TIỂU LUẬN QUẢN lý KINH tế của NHÀ nước TRONG nền KINH tế THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG xã hội CHỦ NGHĨA và mở cửa ở nước TA HIỆN NAY

QUẢN LÝ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH TẾ THỊ
TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
VÀ MỞ CỬA Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
Lý luận về Nhà nước chuyên chính vô sản là nội dung cơ bản, cốt lõi, có vị
trí đặc biệt quan trọng trong học thuyết Mác- Lênin. Nó đã vạch ra tính tất yếu của
cuộc đấu tranh giai cấp giữa vô sản và tư sản tất yếu dẫn đến việc thiết lập nhà
nước chuyên chính vô sản. Đây là kiểu nhà nước mới xuất hiện đầu tiên trong lịch
sử - nhà nước nửa nhà nước, nhà nước tự tiêu vong - nhà nước lấy việc tổ chức
quản lý kinh tế, và xây dựng làm chủ yếu.
Theo quan điểm của Mác, Ăngghen, Nhà nước xã hội chủ nghĩa có vai trò to
lớn trong tổ chức quản lý điều hành, phát triển xã hội nói chung và quản lý phát
triển kinh tế nói riêng. Từ sự phân tích bản chất, chức năng, nhiệm vụ của các nhà
nước tồn tại trong lịch sử nói chung và nhà nước chuyên chính vô sản nói riêng,
hai Ông đi đến khảng định: Chuyên chính vô sản là sự thống trị về chính trị của
giai cấp công nhân đối với toàn xã hội. Chuyên chính vô sản ra đời từ khi cách
mạng vô sản thành công và có sứ mệnh đến khi giai cấp công nhân xây dựng thành
công chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới, xóa bỏ hoàn toàn
bóc lột, đưa nhân dân lao động lên địa vị làm chủ mọi mặt đời sống xã hội. Đó là
nhiệm vụ hết sức khó khăn, phức tạp, lâu dài, gian khổ. Cho nên, giai cấp vô sản
phải tổ chức ra một bộ máy nhà nước và sử dụng nó như một công cụ thiết yếu
nhất để quản lý mọi mặt đời sống xã hội, cải tạo xã hội cũ, xây dựng toàn diện một
xã hội mới. Để hoàn thành nhiệm vụ đó Nhà nước chuyên chính vô sản phải lấy
quản lý và phát triển kinh tế là trọng tâm quan trọng nhất làm tiền đề, nền tảng
vững chắc để quản lý có hiệu quả trong lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Bởi vì,
trong các mối quan hệ xã hội thì quan hệ sản xuất có vai trò quyết định các mối
quan hệ khác như: Chính trị, pháp quyền, đạo đức, văn hóa… Trong mối quan hệ
giữa Nhà nước và các quan hệ kinh tế thì xuất phát từ mối quan hệ cơ sở hạ tầng
quyết định kiến trúc thượng tầng tuy nhiên, kiến chúc thượng tầng lại có vai trò tác


động to lớn đến cơ sở hạ tầng, thông qua công cụ quyền lực vật chất chủ yếu đó là

Nhà nước. Nhà nước đóng vai trò là một bộ phận đặc biệt của kiến trúc thượng
tầng, thông qua các công cụ quản lý của mình, quản lý mọi mặt đời sống xã hội
theo lợi ích của giai cấp cầm quyền. Trong đó quản lý xã hội trên lĩnh vực kinh tế
có vai trò hết sức quan trọng, nó quyết định đến bản chất, sự ổn định, xu hướng
phát triển của xã hội và nền kinh tế. Chính vì vậy, khi bàn về vai trò của nhà nước
chuyên chính vô sản Mác và Ăngghen đã xem việc giai cấp công nhân giành chính
quyền nhà nước mới chỉ là giai đoạn đầu tiên, trước mắt, sau đó phải sử dụng
quyền lực nhà nước “để tăng nhanh số lượng những lực lượng sản xuất"1. Thực
chất tư tưởng trên của Mác và Ăngghen đã nhấn mạnh vai trò quản lý của nhà
nước chuyên chính vô sản trong lĩnh vực kinh tế.
Kế thừa và phát triển tư tưởng của Mác và Ăngghen, Lênin cũng nhấn mạnh
chức năng tổ chức xây dựng của chuyên chính vô sản. Ông xem xét việc tích cực
xây dựng chủ nghĩa cộng sản, sáng tạo ra những quan hệ kinh tế mới là nhiệm vụ
bức bách và quan trọng hơn là đập tan sự phản kháng của giai cấp tư sản. Trong
lĩnh vực kinh tế, để thực hiện nhiệm vụ xây dựng “nhà nước vô sản phải hoàn
thành việc tước đoạt giai cấp tư sản, phát triển mạnh mẽ các lực lượng sản phẩm,
củng cố kỷ luật lao động mới, nâng cao năng xuất lao động được xem là nhiệm vụ
cơ bản”2
Đề cập đến chức năng tổ chức xây dựng của nhà nước chuyên chính vô sản,
Lênin dành sự chú ý đặc biệt cho nhiệm vụ quản lý. Bởi vì, sau khi giành chính
quyền theo Lênin, vũ khí đuy nhất mà nhờ nó giai cấp vô sản có thể chiến thắng
hoàn toàn giai cấp tư sản là quản lý. Trong nhiệm vụ quản lý toàn diện đời sống xã
hội, Lênin xem quản lý nhà nước trong thời kỳ chuyên chính vô sản thực chất là
quản lý kinh tế. Người còn nhấn mạnh: “hoạt động tổ chức kinh tế đã trở thành
chức năng chủ yếu của nhà nước xã hội chủ nghĩa”3. Qua thực tiễn đấu tranh, lãnh
Mác- Ănggen toàn tập, tập38, NxbCTQG, H, 1998, tr124
Lênin toàn tập, Tập38, NxbTB, M, 1978, Tr118.
3
Những vấn đề lý luận quản lý, NxbKHXH, H, 1998, tr111.
1

