Sáng kiến kinh nghiệm SKKN dạy học chương tính quy luật của hiện tượng di truyền băng phương pháp giải quyết vấn đề

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
"DẠY HỌC CHƯƠNG TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN TƯỢNG DI
TRUYỀN BĂNG PHƯƠNG PHÁP GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ"

1


PHẦN MỘT: MỞ ĐẦU
1.

Lý do chọn đề tài

1.1. Ảnh hưởng qua lại của khoa học kỹ thuật và nền kinh tế thị trường tới giáo
dục - yêu cầu cấp thiết của việc đổi mới phương pháp dạy học.
1.1.1. Hiện nay khoa học kỹ thuật có tốc độ phát triển cực kỳ nhanh chóng, cứ khoảng
4- 5 năm khối lượng tri thức lại tăng gấp đôi. Trong sự phát triển chung đó thì Sinh học
có gia tốc tăng lớn nhất. Sự gia tăng khối lượng tri thức, sự đổi mới khoa học sinh học tất
yếu đòi hỏi sự đổi mới về phương pháp dạy học.
Mặt khác chính sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật công nghệ hiện đại
và sự bùng nổ thông tin đã làm cho nền kinh tế xã hội nước ta có những biến đổi sâu sắc
cơ bản. Chúng ta đang chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang nền
kinh tế thị trường, có sự quản lý điều tiết của Nhà Nước. Cũng chính nền kinh tế thị
trường đã có rất nhiều ảnh hưởng tới giáo dục và đào tạo, tới sự phát triển nhân cách của
con người.
Nền kinh tế thị trường đề ra yêu cầu khách quan đối với giáo dục và đào tạo, về mô
hình nhân cách của người học cần được đào tạo để giúp họ có khả năng thích ứng được
với hiện tại và tương lai. Đó là sự năng động, sáng tạo, khả năng thích ứng nhanh với
những biến đổi của xã hội, biết nhanh chóng áp dụng những tiến bộ của khoa học kỹ
thuật của loài người để đẩy mạnh sản xuất, tăng năng xuất lao động, hạ giá thành sản

phẩm.
Bên cạnh đó thì nền kinh tế thị trường cũng là nguyên nhân làm xuất hiện những tệ
nạn xã hội dẫn đến tình trạng xuống cấp về chất lượng giáo dục.
Như vậy có thể nói kinh tế thị trường đã có những ảnh hưởng trực tiếp tích cực và tiêu
cực tới từng nhân tố của quá trình phát triển của giáo dục trong đó có chất lượng và hiệu
quả giáo dục và đào tạo.
1.1.2. Ngược lại khoa học giáo dục cũng ảnh hưởng không nhỏ đối với sự phát
triển kinh tế xã hội.
Quá trình giáo dục tạo ra sản phẩm là những con người phát triển toàn diện, có tri
thức, có trình độ khoa học kĩ thuật, có kỹ năng, kỹ xảo nghề nghiệp cao, có phẩm chất
đạo đức tốt, có khả năng thích ứng nhanh với những biến động của nền kinh tế xã hội. Do
đó họ là lực lượng sản xuất trực tiếp nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội.
Như thế có thể nói rằng: giáo dục giữ vai trò là động lực, là điều kiện cơ bản cho sự
phát triển kinh tế xã hội.
2


Núi túm li s phỏt trin ca khoa hc k thut, s phỏt trin ca nn kinh t xó hi
v s phỏt trin ca khoa hc giỏo dc cú mi quan h qua li v tỏc ng vi nhau. Con
ngi sng trong thi i ngy nay ũi hi phi nng ng, sỏng to thớch ng vi nn
kinh t th trng. Vỡ vy m yờu cu t ra cho ngnh giỏo dc trong hin ti v tng
lai l phi i mi ni dung v phng phỏp dy hc cỏc mụn trng ph thụng nhm
phỏt huy tớnh tớch cc ch ng sỏng to ca ngi hc.
1.2. Tớnh u vit ca phng phỏp dy hc gii quyt vn .
Mt trong nhng phng phỏp dy hc t lõu ó c nghiờn cu v ng dng
rng rói trong ging dy cỏc mụn hc, ú l dy hc gii quyt vn (DHGQVD) . S
d phng phỏp ny c ng dng ph bin l bi vỡ nú cú nhng u im sau:
+ Hng vo nhu cu, kh nng, hng thỳ ca hc sinh.
+ Cú s phi hp hu ht cỏc phng phỏp.
+ S lnh hi tri thc bng cỏch gii quyt vn do ú phỏt trin kh nng c lp

