Luận văn thạc sỹ - Phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT
NAM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
---------

BÙI TÙNG LINH

PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG
THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ


HÀ NỘI - 2015


NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT
NAM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
---------

BÙI TÙNG LINH

PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG

THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG
THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT
NAM

Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
Mã số: 60.34.02.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HỒNG HẢI


HÀ NỘI - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn này là do tôi tự thu thập, trích dẫn. Các nội
dung tham khảo từ các nguồn tài liệu khác đều được chú thích đầy đủ.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2015

Tác giả

Bùi Tùng Linh

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT...........................................................xi
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ.........................................................xii
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
CHƯƠNG 1......................................................................................................4
LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH
TOÁN QUỐC TẾ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................4
1.1. TỔNG QUAN VỀ QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.....................................................4
1.1.1. Khái quát về quan hệ đại lý của ngân hàng thương mại.........................4
1.1.1.1. Khái quát về thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại................4
a. Khái niệm thanh toán quốc tế.......................................................................4
1.1.1.2. Khái niệm quan hệ đại lý của ngân hàng thương mại..........................8
1.1.2. Tầm quan trọng của quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế của ngân
hàng thương mại................................................................................................8
1.1.2.1. Đại lý ngân hàng là đầu mối cho hoạt động kinh doanh đối ngoại......8
1.1.2.2. Hỗ trợ việc thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng................9
1.1.2.3. Nâng cao tính cạnh tranh của ngân hàng............................................10
1.1.2.4. Cảnh báo thị trường trước rủi ro.........................................................10
1.1.3. Đặc điểm và phân loại quan hệ đại lý..................................................11
1.1.3.1. Đặc điểm.............................................................................................11
1.1.3.2. Phân loại.............................................................................................12
1.1.4. Điều kiện để trở thành ngân hàng đại lý trong thanh toán quốc tế.......13
1.1.4.1. Trình độ quản lý ngân hàng................................................................13
1.1.4.3. Sản phẩm và dịch vụ của ngân hàng đại lý........................................14
1.1.4.4. Sự ổn định thị trường của ngân hàng đại lý.......................................14


1.2. PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ CỦA
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................................................15

1.2.1. Khái niệm về phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế của
ngân hàng thương mại.....................................................................................15
1.2.1.1. Khái niệm phát triển...........................................................................15
1.2.1.2. Khái niệm phát triển quan hệ đại lý...................................................15
1.2.1.3. Khái niệm phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế............15
1.2.2. Chỉ tiêu đánh giá sự phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế
.........................................................................................................................16
1.2.2.1. Chỉ tiêu định tính................................................................................16
1.2.2.2. Chỉ tiêu định lượng.............................................................................17
1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán
quốc tế của ngân hàng thương mại..................................................................18
1.2.3.1. Những nhân tố khách quan.................................................................19
b. Hành lang pháp lý.......................................................................................19
1.2.3.2. Những nhân tố chủ quan.....................................................................21
1.3. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ CỦA CÁC NGÂN HÀNG
TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC CHO NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ
PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM.................................................23
1.3.1. Kinh nghiệm của các ngân hàng Trung Quốc......................................23
1.3.2. Kinh nghiệm của Ngân hàng Commonwealth Bank of Australia........24
1.3.3. Kinh nghiệm của Ngân hàng JPMorgan Chase, New York.................26
1.3.4. Bài học đối với Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam...............27
CHƯƠNG 2....................................................................................................29
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG .................29
THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ...........29
CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM................................................29
1.4. KHÁI QUÁT HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA VIETCOMBANK...........29


2.1.1. Khái quát về Vietcombank ..................................................................29
2.1.2. Tình hình hoạt động của Vietcombank................................................30