2


đạo, chỉ đạo nhà nước Nga xô viết thực hiện chức năng, nhiệm vụ chuyên chính vô
sản ngay từ năm 1918 Lênin đã nhấn mạnh vai trò quản lý của nhà nước đối với
công tác kiểm kê, kiểm soát trên lĩnh vực kinh tế. Bao gồm cả trong lĩnh vực sản
xuất, phân phối và tiêu dùng nhằm mục đích thủ tiêu tính tiểu tư sản, tính vô chính
phủ, giữ vững bản chất của giai cấp công nhân của chuyên chính vô sản. Đồng
thời, thông qua đó thể hiện sức mạnh của nhà nước trong quản lý kinh tế xã hội
chủ nghĩa đang còn tồn tại nhiều thành phần kinh tế. Chủ trương phát triển nền
kinh tế nhiều thành phần, tạo điều kiện cho mọi thành phần kinh tế phát triển,
nhưng phải kiểm kê, kiểm soát. Điều đó có nghĩa là phải phát huy vai trò của nhà
nước trong quản lý nền kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Khi đánh giá 5 năm xây dựng bộ máy nhà nước, trong tác phẩm “thà ít mà
tốt” (1925), Lênin đã đặc biệt nhấn mạnh vai trò quản lý của nhà nước. Theo đó,
nhà nước phải phát huy vai trò quản lý của mình trong toàn bộ bộ máy nhà nước để
có đủ năng lực quản lý đất nước đưa nước Nga từ nền sản xất nhỏ, yếu kém lạc hậu
tiến lên nền sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa. Bởi vì, theo Lênin: “Bộ dân ủy thanh
tra công nông hiện không có một chút uy tín nào cả”4 Bộ máy thì cồng kềnh, quan
liêu, thủ cựu, kế hoạch chỉ đạo thì yếu kém, lại mắc bệnh xa hoa…Do vậy, việc
kiểm kê kiểm soát có vai trò hết sức quan trọng nhất là trong lĩnh vực kinh tế.
Lênin quan niệm: “Nhiệm vụ căn bản của mọi xã hội quá độ chuyển sang chế độ
xã hội chủ nghĩa là ở chỗ giai cấp vô sản thống trị phải chiến thắng giai cấp tư
sản. Tức là chúng ta phải đạt được chiến thắng đó trong lĩnh vực tổ chức kinh tế
quốc dân, tổ chức sản xuất, trong lĩnh vực kiểm kê, kiểm soát có tính chất toàn
dân”5. Như vậy, các nhà kinh điển chủ nghĩa Mác-Lênin chỉ rõ, quản lý kinh tế là
chức năng nhiệm vụ quan trọng nhất của Nhà nước chuyên chính vô sản.
Trung thành và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, ngay từ khi mới
thành lập Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ;
Chính phủ “phải thực hiện ngay: làm cho dân có ăn, làm cho dân có mặc, làm cho

4
5

Lênin toàn tập, Tập48, NxbTB, M, 1978, tr446.
Lênin toàn tập, Tập36, NxbTB, M, 1978, tr118.


dân có chỗ ở, làm cho dân có học hành”6. Nếu để cho dân đói, dân rét, dân ốm,
dân dốt là Đảng và Chính phủ có lỗi. Như vậy nhà nước phải ra sức giúp đỡ nhân
dân, củng cố liên minh công nông, làm cho sản xuất phát triển lên mãi; “Nhà nước
xã hội chủ nghĩa và dân chủ nhân dân chỉ lo làm lợi cho nhân dân, trước hết là
nhân dân lao động ngày càng tiến bộ về vật chất và tinh thần”7. Muốn thực hiện
vai trò, chức năng ấy, nhà nước phải có một nghệ thuật quản lý, phải kiên trì, lâu
dài và thường xuyên đổi mới. Người nói: “trong quá trình cách mạng xã hội chủ
nghĩa, chúng ta phải tạo nền kinh tế và xây dựng nền kinh tế mới mà xây dựng là
nhiệm vụ chủ chốt và lâu dài”8.
Trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta đã xác
định vai trò chụ cột của Nhà nước trong hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay, “ là
một công cụ chủ yếu vững mạnh của nhân dân trong quá trình xây dựng chủ nghĩa
xã hội và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.”9. Vai trò công cụ
chủ yếu, vững mạnh của nhà nước được thể hiện ở chức năng quản lý xã hội, trong
đó quản lý trên lĩnh vực kinh tế đóng vai trò quyết định, điều đó xuất phát từ
phương châm đổi mới của Đảng ta: “ kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu đổi mới kinh tế
với đổi mới chính trị lấy đổi mới kinh tế là trọng tâm, đồng thời từng bước đổi mới
về chính trị”10. Nhằm khắc phục tình trạng khủng hoảng kinh tế xã hội, tạo tiền đề
vật chất và tinh thần để giữ vững ổn định chính trị, xây dựng và phát triển niềm tin
của nhân dân, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các mặt khác của đời sống xã
hội. Do đó phải “tăng cường vai trò quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị
trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa”11.
Trong giai đoạn cách mạng hịên nay, dưới sự tác động của nhân tố thời đại,

