LUẬN văn THẠC sĩ VAI TRÒ của mặt TRẬN tổ QUỐC VIỆT NAM cấp xã ở TỈNH QUẢNG NGÃI TRONG THỰC HIỆN dân CHỦ ở cơ sở HIỆN NAY

BẢNG CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết đầy đủ
Chính trị quốc gia
Hệ thống chính trị
Hội đồng nhân dân
Mặt trận Tổ quốc
Quy chế dân chủ
Ủy ban Mặt trận Tổ quốc
Ủy ban nhân dân
Xã hội chủ nghĩa

Chữ viết tắt
CTQG
HTCT
HĐND
MTTQ
QCDC
UBMTTQ
UBND
XHCN

MỤC LỤC
Tran
MỞ ĐẦU

g


3
Chương 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ

1.1.

VAI TRÒ CỦA MẶT TRẬN TỔ QUỐC VIỆT
NAM CẤP XÃ TỈNH QUẢNG NGÃI TRONG
THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ HIỆN NAY
Thực hiện dân chủ ở cơ sở và vai trò của Mặt trận Tổ

11

quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực
1.2.

hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay
Thực trạng vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

11

cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ
Chương 2

2.1.

sở hiện nay
YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ
CỦA MẶT TRẬN TỔ QUỐC VIỆT NAM CẤP
XÃ TỈNH QUẢNG NGÃI TRONG THỰC HIỆN
DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ HIỆN NAY
Yêu cầu phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt

32

52

Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ
2.2.

ở cơ sở hiện nay
Một số giải pháp cơ bản phát huy vai trò của Mặt trận

52

Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực
hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay
KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

58
82
84
89


3
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Dân chủ, theo cách nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh có nghĩa là dân làm
chủ, dân là chủ. Nhà nước ta là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân

dân, nhưng đó là Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật. Xây dựng Nhà
nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân chính là
cách thức cơ bản để phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
Một trong những vấn đề cơ bản để xây dựng Nhà nước pháp quyền,
phát huy quyền làm chủ của nhân dân là phải không ngừng xây dựng, hoàn
thiện và thể chế hóa nền dân chủ XHCN ở nước ta. Với ý nghĩa đó, những
năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều Nghị định, Chỉ thị quan
trọng nhằm phát huy quyền làm chủ, sức sáng tạo của quần chúng nhân dân
phục vụ sự nghiệp đổi mới của đất nước. Điều này thể hiện sự quyết tâm của
Đảng và Nhà nước ta trong việc củng cố, hoàn thiện và phát triển nền dân chủ
XHCN với tính cách vừa là mục tiêu vừa là động lực của cách mạng Việt
Nam, đồng thời cũng là phương thức giải quyết các nhiệm vụ, mục tiêu chung
của đất nước trong công cuộc đổi mới. Thực hiện dân chủ ở cơ sở là nhiệm vụ
của cả HTCT, song mỗi thành tố trong cấu trúc của HTCT lại thực hiện theo
những phương thức khác nhau. Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ của mình,
MTTQ Việt Nam, trực tiếp là Mặt trận cấp cơ sở, có vai trò và trách nhiệm rất
quan trọng trong thực hiện dân chủ ở cơ sở.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là bộ phận của HTCT, là cơ sở chính trị của
chính quyền nhân dân, có vai trò rất lớn trong tham gia xây dựng và cũng cố
chính quyền nhân dân; cùng Nhà nước chăm lo, bảo vệ lợi ích chính đáng của
nhân dân; động viên nhân dân thực hiện quyền làm chủ, nghiêm chỉnh thi
hành Hiến pháp và pháp luật; giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, đại


4
biểu dân cử và cán bộ công chức Nhà nước; tham gia phản biện xã hội…
Thực tiễn cho thấy, ở địa phương nào vai trò của MTTQ được phát huy, thực
hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, nơi đó dân chủ ở cơ sở không ngừng
được triển khai, thực hiện có hiệu quả, quyền làm chủ của nhân dân được bảo
đảm. Ngược lại, ở địa phương nào vai trò của MTTQ không được phát huy tốt

thì ở đó việc triển khai thực hiện dân chủ ở cơ sở sẽ có nhiều biểu hiện yếu
kém, quyền làm chủ của nhân dân bị hạn chế.
Trong những năm qua, thực hiện công cuộc đổi mới, phấn đấu xây
dựng tỉnh Quảng Ngãi thành một tỉnh công nghiệp cơ bản theo hướng hiện đại
vào năm 2020, MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi cùng các tổ chức
thành viên bước đầu thực hiện có hiệu quả dân chủ ở cơ sở, góp phần hoàn
thành các nhiệm vụ chính trị, kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của địa
phương. Mặt trận đã thường xuyên tuyên truyền, phổ biến những chủ trương,
chính sách mới của Đảng, pháp luật của Nhà nước nói chung, về dân chủ ở cơ
sở nói riêng cho đội ngũ cán bộ Mặt trận và đông đảo nhân dân. Nhân dân đã
được tham gia trực tiếp bàn bạc và quyết định những vấn đề liên quan trực
tiếp đến quyền và lợi ích của công dân. Hoạt động giám sát và phản biện xã
hội được thực hiện có hiệu quả. Theo Báo cáo kết quả đánh giá điều tra về vai
trò của MTTQ Việt Nam trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn (Điều
tra tại 6 tỉnh: Quảng Ngãi, Gia Lai, Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Ninh Bình, Hà
Giang) của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam (3/2012),
MTTQ Việt Nam có vai trò quan trọng hơn so với nhiều tổ chức thành viên
khác trong thực hiện dân chủ ở cơ sở và được nhân dân tin tưởng nhiều hơn.
Tuy nhiên, vai trò của MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong
thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Nhận thức của một
bộ phận cán bộ Mặt trận và đông đảo nhân dân về dân chủ và thực hiện dân
chủ ở cơ sở còn nhiều hạn chế. Hoạt động giám sát, phản biện của Mặt trận


5
trên một số nội dung vẫn còn bất cập. Nội dung và phương thức hoạt động của
Mặt trận chưa hiệu quả, đôi khi còn mang tính hình thức trong thực hiện dân
chủ ở cơ sở. Sự phối hợp giữa Mặt trận với chính quyền và các tổ chức thành
viên khác có lúc chưa chặc chẽ và thống nhất. Việc đào tạo, bồi dưỡng, sử
dụng và đãi ngộ đội ngũ cán bộ Mặt trận ở cơ sở còn nhiều điểm bất hợp lý.