2.1.2.1. Cơ cấu tổ chức....................................................................................30
2.1.2.2. Cơ cấu cổ đông...................................................................................33
2.1.2.3. Cơ cấu bộ máy quản trị Vietcombank................................................33
2.1.2.4. Các lĩnh vực hoạt động ......................................................................34
2.1.2.5. Nhân sự...............................................................................................36
2.1.2.6. Hạ tầng công nghệ thông tin...............................................................37
2.1.2.7. Mạng lưới hoạt động..........................................................................38
2.1.2.8. Kết quả kinh doanh của Vietcombank...............................................38
1.5. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ TẠI VIETCOMBANK........................................................42
1.5.1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh hoạt động quan hệ đại lý trong thanh toán
quốc tế.............................................................................................................42
2.2.2. Thực trạng phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế tại
Vietcombank...................................................................................................45
2.2.2.1. Mạng lưới ngân hàng đại lý................................................................45
2.2.2.2. Các nghiệp vụ thực hiện thông qua các ngân hàng đại lý..................48
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG
THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI VIETCOMBANK...............................55
2.3.1. Những kết quả đạt được.......................................................................55
2.3.1.1. Giữ vững vị trí là ngân hàng có mạng lưới đại lý lớn nhất................55
2.3.1.2. Tạo dựng uy tín ngân hàng.................................................................55
2.3.1.3. Đáp ứng tốt nhu cầu TTQT của khách hàng......................................55
2.3.1.4. Giảm thiểu rủi ro trong TTQT............................................................55
2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân trong việc phát triển quan hệ đại lý..............56


2.3.2.1. Hạn chế...............................................................................................56
2.3.2.2. Nguyên nhân.......................................................................................58
CHƯƠNG 3....................................................................................................60
GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN

QUỐC TẾ ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ...........60
NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM...................................................................60
3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ ĐỐI VỚI VIETCOMBANK................................................60
3.1.1. Định hướng phát triển thanh toán quốc tế của Vietcombank...............60
3.1.2. Định hướng phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế đối với
Vietcombank...................................................................................................62
3.2. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ ĐỐI VỚI VIETCOMBANK................................................63
3.2.1. Giải pháp trước mắt..............................................................................64
3.2.1.1. Ký kết các thỏa thuận song phương và đa phương với các ngân hàng
đại lý................................................................................................................64
3.2.1.2. Tăng cường các hoạt động ngoại giao với mạng lưới ngân hàng đại lý
.........................................................................................................................64
3.2.1.3. Tăng cường quảng bá hình ảnh thương hiệu Vietcombank...............65
3.2.1.4. Nâng cao chất lượng dịch vụ và đa dạng hóa sản phẩm.....................66
3.2.2. Giải pháp lâu dài...................................................................................68
3.2.2.1. Tiếp tục nâng cao trình độ nguồn nhân lực........................................68
3.2.2.2. Tiếp tục đổi mới, hiện đại hóa công nghệ..........................................69
3.2.2.3. Phát triển hoạt động nghiên cứu dự báo nhu cầu thị trường..............70
3.2.2.4. Phát triển hệ thống ngân hàng đại lý gắn liền với xu hướng xuất nhập
khẩu.................................................................................................................71
3.3. KIẾN NGHỊ...............................................................................................72


3.3.1. Kiến nghị với Chính phủ......................................................................72
3.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước....................................................73
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3..............................................................................74
KẾT LUẬN....................................................................................................75
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................77

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Chữ viết tắt

Nghĩa đầy đủ

1

CNTT

Công nghệ thông tin

2

DNNN

Doanh nghiệp Nhà nước

3

HĐKD

Hoạt động kinh doanh

4

HĐQT

Hội đồng Quản trị

5

HSC

Hội sở chính

6

LNST

Lợi nhuận sau thuế

7

NHĐL

Ngân hàng đại lý

8

NHNN

Ngân hàng Nhà nước

9

NHTM

Ngân hàng thương mại

10

TCTD

Tổ chức tín dụng

11

TMCP

Thương mại Cổ phần

12

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

13

TTQT

Thanh toán quốc tế

14

VCSH

Vốn chủ sở hữu

15

XNK

Xuất nhập khẩu


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ
BẢNG:
Bảng 2.1:

Một số chỉ tiêu tài chính cơ bản giai đoạn 2011 - 09/2014.......Error:
Reference source not found

Bảng 2.2:

Số lượng NHĐL của Vietcombank theo khu vực giai đoạn 2011 09/2014......................................Error: Reference source not found

Bảng 2.3:

Số lượng NHĐL theo hình thức quan hệ của Vietcombank giai
đoạn 2011 - 09/2014...................Error: Reference source not found

Bảng 2.4:

Tỷ trọng sử dụng ngân hàng đại lý trong thanh toán quốc tế giai
đoạn 2011 – 09/2014...................Error: Reference source not found