đặc biệt là trong nền kinh tế thị trường và mở cửa, vai trò quản lý xã hội của nhà
Hồ chí Minh toàn tập, Tập 4, NxbCTQG, H, 2000, tr152.
Hồ chí Minh toàn tập, Tập8, NxbCTQG, H, 2000, tr276.
8
Hồ chí Minh toàn tập, Tập 4, NxbCTQG, H, 2000, tr131
9
Đảng cộng sản Việt Nam; VKHNTW3/KVIII, NxbCTQG, H, 1997, tr46.
10
Đảng cộng sản Việt Nam; VKĐHĐVIII, NxbCTQG, H, 1996, tr11.
11
Đảng cộng sản Việt Nam; VKĐHĐVIII, NxbCTQG, H, 1996, tr12.
6
7


nước phải được phát huy hơn nữa trên tất cả các linh vực đời sống xã hội (chính
trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng an ninh…) nhằm giữ vững định hướng xã hội chủ
nghĩa, thực hiện mục tiêu làm cho “dân giàu , nước mạnh, xã hội công bằng, dân
chủ, văn minh”, thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt
Nam đó là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt
Nam xã hội chủ nghĩa, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập
dân tộc và chủ nghĩa xã hội của nhân dân thế giới. Trong đó nâng cao hiệu lực
quản lý của nhà nước trong lĩnh vực kinh tế có ý nghĩa quyết định đến sự thành
công của công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay.
Thực tiễn vai trò quản lý của nhà nước ta trong những năm qua trên các lĩnh
vực của đời sống xã hội nói chung và lĩnh vực kinh tế nói riêng, tuy đã đạt được
những thành tựu quan trọng, đưa đất nước ta ra khỏi khủng hoảng về kinh tế- xã
hội, tạo tiền đề cơ bản cho nước bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước; nhưng bên cạnh đó còn tồn tại nhiều mặt hạn chế, yếu kém gây
bức súc trong nhân dân và dư luận xã hội, ảnh hưởng đến sự phát triển của kinh tế

xã hội cần khắc phục. Chính vì vậy, văn kiện toàn quốc lần thứ X đã khảng định:
“tiếp tục hoàn thiện thể chế để thực hiện đầy đủ nguyên tắc nhà nước quản lý nền
kinh tế bằng pháp luật. Khẩn trương rà soát để giảm đến mức thấp nhất quan hệ
“xin-cho”. Thực hiện công khai, minh bạch trong mua sắm công và đầu tư xây
dựng cơ bản, trong quản lý tài chính và ngân sách nhà nước…”12. Đây là một
trong những nội dung cơ bản trong đường lối, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội
vừa thể hiện quyết tâm của Đảng và nhân dân ta trong xây dựng nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân. Trong đó cao hiệu lực quản lý
xã hội trong lĩnh vực kinh tế là một trong những lĩnh vực quyết định chi phối đến
các lĩnh vực khác của đời sống xã hội nhằm giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa
trong quá trình đổi mới, đẩy nhanh quá trình hoàn thành sự nghiệp công nghiệp

12

Đảng cộng sản Việt Nam, VKĐHĐ IX, NxbCTQG, H, 2001, tr100


hóa, hiện đại hóa đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện
nay.
Khảng định vai trò quản lý của nhà nước trên lĩnh vực kinh tế là trọng tâm
trong quản lý xã hội còn do chính thực trạng và đặc điểm của nền kinh tế nước ta
quy định. Bởi vì, nước ta đi lên chủ nghĩa xã hội từ một nền kinh tế nông nghiệp
lạc hậu, lực lượng sản xuất kém phát triển, còn tồn tại nhiều thành phần kinh tế, do
vậy khuynh hướng tự phát đi lên chủ nghĩa tư bản là khách quan, là không thể
tránh khỏi. Bên cạnh đó, do đặc điểm nền kinh tế thị trường nhiều thành phần quy
định tính định hướng xã hội chủ nghĩa là: Thứ nhất, thực hiện nhất quán lâu dài
chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần; lấy việc giải phóng
sức sản xuất, phát huy tối đa các nguồn lực bên trong và bên ngoài trên cơ sở
nguồn lực trong nước là quyết định, nguồn lực bên ngoài là quan trọng cho công
nghiệp hóa, hiện đại hóa, nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội, cải thiện đời sống nhân