Cùng với đó, yêu cầu của công cuộc đổi mới đất nước cũng như mục tiêu xây
dựng, phát triển tỉnh Quảng Ngãi, đòi hỏi MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng
Ngãi phải phát huy tốt hơn nữa vai trò của mình trong thực hiện dân chủ ở cơ
sở.
Với ý nghĩa đó, tác giả chọn đề tài “Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay”
làm luận văn tốt nghiệp. Đây là vấn đề quan trọng cấp bách, có ý nghĩa lý
luận và thực tiễn sâu sắc trong thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh
Quảng Ngãi, trực tiếp là thực hiện QCDC ở cơ sở và Pháp lệnh dân chủ ở xã,
phường, thị trấn góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
* Các công trình nghiên cứu về dân chủ và thực hiện dân chủ ở cơ sở
Từ khi có chỉ thị 30-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa VIII), ngày
18/2/1998, về xây dựng và thực hiện QCDC ở cơ sở, đặc biệt là Pháp lệnh số
34/2007/PL-UBTVQH (khóa XI), ngày 20/4/2007, về thực hiện dân chủ ở xã,
phường, thị trấn, nhiều nhà khoa học đã có những công trình nghiên cứu, tổng
kết về vấn đề dân chủ ở cơ sở và thực hiện dân chủ ở cơ sở.
Các sách tham khảo, chuyên khảo nghiên cứu về dân chủ ở cơ sở và thực
hiện dân chủ ở cơ sở có: “Các đoàn thể nhân dân với việc bảo đảm dân chủ ở
cơ sở hiện nay” do Phan Xuân Sơn chủ biên, Nxb CTQG, H. 2002; “Quy chế,
thực hiện quy chế dân chủ ở cấp xã: một số vấn đề về lý luận và thực tiễn” do
Dương Xuân Ngọc chủ biên, Nxb CTQG, H. 2004; “Dân chủ và dân chủ ở


6
nông thôn trong tiến trình đổi mới” do Hoàng Chí Bảo chủ biên, Nxb CTQG, H.
2005.
Các đề tài, luận án, luận văn về dân chủ ở cơ sở và thực hiện dân chủ ở
cơ sở có: Đề tài “Hệ thống chính trị cấp cơ sở và dân chủ hóa đời sống xã hội
nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta”

do TS. Nguyễn Quốc Phẩm chủ nhiệm, Nxb CTQG, H. 2000; Trần Đức Luân
(2006), “Hệ thống chính trị cơ sở tỉnh Hà Nam trong thực hiện dân chủ xã hội
chủ nghĩa hiện nay”, Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị; Phạm Văn
Hiền (2009), “Thực hiện dân chủ ở nông thôn tỉnh Hải Dương hiện nay”, Luận
văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị.
Từ các sách, công trình nghiên cứu trên cho thấy, thông qua việc khảo
sát một số vùng, địa phương, các tác giả đã phân tích một cách sâu sắc nội
dung lý luận và thực tiễn thực hiện dân chủ ở cơ sở, trực tiếp là QCDC ở cở
sở; làm rõ vai trò của các bộ phận trong HTCT đối với việc thực hiện dân chủ ở
cơ sở. Trên cơ sở đó, các tác giả đề xuất một số giải pháp cơ bản để thực hiện
dân chủ ở cơ sở ở nước ta hiện nay, trực tiếp là nhân dân thực hiện quyền lực
của mình thông qua Nhà nước và các tổ chức đoàn thể quần chúng.
Các bài viết, bài báo liên quan đến thực hiện dân chủ ở cơ sở có: “Gắn
việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở với củng cố chính quyền cơ sở” của
Thủ tướng Phan Văn Khải, Tạp chí Quốc phòng toàn dân số 1 (2002); “Thực
hiện dân chủ ở cơ sở trong quá trình đổi mới: thành tựu, vấn đề và giải
pháp” của Phạm Ngọc Quang, Tạp chí Lý luận chính trị, số 3 (2004); “Tiền
Giang đẩy mạnh thực hiện quy chế dân chủ đi đôi với xây dựng MTTQ cơ sở
vững mạnh” của Tống Văn Bé Hai, Tạp chí mặt trận, số 47 (2009);... Các bài
viết của các tác giả nhằm sơ kết, đánh giá thực hiện dân chủ ở cơ sở; phân
tích, chỉ ra được những cơ sở lý luận và thực tiễn khoa học, những điều kiện


7
thuận lợi và khó khăn, những bài học kinh nghiệm và giải pháp để thực hiện
có hiệu quả dân chủ ở cơ sở.
Riêng ở tỉnh Quảng Ngãi, đã có một số văn bản, chỉ thị của Tỉnh ủy,
UBND tỉnh về triển khai thực hiện dân chủ ở cơ sở; các báo cáo tổng kết,
đánh giá công tác thực hiện QCDC ở cơ sở, Pháp lệnh về thực hiện dân chủ ở
xã, phường, thị trấn của Ban chỉ đạo tỉnh ủy, của các tổ chức chính trị - xã

hội, trong đó có cả UBMTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Ngãi.
* Các công trình nghiên cứu về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
Các sách tham khảo, chuyên khảo nghiên cứu về MTTQ Việt Nam có:
“Vai trò Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với việc thực hiện quyền làm chủ của
nhân dân ở nước ta hiện nay” do Nguyễn Thị Hiền Oanh chủ biên, Nxb
CTQG, H. 2005; “Phát huy vai trò của Mặt trận trong hoạt động giám sát và
phản biện xã hội góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch vững
mạnh” do Thạc sỹ Nguyễn Văn Pha chủ biên, Nxb CTQG, H. 2008; “Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam xây dựng sự đồng thuận xã hội trong công cuộc đổi
mới đất nước” do TS Nguyễn Thị Lan chủ biên, Nxb CTQG, H. 2012.
Các đề tài, luận án, luận văn nghiên cứu về MTTQ Việt Nam có: Đề tài
Đề tài KX. 10. 03 (2009), Bộ Nội vụ: “Mô hình đổi mới, hoàn thiện tổ chức
và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội
trong hệ thống chính trị xã hội giai đoạn 2010 - 2015” do TS Thang Văn
Phúc làm chủ nhiệm. Bùi Quang Huy (2012),“Vai trò của Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam cấp xã trong xây dựng hệ thống chính trị cơ sở tỉnh Thái Bình hiện
nay”, Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị.
Các cuốn sách và các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến MTTQ
Việt Nam một cách tổng thể từ lịch sử hình thành, phát triển đến mô hình, chức
năng, nhiệm vụ của Mặt trận; mối quan hệ giữa MTTQ với các thành tố khác
trong HTCT cũng như vai trò của Mặt trận trong xây dựng HTCT. Đặc biệt,
các tác giả bước đầu đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu về một số chức năng, nhiệm


