Mối quan hệ giữa nhận thức của cha mẹ về biểu hiện và nguyên nhân tổn thương sức khỏe tâm thần trẻ em với hành vi ứng xử của họ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐẶNG THỊ THANH TÙNG

MỐI QUAN HỆ GIỮA NHẬN THỨC CỦA CHA MẸ
VỀ BIỂU HIỆN VÀ NGUYÊN NHÂN TỔN THƢƠNG SỨC KHỎE
TÂM THẦN TRẺ EM VỚI HÀNH VI ỨNG XỬ CỦA HỌ

LUẬN VĂN THẠC SỸ TÂM LÝ HỌC

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐẶNG THỊ THANH TÙNG

MỐI QUAN HỆ GIỮA NHẬN THỨC CỦA CHA MẸ
VỀ BIỂU HIỆN VÀ NGUYÊN NHÂN TỔN THƢƠNG SỨC KHỎE
TÂM THẦN TRẺ EM VỚI HÀNH VI ỨNG XỬ CỦA HỌ

LUẬN VĂN THẠC SỸ TÂM LÝ HỌC
Chuyên ngành: Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên
Mã số: Thí điểm

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Amie Polack
TS. Trần Thành Nam

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được
sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu, nhiệt tình của các thầy cô, các anh chị, các
em và các bạn. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin bày tỏ lời cảm
ơn chân thành tới:
Ban giám hiệu, các phòng ban, các khoa, các thầy cô và các cán bộ tại
Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện và giúp
đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Đặc biệt xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Tiến sĩ Trần Thành Nam và
Tiến sĩ Amie Polack đã dành rất nhiều thời gian quý báu hướng dẫn, chỉ bảo
và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập cũng như trong
quá trình hoàn thành luận văn
Xin chân thành cảm ơn tập thể thầy giáo, cô giáo trong ban giám hiệu,
Ban phụ huynh các trường và đặc biệt là cha mẹ của các em học sinh thuộc
các trường tiểu học: Kim Giang, Định Công, Đoàn Thị Điểm, Thăng long
Kidsmart đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu, phục vụ
cho quá trình nghiên cứu của đề tài
Xin cảm ơn các cô bác, anh chị tại Trung tâm tư vấn, điều trị tâm bệnh
và tự kỷ - Bệnh viện đa khoa Quốc tế Vinmec đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong
công việc cũng như tạo điều kiện cho tôi có thời gian để hoàn thành đề tài
này.
Cuối cùng, xin chân thành cảm ơn các bạn đồng môn lớp Tâm lý học
lâm sàng trẻ em và Vị thành niên Khóa 4 – Đại học giáo dục cùng những
người thân đã luôn bên cạnh tôi: giúp đỡ, ủng hộ về mọi mặt để tôi có thể
hoàn thành luận văn này.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà nội, ngày 25 tháng 6 năm 2015

i


DANH MỤC TÊN VIẾT TẮT

ADHD

Attention Deficit Hyperactivity Disorder – Tăng động giảm
chú ý

CFA

Confirmation factor analysis – Phân tích nhân tố khẳng định

CMC

Chống mù chữa và phổ cập giáo dục tiểu học

DSM- IV

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th
Edition – Sổ tay chẩn đoán và thống kê rối loạn tâm thần, phiên
bản 4.

DTTK

Dẫn truyền thần kinh

ICD – 10

International Statistical Classification of Disease and Related
Mental Health Problem 10th Revision – Bảng phân loại bênh
quốc tế về Sức khỏe tâm thần lần thứ 10

SDQ25

Strength and Difficulties Questionnaire – Bảng hỏi điểm mạnh
và điểm yếu của trẻ

SKTT

Sức khỏe tâm thần

TB

Trung bình

TH

Tình huống

ii


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ........................................................................................................................... i
Danh mục tên viết tắt .......................................................................................................ii
Mục lục ...............................................................................................................................iii
Danh mục bảng....................................................................................................
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 7

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.........Error!
Bookmark not defined.

1.1. Quan niệm về tổn thương SKTT và các tiếp cận về nguyên nhân gây tổn
thương SKTT ................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Quan niệm về tổn thương SKTT...................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Các tiếp cận về nguyên nhân gây tổn thương SKTTError! Bookmark not
defined.

1.1.3 Tổng quan kết quả nghiên cứu đi trước liên quan đến nhận thức của
cộng đồng về biểu hiện, nguyên nhân tổn thương SKTT và hành vi ứng xử.
Error! Bookmark not defined.