BIỂU ĐỒ:
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT...........................................................xi
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ.........................................................xii
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
CHƯƠNG 1......................................................................................................4
LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH
TOÁN QUỐC TẾ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................4
1.1. TỔNG QUAN VỀ QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ
CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.....................................................4
1.1.1. Khái quát về quan hệ đại lý của ngân hàng thương mại.........................4
1.1.1.1. Khái quát về thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại................4
a. Khái niệm thanh toán quốc tế.......................................................................4
a. Khái niệm thanh toán quốc tế.......................................................................4
1.1.1.2. Khái niệm quan hệ đại lý của ngân hàng thương mại..........................8
1.1.2. Tầm quan trọng của quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế của ngân
hàng thương mại................................................................................................8
1.1.2.1. Đại lý ngân hàng là đầu mối cho hoạt động kinh doanh đối ngoại......8


1.1.2.2. Hỗ trợ việc thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng................9
1.1.2.3. Nâng cao tính cạnh tranh của ngân hàng............................................10
1.1.2.4. Cảnh báo thị trường trước rủi ro.........................................................10
1.1.3. Đặc điểm và phân loại quan hệ đại lý..................................................11
1.1.3.1. Đặc điểm.............................................................................................11
1.1.3.2. Phân loại.............................................................................................12
1.1.4. Điều kiện để trở thành ngân hàng đại lý trong thanh toán quốc tế.......13
1.1.4.1. Trình độ quản lý ngân hàng................................................................13
1.1.4.3. Sản phẩm và dịch vụ của ngân hàng đại lý........................................14
1.1.4.4. Sự ổn định thị trường của ngân hàng đại lý.......................................14

1.2. PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN QUỐC TẾ CỦA
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................................................15
1.2.1. Khái niệm về phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế của
ngân hàng thương mại.....................................................................................15
1.2.1.1. Khái niệm phát triển...........................................................................15
1.2.1.2. Khái niệm phát triển quan hệ đại lý...................................................15
1.2.1.3. Khái niệm phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế............15
1.2.2. Chỉ tiêu đánh giá sự phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế
.........................................................................................................................16
1.2.2.1. Chỉ tiêu định tính................................................................................16
1.2.2.2. Chỉ tiêu định lượng.............................................................................17
1.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán
quốc tế của ngân hàng thương mại..................................................................18
1.2.3.1. Những nhân tố khách quan.................................................................19
b. Hành lang pháp lý.......................................................................................19
1.2.3.2. Những nhân tố chủ quan.....................................................................21


1.3. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ CỦA CÁC NGÂN HÀNG
TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC CHO NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ
PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM.................................................23
1.3.1. Kinh nghiệm của các ngân hàng Trung Quốc......................................23
1.3.2. Kinh nghiệm của Ngân hàng Commonwealth Bank of Australia........24
1.3.3. Kinh nghiệm của Ngân hàng JPMorgan Chase, New York.................26
1.3.4. Bài học đối với Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam...............27
CHƯƠNG 2....................................................................................................29
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG .................29
THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ...........29
CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM................................................29
1.4. KHÁI QUÁT HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA VIETCOMBANK...........29

2.1.1. Khái quát về Vietcombank ..................................................................29
2.1.2. Tình hình hoạt động của Vietcombank................................................30
2.1.2.1. Cơ cấu tổ chức....................................................................................30
2.1.2.2. Cơ cấu cổ đông...................................................................................33
2.1.2.3. Cơ cấu bộ máy quản trị Vietcombank................................................33
2.1.2.4. Các lĩnh vực hoạt động ......................................................................34
2.1.2.5. Nhân sự...............................................................................................36
2.1.2.6. Hạ tầng công nghệ thông tin...............................................................37
2.1.2.7. Mạng lưới hoạt động..........................................................................38
2.1.2.8. Kết quả kinh doanh của Vietcombank...............................................38
1.5. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ TẠI VIETCOMBANK........................................................42
1.5.1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh hoạt động quan hệ đại lý trong thanh toán
quốc tế.............................................................................................................42


2.2.2. Thực trạng phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế tại
Vietcombank...................................................................................................45
2.2.2.1. Mạng lưới ngân hàng đại lý................................................................45
2.2.2.2. Các nghiệp vụ thực hiện thông qua các ngân hàng đại lý..................48
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG
THANH TOÁN QUỐC TẾ TẠI VIETCOMBANK...............................55
2.3.1. Những kết quả đạt được.......................................................................55
2.3.1.1. Giữ vững vị trí là ngân hàng có mạng lưới đại lý lớn nhất................55
2.3.1.2. Tạo dựng uy tín ngân hàng.................................................................55
2.3.1.3. Đáp ứng tốt nhu cầu TTQT của khách hàng......................................55
2.3.1.4. Giảm thiểu rủi ro trong TTQT............................................................55
2.3.2. Hạn chế và nguyên nhân trong việc phát triển quan hệ đại lý..............56
2.3.2.1. Hạn chế...............................................................................................56
2.3.2.2. Nguyên nhân.......................................................................................58