8
vụ cụ thể của MTTQ Việt Nam trong công cuộc đổi mới như: giám sát, phản
biện, xây dựng sự đồng thuận xã hội và thực hiện quyền làm chủ của nhân dân.
Các bài viết, bài báo liên quan đến MTTQ Việt Nam có: “Đổi mới
phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và đoàn thể chính trị
xã hội”, Tạp chí Xây dựng Đảng, số 11 (2007); “Vai trò của Mặt trận với

việc thực hiện dân chủ, đồng thuận xã hội và đại đoàn kết toàn dân tộc” của
Phan Xuân Sơn và Nguyễn Thị Lan, Tạp chí mặt trận, số 75 (01-2011);
“Giám sát và phản biện xã hội là cơ chế quan trọng để Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam phát huy dân chủ, tham gia xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa” của Trần Ngọc Nhẫn, Tạp chí mặt trận, số 88 (02-2011). Các bài viết
đã khái quát vai trò, phương thức hoạt động của MTTQ Việt Nam trong
những nhiệm vụ cụ thể: giám sát, phản biện, xây dựng sự đồng thuận xã hội,
xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân… đồng thời nhấn mạnh các cách thức,
cơ chế thực hiện dân chủ XHCN của nhân nhân thông qua MTTQ.
Ngoài ra còn có đề tài khoa học cấp bộ 2001-2002: “Phát huy vai trò của
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở” của
một số Viện nghiên cứu và trường đại học, do Đỗ Duy Thường chủ nhiệm. Đây
là đề tài được triển khai dưới dạng đề án trên cơ sở tổng kết 3 năm việc thực
hiện QCDC (1998-2001), nhằm đáp ứng nhu cầu chỉ đạo thực tiễn của MTTQ
Trung ương và hướng dẫn công tác hàng ngày của MTTQ cơ sở trong việc
tham gia thực hiện QCDC. Đề tài này đã bước đầu giải quyết những vấn đề cơ
bản về quan điểm của Đảng ta đối với việc MTTQ tham gia thực hiện QCDC,
thực trạng 3 năm MTTQ Việt Nam tham gia thực hiện QCDC và một số giải
pháp nhằm phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam trong việc thực hiện QCDC.
Nhìn chung các công trình trên đã đề cập đến vai trò của Mặt trận như
một thiết chế chính trị - xã hội, một phương thức tập hợp lực lượng của Đảng
và Nhà nước, một phương thức thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Tuy


9
nhiên, chưa có một công trình khoa học nào dành riêng nghiên cứu một cách
cơ bản, toàn diện và có hệ thống về vai trò của MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh
Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay. Vì vậy, đề tài mà tác
giả đã lựa chọn là đề tài độc lập, không trùng lặp với các luận văn, luận án,
công trình khoa học đã được công bố.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
* Mục đích:
Luận giải một số vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của MTTQ Việt
Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở. Trên cơ sở đó,
đề xuất yêu cầu và giải pháp phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam cấp xã
tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay.
* Nhiệm vụ:
- Làm rõ quan niệm về thực hiện dân chủ ở cơ sở và vai trò của MTTQ
Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay.
- Đánh giá thực trạng vai trò MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi
trong thực hiện dân chủ ở cơ sở thời gian qua và nguyên nhân của thực trạng đó.
- Xác định những yêu cầu và đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm phát
huy vai trò MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ
ở cơ sở hiện nay.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của đề tài
* Đối tượng nghiên cứu: Vai trò của MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh
Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay.
* Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu, khảo sát thực trạng vai trò MTTQ
Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở từ 2007
đến nay.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài


10
* Phương pháp luận nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở
lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng
Cộng sản Việt Nam về dân chủ, dân chủ XHCN, thực hiện dân chủ và HTCT
XHCN; quan điểm, chính sách của Đảng, Nhà nước ta về thực hiện dân chủ ở
cơ sở và chức năng, nhiệm vụ của MTTQ Việt Nam trong HTCT XHCN cũng
như trong thực hiện quyền làm chủ của nhân dân.

* Phương pháp nghiên cứu: Dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy
vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử với nguyên tắc khách quan, toàn diện,
lịch sử, cụ thể và phát triển, tác giả sử dụng một số phương pháp cơ bản như:
phương pháp phân tích, tổng hợp, tổng kết thực tiễn, kết hợp lịch sử với lôgíc,
thống kê, khảo sát thực tiễn, điều tra xã hội học và phương pháp chuyên gia.
6. Ý nghĩa của đề tài
* Ý nghĩa lý luận: Đề tài góp phần luận giải những vấn đề lý luận cơ
bản về vai trò của MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện
dân chủ ở cơ sở; cung cấp những luận cứ khoa học cho MTTQ Việt Nam nói
chung, MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi nói riêng nghiên cứu, vận
dụng phát huy vai trò của mình trong thực hiện dân chủ ở cơ sở.
* Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham
khảo cho các cán bộ là thành viên của MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng
Ngãi và các địa phương có điều kiện tương tự trong việc thực hiện chủ trương
của Đảng và Nhà nước về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Đồng thời, có thể sử
dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy những vấn đề có
liên quan đến HTCT XHCN, dân chủ XHCN, vai trò của MTTQ Việt Nam ở
các nhà trường trong và ngoài quân đội.
7. Kết cấu của đề tài
Đề tài gồm: Phần mở đầu, 2 chương (4 tiết), kết luận, danh mục tài liệu
tham khảo và phụ lục.


11
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VAI TRÒ CỦA

MẶT TRẬN TỔ QUỐC VIỆT NAM CẤP XÃ TỈNH QUẢNG NGÃI
TRONG THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ HIỆN NAY
1.1. Thực hiện dân chủ ở cơ sở và vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt

Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay
1.1.1. Dân chủ ở cơ sở và thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi
hiện nay
* Dân chủ ở cơ sở
Dân chủ, theo tiếng Hy Lạp cổ gọi là “Demokratia”, có nghĩa là nhân dân
cai trị chính quyền. Trong đó nhân dân là chủ thể của quyền lực, của chính
quyền; còn chính quyền là chính quyền của nhân dân, do nhân dân thiết lập và
quản lý. Cùng với sự phát triển của xã hội, nhận thức về nội hàm của dân chủ
ngày càng được mở rộng, đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung, song
về cơ bản dân chủ được nhận thức trên một số phương diện như: Thứ nhất, dân
chủ là một hình thái nhà nước: ở nghĩa này, dân chủ là một phạm trù chính trị lịch sử, ra đời và phát triển kể từ khi xã hội có giai cấp và nhà nước. Dân chủ
được hiểu là chế độ dân chủ hay nền dân chủ. Thứ hai, dân chủ là một giá trị xã
hội phản ánh các quyền cơ bản của công dân đã đấu tranh giành được và được
mọi chế độ thừa nhận. Thứ ba, dân chủ là giá trị văn hóa, văn minh và tiến bộ
của nhân loại. Với ý nghĩa này, sự phát triển của dân chủ là thước đo sự phát
triển của xã hội, dân chủ là giá trị vĩnh hằng. Thứ tư, dân chủ là một hình thức
tổ chức quản lý và hoạt động của xã hội, cộng đồng dân cư, tập thể, gia đình...
ở đâu có tổ chức quyền lực thì có hoạt động dân chủ thực tiễn.
Tuy nhiên, khái niệm chung nhất, phản ánh bản chất nhân văn cao cả
nhất của dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân. Trong xã hội có giai cấp và