1.2. Các khái niệm công cụ của đề tài ........................ Error! Bookmark not defined.
1.2.1 Khái niệm về SKTT ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.2 Khái niệm tổn thương SKTT và nguyên nhânError!

Bookmark

not

defined.

1.2.3 Những vấn đề SKTT thường gặp ở trẻ em ..... Error! Bookmark not defined.
1.2.4 Khái niệm chăm sóc SKTT ................................ Error! Bookmark not defined.
1.2.5 Vệ sinh và dự phòng các tổn thương SKTT .. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........Error!
Bookmark not defined.

2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu ......................... Error! Bookmark not defined.

2.1.1. Trường tiểu học Kim Giang: ............................ Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Trường tiểu học Định Công: ................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.3 Trường tiểu học dân lập Đoàn Thị Điểm : ..... Error! Bookmark not defined.

iii


2.1.4. Trường tiểu học Dân lập Thăng Long Kidsmart :Error! Bookmark not
defined.

2.2. Qui trình nghiên cứu .............................................. Error! Bookmark not defined.
2.3 Phương pháp nghiên cứu ........................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.1 Phương pháp nghiên cứu tài liệu ...................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2 Phương pháp chuyên gia..................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.3 Phương pháp điều tra bảng hỏi ......................... Error! Bookmark not defined.
2.3.4 Phương pháp thống kê áp dụng trong xử lý số liệuError! Bookmark not
defined.

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............. Error! Bookmark not defined.
3.1 Đặc điểm khách thể nghiên cứu ........................... Error! Bookmark not defined.
3.2 Nhận thức của cha mẹ về các biểu hiện tổn thương SKTTError! Bookmark
not defined.

3.2.1. Kiến thức/Nhận thức của cha mẹ về các dấu hiệu tổn thương SKTT
Error! Bookmark not defined.

3.2.2 Nhận thức của cha mẹ về tên các bệnh tâm thần (tên vấn đề tổn thương
SKTT)…..................................................................Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Nhận thức về các nguyên nhân gây nên tổn thương SKTT ...............Error!
Bookmark not defined.

3.3 Hành vi ứng xử của cha mẹ trước các biểu hiện tổn thương SKTT ở trẻ và
niềm tin của phụ huynh vào các hình thức trị liệu .. Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Hành vi ứng xử của các cha mẹ Việt Nam khi con cái họ tổn thương về
sức khỏe tâm thần. .......................................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Niềm tin của cha mẹ về các loại hình dịch vụ can thiệp trị liệu vấn đề
tổn thương SKTT ............................................................ Error! Bookmark not defined.
3.4 Mối quan hệ giữa các biến nghiên cứu. .............. Error! Bookmark not defined.
3.4.1. Mối quan hệ giữa trình độ học vấn, thu nhập của gia đình và các biểu
hiện hành vi cảm xúc của con với nhận thức của cha mẹ về các dấu hiệu bệnh
tâm thần ở trẻ.................................................................... Error! Bookmark not defined.

iv


3.4.2. Mối quan hệ giữa trình độ học vấn, thu nhập của gia đình và các biểu
hiện hành vi cảm xúc của con với nhận thức của cha mẹ về tên gọi các bệnh
tâm thần/ tổn thương SKTT.......................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.3. Tương quan giữa trình độ học vấn, thu nhập của gia đình và các biểu
hiện hành vi cảm xúc của con với nhận thức của cha mẹ về nguyên nhân gây
tổn thương SKTT. ........................................................... Error! Bookmark not defined.
3.4.5. Tương quan giữa nhận thức của cha mẹ về nguyên nhân các biểu hiện
tổn thương SKTT và niềm tin của cha mẹ về hiệu quả của các mô hình trị
liệu…… ............................................................................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................... Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận:........................................................................ Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị: ............................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 9
PHỤ LỤC ....................................................................... Error! Bookmark not defined.