hc tp.
+ Bo m mi quan h thng xuyờn, kp thi gia ngi dy v ngi hc.
+ o to con ngi thớch ng c vi mi tỡnh hung a dng m h bt gp
trong cuc sng trong ngh nghip hng ngy.
+ Phỏt trin kh nng t duy lụgic thy c s liờn h mt thit v ni dung kin
thc.
2. Mc tiờu ca sỏng kin
Xõy dng v s dng phng phỏp dy hc gii quyt vn vo mt s bi thuc
v mt s bi trong chng II: Tớnh quy lut ca hin tng di truyn trong sỏch Sinh
hc 12 v a vo ging dy cỏc bi ny bng phng phỏp dy hc gii quyt vn .
3. Nhim v nghiờn cu.
Xõy dng ni dung cho mt s bi trong chng II: Tớnh quy lut ca hin tng
di truyn trong sỏch Sinh hc 12.
4. i tng, khỏch th nghiờn cu.
Dy hc gii quyt vn cho ni dung chng II: Tớnh quy lut ca hin tng di
truy n trong sỏch Sinh hc 12
5. Phơng pháp nghiên cứu:
- Phơng pháp nghiên cứu lý luận: Đọc tài liệu tham khảo.
3


- Phơng pháp nghiên cứu thực tiễn: áp dụng vào giảng dạy một số bi trong chơng trình
Sinh học 12.
- Phơng pháp hỗ trợ: Thống kê, phân tích, so sánh.
- Phơng pháp: Kiểm tra - đánh giá.
- Phơng pháp thu thập thông tin.
PHN HAI: NI DUNG NGHIấN CU
I. TNG QUAN SNG KIN KINH NGHIM
1. Lch s nghiờn cu
1.1.Tm quan trng ca vic i mi phng phỏp ging dy

Quỏ trỡnh dy hc gm nhiu yu t cu thnh, trong ú cú mc ớch, ni dung,
phng phỏp, phng tin, thy vi hot ng dy, trũ vi hot ng hc. Quan im
mi ca lớ lun dy hc sinh hc hin nay cho rng quỏ trỡnh dy hc Sinh hc l mt quỏ
trỡnh bao gm hai mt liờn quan mt thit vi nhau: Hot ng dy ca thy v hot ng
hc ca trũ.
Hot ng dy ca thy nhm mc ớch truyn t kin thc sinh hc ca nhõn loi
cho hc sinh ng thi thy cũn cú nhim v phỏt trin nng lc hnh ng cho hc sinh,
hỡnh thnh th gii quan duy vt biờn chng v nhng hnh vi o c ca hc sinh. Nh
vy hot ng dy ca thy úng vai trũ ch o ngha l t chc, iu khin hot ng
nhn thc ca hc sinh. Dự khoa hc phỏt trin n õu, ỏp dng phng tin mỏy múc
hin i n õu cng khụng th thay th c vai trũ ca giỏo viờn.
Hot ng hc ca trũ nhm nm vng tri thc v k nng, k xo. Di s
iu khin ca thy hot ng ny gi vai trũ ch ng v tớch cc, t lc. Trong
quỏ trỡnh hc tp trũ va l khỏch th, va l ch th ca s nhn thc. Hc sinh phi ch
ng, tớch cc, t giỏc, t lc trong hc tp thu nhn ly kin thc vn dng kin thc
trong i sng.
õy chớnh l xu th trong dy hc hin ny. Vỡ vy vic i mi phng phỏp dy
hc theo hng ly hc sinh lm trung tõm l mt yờu cu cn thit v cp bỏch nhm to
ra nhng con ngi nng ng v sỏng to thớch ng nhanh nhy vi nn kinh t th
trng.
1.2. Tỡnh hỡnh nghiờn cu

4


Từ khi xuất hiện tổ chức nhà trường với mỗi lớp học có nhiều học sinh cùng lứa
tuổi và trình độ tương đối đều thì giáo viên không có điều kiện chăm lo tới từng học sinh,
giảng dạy cặn kẽ cho từng em. Từ đó nảy sinh kiểu dạy học thông báo, đồng loạt giáo
viên quan tâm trước hết đến việc hoàn thành trách nhiệm của mình là truyền đạt cho đến
việc hoàn thành kiểu học thụ động: Thiên về ghi nhớ, ít chịu suy nghĩ. Tình trạng này