12
nhà nước, dân chủ luôn gắn liền với một chế độ chính trị, một hình thức nhà
nước cụ thể. Dân chủ là phạm trù chính trị - xã hội mang tính lịch sử và tính
giai cấp. Với ý nghĩa đó, lịch sử xã hội loài người đã trải qua 3 chế độ dân
chủ là: dân chủ chủ nô; dân chủ tư sản và dân chủ XHCN.
Xuất phát từ thực tiễn cách mạng Việt Nam, bối cảnh của thời đại, trung
thành với chủ nghĩa Mác - Lênin, Đảng Cộng sản Việt Nam nhất quán lựa
chọn con đường XHCN, khẳng định sự thống nhất hữu cơ giữa đấu tranh cho

độc lập dân tộc và đấu tranh cho CNXH. Điều đó cũng có nghĩa là, sự thiết
lập và từng bước hoàn thiện nền dân chủ ở Việt Nam không gì khác hơn là
nền dân chủ XHCN. Bản chất của nền dân chủ XHCN ở nước ta là chế độ xã
hội của dân, do dân, vì dân. Trong nền dân chủ ấy, quyền lực Nhà nước thuộc
về giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Quyền lực này được đảm bảo
bằng sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam - chính đảng của giai cấp
công nhân và nhân dân lao động. Quyền công dân và quyền con người được
bảo vệ nhất quán trong luật pháp và trong thực tế đời sống. Đó là nền dân chủ
mang bản chất tốt đẹp, nhân đạo, tiến bộ. Quyền dân chủ của nhân dân được
thể hiện trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Dân chủ ở nước ta được thực thi, đảm bảo và phát huy bằng nhiều biện
pháp; được thực hiện ở tất cả các cấp, các lĩnh vực của đời sống xã hội. Tuy
nhiên, do đặc điểm của cơ sở, nên việc thực hiện dân chủ ở đây có vị trí đặc
biệt quan trọng. Vì cơ sở là đơn vị ở cấp dưới cùng, nơi trực tiếp thực hiện các
hoạt động như sản xuất, công tác... của một hệ thống tổ chức, trong quan hệ
với các bộ phận lãnh đạo cấp trên [40, tr.209]. Căn cứ vào việc phân bổ dân
cư và vùng lãnh thổ thành đơn vị hành chính thì chính quyền cấp xã và cấp
tương đương (phường, thị trấn) là chính quyền cấp cơ sở. Đây là cấp chính
quyền gần dân nhất, tiếp nhận và trực tiếp triển khai thực hiện các chủ trương,
đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; đồng thời theo dõi,


13
giám sát, kiểm tra việc công dân thực hiện các nghĩa vụ, pháp luật. Đây cũng
là nơi nhân dân thể hiện vai trò làm chủ của mình. Hồ Chí Minh đã khẳng
định “nền tảng của mọi công tác là cấp xã”, “cấp xã là gần gũi dân nhất, là
nền tảng của hành chính. Cấp xã làm được việc thì mọi công việc đều xong
xuôi”. Có thể nói cơ sở là “chiếc cầu nối” giữa Dân với Đảng, là cái “vi mô”
nhưng thực chất là cái “vĩ mô” thu nhỏ.
Với ý nghĩa đó, dân chủ ở cơ sở là quyền làm chủ của người dân được tiến

hành từ cấp xã, phường trở xuống (đến cấp thôn, xóm, cơ quan, đơn vị, nhà
máy…) theo phương châm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. Xét về bản
chất, đó là sự thực hiện quyền làm chủ của các tầng lớp nhân dân ở cơ sở trên
tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, nhằm bảo đảm cho mọi tổ chức và hoạt
động ở cơ sở thực sự là của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Dân chủ ở cơ
sở được thực hiện trước hết là hình thức dân chủ trực tiếp, nghĩa là nhân dân
thực hiện quyền làm chủ của mình bằng cách trực tiếp thể hiện ý chí (qua ý
kiến), nguyện vọng của mình đối với tổ chức và hoạt động của cơ quan chính
quyền ở cơ sở. Bên cạnh đó dân chủ ở cơ sở còn được thực hiện bằng hình thức
dân chủ đại diện và các hình thức tự quản của cộng đồng dân cư.
* Quan niệm về thực hiện dân chủ ở cơ sở
Ngay từ thời kỳ chuyển biến cách mạng từ cách mạng dân chủ tư sản lên
cách mạng XHCN (4/1917), để thiết lập chế độ dân chủ vô sản theo hình thức
tổ chức các Xô-viết đại biểu công - nông - binh, V.I. Lênin đã chủ trương
thực hiện dân chủ ở cơ sở với những thuật ngữ “Thực hiện dân chủ trong
thực tiễn, từ cơ sở”, “Xây dựng ngay chế độ dân chủ, từ cơ sở”. Theo đó, các
Xô-viết với tính cách là tổ chức của quần chúng cách mạng ở cơ sở, sẽ đảm
bảo cho ý chí, lợi ích, nguyện vọng của nhân dân. Đại biểu của các Xô-viết do
nhân dân bầu nên, đại diện cho quần chúng nhân dân quản lý xã hội.


14
Hồ Chí Minh tuy chưa sử dụng thuật ngữ thực hiện dân chủ ở cơ sở, song
tư tưởng về nó đã được Người nêu lên khá sâu sắc và toàn diện trong nhiều bài
viết, bài nói của mình. Hồ Chí Minh đã khẳng định rằng: “Thực hành dân chủ
là chìa khóa vạn năng để giải quyết mọi khó khăn”, tức là “đưa mọi vấn đề cho
dân chúng thảo luận và tìm cách giải quyết” [28, tr.297]. Trong bài viết Đạo
đức công dân và Thường thức chính trị, Người chỉ rõ: các “ủy ban làng xã”
chính là Nhà nước ở cơ sở, là nơi gần dân nhất. Ủy ban làng xã phải tổ chức,
tuyên truyền, giáo dục nhân dân, làm cho dân hiểu, dân tin, dân yêu, dân giúp