v


MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 7
Bảng 2.1: Thời gian và nội dung triển khai nghiên cứu ...... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.2: Kết quả phân tích nhân tố khẳng định (CFA) theo 11 nhóm nguyên nhân cơ bản
của tổn thương SKTT ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 2.3: Độ nhậy và độ đặc hiệu của bộ công cụ SDQ25 theo các phương thức thực hiện
đánh giá ............................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.1: Mô tả đặc điểm khách thể nghiên cứu ................ Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.2: Kết quả sàng lọc các biểu hiện tổn thương SKTT ở trẻ do bố mẹ báo cáo .Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.3: Tỉ lệ cha mẹ nhận diện các dấu hiệu tổn thương SKTT.Error! Bookmark not
defined.
Bảng 3.4: Nhận thức của cha mẹ về tên các bệnh tâm thần/tổn thương SKTT ............Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.5: Điểm trung bình và độ lệch chuẩn nhận thức của cha mẹ theo các nhóm
nguyênnhân .......................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.6: Tỉ lệ % các bậc cha mẹ lựa chọn nguyên nhân lý giải tại sao con họ lại có cảm
giác và hành vi ứng xử tương ứng với mô tả trong từng tình huốngError! Bookmark not
defined.
Bảng 3.7: Tỷ lệ % cha mẹ chọn cách cha mẹ ứng xử khi con có vấn đề SKTT ............Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.8: Tỉ lệ % các ý kiến đồng ý và hoàn toàn đồng ý với hình thức can thiệp trị liệu
tương ứng ............................................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.9: Sự khác biệt giữa trình độ học vấn, thu nhập của gia đình và các biểu hiện hành
vi cảm xúc của con trong nhận thức của cha mẹ về các dấu hiệu bệnh tâm thần ở trẻ (kiểm
định independent–t-test) ...................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.10: Sự khác biệt giữa trình độ học vấn, thu nhập của gia đình và các biểu hiện hành
vi cảm xúc của con trong nhận thức của cha mẹ về tên bệnh tâm thần ở trẻ (kiểm định

independent –t-test).............................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.11: Tương quan Pearson giữa trình độ học vấn, thu nhập của gia đình và các biểu
hiện hành vi cảm xúc của con với nhận thức của cha mẹ về nguyên nhân tổn thương SKTT .
............................................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.12: Tương quan Pearson giữa trình độ học vấn, thu nhập của gia đình và các biểu
hiện hành vi cảm xúc của con và niềm tin của cha mẹ về hiệu quả của các mô hình trị liệu .
............................................................................... Error! Bookmark not defined.

vi


Bảng 3.13: Tương quan Pearson giữa nhận thức của cha mẹ về nguyên nhân các biểu hiện
tổn thương SKTT và niềm tin của cha mẹ về hiệu quả của các mô hình trị liệu ..........Error!
Bookmark not defined.

vii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ở Việt Nam, theo những nghiên cứu mới nhất cho biết tỉ lệ tổn thương
SKTT ở trẻ em và vị thành niên có xu hướng tăng lên trong vài thập kỷ qua.
Nghiên cứu của Bahr Weiss, Đặng Hoàng Minh và Nguyễn Cao Minh (2013)
cho thấy tỉ lệ trẻ trong độ tuổi từ 6 – 16 tuổi bị tổn thương SKTT lên đến
khoảng 12-13 %. Tỉ lệ này ngày càng có xu hướng gia tăng và trẻ hóa do trẻ
em càng ngày càng phải đối mặt với những biến động xã hội như vấn đề đô
thị hóa nhanh chóng dẫn đến ô nhiễm môi trường, phá vỡ cấu trúc gia đình, di
cư – chỗ ở không ổn định. Những thay đổi của hệ thống kinh tế vĩ mô cũng
kéo theo các xung đột văn hóa xã hội như phân hóa giàu nghèo, xung đột giá
trị giữa các thế hệ… Đến hiện nay, ước tính ở Việt Nam có khoảng 2,7 triệu

người có nhu cầu được chăm sóc SKTT.
Công tác chăm sóc SKTT ở Việt Nam vẫn đang trong những bước đầu
xây dựng nên hiệu quả chăm sóc và can thiệp là chưa cao. Theo báo cáo Hội
nghị về SKTT lần thứ 3 (2012) cho thấy một số cá nhân, tổ chức đã bắt đầu
quan tâm đến công tác chăm sóc SKTT, tuy nhiên hoạt động nhiều nơi còn
mang tính tự phát, thiếu đồng bộ, chưa có sự kết nối, và thường bị động vì
giới hạn về tài chính và thời gian của các chương trình tài trợ. Hơn nữa, sự
quan tâm của Nhà nước thể hiện trong chính sách về SKTT mới chỉ dừng lại
trên phương diện Y tế, chủ yếu dành cho người lớn và tập trung vào một số
loại bệnh tâm thần nặng như Tâm thần phân liệt, động kinh, chậm phát triển
tâm thần. Công tác chăm sóc SKTT tập trung vào điều trị do các bác sỹ tâm
thần đảm nhiệm. Chính những điều này cũng góp phần ảnh hưởng đến nhận
thức nói chung của người dân về vấn đề tổn thương SKTT còn nhiều hạn chế,
mang tính định kiến và bị ảnh hưởng bởi các yếu tố văn hóa tín ngưỡng đã
cản trở việc tiếp cận với các cơ sở chăm sóc SKTT và góp phần làm cho vấn
đề càng trở nên trầm trọng hơn.