CHƯƠNG 3....................................................................................................60
GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ...........60
NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM...................................................................60
3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ ĐỐI VỚI VIETCOMBANK................................................60
3.1.1. Định hướng phát triển thanh toán quốc tế của Vietcombank...............60
3.1.2. Định hướng phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế đối với
Vietcombank...................................................................................................62
3.2. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ ĐỐI VỚI VIETCOMBANK................................................63
3.2.1. Giải pháp trước mắt..............................................................................64
3.2.1.1. Ký kết các thỏa thuận song phương và đa phương với các ngân hàng
đại lý................................................................................................................64


3.2.1.2. Tăng cường các hoạt động ngoại giao với mạng lưới ngân hàng đại lý
.........................................................................................................................64
3.2.1.3. Tăng cường quảng bá hình ảnh thương hiệu Vietcombank...............65
3.2.1.4. Nâng cao chất lượng dịch vụ và đa dạng hóa sản phẩm.....................66
3.2.2. Giải pháp lâu dài...................................................................................68
3.2.2.1. Tiếp tục nâng cao trình độ nguồn nhân lực........................................68
3.2.2.2. Tiếp tục đổi mới, hiện đại hóa công nghệ..........................................69
3.2.2.3. Phát triển hoạt động nghiên cứu dự báo nhu cầu thị trường..............70
3.2.2.4. Phát triển hệ thống ngân hàng đại lý gắn liền với xu hướng xuất nhập
khẩu.................................................................................................................71
3.3. KIẾN NGHỊ...............................................................................................72
3.3.1. Kiến nghị với Chính phủ......................................................................72
3.3.2. Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước....................................................73
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3..............................................................................74

KẾT LUẬN....................................................................................................75
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................77


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sự kiện Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã
mang lại cho nền kinh tế và hệ thống ngân hàng nhiều cơ hội và tiềm năng
phát triển mới. Quan hệ hợp tác trên tất cả các lĩnh vực không ngừng được
đẩy mạnh, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng, một ngành quan
trọng với nhiều nhạy cảm. Các giao dịch quốc tế không những là đối tượng
được các nhà đầu tư quan tâm mà còn được các ngân hàng đặc biệt chú trọng.
Hệ thống ngân hàng địa phương và thế giới phát triển đã góp phần đẩy mạnh
các giao dịch không dùng tiền mặt thông qua ngân hàng, nhằm cắt giảm tối đa
các khoản phí hoa hồng và chi phí về thời gian. Với tư cách là một nhân tố
quan trọng, không thể thiếu được cho sự phát triển của thương mại quốc tế,
hoạt động thanh toán quốc tế của các ngân hàng thương mại đã không ngừng
được đổi mới và hoàn thiện.
Dưới góc độ của ngân hàng thương mại, thanh toán quốc tế có vai trò
quan trọng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng, không những đem lại
hiệu quả kinh doanh từ phí dịch vụ mà còn phát triển được các mặt nghiệp vụ
khác như: nghiệp vụ kinh doanh ngoại tệ, nghiệp vụ tài trợ xuất nhập khẩu và
nghiệp vụ bảo lãnh quốc tế...
Nhận thức được tầm quan trọng của thanh toán quốc tế, các ngân hàng
trong nước đã không ngừng chú trọng, phát triển dịch vụ này bằng cách thiết
lập quan hệ đại lý nhằm giảm thiểu những hạn chế khi tham gia vào một thị
trường tài chính nhất định. Những hạn chế đó có thể là về không gian (do
khác lãnh thổ), thời gian (do chênh lệch múi giờ), tập quán kinh doanh, năng

lực kết nối, thông tin và mối liên hệ với khách hàng, thị trường, tập quán giao
dịch, luật lệ địa phương… Do vậy, tổ chức tài chính này phải sử dụng các
dịch vụ của tổ chức tài chính khác để thực hiện các giao dịch nhất định nhằm