đỡ, dân ủng hộ và bảo vệ. “Công việc đều phải bàn bạc với xã viên, cán bộ
không được quan liêu, mệnh lệnh. Tài chính phải công khai, tuyệt đối không
được tham ô, lãng phí” [29, tr.195]. Theo đó, thực hiện dân chủ ở cơ sở là hoạt
động có tổ chức của chính quyền, đoàn thể nhằm phát huy quyền làm chủ của
nhân dân trong các hoạt động của cơ quan, đơn vị hoặc địa phương.
Ngày nay ở nước ta đang thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn,
dân làm, dân kiểm tra” là thể hiện tư tưởng của Hồ Chí Minh. Từ Đại hội
VI, Đảng ta đã chủ trương thực hiện có nề nếp phương châm này và chủ
trương đó ngày càng được thực tế kiểm nghiệm tính cần thiết khách quan.
Do đó, Đảng ra chủ trương “thực hiện dân chủ trên các lĩnh vực chính trị,
kinh tế, văn hoá, xã hội ở tất cả các cấp, các ngành” [11, tr.45], đảm bảo đầy
đủ những điều kiện thuận lợi để nhân dân thực sự là chủ nhân chân chính
của đất nước. Điều 11của Hiến pháp 1992 nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam quy định: “Công dân thực hiện quyền làm chủ ở cơ sở của mình
bằng cách tham gia công việc của Nhà nước và xã hội, có trách nhiệm bảo
vệ của công, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, giữ gìn an ninh
quốc gia và trật tự, an toàn xã hội, tổ chức đời sống công cộng”.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành TW Đảng khóa VIII nêu:
“… thực hiện từng bước chế độ dân chủ trực tiếp, trước hết là ở cấp cơ sở”.


15
Từng bước thể chế hóa dân chủ ở cơ sở, tháng 2 năm 1998, Ban Chấp hành
TW Đảng ra Chỉ thị 30-CT/TW “Về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ
ở cơ sở”. Từ đây phương châm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra bước
đầu được cụ thể hóa, và thuật ngữ thực hiện dân chủ ở cơ sở được chính thức
sử dụng trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước ta.
Năm 2002, Đảng ta thông qua Nghị quyết TW 5 (khóa IX) về Đổi mới
và nâng cao chất lượng hoạt động của HTCT cơ sở xã, phường, thị trấn.
Với Nghị quyết này, vị trí, vai trò của cơ sở được xác định và nhấn mạnh.

Về thực chất đó là đề cao vai trò của nhân dân trong xây dựng và hoàn thiện
nền dân chủ XHCN, thực hiện quyền làm chủ của mình. Đặc biệt, ngày 20
tháng 4 năm 2007, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh số
34/2007/PL-UBTVQH11 về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Đây
là một bước tiến mới trong việc thể chế hóa quan điểm của Đảng về thực
hiện dân chủ ở cơ sở thành pháp luật. Đại hội lần thứ XI của Đảng (2011)
tiếp tục khẳng định dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động
lực của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đại hội nhấn
mạnh: “Có cơ chế cụ thể để nhân dân thực hiện trên thực tế quyền làm chủ
trực tiếp. Thực hiện tốt hơn Quy chế dân chủ ở cơ sở và Pháp lệnh về thực
hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn” [14, tr.239].
Từ những quan niệm trên, có thể khái quát rằng, thực hiện dân chủ ở cơ
sở là tổng thể các hoạt động thực tiễn nhằm hiện thực hóa các nội dung dân
chủ XHCN, phát huy quyền làm chủ của người dân trên tất cả các lĩnh vực
của đời sống xã hội do HTCT và nhân dân ở cơ sở tiến hành theo những nội
dung, hình thức xác định được quy định trong Hiến pháp và pháp luật.
Thực hiện dân chủ ở cơ sở có nội dung toàn diện, trong đó cốt lõi là thực
hiện các quyền dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. Các nội dung này
được cụ thể hóa trong QCDC ở cơ sở và hiện nay là Pháp lệnh thực hiện dân


16
chủ ở xã, phường, thị trấn. Thực hiện dân chủ ở cơ sở là quá trình thực hiện
dân chủ từ tổ chức trong thể chế quyền lực đến các nhóm, tập thể và cộng
đồng; từ trong Đảng, Nhà nước đến các tổ chức đoàn thể cấu thành HTCT,
trực tiếp là HTCT ở cơ sở; từ xã hội, gia đình đến cá nhân. Mục đích của thực
hiện dân chủ ở cơ sở là phát huy quyền làm chủ của nhân dân, động viên sức
mạnh vật chất và tinh thần to lớn của nhân dân trong thực hiện các nhiệm vụ
chính trị của địa phương, nâng cao dân trí, cải thiện dân sinh, xây dựng HTCT
cơ sở vững mạnh; ngăn chặn và khắc phục tình trạng quan liêu, tham nhũng,

góp phần tích cực vào sự nghiệp dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng,
văn minh theo định hướng XHCN. Thực hiện dân chủ ở cơ sở được thực hiện
thông qua hai hình thức chủ yếu là dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện,
trong đó dân chủ trực tiếp có ý nghĩa quyết định.
* Thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi hiện nay
Vài nét về đặc điểm, tình hình tỉnh Quảng Ngãi
Tỉnh Quảng Ngãi nằm ở vùng duyên hải Nam Trung Bộ, tựa vào dãy
Trường Sơn, hướng ra biển Đông, phía Bắc giáp Quảng Nam, phía Nam giáp
Bình Định, phía Tây Nam giáp Kon Tum. Tỉnh Quảng Ngãi có diện tích tự
nhiên 5.131,5 km2, có nhiều núi đồi cao, gò, thung lũng và biển chia làm các
miền riêng biệt. Các vùng miền núi, hải đảo có điều kiện tự nhiên, xã hội hết
sức khó khăn (huyện Ba Tơ, Sơn Tây, huyện đảo Lý Sơn)... Địa bàn hành
chính có 14 huyện, thành phố, trong đó có 1 thành phố, 6 huyện đồng bằng ven
biển, 6 huyện miền núi và 1 huyện đảo. Tỉnh Quảng Ngãi có 184 đơn vị hành
chính cấp xã - gồm 114 xã đồng bằng, 67 xã miền núi, 3 xã đảo [Phụ lục 2].
Quảng Ngãi có số dân trên 1,2 triệu người, mật độ dân số 236
người/km2. Trên địa bàn tỉnh hiện có 25 dân tộc đang sinh sống; các dân tộc
có sự chênh lệch khá lớn về số dân, mặt bằng dân trí, trình độ phát triển kinh
tế - xã hội [Phụ lục 3]. Dân tộc kinh sinh sống chủ yếu ở các xã thuộc vùng