8


Trong mỗi gia đình, cha mẹ có thể có những quan điểm nhìn nhận khác
nhau về biểu hiện và nguyên nhân của tổn thương SKTT ở trẻ cũng như nhận
thức về sự phát triển của những vấn đề này qua thời gian. Hiểu được nhận
thức và quan điểm của cha mẹ về vấn đề này có thể giúp định hướng giáo dục
cho cha mẹ về các hình thức can thiệp trị liệu khoa học, định hướng cho họ
tìm kiếm những dịch vụ hỗ trợ đúng đắn và động viên họ tham gia các dịch vụ
trị liệu phù hợp, có niềm tin vào hiệu quả trị liệu [14] [Greenberg,
Constantino, & Bruce, 2006; Nock & Photos, 2006]. Cụ thể hơn, nhận thức về
những nguyên nhân tổn thương SKTT có thể ảnh hưởng đến quyết định của
cha mẹ về việc lựa chọn hình thức chữa trị nào và ai là người được chữa trị.

Chẳng hạn, cha mẹ có con chuyên quậy phá và bắt nạt các bạn ở trên lớp nghĩ
rằng do con mình thừa năng lượng và quá hiếu động nên tìm đến bác sỹ tâm
thần để uống thuốc điều trị tăng động giảm chú ý. Hoặc họ có thể tìm đến nhà
tâm lý với mong muốn giúp con mình kiểm soát các hành vi xâm kích và
xung động. Khi nhà trị liệu đề xuất một tập huấn kỹ năng làm cha mẹ và mời
cha mẹ đến tham gia các buổi trị liệu, cha mẹ sẽ không hiểu được tại sao
người phải tham gia chữa trị là họ mà không phải là con cái họ, tại sao không
phải dạy con họ kỹ năng mà lại dạy cha mẹ kỹ năng. Vì ý nghĩa này, chúng
tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Mối quan hệ giữa nhận thức của cha mẹ
vể biểu hiện và nguyên nhân tổn thƣơng sức khỏe tâm thần trẻ em với
hành vi ứng xử của họ” nhằm mục tiêu như sau:
2. Mục tiêu nghiên cứu:
Tìm hiểu nhận thức của cha mẹ về các biểu hiện tổn thương SKTT, khả
năng nhận diện các bệnh tâm thần và nguyên nhân của chúng.
Tìm hiểu niềm tin của cha mẹ Việt nam về những hình thức can thiệp
trị liệu khi con họ có các biểu hiện tổn thương SKTT.
Tìm hiểu mối quan hệ giữa nhận thức của cha mẹ về tổn thương
SKTTvới niềm tin và hành vi ứng xử của họ.
3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu
9


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Trọng An và cs (2010): “Thí điểm sử dụng bộ công cụ sàng lọc
rối nhiễu tâm trí học sinh SDQ 25 tại các trường phổ thông của Hà Nội”, tr
24-27
2. Lã Thị Bƣởi và cộng sự - Trung tâm nghiên cứu và phát triển cộng đồng
(2008): “Bước đầu nhận xét các hoạt động chăm sóc SKTT trẻ em dựa vào
cộng đồng tại Phòng khám Tuna”
3. Ngô Thanh Hồi (2005): “Khảo sát sức khỏe tâm thần của học sinh trung