2

đạt được hiệu quả kinh doanh cao nhất. Vì thế, ngân hàng đại lý ra đời và
ngày càng khẳng định vai trò của nó đối với nghiệp vụ ngân hàng, đặc biệt là
nghiệp vụ thanh toán quốc tế.
Phát triển tốt quan hệ đại lý sẽ tạo điều kiện cho các ngân hàng Việt
Nam mở rộng thị trường, tăng cường hợp tác lẫn nhau trên cơ sở đôi bên cùng
có lợi. Đồng thời, việc mở rộng và phát triển quan hệ đại lý còn giúp các ngân
hàng thương mại có cơ hội khảo sát, tìm kiếm thông tin để tiếp cận các đối tác
mới, kinh nghiệm quản lý tiên tiến nhằm tái cơ cấu ngân hàng, bảo mật thông
tin và nâng cao năng lực cạnh tranh. Chính vì vậy, việc xây dựng và thiết lập
quan hệ đại lý với các ngân hàng nước ngoài đang trở thành định hướng phát
triển của các ngân hàng thương mại hiện nay.
Trong số các ngân hàng Việt Nam hiện nay, Ngân hàng Thương mại
Cổ phần Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank) là một trong những ngân
hàng hàng đầu, có thâm niên trong việc thực hiện các giao dịch đối ngoại và
hoạt động thanh toán quốc tế là hoạt động chủ lực mang tính chất đặc thù
của Vietcombank. Tuy vậy, việc phát triển quan hệ đại lý chưa tương xứng
với tầm cỡ của Vietcombank, chưa phát huy được mặt tích cực, lợi thế của
Ngân hàng.
Từ thực tiễn đó, luận văn với đề tài “Phát triển quan hệ đại lý trong
thanh toán quốc tế tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt
Nam” ra đời với mục đích làm rõ tầm quan trọng của việc thiết lập quan hệ
đại lý trong thanh toán quốc tế với các ngân hàng đối tác nước ngoài và đề
xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện mạng lưới ngân hàng đại lý phục vụ cho

thanh toán quốc tế tại Vietcombank.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn hệ thống hóa các lý luận liên quan đến phát triển quan hệ đại
lý trong thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại, đặc biệt luận văn phân


3

tích và luận giải các yêu cầu cần thiết của việc phát triển quan hệ đại lý trong
thanh toán quốc tế đối với các ngân hàng thương mại.
Trên cơ sở đó, luận văn đánh giá thực trạng quan hệ đại lý trong thanh
toán quốc tế tại Vietcombank qua các số liệu thống kê. Từ đó, đề xuất một hệ
thống giải pháp, kiến nghị đồng bộ nhằm phát triển quan hệ đại lý trong thanh
toán quốc tế đối với Vietcombank.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu:
Những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển quan hệ đại lý trong
thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phát triển quan hệ đại lý tại Vietcombank trong giai đoạn 2006 - 09/2014.
4. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài kết hợp các phương pháp nghiên cứu từ phân tích, tổng hợp,
thống kê và so sánh.
Nguồn thông tin của đề tài được thu thập từ các tài liệu, số liệu của
Ngân hàng Nhà nước, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam, các báo cáo, thống kê
của một số ngân hàng trong và ngoài nước và của Vietcombank.
5. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn
được kết cấu làm 3 chương:
- Chương 1: Lý luận về phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc

tế của ngân hàng thương mại.
- Chương 2: Thực trạng phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc
tế tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam.
- Chương 3: Giải pháp phát triển quan hệ đại lý trong thanh toán quốc
tế đối với Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam.


4

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH
TOÁN QUỐC TẾ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1. TỔNG QUAN VỀ QUAN HỆ ĐẠI LÝ TRONG THANH TOÁN
QUỐC TẾ CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1.1. Khái quát về quan hệ đại lý của ngân hàng thương mại
1.1.1.1. Khái quát về thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại
a. Khái niệm thanh toán quốc tế
Trong xu hướng phát triển và cạnh tranh gay gắt hiện nay, bất cứ một
quốc gia nào muốn tồn tại và phát triển đều phải tăng cường hợp tác với các
nước trên thế giới trên mọi lĩnh vực: kinh tế, chính trị, xã hội, ngoại giao, văn
hóa, khoa học kỹ thuật, hợp tác đầu tư... Quá trình tiến hành các hoạt động
quốc tế dẫn đến những nhu cầu chi trả, thanh toán giữa các chủ thể ở các nước
khác nhau từ đó hình thành và phát triển hoạt động thanh toán quốc tế, trong
đó ngân hàng là cầu nối trung gian giữa các bên.
Thanh toán quốc tế là việc thực hiện các nghĩa vụ tiền tệ, phát sinh trên
cơ sở các hoạt động kinh tế và phi kinh tế giữa các tổ chức hay cá nhân nước
này với tổ chức hay cá nhân nước khác, hoặc giữa một quốc gia với một tổ chức
quốc tế, thường được thông qua quan hệ giữa các ngân hàng của các nước liên
quan [ 26,388].
Như vậy, thanh toán quốc tế phục vụ cho hai lĩnh vực hoạt động là kinh tế