17
đồng bằng, ngược lại các dân tộc thiểu số sinh sống chủ yếu ở các xã miền
núi, bãi ngang, hải đảo. Vì vậy, khi xác định nội dung, phương thức thực hiện
dân chủ ở cơ sở phải chú ý vận dụng phù hợp với từng địa phương, tránh dập
khuôn, máy móc theo một mô hình thực hiện dân chủ ở cơ sở chung chung.
Phát huy truyền thống cách mạng của nhân dân tỉnh Quảng Ngãi, cùng
với việc nêu cao ý thức tự lực, tự cường, chịu khó và sáng tạo, Đảng bộ và
nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã và đang đạt nhiều thành tựu quan trọng trong
công cuộc xây dựng và phát triển tỉnh nhà. Năm 2012, tổng sản phẩm trong

tỉnh (GDP) tăng 7% so với năm 2011, GDP bình quân đầu người 1.726 USD.
Chương trình mục tiêu giảm nghèo trên địa bàn tỉnh triển khai đạt kết quả tốt;
hộ nghèo còn 17,36% (trong đó miền núi là 48,52%). Chính sách an sinh xã
hội, bảo trợ xã hội, hỗ trợ về y tế, giáo dục... cho hộ nghèo, đồng bào dân tộc
thiểu số được thực hiện tốt. Toàn tỉnh có 184/184 xã, phường, thị trấn đạt
Chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi, phổ cập giáo dục trung học cơ
sở. Phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”
được đẩy mạnh; tạo môi trường lành mạnh trong phát huy dân chủ ở cơ sở
[50].
Là một tỉnh có bờ biển dài 144 Km, nên lao động nghề biển chiếm tỷ lệ
khá cao. Do đặc thù lao động của nghề biển, ngư dân hay bám biển, ít ở bờ,
xa quê hương nên sự quan tâm, tham gia hoặc hưởng ứng các hoạt động chính
trị - xã hội ở địa phương còn hạn chế. Vì vậy, muốn thu hút, động viên sự
tham gia tích cực, ổn định của ngư dân vào thực hiện dân chủ ở cơ sở, phải có
nội dung và cách làm phù hợp, thiết thực với nhu cầu của các ngư dân. Đây là
một thách thức lớn đối với các cơ quan, đơn vị chức năng.
Công tác cải cách hành chính áp dụng cơ chế một cửa và có sự liên
thông trên các lĩnh vực tiếp tục được triển khai có hiệu quả. Công khai minh
bạch thông tin chỉ đạo điều hành và thủ tục hành chính trên trang thông tin


18
điện tử, hệ thống mạng LAN tỉnh Quảng Ngãi. Cùng với đó, ngành Thông tin
và Truyền thông tỉnh đang có nhiều phát triển: sóng phát thanh và truyền hình
phủ được 100% diện tích toàn tỉnh; 100% số dân được nghe đài, 96% số dân
được xem truyền hình. Đây là cơ sở quan trọng trong thực hiện dân biết, dân
bàn, dân làm và dân kiểm tra trên các lĩnh vực theo pháp luật.
Tuy nhiên, hiện nay tỉnh Quảng Ngãi vẫn còn tồn tại một số hạn chế, yếu
kém như trình độ dân trí, đời sống của nhân dân ở các địa bàn miền núi, hải
đảo và bãi ngang còn hạn chế. Tình hình khiếu kiện còn cao, kết quả giải

quyết khiếu nại, tố cáo đạt kết quả thấp, số vụ việc phức tạp, tồn đọng, kéo
dài còn nhiều, nhất là trong quản lý đất đai. Công tác cải cách hành chính giai
đoạn 2012 - 2015 tiến hành còn chậm. Kỷ cương hành chính ở một số cơ quan
chưa được chấp hành nghiêm túc [50].
Tóm lại, tình hình, đặc điểm trên đang tác động trực tiếp và sâu sắc đến
quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh cả về nội dung và cách
thức; tác động đến thái độ, hành vi ứng xử của các nhóm xã hội khác nhau
trong quá trình tham gia thực hiện quá trình này. Vì vậy, đòi hỏi các đơn vị
khi thực hiện dân chủ ở cơ sở phải chú ý để nâng cao chất lượng hoạt động.
Thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi hiện nay
Trên cơ sở quan niệm về thực hiện dân chủ ở cơ sở, với đặc điểm và tình
hình tỉnh Quảng Ngãi hiện nay, có thể khái quát rằng, thực hiện dân chủ ở cơ
sở tỉnh Quảng Ngãi hiện nay là tổng thể các hoạt động có mục đích, có tổ
chức của HTCT cơ sở và quần chúng nhân dân trên địa bàn với các hình thức
khác nhau, nhằm hiện thực hóa những giá trị dân chủ XHCN ở các xã,
phường, thị trấn để nhân dân được hưởng thành quả cách mạng, đồng thời
tạo điều kiện cho mọi người dân tham gia ngày càng rộng rãi hơn và hiệu


19
quả hơn vào công việc quản lý nhà nước, quản lý xã hội theo phương châm
“dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”.
Thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi là hoạt động chủ động, tích
cực, có mục đích. Chủ thể lãnh đạo, chỉ đạo quá trình hoạt động trên là cấp ủy
Đảng, chính quyền xã, phường, thị trấn trong tỉnh. Chủ thể thực hiện dân chủ
ở cơ sở toàn thể nhân dân lao động, các thành viên trong cộng đồng dân cư,
đơn vị ở cấp xã thuộc tỉnh Quảng Ngãi, thực hiện theo cơ chế Đảng lãnh đạo,
Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ trên cơ sở Hiến pháp và Pháp luật.
Mục đích của quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi hiện
nay là nhằm phát huy cao nhất vai trò của nhân dân lao động cùng khả năng

và trách nhiệm của các thành tố thuộc HTCT cơ sở trên địa bàn tỉnh trong tổ
chức thực hiện các nội dung dân chủ ở cơ sở. Thông qua đó, phát huy quyền
làm chủ của nhân dân, động viên sức mạnh vật chất và tinh thần to lớn của
nhân dân trong phát triển kinh tế, ổn định chính trị - xã hội, nâng cao đời sống
vật chất và tinh thần của nhân dân, xây dựng và cũng cố HTCT cơ sở trong
sạch vững mạnh, góp phần xây dựng tỉnh Quảng Ngãi văn minh, giàu đẹp.
Nội dung thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi là toàn diện trên tất
cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, được thực hiện một cách trực tiếp, sinh
động, liên tục đối với các thành phần khác nhau trong xã hội thông qua thể
chế của Nhà nước. Thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi hiện nay được
thể hiện tập trung trong quá trình thực hiện QCDC và Pháp lệnh về thực hiện
dân chủ ở xã, phường, thị trấn mà nội dung khái quát, cụ thể của nó là thực
hiện những quyền dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra. “Biết”, “bàn”,
“làm”, “kiểm tra” ở đây đặt trong mối quan hệ với đường lối, chủ trương,
chính sách của Đảng và Nhà nước; chủ trương, chính sách của tỉnh cũng như
từng địa phương trong tỉnh Quảng Ngãi.