dân làm mục tiêu hàng đầu trong khuyến khích phát triển các thành phần kinh tế và
hình thức tổ chức kinh doanh. Có chính sách tôn vinh những người tổ chức sản
xuất, kinh doanh theo luật pháp, tạo được nhiều việc làm cho xã hội, dù ở thành
phần kinh tế nào. Thứ hai, kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế
tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. tạo điều
kiện thuận lợi cho các nhà kinh doanh tư nhân làm ăn lâu dài. mở rộng các hình
thức liên doanh, liên kết giữa kinh tế nhà nước với các thành phần kinh tế khác cả
trong và ngoài nước. Thứ ba, xác lập, củng cố và nâng cao địa vị làm chủ của
người lao động trong nền sản xuất xã hội; thực hiện công bằng xã hội ngày càng
tốt hơn; đảm bảo công bằng xã hội cho mọi người dân tham gia các hoạt động kinh
tế-xã hội. Thứ tư, tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã
hội ngay trong từng bước phát triển. Thực hiện nhiều hình thức phân phối, lấy
phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là chủ yếu, kết hợp với phân
phối theo mức độ đóng góp các nguồn lực trí tuệ , vốn vào sản xuất kinh doanh và
phân phối thông qua phúc lợi xã hội. Các nguồn tài nguyên, tài chính của quốc gia


được phân phối, sử dụng theo nguyên tắc công bằng và hiệu quả. Thứ năm, kết hợp
chặt chẽ thị trường và kế hoạch, có sự quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa do
Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Vai trò quản lý, điều khiển kinh tế của nhà
nước xã hội chủ nghĩa là điều kiện tiên quyết để phát triển đúng đắn và giữ vững
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Tồn tại nổi lên hiện nay là nền kinh tế phát triển chưa vững chắc, sức cạnh
tranh còn thấp; một số vấn đề xã hội găy gắt, búc súc chưa được giải quyết tốt; cơ
chế, chính sách còn thiếu, chưa đồng bộ và tạo được động lực mạnh để phát triển.
Đảng và nhà nước chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển
kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý
của nhà nước theo định hướng xã hôi chủ nghĩa, nói gọn là nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa. Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa là phát huy mọi nguồn lực vào phát triển lực lượng sản xuất, phát

triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, cải thiện
đời sống của nhân dân; sử dụng cơ chế thị trường để kích thích sản xuất, phát huy
tinh thần năng động, sáng tạo của người lao động, giải phóng sức sản xuất của mọi
thành phần kinh tế, thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa; lãnh đạo quản lý kinh
tế phát triển đúng hướng đi lên chủ nghĩa xã hội.
Từ những đòi hỏi của xây nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa nhằm tạo dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội, tất yếu phải có một nhà
nước vững mạnh về mọi phương diện để quản lý giữ vững định hướng xã hội chủ
nghĩa cho nền kinh tế-xã hội. Cho nên, vai trò quản lý kinh tế, phát triển kinh tế
theo định hướng xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trọng tâm trong suốt thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.
Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội có thời kỳ chúng ta nhận thức
không đúng về kinh tế thị trường; Theo đó, thị trường chỉ là sản phẩm của chủ
nghĩa tư bản đem đối lập kinh tế thị trường với chủ nghĩa xã hội, xây dựng cơ chế


hành chính tập trung, quan liêu, bao cấp chối bỏ kinh tế thị trường, dẫn đến một
giai đoạn “ngăn sông cấm chợ”, không khuyến khích được sản xuất, sản xuất bị
đình chệ, hàng hóa khan hiếm, đời sống nhân dân khổ cực . Từ trong khó khăn,
thách thức của khủng hoảng đó, Đảng, Nhà nước và nhân dân đã thấy rõ sự cần
thiết phải thăy đổi cách nghĩ cách làm cho phù hợp và mang lại hiệu quả thiết thực.
Bước vào thời kỳ đổi mới, Đảng và Nhà nước ta đã nhận thức một cách
khách quan về kinh tế thị trường và cơ chế thị trường cả về mặt tích cực và mặt
tiêu cực của nó. Kinh tế thị trường là một giai đoạn phát triển của kinh tế hàng hóa.
Khi trình độ sản xuất phát triển đến nền sản xuất hàng hóa tất yếu thị trường ra
đời. Kinh tế thị trường tác động nhiều chiều đối với xã hội nói chung và đối với vai
trò quản lý nhà nước về chế thị trường đó là nền kinh tế hoạt động với cơ chế theo
quy luật của thị trường tinh vi. Nếu vai trò quản lý nhà nước kết hợp hài hòa với
quy luật điều tiết nền kinh tế của thị trường, thì sẽ cung- cầu, điều tiết phân phối
các nguồn lực một cách mau lẹ, kích thích tiến bộ khoa học, kỹ thuật, thúc đẩy

kinh tế phát triển nhanh. Điều đó được chứng minh bằng thực tiễn cách mạng Việt
Nam, từ khi Đảng và Nhà nước ta chuyển đổi cơ chế từ nền kinh tế tập trung quan
liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, làm cho nền
kinh tế nước ta phát triển năng động, nhanh tróng là một trong những nguyên nhân
cơ bản quyết định đưa nước ta ra khỏi khủng hoảng kinh tế xã hội. Sau hơn 20 năm
đổi mới những thành tựu ấy đã khảng đinh đường lối đúng đắn của Đảng, đồng
thời thể hiện rõ vai trò quản lý của nhà nước ta đối với nền kinh tế có hiệu quả.
Qua đó Đảng, Nhà nước ta đúc rút được nhiều kinh nghiệm tronng quản lý, phát
triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa - một tiền lệ chưa có
trong lịch sử của đất nước. Đánh giá về vai trò này, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ
X khảng định: “thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta
được xây dựng bước đầu, kinh tế vĩ mô cơ bản ổn định”13 và “hệ thống pháp luật,
chính sách và cơ chế vận hành nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
13

Đảng cộng sản Việt Nam; VKĐHĐX, NxbCTQG, H, 2006 Tr148.