ngày càng phổ biến đã hạn chế chất lượng hiệu quả giảng dạy.
Để khắc phục tình trạng đó người ta thấy cần phát huy tính tích cực học tập của học sinh.
Thực hiện dạy học phân hoá, quan tâm đến nhu cầu khả năng của mỗi cá nhân trong môi
trường tập thể. Các phương pháp dạy học tích cực trong đó có dạy học giải quyết vấn đề
đã ra đời vào khoảng những năm 60 của thế kỷ XX.
2. Phương pháp dạy học giải quết vấn đề.
2.1. Bản chất của dạy học giải quyết vấn đề
Là đặt
ra trước học sinh một hay một hệ thống những vấn đề nhận thức có chứa đựng mâu thuẫn
giữa cái đã biết và cái chưa biết, chuyển học sinh vào tình huống có vấn đề, kích thích
các em tự giác, có nhu cầu mong muốn giải quyết vấn đề kích thích hoạt động tư duy tích
cực trong quá trình giải quyết vấn đề. Dạy học giải quyết vấn đề là quá trình dạy học gồm
các bước sau:
* Tạo tình huống có vấn đề và phát triển vấn đề.
* Xây dựng giả thuyết và lập kế hoạch giải quyết vấn đề.
* Thực hiện kế hoạch để kiểm tra giả thuyết và thảo luận kết quả thu được.
2.2. Tình huồng có vấn đề
Là trạng thái tâm lý đặc biệt trong đó học sinh tiếp nhận mâu thuẫn khách quan
( một khó khăn gặp phải trên bước đường nhận thức ) như một mâu thuẫn nội tại của bản
thân ( mâu thuẫn chủ quan ) tình huống này kích thích học sinh tìm cách giải thích hay
xuất hiện hành động mới.
2.3. Các điều kiện tạo tình huống có vấn đề
+ Phải chỉ ra được điều chưa biết được cái mới trong mối quan hệ với cái đã biết,
với vốn cũ , đó là yếu tố trọng tâm của tình huống có vấn đề.
+ Tình huống đặt ra phải phù hợp với khả năng của học sinh các em có thể tự giải
quyết được dựa vào vốn kiến thức và bằng hoạt động tư duy.
2.4 . Các bước xây dựng tình huống có vấn đề.
Bước 1: Tái hiện kiến thức cũ có liên quan đến vấn đề sắp giải quyết.

5

Bước 2: Làm xuất hiện những mâu thuẫn với kiến thức cũ.
Bước 3: Nêu vấn đề phát biểu tình huống có vấn đề đã xuất hiện thành lời dưới
dạng câu hỏi nêu vấn đề.
2.5 Mức độ dạy học giải quyết vấn đề.
Mức độ 1: Giáo viên thực hiện toàn bộ các bước đặt vấn đề, phát biểu vấn đề và
giải quyết vấn đề nên gọi là thông báo nêu vấn đề.
Mức độ 2: Giáo viên đặt vấn đề bằng tạo tình huống có vấn đề, phát biểu vấn đề
còn học sinh đôc lập giải quyết vấn đề.
Mức độ 3: Giáo viên chỉ đặt vấn đề còn học sinh ý thức được mâu thuẫn phát biểu
thành câu hỏi nhận thức nêu giả thuyết và giải quyết vấn đề.
Mức độ 4: Học sinh độc lập phát hiện vấn đề nêu lên và giải quyết.
3. Ứng dụng dạy học giải quyết vấn đề và các giải pháp khi dạy phần di truyền.
Nội dung có tính lý thuyết, hệ thống chặt chẽ, thuận lợi cho việc áp dụng kiểu dạy học
giải quyết vấn đề. Giáo viên cần nghiên cứu để biến sự phát triển lôgic nội
dung tài liệu học tập thành một chuỗi mâu thuẫn trong nhận thức của học sinh, mâu thuẫn
này được giải quyết lại nẩy sinh mâu thuẫn mới. Chẳng hạn trong chương “ Tính quy
luật của hiện tượng di truyền” mâu thuẫn được tổ chức bằng cách giới thiệu liên tiếp
những câu hỏi thực nghiệm buộc phải đặt ra những cách giải thích mới, tức là dẫn dắt học
sinh lặp lại cũng chính những vấn đề này.
GV: Mô tả kết quả thực nghiệm mà các nhà khoa học đã tiến hành hoặc nêu ví dụ
phản ánh hiện tượng.
GV: Hướng dẫn học sinh cách quan sát và nhận biết những dấu hiệu bản chất
nhất của hiện tượng xẩy ra trong thí nghiệm.
GV: Hướng dẫn học sinh nhận xét theo hệ thống các câu hỏi để tìm xu thế phát
triển tất yếu của hiện tượng.
GV: Yêu cầu học sinh tìm ra được bản chất của thí nghiệm, hiện tượng.
II. ÁP DỤNG DẠY HỌC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRONG MỘT SỐ BÀI GIẢNG
CHO CHƯƠNG 2:TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN TƯỢNG DI TRUYỀN