20
“Dân biết” ở đây là quyền được thông tin một cách đầy đủ và trung thực
về đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; các quyết định,
quy định, các thủ tục hành chính liên quan trực tiếp đến việc làm, quyền lợi
và nghĩa vụ công dân trên địa bàn; nội dung các chủ trương, kế hoạch phát
triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Ngãi, của chính quyền địa phương.
Thông qua đó, dân biết được quyền và nghĩa vụ của mình, và là cơ sở để bàn,
để làm và kiểm tra.
“Dân bàn” là một khái niệm để chỉ quyền tham gia ý kiến, nói lên
nguyện vọng của nhân dân ở các xã trong tỉnh với việc thực hiện các chỉ tiêu
kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương; trong xây dựng hương ước, quy ước
ở địa phương. Bàn để đi đến những quyết định trực tiếp; bàn để thực hiện; bàn

để tham gia ý kiến, để từ đó, cơ quan đại diện quyết định.
“Dân làm”, ở đây nhân dân các địa phương trong tỉnh với tính cách là
chủ thể trực tiếp của quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở, dân được làm theo
nghĩa vụ công dân, theo quy định của luật pháp, chính sách và các văn bản
hành chính của chính quyền địa phương, hương ước của khu dân cư...; người
dân có quyền kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền miễn nhiệm hay kỷ luật
những cán bộ trên địa bàn vi phạm khuyết điểm, không hoàn thành nhiệm vụ.
“Dân kiểm tra” nghĩa là nhân dân ở các xã có quyền thanh kiểm tra hoạt
động của các tổ chức, cơ quan Nhà nước trên địa bàn trong khuôn khổ pháp
luật, trước hết là kiểm tra, giám sát chính quyền ở địa phương mình; kiểm tra
giám sát cán bộ, đảng viên đang công tác, cư trú trên địa bàn trong việc thi
hành luật pháp; kiểm tra, giám sát việc thu - chi ngân sách, nguồn quỹ công
cộng hay quản lý và sử dụng đất đai ở địa phương… từ đó có kiến nghị chấn
chỉnh, bổ sung với mục đích là làm cho hoạt động của các cơ quan này lành
mạnh hơn, dân chủ và hiệu quả hơn.


21
Cả bốn khâu “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” là một quy trình
“kín”, có mối liên hệ chặt chẽ, tác động, thúc đẩy lẫn nhau nhằm phát huy
quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở. Dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi được
thực hiện dưới hai hình thức chủ yếu là dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện.
Theo đó, thực hiện dân chủ ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi chú trọng cả hai mặt:
vừa phát huy chế độ dân chủ đại diện, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt
động của “những người đại diện” (đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND cấp xã,
Mặt trận và đoàn thể nhân dân ở địa phương); vừa thực hiện từng bước vững
chắc chế độ dân chủ trực tiếp, mà cốt lõi là nhân dân tham gia bàn bạc và
quyết định trực tiếp những công việc quan trọng gắn với lợi ích của mình theo
phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Ngoài ra, hình thức
dân chủ tự quản cũng được triển khai thực hiện ở cơ sở.

1.1.2. Nội dung vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh
Quảng Ngãi trong thực dân chủ ở cơ sở hiện nay
* Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp xã hội
rộng rãi; là một bộ phận của HTCT của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam do
Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; là cơ sở chính trị của chính quyền nhân
dân, đại diện quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, tập hợp, vận
động, đoàn kết rộng rãi các tầng lớp nhân dân, phát huy quyền làm chủ của
nhân dân; là nơi hiệp thương, phối hợp và thống nhất hành động của các thành
viên góp phần thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất
nước. Từ khi ra đời đến nay, MTTQ Việt Nam luôn là thành viên chiến lược
của HTCT và có vai trò ngày càng to lớn trong sự nghiệp cách mạng XHCN
hiện nay. Đánh giá vai trò của MTTQ Việt Nam, Đảng ta khẳng định: “MTTQ
Việt Nam, các đoàn thể nhân dân có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đoàn


22
kết toàn dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích của
các đoàn viên, hội viên, thực hiện dân chủ và xây dựng xã hội lành mạnh, tham
gia xây dựng Đảng, Nhà nước, giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng, quyền
và nghĩa vụ công dân, tăng cường mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng, Nhà
nước” [14, tr.86]. Đặc trưng của HTCT nước ta mang bản chất giai cấp công
nhân, tính nhân dân và tính dân tộc sâu sắc. Mục tiêu, cương lĩnh và nguyên tắc
hoạt động của MTTQ đều thể hiện đậm nét đặc trưng này.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi là một bộ phận của
HTCT cơ sở tỉnh Quảng Ngãi; là cơ quan Mặt trận cấp cuối cùng trong hệ
thống tổ chức Mặt trận của tỉnh, được thiết lập ở các xã, phường, thị trấn trong
tỉnh, tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc và Điều lệ của MTTQ Việt Nam.

Hiện nay UBMTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Ngãi có 34 tổ chức thành viên; toàn
tỉnh có 184 Mặt trận cấp xã với tổ chức, tính chất, nhiệm vụ cơ bản sau:
Tổ chức bộ máy và cán bộ MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi:
Thực hiện theo Điều lệ Mặt trận, MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi
được thành lập ở tất cả các xã, phường, thị trấn, cụ thể: Thành phố Quảng
Ngãi: 10 tổ chức; các huyện Ba Tơ: 20 tổ chức, Bình Sơn: 25 tổ chức, Đức
Phổ: 15 tổ chức, Minh Long: 5 tổ chức, Mộ Đức: 13 tổ chức, Nghĩa Hành: 12
tổ chức, Sơn Hà: 14 tổ chức, Sơn Tây: 9 tổ chức, Sơn Tịnh: 21 tổ chức, Tây
Trà: 9 tổ chức, Trà Bồng: 10 tổ chức, Tư Nghĩa: 18 tổ chức, Huyện đảo Lý
Sơn: 3 tổ chức.
Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi là cơ quan
lãnh đạo của MTTQ Việt Nam cấp xã, tổ chức và hoạt động theo Điều 24,
Điều lệ MTTQ Việt Nam. Theo thống kê của Ban tổ chức, UBMTTQ Việt
Nam tỉnh, Uỷ viên UBMTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi hiện nay có
9.443 vị; tổng số Uỷ viên Ban thường trực MTTQ Việt Nam cấp xã có 1.081