được xây dựng tương đối đồng bộ; hoạt động của các loại hình doanh nghiệp và
bộ máy quản lý nhà nước được đổi mới một bước quan trọng. Một số loại thị
trường mới hình thành; các thị trường hàng hóa, lao động, khoa học và công
nghệ, tài chính, bất động sản có bước phát triển phù hợp với cơ chế”14. Đây là mặt
tích cực của nền kinh tế thị trường tác động đến vai trò quản lý của nhà nước trong
lĩnh vực kinh tế cần phải tận dụng, phát huy trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã
hội.
Cùng với mặt tích cực kinh tế thị trường cũng có những tác động tiêu cực
(hay còn gọi là mặt trái của cơ chế thị trường) đối với xã hội nói chung và vai trò
quản lý của nhà nước nói riêng. Bởi vì, cơ chế thị trường về bản chất thường vận
động tự phát, tất yếu dẫn đến cơ cấu cung cầu mất cân đối, dẫn đến khủng hoảng
kinh tế hàng hóa theo chu kỳ, tệ nạn thất nghiệp, sự phân hóa giàu nghèo quá

mức... Nếu không có sự quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa và sự lãnh đạo của
Đảng cộng sản thì sẽ dẫn đến chệch hướng xã hội chủ nghĩa về kinh tế, từ đó dẫn
đến chệch hướng về chính trị và các mặt khác của xã hội. Bên cạnh đó, kinh tế thị
trường có tác động tiêu cực đến các vấn đề xã hội như: tư tưởng, đạo đức, lối
sống…Kinh tế thị trường làm nảy sinh tệ sùng bái đồng tiền, vì đồng tiền mà chà
đạp lên đạo đức, nhân phẩm của con người; xuất hiện các hiện tượng buôn lậu,
chốn thuế, cạnh tranh không lành mạnh, hàng giả, lừa đảo, môi giới lừa đảo làm
cho công tác quản lý của nhà nước đối với kinh tế đã phức tạp lại càng phức tạp
hơn. Nếu nhà nước không có chính sách quản lý chặt chẽ thì sẽ dẫn đến dối loạn
thị trường, đình chệ sản xuất, nguy cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế khó tránh khỏi.
Vì vậy, Làm thế nào để khắc phục được những hạn chế của kinh tế thị
trường và giữ vững được định hướng xã hội chủ nghĩa cho nền kinh tế; làm thế nào
để phát huy những mặt tích cực của nền kinh tế thị trường dể đưa đất nước ta tiến
lên. Đây là vấn đề cấp thiết đặt ra đối với vai trò quản lý Nhà nước trên lĩnh vực
kinh tế hiện nay.
14

Đảng cộng sản Việt Nam; VKĐHĐX, NxbCTQG, H, 2006 tr149..


Vai trò quản lý xã hội nói chung và quản lý trên lĩnh vực kinh tế nói riêng
còn chịu sự tác động của chính sách mở cửa, tham gia hội nhập kinh tế quốc tế
hiện nay. Đây là su thế và yêu cầu khách quan của quá trình phát triển kinh tế- xã
hội, muốn phát triển phải mở cửa, hội nhập. Nếu phát huy tốt vai trò đó nước ta có
thể thực hiện chính sách kinh tế đối ngoại tranh thủ vốn, kỹ thuật, khoa học công
nghệ, kinh nghiệm quản lý kinh tế của nước ngoài phục vụ cho quản lý nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đi dúng hướng. Tuy nhiên trong
điều kiện mở cửa hợp tác hội nhập toàn cầu hóa kinh tế, bên cạnh những yếu tố
tích cực hội nhập kinh tế quốc tế còn mang lại những mặt tiêu cực như: bị chèn ép
về kinh tế, bị tụt hậu về khoa học công nghệ, sự thâm nhập nhiều luồng văn hóa

dẫn đến đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc… Mặt khác chủ nghĩa đế quốc và các
thế lực thù địch không từ bỏ âm mưu phá hoại cách mạng nước ta, nhằm xóa bỏ
chủ nghĩa hội ở nước ta. Trong những âm mưu thủ đoạn đó, thủ đoạn chống phá về
kinh tế được chúng lợi dụng nhằm thúc đẩy nhanh quá trình “tự diễn biến” sang
con đường tư bản chủ nghĩa. Thông qua hoạt động kinh tế đối ngoại, mở cửa, hợp
tác chúng làm cho nền kinh tế nước ta mất tính cân bằng và độc lập tự chủ, khuyến
khích tự do hóa, tư nhân hóa nền kinh tế làm mất vai trò chủ đạo của kinh tế nhà
nước. Thông qua hoạt động đầu tư thương mại, bóp ngẹt, chèn ép kinh tế nước
ta…Theo đó để vừa mở cửa hội nhập kinh tế, tham gia vào quá trình toàn cầu hóa
mà không bị hòa tan, đòi hỏi phải đặc biệt chú trọng đến vai trò quản lý nền kinh tế
theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Trước tác động nhiều chiều của kinh tế thi trường và mở cửa nền kinh tế
hiện nay, chúng ta cần phải xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ, chức năng quản lý nhà
nước trên lĩnh vực kinh tế . Từ đó có những giải pháp nâng cao vai trò của nhà
nước trong quản lý kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Mục tiêu quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa được
Đảng ta xác định nhằm: “phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây
dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân; phát triển