1. Tình huống 1: khi dạy bài 9: QUY LUẬT MEN ĐEN: QUY LUẬT PHÂN LI ĐỘC
LẬP
6


Từ việc kiểm tra quy luật phân ly Gv đặt vấn đề: Khi lai một cặp tính trạng thì
F2 thu được tỉ lệ 3 : 1 Vậy khi lai hai cặp tính trạng thì sẽ như thế nào? Giaos viên cho
học sinh nghiên cứu thí nghiệm của Men đen.
Giaos viên (GV) :
+ Yêu cầu h/s nhận xét sự biểu hiện tính trạng ở F1 ?
+ So sánh kiểu hình của F2
Từ thí nghiệm trên giáo viên chuyển thành bài tập cho học sinh giải.
GV: Hãy xác định tỉ lệ kiểu hình của F 2 đối với từng cặp tính trạng và rút ra nhận xét
về sự di truyền của từng cặp tính trạng đó ?
GV: Mỗi cặp tính trạng ở F2 đều thu được tỉ lệ 3 : 1 ta rút ra kết luận gì ?
HS: Chỉ ra được khi đã học ở bài quy luật phân li
GV: Hỏi tiếp: có nhận xét gì về mối liên quan sự di truyền của từng cặp
tính trạng mầu sắc và hình dạng hạt ?
HS: Sự di truyền của hai cặp tính trạng này không phụ thuộc vào nhau, dù nghiên cứu
cùng nhau nhưng chúng di truyền độc lập.
GV: Dựa vào đâu mà Menđen dẫn đến kết luận các cặp nhân tố di truyền trong thí
nghiệm lại phân li độc lập trong quá trình hình thành giao tử ?
GV: Nêu vấn đề: ở F2 thu được 16 tổ hợp giao tử với 4 kiểu hình với tỉ lệ
9 : 3 : 3 : 3 : 1.
Vậy F1 cho mấy giao tử khi giảm phân ? Tỉ lệ mỗi loại giao tử là ?
HS: Do F2 có 16 tổ hợp giao tử thì cơ thể F 1 giảm phân phải cho 4 giao tử với tỉ lệ mỗi
loại chiếm 25%
GV: F1 cho 4 giao tử với tỉ lệ bằng nhau. Vậy hai cặp gen quy định hai cặp
tính trạng này cùng nằm trên 1 cặp NST tương đồng hay nằm trên 2 cặp NST tương
đồng khác nhau ? vì sao?

HS: Buộc phải suy nghĩ và rút ra được 2 cặp gen này phải nằm trên 2 cặp NST tương
đồng khác nhau thì mới hình thành 4 giao tử với tỉ lệ như nhau.
GV: Treo tranh vẽ H5 SGK Vì sao 2 cặp gen này nằm trên 2 cặp NST tương đồng khác
nhau giảm phân cho 4 giao tử với tỉ lệ như nhau ?

7


HS: Dựa vào hình vẽ hs trả lời được do có sự phân li độc lập và tổ hợp tự do của các cặp
NST tương đồng khi F1 giảm phân
GV: Treo tranh vẽ về cơ sở tế bào học như ở trong sách cũ và giới thiệu tranh vẽ.
GV: Viết sơ đồ lai kiểu gen và hướng dẫn học sinh lấy tỷ lệ kiểu gen và tỷ lệ kiểu hình ở
F2 .
GV: Yêu cầu Hs đưa ra cơ sở tế bào học của định luật phân li độc lập ?
GV: Treo sơ đồ lai về phép lai một cặp tính trạng , hai cặp tính trạng và hướng
dẫn học sinh cách thành lập công thức tổng quát .Từ công thúc tống quát giáo viên cho
học sinh tự rút ra ý nghĩa của các quy Menđen.
Trong tình huống này học sinh sẽ đặt vấn đề là : Tại sao định luật này lai có tên gọi
là định luật phân li độc lập của các cặp tính trạng ? Rút ra nhận xét định tính và định
lượng của định luật. Viết sơ đồ phép lai phân tích của F1 đối với định luật.
2. Tình huống 2: khi dạy bài 10. TƯƠNG TÁC GEN VÀ TÁC ĐỘNG ĐA HIỆU CỦA
GEN
Bài tập: Cho lai thứ bí quả dẹt với thứ bí quả dài, thu được F1 100% dẹt, khi cho các
cây F1 giao phối với nhau thu được F2 xuất hiện 3 loại kiểu hình có tỉ lệ 9 dẹt: 6 tròn: 1
dài.
Hãy biện luận và viết sơ đồ lai từ P F2
Với loại bài tập tình huống này học sinh sẽ lúng túng và đặt ra cho các em vào tình
huống có vấn đề (xuất hiện mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết).
Hoạt động dạy học

Nội dung
I. Tương tác gen
1. Tương tác bổ sung
Tóm tắt bài tập:
Pt/c Dẹt

x

Dài

8


F1

100% Dẹt

x Dẹt

Gv: Dẫn dắt Hs giải quyết vấn đề
F2_
9 dẹt : 6 tròn : 1 dài
bằng những câu hỏi.
Nhận xét: + Phép lai một cặp tính
+ Đây là phép lai mấy cặp tính trạng
trạng ?
+ F1 đồng tính
+ Nhận xét gì về sự biểu hiện
+ F 2 xuất hiện kiểu hình
kiểu hình ở F1 và F2 ?

khác với bố mẹ
+ Nếu F2 thu được 16 tổ hợp
giao tử thì F1 giảm phân phải cho
Giải thích: F2 thu được 16 tổ hợp giao
mấy loại giao tử ?
tử thì mỗi bên cơ thể của F 1 giảm
+ Nếu F1 khi giảm phân cho 4 phân phải cho 4 loại giao tử (vì 16 =
loại giao tử thì F1 phải chứa mấy 4 . 4) do vậy F1 dị hợp tử 2 cặp gen và
cặp gen dị hợp ?
phân li độc lập
+ Nếu F1 chứa 2 cặp gen dị hợp
khi giảm phân cho 4 loại giao tử
với tỉ lệ bằng nhau và bằng 25% Quy ước: A gen trội, a gen lặn tương
ứng
mà F1 chỉ có
B gen trội, b gen lặn tương

một loại tính trạng quả dẹt không

ứng
phải do 1 cặp gen quy định mà
phải do 2 cặp gen không alen quy
định, 2 cặp gen này nằm như thế 9 A-B- : 2 gen trội bổ sung cho nhau
nào trên NST ?
tạo quả dẹt.
3 A- bb
Với hệ thống câu hỏi như vậy học 3 aaBCó 1 gen trội trong kiểu
sinh có thể trả lời được dựa vào gen cho kiểu hình tròn
vốn kiến thức đã có của các em.
1aabb : Cho kiểu hình dài

9


* Sơ đồ kiểu gen
Pt/c

AABB

Dựa vào kiến thức lĩnh hội được
Hs có thể viết được sơ đồ kiểu
gen ? cho biết thế nào là tương tác
bổ sung

x

aabb

?
* Nội dung định luật
Là kiểu tác động qua lại của 2 hay
nhiều gen không alen làm xuất hiện
tính trạng mới.
* Các trường hợp của tương tác bổ
sung 9 :7, 9 : 6 : 1, 9 : 3 : 3 : 1
2. Tương tác cộng gộp.
Thí nghiệm:
Pt/c

Đỏ

x

F1

100% Đỏ

Trắng

F1 x F1 Đỏ x Đỏ
F2 15 Đỏ ( Đỏ thẫm đến đỏ nhạt)
1 Trắng
Quy ước: A gen trội, a gen lặn tương
ứng
B gen trội, b gen lặn tương
ứng
9 A-B- : 2 gen trội cho đỏ thẫm.
3 A- bb

10


3 aaB -

Có 1 gen trội cho đỏ nhạt

Khi học sinh đã hiểu về tương tác
1aabb
Trắng
bổ sung thì dễ dàng giải thích được * Sơ đồ kiểu gen ( học sinh tự viết )
trong trường hợp 15 : 1 và đưa ra

* Nội dung định luật
được nội dung của định luật
Là kiểu tác động của nhiều gen trong
đó mỗi gen đóng góp 1 phần như nhau
vào sự phát triển của tính trạng
II. Tác động đa hiệu của gen.
Thí nghiệm:
Pt/c Cánh dài, đốt thân dài x Cánh
ngắn, đốt thân ngắn
F1 thu được 100% Cánh dài, đốt thân
Để chuyển sang trường hợp tác dài Cho F1 x F1 thu được F2
động đa hiệu của gen Gv cho cho 3
Cánh dài, đốt thân dài
bài tập nhận thức bài tập đó chính
1 Cánh ngắn, đốt thân ngắn
là thí nghiệm yêu cầu Hs biện luận
và viết sơ đồ lai chỉ xét TH 1 gen Nhận xét: + Phép lai 2 cặp tính trạng
trên 1 NST
+ F di hợp 2 cặp gen
1

+ F2 thu được tỉ lệ 3 : 1

Với bài toán nhận thức này Hs sẽ
không tìm được cách giải trong các
trường hợp đã xét như vậy đã xuất
hiện mâu thuẫn để Hs suy nghĩ giải
quyết dưới sự hỗ trợ của Gv.
* Nội dung định luật.

Một gen tác động đồng thời lên sự
xây dựng của nhiều tính trạng ( gen đa
hiệu).
Gv + Đây là phép lai mấy cặp tính
trạng ?

* Sơ đồ lai ( H/s tự thực hiện )

+ Nhận xét kiểu gen của F 1 và
11


tỉ lệ kiểu hình ở F2
Gv: F2 thu được 4 tổ hợp giao tử
có tỉ lệ 3:1 thì kiểu gen của F1 phải
như thế nào ?
Hs: F1 phải dị hợp 2 cặp gen
Gv Trường hợp này không rơi vào
các bài chúng ta đã học do vậy chỉ
có thể giải thích trường hợp trên
bằnh cách nào ?
Hs ?
Trong tình huống này để nắm chắc kiến thức giáo viên cho học sinh phân biệt giữa
phân li độc lập của Men đen với tương tác gen.
3. Tình huống 3: Mục hoán vị gen : Hoán vị gen- Bài11- liên kết và hoán vị gen – sinh
học 12.
Để tạo mô thuẫn với kiến thức đã hoc, giáo viên có thể dùng bài tập, bài tập chính là nội
dung thí nghiệm của Moocgan khi dùng ruồi giấm cái mình xám, cánh dài ở F1 cho lai
phân tích.
Ở ruồi giấm

PT/c : Xám, dài x Đen, ngắn

F1 : 100% Xám, dài
Đem con cái lai phân tích: Fa Ruồi cái xám, dài x Ruồi đực đen ngắn
Fb : 0,415 xám dài :0,415 đen ngắn: 0,085 xám ngắn: 0,085 đen dài.
Hãy giải thích kết quả Fb?
Bài tập trên mô thuẫn với kiến thức đã học ở chỗ là: với quy luật di truyền liên kết gen đã
học thì Fb chỉ thu được hai kiểu hình với tỉ lệ 1: 1 ( khi cho con đực F a lai phân tích).
12


Nhưng ở đây chỉ thay cho con đực ở F 1 bằng con cái ở F1, cho lai phân tích lại thu được 4
loại kiểu hình với tỉ lệ: : 0,415:0,415: 0,085: 0,085.
Giải quyết được mô thuẫn về kiểu hình và tỉ lệ kiểu hình ở F b thì học sinh sẽ lĩnh
hội được tri thức mới.
Giáo viên đọc câu hỏi: Tại sao khi dùng con cái F 1 cho lai phân tích lại thu được 4 loại
kiểu hình 0,415: 0,415: 0,085 : 0,085. Học sinh sẽ lúng túng khi vấp phải tình huống này,
do không đủ lí lẽ và hiểu biết để giải thích. Giáo viên cần chia nhỏ vấn đề bằng các câu
hỏi gợi mở tiếp theo:
+ Căn cứ vào kiểu hình ở Fb thì ruồi cái Fa khi giảm phân phải cho mấy loại giao
tử?
Học sinh có thể trả lời được: Ruồi cái F a cho 4 loại giao tử vì ruồi đực F a chỉ cho một loại
giao tử.
+ Vì sao tỉ lệ phân li kiểu hình ở Fb lại khác 1:1 và 1:1:1:1?
Học sinh có thể trả lời được nguyên nhân tỉ lệ ở kiểu hình khác nhau là do tỉ lệ các loại
giao tử của ruồi cái Fa khác nhau.
+Vì sao trong giảm phân, ruồi cái Fa cho 4 loại giao tử và tỉ lệ các loại giao tử này lại
khác nhau?
Câu hỏi này buộc HS phải suy nghĩ, đây là phép lai phân tích với 2 cặp tính trạng, nếu
theo định luật phân li độc lập của Menđen thì ruồi cái F a chứa 2 cặp gen dị hợp sẽ cho 4

loại giao tử với tỉ lệ bằng nhau và bằng 25%. Nếu theo quy luật liên kết gen thì ruồi cái F a
chứa 2 cặp gen dị hợp chỉ cho 2 loại giao tử tỉ lệ bằng nhau và bằng 50%. Còn trường
hợp này có 4 loại giao tử với tỉ lệ không bằng nhau.
Vậy, không thể là trường hợp phân li độc lập hoặc trường hợp liên kết gen. Chứng tỏ
trong quá trình giảm phân, ruồi cái Fa đã xảy ra hiện tượng hoán vị gen.
Để học sinh hiểu được hiện tượng hoán vị gen, giáo viên đặt tiếp các câu hỏi:
+ Hoán vị gen xảy ra trong quá trình nào? Khi nào thì mới xảy ra hoán vị gen?
Học sinh bằng kiến thức đã học có thể trả lời ở kì đầu lần phân bào I của giảm phân. Do
có hiện tượng bắt cặp của cặp NST kép tương đồng và có thể xảy ra hoán vị gen khi có sự
trao đổi chéo giữa 2 trong 4 crômatit của cặp NST kép tương đồng.
+ Vậy thế nào là hoán vị gen?
Học sinh có thể suy nghĩ tự rút ra được khái niệm về hiện tượng hoán vị gen.

13


+ Có phải bất cứ tế bào nào sinh dục nào khi giảm phân hình thành giao tử cũng xảy ra
hoán vị gen không? Vì sao?
Nếu học sinh trả lời được câu hỏi này thì học sinh có thể trả lời được các câu hỏi sau:
+ Tần số hoán vị gen là gì? Cách tính tần số hoán vị gen như thế nào?
+ Vì sao tần số hoán vị gen luôn nhỏ hơn hoặc bằng 50%.
Học sinh buộc phải động não suy nghĩ để trả lời câu hỏi.
Lôgíc của giải quyết vấn đề trên trên cho phép học sinh rút ra kết luận về hiện tượng
hoán vị gen, làm cơ sơ để hiểu về tần số hoán vị gen, cách tính tần số hoán vị gen và ý
nghĩa của nó trong việc xây dựng bản đồ di truyền.
4. Tình huống : Bài 14 : ẢNH HƯỞNG CỦA MÔI TRƯỜNG LÊN SỰ BIỂU HIỆN
CỦA GEN.
- Giáo viên nêu tình huống về thí nghiệm ở Hoa liên hình: A: Quy định hoa đỏ; a: quy
định hoa trắng
* Thí nghiệm 1:

PT/C Hoa đỏ
F1

x

Hoa trắng

100% hoa đỏ

F2 3 hoa đỏ: 1 hoa trắng
- GV: Màu sắc hoa phụ thuộc vào kiểu gen hay kiểu hình? Xác định kiểu gen của P, F 1,
F2?
- HS: Trao đổi theo nhóm trả lời: Màu sắc hoa phụ thuộc vào kiểu gen. Màu sắc hoa di
truyền tuân theo quy luật phân li của Men Đen.
- Sơ đồ:
PT/C

AA

GP

A

F1
F2

x

aa
a

Aa
1AA : 2Aa : 1aa

*Thí nghiệm 2:
Trồng cây hoa đỏ thuần chủng ở 350C cho hoa màu trắng; trồng ở 200C cho
hoa màu đỏ.

14


- Giáo viên:
+ Màu sắc hoa phụ thuộc vào kiểu gen hay kiểu hình?
+ Trong thí nghiệm trên có phải nhiệt độ cao đã làm gen biến đổi thành gen a hay không?
- HS: Cùng 1 kiểu gen cho 2 màu sắc khác nhau chứng tỏ màu sắc hoa phụ thuộc vào
nhiệt độ môi trường. Nhiệt độ môi trường không làm gen A biến đổi thành a. Cùng 1 kiểu
gen AA có thể phản ứng thành 2 kiểu hình trong 2 điều kiện nhiệt độ môi trường khác
nhau.
*Thí nghiệm 3: Đem cây hoa trắng thuần chủng aa trồng ở nhiệt độ 200C và
350C thì màu sắc hoa vẫn không thay đổi.
-GV: Sự khác nhau giữa cây mang kiểu gen AA và aa là gì?
- HS; Kiểu gen AA có thể phản ứng thành hoa đỏ hay hoa trắng khi môi trường thay đổi.
Kiểu gen aa chỉ phản thành hoa trắng.
- GV: Qua các thí nghiệm trên hãy cho biết mối quan hệ giữa kiểu gen, môi
trường và kiểu hình?
* về mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình:
- Bố mẹ không truyền đạt cho cái những tính trạng đã hình thành sẵn mà truyền đạt cho
con cái 1 kiểu gen.
- Kiểu gen qui định khả năng phản ứng của cơ thể trước môi trường.
- Kiểu hình là kết quả của sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường.