và phi kinh tế. Tuy nhiên, trong thực tế, hai lĩnh vực hoạt động này thường giao
thoa với nhau, không có ranh giới rõ rệt. Hơn nữa, do hoạt động thanh toán quốc
tế thường được hình thành trên cơ sở hoạt động ngoại thương và phục vụ chủ
yếu cho hoạt động ngoại thương, chính vì vậy, trong các quy chế về thanh toán
và thực tế tại các ngân hàng thương mại, người ta thường phân hoạt động thanh


5

toán quốc tế thành hai lĩnh vực rõ ràng: thanh toán quốc tế trong ngoại thương
(thanh toán mậu dịch) và thanh toán phi ngoại thương (thanh toán phi mậu dịch).
Về cơ bản, thanh toán quốc tế phát sinh trên cơ sở hoạt động thương mại
quốc tế, là khâu cuối cùng của quá trình mua bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ
giữa các tổ chức, cá nhân thuộc các quốc gia khác nhau.
Trong thương mại quốc tế, không phải lúc nào các nhà xuất nhập khẩu
cũng có thể thanh toán tiền hàng trực tiếp cho nhau mà phải thông qua ngân
hàng thương mại và mạng lưới chi nhánh và hệ thống ngân hàng hàng đại lý
rộng khắp toàn cầu. Thay mặt khách hàng thực hiện dịch vụ thanh toán quốc tế,
các ngân hàng trở thành cầu nối trung gian thanh toán giữa bên mua và bên bán.
Ngày nay, hoạt động thanh toán quốc tế luôn cần đến sự tham gia, hỗ trợ về kỹ
thuật nghiệp vụ và tài chính của các ngân hàng thương mại. Ngân hàng cung cấp
các phương án lựa chọn phương thức thanh toán quốc tế, tài trợ xuất nhập khẩu,
đảm bảo an toàn và quyền lợi của hai bên mua và bán, thông qua đó thúc đẩy
ngoại thương phát triển và mở rộng quan hệ với các quốc gia trên thế giới.
b. Đặc điểm của thanh toán quốc tế
Thanh toán liên quan đến đồng tiền, địa điểm, phương tiện, phương
thức và thời gian thanh toán:
Khi tiến hành hoạt động thanh toán quốc tế cần phải xác định năm vấn
đề quan trọng, đó là: đồng tiền, địa điểm, phương tiện, phương thức và thời
gian thanh toán. Lựa chọn đồng tiền nào là một vấn đề quan trọng bởi không

phải bất kỳ đồng tiền của nước nào cũng có khả năng thực hiện thanh toán
quốc tế mà đồng tiền đó phải “mạnh”, được các nước thừa nhận thực hiện
trong thanh toán quốc tế. Đồng tiền được lựa chọn cũng cần phù hợp với nội
dung cụ thể của hoạt động TTQT (thanh toán nhanh, hạn chế rủi ro đến mức
thấp nhất, đáp ứng được yêu cầu của các bên…). Do vậy, khi ký kết các hợp


6

đồng thương mại, tín dụng hay cung cấp dịch vụ, các bên đàm phán thường
phải thống nhất về loại ngoại tệ được dùng trong giao dịch là đồng tiền của
nước nhập khẩu, nước xuất khẩu hay nước thứ ba.
Thanh toán quốc tế phục vụ chủ yếu cho hoạt động kinh tế đối ngoại:
TTQT phục vụ chủ yếu cho hoạt động kinh tế đối ngoại, trong đó phần
lớn phục vụ cho các giao dịch trong lĩnh vực ngoại thương. Thanh toán là
khâu quan trọng của một quá trình sản xuất và lưu thông hàng hóa, cụ thể khi
hoạt động thanh toán diễn ra đồng nghĩa với việc đảm bảo một phần hoặc
toàn bộ giá trị của một quá trình trao đổi hàng hóa, dịch vụ. Nếu công tác
TTQT được tổ chức tốt thì giá trị của hàng hóa trao đổi và dịch vụ thực hiện
giữa các chủ thể ở các quốc gia khác nhau mới được thực hiện, góp phẩn thúc
đẩy ngoại thương phát triển. TTQT trở thành một nhân tố quan trọng để đánh
giá hiệu quả hoạt động kinh tế đối ngoại trong điều kiện quan hệ quốc tế ngày
càng được mở rộng.
Gặp nhiều rủi ro do có sự biến động về tiền tệ:
Khác với thanh toán nội địa, TTQT thường gặp nhiều rủi ro do biến
động của tiền tệ, sự bất ổn chính trị của một quốc gia, do sự khác biệt về luật
pháp, cơ chế chính sách, do vị trí địa lý của các bên tham gia cách xa nhau…
làm hạn chế việc tìm hiểu khả năng thanh toán của con nợ. Do vậy, các
nghiệp vụ đảm bảo, bảo lãnh của ngân hàng, hoạt động tín dụng của các tổ
chức tiền tệ, tài chính quốc tế ra đời như một yếu tố không thể thiếu để hỗ trợ