học cơ sở Hà Nội.
4. Nguyễn Công Khanh (1999): Luận văn thạc sỹ tâm lý học trẻ em: Triệu
chứng của trẻ, triệu chứng của gia đình (Symtôme de l’Enfant, symtôme de la
Famille), do GS Odette Lescarret hướng dẫn, Đại học Toulouse le Mirail
5. Đặng Hoàng Minh, Bahr Weiss, Nguyễn Cao Minh (2013): Sức khỏe
tâm thần trẻ em Việt Nam: Thực trạng và các yếu tố nguy cơ, Cục xuất bản
Việt Nam, tr 2-3
6. Trần Thành Nam (2001):“Tìm hiểu nhận thức của các bậc cha mẹ về tổn
thương sức khỏe tâm thần của trẻ em”- Luận văn thạc sĩ.
7. Nguyễn Văn Nuôi và cộng sự (2000): dịch “ Sổ tay thống kê và chẩn đoán
các rối loạn tâm thần rút gọn – IV”, tr. 35 - 57
8. Nguyễn Văn Siêm (2007):“Tâm bệnh học trẻ em và thanh thiếu niên”,
Nhà xuất bản ĐHQG, Hà Nội
9. Lý Trần Tình, Nguyễn Thị Kim Mai và cộng sự – Bệnh viện Tâm thần
Hà Nội (2015): Đề tài: “Khảo sát rối loạn tăng động – giảm chú ý ở học sinh
tiểu học và trung học cơ sở thành phố Hà Nội”
10. TS Hoàng Cẩm Tú, Đặng Hoàng Minh và cộng sự (2009): Đề tài: “Sức
khỏe tâm thần của học sinh lứa tuổi trung học cơ sở”, Hà Nội.
11. Nguyễn Việt (1999): “Các khái niệm cơ bản về Sức khỏe Tâm thầnBệnh tâm thần phân liệt, những hiểu biết cơ bản về điều trị, chăm sóc, quản

10


lý và phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng”, Chương trình Quốc Gia
BVSKTTCĐ, Hà Nội.
12. Dianne C. Shanley, M.A. Psychology (2008): “Understanding Parents’
Perceptions of Their Child’s Mental Health Problems: Development of a
parent – report measure”, tr. 207 - 212
13. Gur K Sener N, Kucuk L Cetindag Z &Basar M (2012): “The beliefs
of teachers toward mental ilness. Procedia Social and Behavioral Sciences”.

14. Kerkorian, McKay, & Bannon, Jr ( 2006): “Seeking Help a Second
Time: Parents'/Caregivers' Characterizations of Previous Experiences With
Mental Health Services for Their Children and Perceptions of Barriers to
Future Use”
15. Lia van der ham. Pamela Wright, Thang Vo Van.Vuong D. K. Đoan.
Jacqueline E.W.Broerse (2011): “Perceptions of Mental Health and HelpSeeking Behavior in an Urban Community in Vietnam”
16. Marie Jahoda (1958): Current Concepts of Positive Mental Health.
17. Mohammed S. Lodhi Khan(2005): “Aian India Perceptions of
Normality”
18. Paul Bennet (2003): “Abnormal and Clinical Psychology: An
introductory textbook, second edition, Open University Press”
19. R.Jenkins A.Colloch & C.Parker (1998) - Ủng hộ các chính phủ và các
hoạch định chính sách- Vụ SKTT và dự phòng lạm dụng các chất - Tổ chức y
tế thế giới - Geneva.
20. Robert S.Mckelvey, Lorettav.Baldassar, David L.Sang, and Lynne
Roberts, B.Sc(1999): “Vietnamese Parental Perceptions of Child and
Adolescent. J Am Acad Child Adole Sc Psychatry”
21. Rorbet S. Feldman: “Những điều trọng yếu trong Tâm lý học”– Nxb
Thống kê, tr. 512 - 513

11


22. Rosemarie Kobau; Matthew M. Zack; Cecily Luncheon và cộng sự
(2005): “Epilepsy Surveillance Among Adults --- 19 States, Behavioral Risk
Factor Surveillance System”
23. Shirk, Talmi, & Olds (2000): “A developmental psychopathology
perspective on child and adolescent treatment policy”
24. Yeh, Hough, McCabe, Lau, and Garland (2003): “Racial/ethnic
differences in parental endolsement of barriers to mental health services for

Youth”.
25. Tài liệu hội thảo: “can thiệp và phòng ngừa các vấn đề sức khỏe tinh thần
trẻ em Việt Nam”, (2007)
26. Trang web: Http://gso.gov.vn/danhmuc/HTCT
27. Trang web: www.younglives.org.uk
28. Trang web của trường Định Công:
29. Trang web của trường Kim Giang:
30. Trang Web của trường Đoàn Thị điểm: />31.Trang

Web

của

trường



12

Thăng

Long

Kidsmart: