bài giảng ngữ văn lớp 9 tiết 123 nghĩa tường minh và hàm ý

Bài cũ: 1/ Thế nào là liên kết nội dung , liên kết
hình thức trong một văn bản?
2/ Cho biết những phép liên kết câu được sử
dụng trong đoạn văn sau và chỉ rõ từ ngữ thực hiện
phép liên kết đó :
Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách , nhưng đọc sách vẫn
là một con đường quan trọng của học vấn .(1)Bởi vì học vấn
không chỉ là việc cá nhân , mà là việc của toàn nhân loại .
(2)Mỗi loại học vấn đến giai đoạn hôm nay đều là thành quả
của toàn nhân loại nhờ biết phân công , cố gắng tích luỹ
ngày đêm mà có .(3)
>- Phép lặp từ : “học vấn” (1-2-3), “nhân loại” (2-3)
- Phép nối : ‘Bởi vì” nối câu ( 1-2 )


Tiết 125: Tiếng Việt :
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý

2


1)Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Đọc đoạn trích sau:
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng
đầy tiếc rẻ. Anh chaỵ ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay
cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng
đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại
bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn giữa cuốn sách tới trả cho

cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội
đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)


? Qua câu “Trời ôi , chỉ còn có năm phút !” , em
hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì ? Vì sao
anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái ?

=>Anh thanh niên muốn nói thêm rằng: “Anh rất tiếc”
nhưng anh không muốn nói thẳng điều này vì ngại ngùng,
vì muốn che giấu tình cảm của mình.


-Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
- Theo em thì cô gái và bác hoạ sĩ có đoán ra được ẩn ý
của anh thanh niên không? Nhờ vào đâu em biết ?
>Họ đều đoán được hàm ý. Nhờ vào câu “Nhà hoạ sĩ
tặc lưỡi đứng dậy.” và “Cô gái cũng đứng lên.”
- Cách diễn đạt như vậy là nghĩa hàm ý. Vậy thế nào
là nghĩa hàm ý ?


1)Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
a) Hàm ý trong câu:
- Phần thông báo không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ
trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.


Đọc thầm đoạn văn , chú ý câu in đậm :

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút !
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, gi ọng cười nh ưng đ ầy ti ếc r ẻ. Anh cha ỵ ra
nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái
cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái kh ỏi trở lại bàn, anh l ấy chi ếc kh ăn
còn vo tròn giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô k ĩ s ư m ặt đ ỏ ửng, nh ận l ại chi ếc
khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
? Câu nói thứ hai của anh thanh niên có ẩn ý gì không ?
> Không ẩn ý điều gì mà thể hiện trực tiếp ý muốn thông báo
cô gái đã để quên chiếc khăn mùi soa
- Cách diễn đạt như vậy là nghĩa tường minh. Vậy thế nào là
nghĩa tường minh ?


1)Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
a) Hàm ý trong câu:

b) Nghĩa tường minh:
- Phần thông báo được diễn đạt trực tiếp
bằng từ ngữ trong câu.

*Ghi nhớ: SGK / 75


*Lưu ý: Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp, tuy cùng
một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì
hàm ý sẽ khác nhau.

Ví dụ: Trời sắp mưa rồi đấy !
Hàm ý:
- Lấy quần áo vào!
- Nhớ mang áo mưa theo.


II. LUYỆN TẬP:
1 / Đọc đoạn trích và nhận xét :

- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười
nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chaỵ ra nhà phía sau, rồi trở
vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng
dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả
đi đến chỗ bác già.
- Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái
khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn còn vo tròn giữa
cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng,
nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
(Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)


Câu hỏi thảo luận :
• TỔ 1+2 : a )Câu nào cho thấy hoạ sĩ cũng chưa muốn chia
tay với anh thanh niên ? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều
ấy ?

• Tổ 3 +4 : b) Tìm những từ ngữ miêu tả
thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn

văn . Thái độ đó giúp em đoán ra điều gì
liên quan đến chiếc mùi soa ?


II. LUYỆN TẬP
1/ Nhận xét :
a) Câu “Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy .”
- Ở cụm từ “ tặc lưỡi” > Dùng hình ảnh để diễn đạt ý của
ngôn ngữ nghệ thuật
b) Những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái liên quan tới chiếc
mùi soa:
- mặt đỏ ửng (ngượng)
- nhận lại chiếc khăn (không tránh được)
- quay vội đi (quá ngượng).


II /LUYỆN TẬP:
2/ Đọc đoạn trích sau và cho biết hàm ý các
câu in đậm:
Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô
gái:
- Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão
thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh
đưa khách vào nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở
Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè
pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn
nhà anh.


2/ Hàm ý của câu in đậm :

- “Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá.”
Ông họa sĩ chưa kịp uống nước chè đấy.


3/ Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội
dung của hàm ý.
Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi
nhưng lại nói trổng :
- Vô ăn cơm !
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô
ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra:
- Cơm chín rồi !
Anh cũng không quay lại.
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
> Câu “ Cơm chín rồi !”- Hàm ý: Ông vô ăn cơm đi !


4 / Đọc đọan trích sau đây ( trích từ truyện ngắn Làng của
Kim Lân), cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa
hàm ý không. Vì sao?
a. Có người hỏi :
- Sao bảo làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà ?...
- Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy !
Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một
tiếng, vươn vai nói to:
- Hà, nắng gớm, về nào...
Ông lão vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói
xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.

4/ Nhận xét những câu in đậm trong đọan trích :
a ) – Hà, nắng gớm, về nào...
 câu nói đánh trống lảng (nói sang đề tài khác để
tránh đề tài đang bàn).
> Không chứa hàm ý
b) –Tôi thấy người ta đồn …
>Câu nói dở dang ( Không chứa hàm ý )


* Bài tập bổ trợ :
* Tìm câu chứa hàm ý và giải đoán hàm ý :
a) Có hai anh chàng đi chơi gặp một cô gái.Họ muốn
làm quen. Anh chàng thứ nhất nói :
-Chào em , trông em như Hằng Nga.
Anh chàng thứ hai cũng tươi cười và bảo :
-Anh cứ tưởng là em ở cung trăng mới xuống.
Cô gái nhỏ nhẹ đáp :
-Thế hai anh là bạn của chú Cuội à ?
b) Anh về cởi áo lau nước mắt
Đến mùa đào nở bíêt tên em .


Dặn dò: - Học bài.
- Hoàn thành bài tập.
- Soạn bài “Nghị luận về
một đoạn thơ, bài thơ”