hi u kh i đ ng cho
s di c c a pha cánh dài.
- Ký sinh - v t ch c ng là m i quan h v t d - con m i, có tác d ng đi u ch nh s l ng qu n th
trong m i quan h đó.
4. S t ng tr ng kích th c c a qu n th
S t ng tr ng s l ng c a qu n th liên quan ch t ch v i 3 ch s c b n: M c sinh s n, m c t
vong và s phân b các nhóm tu i c a qu n th . M i ch s có m t ý ngh a và giá tr riêng đ i v i s t ng
tr ng c a qu n th .
S t ng tr ng, tr c h t ph thu c vào t l sinh s n (b) và t l t vong (d) trong m i t ng quan:
r=b-d
Kích th c qu n th có th t ng theo m t trong hai d ng: trong đi u ki n môi tr ng lí t ng (không b

gi i h n) và trong đi u ki n môi tr ng b gi i h n.
N i dung
Môi tr

ng

Nhóm sinh v t

c đi m

T ng tr ng kích th c QT trong đi u
ki n môi tr ng không gi i h n
Không gi i h n

T ng tr ng kích th c QT trong đi u
ki n môi tr ng b gi i h n
B gi i h n

T o, vi sinh v t…
Tu i th ng n, s c sinh tr ng cao.
Tác đ ng ch y u c a nhân t vô sinh.

Chim, thú…
Tu i th dài, s c sinh tr ng th p
Tác đ ng ch y u c a nhân t h u sinh.

T ng tr ng theo “ti m n ng sinh h c”
ng cong t ng tr ng có sinh ch J

T ng tr

ng theo 4 giai đo n.

ng cong t ng tr
Bi u th c

N
N
 (b  d ) N hay
 rN
t
t
N là m c t ng tr ng.
N: s l ng c a qu n th
t kho ng th i gian
R: h s hay t c đ sinh tr ng.

Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

ng có sinh ch S.

N
KN
 rN. 

t
 K 

K: s l ng t i đa c a qu n th đ t đ c
cân b ng v i s c ch a c a môi tr ng.

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

- Trang | 3 -


Khoá h c LTQG PE N-C: Môn Sinh h c (Th y Nguy n Quang Anh)

Các đ c tr ng c b n c a qu n th (Ph n 2)

Nh n xét chung: Hai khuynh h ng t ng tr ng c a qu n th trên đ i l p nhau, song l i th ng nh t duy trì
tr ng thái cân b ng n đ nh trong gi i sinh v t.
Giáo viên : Nguy n Quang Anh
Ngu n :

Hocmai.vn – Ngôi tr

ng chung c a h c trò Vi t

T ng đài t v n: 1900 58-58-12

Hocmai.vn

- Trang | 4 -