hoạt động TTQT.
Có thể khẳng định, TTQT như một mắt xích không thể thiếu trong hoạt
động thương mại liên hoàn của một nền kinh tế mở và gắn kết chặt chẽ với
các giao dịch thương mại quốc tế. TTQT là cầu nối giữa người sản xuất và
người tiêu dùng thông qua chi trả lẫn nhau trong nghiệp vụ TTQT, thông qua
đó, toàn bộ hoặc một phần giá trị của hàng hóa và dịch vụ trao đổi được thực


7

hiện. TTQT đã góp phần chủ yếu để tạo nên sự liên tục của quá trình tái sản
xuất và đẩy nhanh quá trình giao thương hàng hóa quốc tế.
c. Vai trò của thanh toán quốc tế đối với hoạt động kinh doanh của
ngân hàng thương mại
Thanh toán quốc tế là một loại hình dịch vụ liên quan đến tài sản ngoại
bảng của ngân hàng. Hoạt động thanh toán quốc tế giúp ngân hàng đáp ứng
tốt hơn nhu cầu đa dạng của khách hàng về các dịch vụ tài chính có liên quan
tới thanh toán quốc tế. Trên cơ sở đó giúp ngân hàng tăng doanh thu, nâng
cao uy tín của ngân hàng và tạo dựng niềm tin cho khách hàng. Điều đó
không chỉ giúp ngân hàng mở rộng quy mô hoạt động mà còn là một ưu thế
tạo nên sức cạnh tranh cho ngân hàng trong cơ chế thị trường. Hoạt động
thanh toán quốc tế không chỉ là một nghiệp vụ đơn thuần mà còn là một hoạt
động nhằm hỗ trợ và bổ sung cho các hoạt động kinh doanh khác của ngân
hàng. Hoạt động thanh toán quốc tế được thực hiện tốt sẽ mở rộng hoạt động
tín dụng xuất nhập khẩu, phát triển hoạt động kinh doanh ngoại tệ, bảo lãnh
ngân hàng trong ngoại thương, tài trợ thương mại và các nghiệp vụ ngân hàng
quốc tế khác…
Hoạt động thanh toán quốc tế làm tăng tính thanh khoản cho ngân
hàng. Khi thực hiện các nghiệp vụ thanh toán quốc tế, ngân hàng có thể thu
hút được nguồn vốn ngoại tệ tạm thời nhàn rỗi của các doanh nghiệp có quan

hệ thanh toán quốc tế với ngân hàng dưới hình thức các khoản ký quỹ chờ
thanh toán.
Thanh toán quốc tế còn tạo điều kiện hiện đại hoá công nghệ ngân
hàng. Các ngân hàng sẽ áp dụng các công nghệ tiên tiến để hoạt động thanh
toán quốc tế được thực hiện nhanh chóng, kịp thời và chính xác, nhằm phân
tán rủi ro, góp phần mở rộng quy mô và mạng lưới ngân hàng.


8

Hoạt động thanh toán quốc tế giúp ngân hàng mở rộng quan hệ với các
ngân hàng nước ngoài, nâng cao uy tín của mình trên trường quốc tế, trên cơ sở
đó khai thác được nguồn tài trợ của các ngân hàng nước ngoài và nguồn vốn trên
thị trường tài chính quốc tế để đáp ứng nhu cầu về vốn của ngân hàng.
1.1.1.2. Khái niệm quan hệ đại lý của ngân hàng thương mại
Đại lý là thể nhân hay pháp nhân thực hiện công việc cho người ủy thác
nhằm thu được một khoản thu nhập nhất định dựa trên quan hệ hợp đồng đại
lý (Theo Website của Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam).
Theo Thông tư 41/2011/TT-NHNN ngày 15 tháng 12 năm 2011 của
Thống đốc Ngân hàng Nhà nước về việc Hướng dẫn nhận biết và cập nhật
thông tin khách hàng trên cơ sở rủi ro phục vụ công tác phòng, chống rửa
tiền: “Hoạt động ngân hàng đại lý là việc cung cấp dịch vụ ngân hàng, thanh
toán và các dịch vụ khác của một ngân hàng tại một quốc gia, vùng lãnh thổ
cụ thể (sau đây gọi là Ngân hàng đại lý) cho một ngân hàng khác tại một
quốc gia, vùng lãnh thổ khác (sau đây gọi là Ngân hàng đối tác)”.
Ngân hàng đại lý là ngân hàng đóng vai trò đại lý cho một ngân hàng
khác ở nước ngoài và thay mặt cho ngân hàng này thực hiện một số dịch vụ
ngân hàng như đã thỏa thuận. Ngân hàng đại lý giữ chức năng cung cấp các
dịch vụ ngân hàng cho các khách hàng mà nó nhận làm đại lý. Một ngân hàng
có thể đóng vai trò ngân hàng đại lý cho nhiều ngân hàng hoặc có thể có

nhiều đại lý tại các ngân hàng khác.
1.1.2. Tầm quan trọng của quan hệ đại lý trong thanh toán quốc tế của
ngân hàng thương mại
1.1.2.1. Đại lý ngân hàng là đầu mối cho hoạt động kinh doanh đối ngoại
Đại lý ngân hàng có một ý nghĩa rất đặc biệt. Nó chính là đầu mối, là
khởi đầu cho hoạt động kinh doanh đối ngoại của một ngân hàng, trong đó có
hoạt động thanh toán quốc tế.


9

Về mặt lịch sử, động lực chính thúc đẩy và đòi hỏi phải thiết lập một
ngân hàng đại lý xuất phát từ nhu cầu thanh toán của khách hàng tại những
nơi ngân hàng của họ không có các chi nhánh để phục vụ công việc kinh
doanh. Các khách hàng là cá nhân hay doanh nghiệp đều luôn đưa ra cho ngân
hàng phục vụ họ những yêu cầu khác nhau, bao gồm cả yêu cầu được cung
cấp các dịch vụ tài chính tại bất kỳ nơi nào trên thế giới. Tuy nhiên, do rất
nhiều nguyên nhân, các NHTM không thể có chi nhánh ở khắp những nơi
khách hàng của họ yêu cầu. Cho tới nay, vẫn chưa có một ngân hàng nào có
được mạng lưới chi nhánh toàn cầu có khả năng cung cấp đầy đủ các dịch vụ
và hầu như loại bỏ được nhu cầu về quan hệ đại lý với các ngân hàng khác.
Mặc dù tất cả các ngân hàng quốc tế lớn đều có mặt tại rất nhiều nước, song
vẫn còn nhiều khoảng trống về mặt địa lý. Việc thiết lập quan hệ đại lý tại
ngân hàng khác giúp ngân hàng với tới được những nơi mà mạng lưới chi
nhánh của ngân hàng chưa vươn tới được, và bất kỳ một ngân hàng nào có
mục đích cung cấp dịch vụ một cách toàn diện cho khách hàng cũng sẽ cần
một mạng lưới đại lý rộng lớn trên khắp toàn cầu để trợ giúp cho hoạt động
của mình. Mối quan hệ giữa bất kỳ hai ngân hàng đại lý nào cũng có thể là
mối quan hệ dịch vụ thân thiện, trong đó hai ngân hàng cung cấp cho nhau
quyền sử dụng các phương tiện mình có. Ngân hàng đại lý được hiểu đơn giản

là một đại lý của ngân hàng mẹ trong việc thực hiện một giao dịch cụ thể.
Quan hệ ngân hàng đại lý, do đó, là một nghiệp vụ mang tính chất chiến lược,
quyết định mọi hoạt động kinh doanh đối ngoại của một ngân hàng.
1.1.2.2. Hỗ trợ việc thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh ngân hàng
Ngân hàng đại lý hỗ trợ cho việc thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh
khác như thanh toán, tín dụng, đầu tư, bảo lãnh… Giao thương quốc tế phát
triển đặt ra nhu cầu thanh toán rất cao cho các bên đối tác. Bất kỳ hoạt động
nào của ngân hàng có tính đến yếu tố xuyên biên đều kết thúc bằng việc