23
đồng chí. Toàn tỉnh hiện có 1.093 Ban công tác Mặt trận - tổ chức Mặt trận ở
thôn, làng, bản, tổ dân phố... (gọi chung là khu dân cư); 174 Ban Thanh tra
nhân nhân, hoạt động theo Nghị định 99/2005/NĐ-CP Hướng dẫn Luật Thanh
tra về tổ chức và hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân; có 151 Ban giám sát
đầu tư của cộng đồng hoạt động theo Quyết định số 80/2005/QĐTTg của Thủ
tướng Chính Phủ Về việc ban hành Quy chế giám sát đầu tư của cộng đồng.
Xét theo khía cạnh thứ bậc có tính pháp lý, MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh
Quảng Ngãi là cấp thấp nhất và là cơ quan Mặt trận gần dân nhất trong hệ
thống MTTQ Việt Nam tỉnh Quảng Ngãi. Đội ngũ cán bộ chủ yếu là những
người đứng đầu của tổ chức thành viên cùng cấp, các cá nhân tiêu biểu thuộc
các giai tầng, các dân tộc, các tôn giáo trong xã hội và người Việt Nam sinh
sống ở nước ngoài; một số Chủ tịch công đoàn công ty, nghiệp đoàn, hội lao

động đóng trên địa bàn… Có thể nhận thấy rằng, đây là đội ngũ có mặt bằng
trình độ học vấn cao, có uy tín và sự tín nhiệm của nhân dân ở địa phương.
Tính chất, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi
Tính chất: MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi là một tổ chức liên
minh chính trị trong HTCT cơ sở tỉnh Quảng Ngãi, hiệp thương dân chủ trên cơ
sở tự nguyện và tôn trọng tính độc lập của mọi thành viên, phấn đấu thực hiện
mục tiêu chung là dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. MTTQ
Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi là nơi tuyên truyền, vận động các tầng lớp
nhân dân thực hiện nhiệm vụ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an
ninh ở địa phương; là phương thức tập hợp, tổ chức quản lý quần chúng, tạo
thống nhất về nhận thức và hành động của toàn bộ HTCT cơ sở; là tổ chức của
quần chúng, đại diện cho ý chí, tiếng nói của quần chúng ở địa phương.
Nhiệm vụ: Căn cứ vào Điều lệ MTTQ Việt Nam, MTTQ Việt Nam cấp
xã tỉnh Quảng Ngãi có nhiệm vụ tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết và sự
đồng thuận xã hội ở địa phương; phối hợp hoạt động với các thành tố khác


24
trong HTCT cơ sở nhằm tuyên truyền, vận động nhân dân trên địa bàn phát
huy quyền làm chủ, thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách,
pháp luật của Nhà nước; tham gia giám sát, phản biện xã hội đối với hoạt
động của các cơ quan Đảng, Nhà nước, tổ chức, cá nhân ở địa phương về các
vấn đề liên quan đến lợi ích của nhân dân; tập hợp ý kiến, kiến nghị của nhân
dân trên địa bàn để phản ánh, kiến nghị với Đảng và Nhà nước; tham gia xây
dựng và củng cố chính quyền cơ sở; chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích chính
đáng của nhân dân địa phương; tham gia phát triển tình hữu nghị, hợp tác
giữa nhân dân tỉnh Quảng Ngãi với nhân dân các tỉnh khác và bạn bè quốc tế.
* Nội dung vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng
Ngãi trong thực hiện dân chủ ở cơ sở hiện nay
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi và thực hiện dân

chủ ở cơ sở là hai phạm trù khác nhau, có tính độc lập tương đối nhưng có
quan hệ chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau. Với tính cách là một thành tố của
HTCT, một thiết chế chính trị - xã hội, MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng
Ngãi phối hợp với các thành tố khác trong HTCT cơ sở tổ chức, triển khai,
hiện thực hóa dân chủ trên thực tế, góp phần phát huy quyền làm chủ của
nhân dân trong mọi lĩnh vực của đời sống. Đến lượt nó, dân chủ được thực thi
có hiệu quả ở cơ sở sẽ tạo điều kiện để xây dựng, hoàn thiện MTTQ Việt
Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi, bởi “toàn bộ tổ chức và hoạt động của HTCT
nước ta trong giai đoạn mới là nhằm xây dựng và từng bước hoàn thiện nền
dân chủ XHCN, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân” [8, tr.19]
Căn cứ đặc điểm, tình hình tỉnh Quảng Ngãi; nội dung thực hiện dân chủ
ở cơ sở tỉnh Quảng Ngãi hiện nay và tính chất, nhiệm vụ của MTTQ Việt Nam
cấp xã tỉnh Quảng Ngãi, vai trò của MTTQ Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi
trong thực hiện dân chủ ở cơ sở được biểu hiện ở các nội dung cơ bản sau:


25
Một là, có vai trò trong tham gia truyên truyền, phổ biến các nội dung
thực hiện dân chủ ở cơ sở, trực tiếp là Quy chế dân chủ ở cơ sở và Pháp lệnh
về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn.
Chỉ thị số 30- CT/TW ngày 18/02/1998 của Bộ Chính trị đã nêu rõ: “Mặt
trận và các đoàn thể nhân dân tuyên truyền, giáo dục rộng rãi trong hội viên,
đoàn viên và nhân dân chỉ thị này và QCDC ở cơ sở. Làm cho mọi người hiểu
và sử dụng đúng các quyền của mình đã quy định trong QCDC ở cơ sở, đồng
thời chấp hành đầy đủ trách nhiệm, nghĩa vụ công dân”. Như vậy, tuyên truyền,
phổ biến các nội dung thực hiện dân chủ ở cơ sở vừa là vai trò nhưng đồng thời
cũng vừa là nhiệm vụ, chức năng cơ bản của MTTQ Việt Nam cấp xã.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã tỉnh Quảng Ngãi phối hợp với các tổ
chức thành viên thống nhất kế hoạch và thực hiện tuyên truyền, phổ biến sâu
rộng trong nhân dân trên địa bàn những chỉ thị, quy định của Đảng, Nhà nước

về thực hiện dân chủ ở cơ sở; về quyền làm chủ của nhân dân - thông qua dân
chủ trực tiếp, dân chủ đại diện và dân chủ tự quản. Từ đó góp phần nâng cao
nhận thức của nhân dân trên địa bàn về vị trí, vai trò to lớn của việc thực hiện
dân chủ đối với các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng an ninh ở địa phương; nhận thức sâu sắc hơn về vai trò và trách nhiệm, nghĩa
vụ và quyền hạn của từng công dân trong các hoạt động chính trị - xã hội; tạo
điều kiện để nhân dân sử dụng đúng quyền và trách nhiệm của mình theo
pháp luật. Đồng thời Mặt trận còn phối hợp trong tuyên truyền, phổ biến, tổ
chức đoàn viên, hội viên học tập, quán triệt các quan điểm, chủ trương, chính
sách của Đảng, Nhà nước ta về dân chủ, thực hiện dân chủ ở cơ sở, trong đó
có Chỉ thị 30 ngày 18/02/1998 của Bộ Chính trị và Pháp lệnh số 34 năm 2007
của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Việt Nam; đặc biệt giáo dục đoàn viên, hội
viên gương mẫu thực hiện và vận động nhân dân thực hiện dân chủ ở cơ sở.