lực lượng sản xuất hiện đại gắn với xây dựng quan hệ sản xuất mới phù hợp trên
tất cả ba mặt sở hữu, quản lý và phân phối”15. Thực chất là từng bước giải phóng
người lao động khỏi áp bức bóc lột, làm cho mọi người có cuộc sống ấm no, tự do,
hạnh phúc, con người được phát triển toàn diện.
Khi nói đến vai trò quản lý kinh tế của nhà nước xã hội chủ nghĩa đối với
nền kinh tế là nói đến quản lý một cách toàn diện mà trước hết là quản lý về sở hữu
tư liệu sản xuất, các thành phần kinh tế, đây là yếu tố quyết định bản chất của nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; quyết định bản chất của chế độ xã
hội. Trong đó phải tổ chức, quản lý được vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế
nhà nước, cùng với kinh tế hợp tác (nòng cốt là hợp tác xã) trở thành nền tảng của

kinh tế quốc dân. Đồng thời phải quản lý cả về trình độ phát triển của nền kinh tế,
hệ thống kinh tế, các thành phần kinh tế.
Để đạt được mục tiêu đó, nhà nước ta phải quản lý nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa trên tất cả các lĩnh vực, các mặt đời sống kinh tế xã
hội; trực tiếp là đầu tư một số lĩnh vực kinh tế mũi nhọn có tính chất huyết mạch
của nền kinh tế như ngân hàng tài chính, viễn thông, cơ sở hạ tầng… để dẫn dắt
toàn bộ nền kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Thiết lập khuôn khổ hệ
thống pháp luật, hệ thống chính sách nhất quán nhằm khắc phục những hạn chế,
tiêu cực của kinh tế thị trường. Từng bước hoàn thiện chính sách phân phối đảm
bảo công bằng theo khả năng của người lao động; hướng dẫn các hoạt động kinh
tế, thành phần kinh tế vào quỹ đạo của chủ nghĩa xã hội.
Nội dung quản lý kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa và mở cửa chủ yếu tập trung vào việc cụ thể hóa đường
lối, chiến lược phát triển kinh tế- xã hội của Đảng. Tổ chức thực hiện một cách
khoa học, có kế hoạch, xác định cơ cấu tổ chức, quản lý mới phù hợp với từng giai
đoạn, tình hình thực tế của đất nước, các ngành, các vùng kinh tế. Thực hiện tốt vai

15

Đảng cộng sản Việt Nam; VKĐHĐ IX, NxbCTQG, H, 2001,tr87


trò chỉ đạo địa phương, các ngành kinh tế, vai trò điều tiết, định hướng, giám sát,
kiểm tra, khuyến khích, sử phạt của nhà nước trong quản lý kinh tế.
Sau hơn 20 năm tiến hành sự nghiệp đổi mới đất nước, đánh giá về vai trò
chức năng, nhiệm vụ, mục đích, nội dung quản lý xã hội nói chung và quản lý trên
lĩnh vực kinh tế nói riêng của nhà nước ta đã đạt được những thành tựu hết sức
quan trọng; nền kinh tế giữ vững được định hướng xã hội chủ nghĩa; kinh tế-xã hội
ổn định và phát triển, tăng trưởng kinh tế cao so với các nước trong khu vực, phát
triển kinh tế gắn liền với giải quyết chính sách các vấn đề xã hội, y tế, giáo dục,

góp phần xóa đói giảm ngèo, phòng chống các tệ nạn xã hội…
Tuy nhiên vai trò quản lý của Nhà nước đối với kinh tế còn nhiều hạn chế,
yếu kém: “ Việc xây dựng thể chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa còn
nhiều vướng mắc và chưa thật đồng bộ. Thị trường tài chính, thị trường bất động
sản, thị trường khoa học và công nghệ phát triển chậm chưa đáp ứng được yêu
cầu. Quản lý Nhà nước đối đối với từng loại thị trường còn bất cập. Một số
nguyên tắc của thị trường bị vi phạm.”16.
Những hạn chế yếu kém đó được biểu hiện ở: Chức năng của Nhà nước
trong kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa chưa được xác định rõ, cải
cách nền hành chính tuy đã có chuyển biến nhưng ở một số địa phương vẫn còn
chậm. Hoạt động của bộ máy Nhà nước nhìn chung chưa đáp ứng yêu cầu của
quản lý thị trường trong điều kiện hội nhập kinh tế Quốc tế. Chất lượng của các
chiến lược và quy hoạch được xây dựng còn thấp, chậm được bổ sung điều chỉnh.
Còn thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa chiến lược, quy hoạch phát triển ngành với
quy hoạch, kế hoạch phát triển vùng và địa phương, chủ yếu mở rộng đầu tư cho
các doanh nghiệp nhà nước, chưa khuyến kích thu hút nhiều các thành phần kinh
tế khác tham gia xây dựng kinh tế. Quản lý các dự án đầu tư lỏng lẻo còn nặng cơ
chế xin cho. Đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng cơ bản để cho tình trạng quản lý