Trong tình huống này thoạt đầu chúng ta thấy thí nghiệm 1 và 2 mâu thuẫn nhau.
Lúc này đã xuất hiện tình huống có vấn đề là trong thí nghiệm 1 chúng ta vừa khẳng định
tính trạng màu sắc hoa phụ thuộc vào kiểu gen; trong thí nghiệm 2 chúng ta lại khẳng
định tính trạng màu sắc hoa phụ thuộc vào môi trường. Khi xem xét vấn đề 1 cách biện
chứng chúng ta rút ra được kết luận kiểu hình không chỉ phụ thuộc vào môi trường hay
kiểu gen mà kiểu hình là kết quả tương tác giữa kiểu gen và môi trường.
PHẦN BA: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
1.

Kết luận :

Qua thời gian nghiên cứu, xây dựng, áp dụng phương pháp dạy giải quyết vấn đề
cho một số bài của chương II “Tính quy luật của hiện tượng di truyền” tôi rút ra một
số kết luận như sau:
15


1.1 Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề trong dạy học sinh học đã phát huy
được khả năng vận dụng lý luận chỉ đạo của lý luận dạy học mới nhằm nâng cao năng lực
tự học, năng lực học động độc lập và tư duy sáng tạo cho học sinh dưới sự hướng dẫn chỉ
đạo của giáo viên.
1.2 Vận dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề vào bài giảng Sinh học đã
làm cho bài giảng trở lên lôgic, dễ hiểu phù hợp với khả năng tiếp thu của học sinh
PTTH.
1.3 Dạy học giải quyết vấn đề thể hiện được mối liên quan giữa các thành phần
kiến thức một cách rõ nét, học sinh dễ dàng nhận ra.
1.4 Bằng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề. Học sinh có điều kiện nâng cao
trình độ tư duy môn học như tổng hợp vấn đề, khái quát vấn đề.
2. Kết quả nghiên cứu:
Kết quả khảo sát qua các lần thực hiện:

Lớp 12A1 là lô thí nghiệm, lớp 12A2 là lô đối chứng.
Kh¶o Lớp
s¸t

Sè häc Giái
sinh
SL %

Kh¸
SL

%

LÇn
1

12A1

34

3

8,8

30

88,2 1

3

12A2

30

1

3,3

20

66,7 9

30

LÇn
2

12A1

34

4

11,8 29

85,2 1

3

12A2

29

1

3,4

93,2 1

3,4

LÇn
3

12A1

33

5

15,2 28

84,8

12A2

29

2

6,9

89,7 1

27

26

TB
SL

YÕu
%

SL

%

3,4

Bảng số liệu cho ta thấy hiệu quả rõ rệt đối với việc sử dụng phương pháp dạy học giải
quyết vấn đề đối với hai lớp tiến hành thí nghiệm qua các lần thực hiện.
Hơn thế qua 4 năm nghiên cứu vận dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn để
trong chương “ Tính quy luật của hiện tượng di truyền” và các phần trong chương
trình sinh học 12 khả năng tiếp thu, vận dụng của học sinh tôi tham gia giảng dạy đã có
sự thay đổi rõ nét.
16


+ Học sinh đã hứng thú hơn trong giờ học .

+ Các em đã tìm ra được phương pháp học cho chương biến dị
Điều đó được chứng minh đã xuất hiện nhiều học sinh khá- giỏi môn Sinh học trong
các khối 12, tỉ lệ học sinh trên trung bình tăng hàng năm: Năm học 2008- 2009 đạt 75,9
% , Năm học 2009 – 2010: 86,7 %, Năm học 2010 2011: 87,4 % , Năm học 2011- 2012:
92, 8 % có nhiều học sinh đạt điểm giỏi trong các kì thi .
3. Một số kiến nghị :
+ Tiếp tục nghiên cứu phương pháp dạy học giải quyết vấn đề cho nhiều bài giảng
Sinh học.
+ Đảng và nhà nước cần có nguồn kinh phí xây dựng phòng thí nghiệm, đồ dùng
thí nghiệm phục vụ cho bài giảng.
+ Trong từng năm học cần có kinh phí cho thực hành và hoạt động ngoại khoá
nhiều hơn nữa.
Trên đây là toàn bộ nội dung, ý tưởng mà tôi đã đúc rút từ giảng dạy thực tế,
từ các tài liệu tham khảo để viết thành sáng kiến kinh nghiệm. Kính mong các bạn đồng
nghiệp và các cấp lãnh đạo đóng góp bổ sung.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
Bảo Yên,, ngày 25 tháng 5 năm 2012
Người viết

17