Đảng cộng sản Việt Nam; VKĐH X, NxbCTQG, H, 2006, tr168

16


kém, triển khai chậm, tiêu cực, tham mô làm thất thoát tiền của nhà nước xảy ra
phổ biến.
Hệ thống pháp luật, cơ chế chính sách chưa đồng bộ, nhất quán, buông lỏng,
thực thi pháp luật chưa nghiêm. công tác tài chính ngân hàng, kiểm soát giá cả còn
nhiều yếu kém. Tổ chức bộ máy nhà nước còn cồng kềnh, kém nhiệu quả chưa
phân rõ quyền hạn, chức năng của các ngành các cấp. Tình trạng tham nhũng, quan

liêu, lãng phí còn nghiêm trọng, cán bộ công chức nhà nước lợi dụng chức quyền
để làm giàu bất chính diễn ra phổ biến. Trong khi đó trình độ tri thức quản lý kinh
tế, am hiểu pháp luật của nhiều cán bộ công chức nhà nước còn hạn chế nhất là ở
cơ sở, chưa tương sứng với yêu cầu nhiệm vụ quản lý nhà nước trên lĩnh vực kinh
tế.
Từ những hạn chế yếu kém trên, việc nâng cao vai trò quản lý kinh tế của
nhà nước ta hiện nay là vẫn đề khách quan và cấp bách. Để phát huy hơn nữa vai
trò quản lý của nhà nước trên lĩnh vực kinh tế trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa và mở cửa hiện nay, cần thực hiện một số giải pháp sau:
Một là, nắm vững xu hướng vận động của các thành phần kinh tế. Xây dựng
nền kinh tế trong thời kỳ qúa độ tất yếu phải thực hiện nhất quán chính sách phát
triền kinh tế nhiều thành phần. Bởi vì, chúng ta cần phải quán triệt sâu sắc và kiên
trì quan điểm đại hội IX, X. Nghị quyết TW9, khóa IX. Các thành phần kinh tế là
những bộ phận cấu thành của nền kinh tế thống nhất, được phát triển lâu dài, hợp
tác và cạnh tranh lành mạnh với nhau. Trong xu hướng vận động chung, thành
phần kinh tế nhà nước phải giữ vai trò chủ đạo, hỗ trợ những thành phần kinh tế
khác phát triển; thành phần kinh tế tập thể cần được phát triển mạnh và cùng với
thành phần kinh tế nhà nước trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân; các
thành phần kinh tế ngoài quốc doanh được khuyến khích phát triển, đẩy mạnh sản
xuất, kinh doanh vì mục đích kinh tế, không hạn chế quy mô, hoạt động theo pháp
luật và theo định hướng của nhà nước. Vì vậy, phải tiếp tục tháo gỡ những khó


khăn, cản trở hiện nay, xóa bỏ sự phân biệt đối xử tạo điều kiện và môi trường kinh
doanh lành mạnh cho các thành phần kinh tế.
Hai là, nâng cao vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước. Ở nước
ta, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước là xuất phát từ lợi ích của đất nước trong
thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, là “hòn đá thử vàng” để xem xét sự đúng
hướng hay chệch hướng xã hội chủ nghĩa trong tiến trình phhát triển kinh tế. Kinh
tế nhà nước càng phát huy tốt vai trò chủ đạo bao nhiêu thì kinh tế - xã hội sẽ phát

triển nhanh, góp phần thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng,
dân chủ, văn minh” nhanh và vững chắc bấy nhiêu.
Để phát huy tốt vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước cần tập trung giải quyết
tốt các công việc sau đây: Đẩy nhanh tiến độ khổ phần hóa doanh ngiệp nhà nước
mở rộng việc mua bán khổ phiếu công khai trên thị trường; Tổng kết chuyển các
công ty nhà nước hoạt động theo mô hình công ty mẹ- công ty con; hình thành
công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên; Đổi mới việc quản lý đối với doanh
nghiệp nhà nước, xóa bỏ bao cấp và những bảo hộ bất hợp lý, thực hiện đầu tư vốn
thông qua tài chính, đưa các doanh nghiệp nhà nước thực sự đối mặt với yêu cầu
của thị trường và cạnh tranh bình đẳng trên thị trường; tăng quyền tự chủ kinh
doanh của nhà nước, nâng cao hiệu của hoạt động của tổng công ty mạnh, hình
thành các tập đoàn kinh tế lớn; kiểm soát chặt chẽ các doanh nghiệp nhà nước hoạt
động trong khu vực độc quyền, điều tiết lợi nhuận độc quyền do nhà nước mang
lại.
Ba là, tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách của nhà nước. Để đẩy mạnh
phát triển kinh tế nhiều thành phần, chúng ta tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế,
chính sách phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng
thời phù hợp với điều kiện kinh tế quốc tế hiện nay. Cụ thể, cần tập trung nghiên
cứu giải quyết các vấn đề sau: Hướng tới thống nhất việc ban hành các đạo luật
theo hành vi cần điều chỉnh chứ không phải theo chủ thể điều chỉnh. Sớm tạo lập


hệ thống pháp luật theo hướng chỉ có một luật áp dụng chung, bình đẳng cho tất cả
các doanh nghiệp, không cần phân biệt hình thức sử hữu, hoặc giữa các luật cần
thống nhất chung. Nghĩa là, chúng ta phải đặt các doanh nghiệp thuộc mọi thành
phần kinh tế hoạt động trong cùng một luật chơi thực sự công bằng. có như vậy
mới tạo được sự cạnh tranh lành mạnh giữa các loại hình doanh nghiệp; sớm ban
hành luật Cạnh tranh và luật Kiểm soát độc quyền, luật Chống bán phá giá…,
nhằm hình thành khung pháp luật cho việc đảm bảo cạnh tranh lành mạnh và kiểm
soát độc quyền, hạn chế tiêu cực trong kinh doanh; chú trọng súc tiến thương mại

đầu tư đẩy nhanh tiến độ tiếp cận với thế giới trong quá trình hội nhập.
Đẩy mạnh tiến độ cải cách hành chính nhà nước. Hiện nay, thái độ tâm lý
làm việcvà phương thức, công cụ quản lý của hầu hết các cơ quan nhà nước có liên
quan chưa có sự thay đổi rõ nét và do đó, chưa thực sự phù hợp với cơ chế, chính
sách mới về phát triển kinh tế. Tính khoa học, chuyên môn, chuyên nghiệp theo cơ
chế thị trường trong các công việc của các cơ quan quản lý nhà nước còn thấp.
Trước mắt, cần hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của các tổ
chức, đơn vị quản lý hành chính các cấp để nâng cao hiệu quả quản lý của nhà
nước với các thành phần kinh tế. Khắc phục và tiến tới xóa bỏ tình trạng trùng lắp
trong quản lý, điều hành; làm rõ trách nhiệm và có chế độ thưởng phạt nghiêm
minh đối với người đứng đầu tổ chức, đơn vị. Đẩy nhanh tiến độ xóa bỏ chế độ chủ
quản để các doanh nghiệp tự chủ hơn trong việc sản xuất, kinh doanh.
Hoàn thiện công cụ quản lý kinh tế vĩ mô nền kinh tế. Trước hết cần hoàn
thiện một số chính sách sau: Có chính sách tạo điều kiện cho các doanh nghiệp dân
doanh tiếp cận với nguồn vồn tín dụng ngân hàng bằng cách dơn giản hóa các thủ
tục vay vốn, đa dạng hóa các hình thức cho vay vốn như bảo lãnh tín dụng, thuê
mua tài chính…; Hoàn thiện chính sách thuế, khắc phục tình trạng vừa bất hợp lý,
vừa sơ hở, lại vừa bất bình đẳng hiện nay… Để khắc phục tình trạng chốn lậu thuế,
khai khống hóa đơn liên tục sảy ra trong thời gian qua, cần thực hiện nguyên tắc
bình đẳng về thuế giữa các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinhh tế; xác định


mức thuế hợp lý để vừa đảm bảo thu đủ ngân sách nhà nước, vừa đảm bảo cho
doanh nghiệp tích lũy vốn đầu tư phát triển, và vừa hạn chế tình trạng trốn thuế;
nhanh chóng khắc phục những sơ hở trong hệ thống thuế, tiến tới hoàn thiện hệ
thống thuế một cách hợp lý.
Bốn là, nâng cao vai trò quản lý kinh tế của chính quyền các cấp. Mặc dù
có nhiều chuyển biến, nhưng vai trò quản lý các thành phần kinh tế của các bộ,
chính quyền địa phương các cấp vẫn còn bất cập, vẫn lấn sân nhau và có nhiều sơ
hở. Thời gian tới, cần hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và nâng cao vai

trò quản lý nhà nước về kinh tế nói chung và quản lý các thành phần kinh tế nói
riêng của các bộ, ngành và các địa phương. Tăng cường chỉ đạo, kiểm tra đôn đốc
các bộ, ngành thể chế hóa, hoàn thiện một số công cụ, chính sách như chính sách
tín dụng, chính sách thuế…Hình thành các tổ chức phù hợp, thống nhất với nhiệm
vụ cụ thể để thực hiện có hiệu quả chức năng đại diện chủ sở hữu vốn nhà nước
đầu tư vào các ngành, lĩnh vực, các thành phần kinh tế.
Năm là; nâng cao phẩm chất năng lực và trình độ quản lý kinh tế của đội
ngũ cán bộ trong bộ máy nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng chỉ rõ: Cán bộ
là cái gốc của mọi công việc, muốn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt
hay kém. Thực tiễn hiện nay “năng lực và phẩm chất của nhiều cán bộ, công chức
còn yếu, một số bộ phận không nhỏ thoái hóa, biến chất. Dân chủ nhiều nơi bị vi
phạm, kỷ cương phép nước chưa nghiêm. quan liêu, tham nhũng, lãng phí còn
nghiên trọng, đặc biệt là tình trạng nhũng nhiễu, cửa quyền, thiếu trách nhiệm của
một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức, nhất là các cơ quan trong giải quyết
công việc cho dân và doanh nghiệp…” 17. Cho nên, việc nâng cao phẩm chất, năng
lực quản lý cho đội ngũ cán bộ công chức nhà nước là một yêu cầu khách quan cần
thiết và cấp bách hiện nay.

17

Đảng cộng sản Việt Nam, VKĐHD X, NxbCTQG, H, 2006, Tr175.