Nói về vũ trụ

101 điều thú vị về trái đất (Kỳ 1) - 10/4/2006 10h:40
Chúng ta đang s ng trên m t qu c u đ y nh ng đi u k qu c ố ộ ả ầ ầ ữ ề ỳ ặ
và đ c đáo. Th c ch t nó không ph i hình c u mà là m t hành ộ ự ấ ả ầ ộ
tinh hoang d i, l n nh n nh ng ng n núi l a l i tàn, rung ạ ổ ổ ữ ọ ử ụ
chuy n b i các tr n đ ng đ t kinh hoàng, ng p chìm trong ể ở ậ ộ ấ ậ
nh ng c n đ i h ng thu . Nh ng đâu m i là đi u t i t nh t?ữ ơ ạ ồ ỷ ư ớ ề ồ ệ ấ
M t s thung l ng c a trái đ t chìm sâu d i bi n. Nhi u ng n ộ ố ũ ủ ấ ướ ể ề ọ
núi l i v n ch i lên trên l p không khí m ng. B n có th nêu ạ ươ ồ ớ ỏ ạ ể
tên đi m th p nh t trên trái đ t? nh cao nh t? B n có bi t ể ấ ấ ấ Đỉ ấ ạ ế
đ ng vào trung tâm trái đ t là bao xa và có gì đó? N i nóng ườ ấ ở ơ
nh t, l nh nh t, khô nh t, l ng gió nh t là đâu?ấ ạ ấ ấ ộ ấ ở
1. N i nào nóng nh t trên trái đ t? ơ ấ ấ
N u b n đoán là Thung l ng ch t California, M , thì b n hoàn toàn sai.ế ạ ũ ế ở ỹ ạ
El Azizia Libya đã đ t đ c nhi t đ k l c 57,8 đ C vào 13/9/1922. ở ạ ượ ệ ộ ỷ ụ ộ
Thung l ng ch t ch đ t 56,6 đ C vào 10/7/1913.ũ ế ỉ ạ ộ
El Azizia Libyaở ( nh: fao.org)Ả
2. N i l nh nh t trên th gi i? ơ ạ ấ ế ớ
r t xa, nhi t đ th p nh t t ng đo đ c trên trái đ t là -89 đ C Ở ấ ệ ộ ấ ấ ừ ượ ấ ộ ở
Vostok, Nam C c, vào ngày 21/7/1983.ự
3. Cái gì t o nên s m sét? ạ ấ
N u b n đoán r ng "tia ch p" thì c ng xin bái ph c. Nh ng có m t câu ế ạ ằ ớ ũ ụ ư ộ
tr l i sáng t h n. Không khí xung quanh tia ch p b hâm nóng lên g p ả ờ ỏ ơ ớ ị ấ
5 l n nhi t đ c a m t tr i. S hâm nóng đ t ng t này khi n không khí ầ ệ ộ ủ ặ ờ ự ộ ộ ế
n ra nhanh h n t c đ c a âm thanh, làm cho không khí xung quanh b ở ơ ố ộ ủ ị
nén l i và t o nên shock wave, chúng ta nghe th y nh ti ng s m.ạ ạ ấ ư ế ấ
S m sét ấ ( nh: basinski-net)Ả
4. á có th n i trên n c?Đ ể ổ ướ
Trong nh ng đ t phun trào núi l a, l p khí b b n ra m nh m t dung ữ ợ ử ớ ị ắ ạ ẽ ừ
nham t o nên m t lo i đá s i b t g i là đá b t, ch a đ y các bong bóng ạ ộ ạ ủ ọ ọ ọ ứ ầ
khí. M t s hòn đá này có th n i trên m t n c.ộ ố ể ổ ặ ướ
5. á có th to lên không?Đ ể

Có, nh ng theo dõi quá trình này thì còn chán h n là xem s n khô. ư ơ ơ
Nh ng hòn đá này (iron-manganese crusts) l n lên trên các ng n núi ữ ớ ọ ở
d i bi n. Chúng k t t a ch m rãi v t ch t t n c bi n, to lên kho ng 1ướ ể ế ủ ậ ậ ấ ừ ướ ể ả
mm trong 1 tri u n m. Móng tay c a b n c ng m c lên t ng đó trong 2 ệ ă ủ ạ ũ ọ ừ
tu n.ầ
6. Bao nhiêu l ng b i t không trung r i xu ng trái đ t m i ượ ụ ừ ơ ố ấ ỗ
n m? ă
Con s này vô đ nh, nh ng USGS cho r ng có ít nh t 1.000 tri u gram, ố ị ư ằ ấ ệ
t c là kho ng 1.000 t n v t ch t r i vào b u khí quy n m i n m và h ứ ả ấ ậ ấ ơ ầ ể ỗ ă ạ
cánh xu ng b m t trái đ t. ố ề ặ ấ
Bùi mù ( nh: ecosyn)Ả
7. B i có th bay bao xa trong gió?ụ ể
M t nghiên c u vào n m 1999 cho bi t b i t châu Phi đã tìm đ ng t i ộ ứ ă ế ụ ừ ườ ớ
Florida và khi n nhi u n i bang này v t gi i h n ch t l ng không khíế ề ơ ở ượ ớ ạ ấ ượ
cho phép do U ban b o v môi tr ng M quy đ nh. S b i đó đ c ỷ ả ệ ườ ỹ ị ố ụ ượ
nh ng c n gió l n B c Phi đón đ ng và đ a lên cao 6.100 m, n i đó ữ ơ ớ ở ắ ườ ư ơ
b i l i g p gió m u d ch và đ c đ a qua bi n. B i t Trung Qu c c ng ụ ạ ặ ậ ị ượ ư ể ụ ừ ố ũ
đã v t đ i d ng tìm sang B c M .ượ ạ ươ ắ ỹ
8. Thác n c cao nh t th gi i đâu?ướ ấ ế ớ ở
Thác Thiên th n (Angel Falls) Venezuela, ch y t đ cao 979 m.ầ ở ả ừ ộ
Thác Thiên th n (ầ Angel Falls) Venezuelaở ( nh: raphaelk)Ả
9. Hai thành ph l n nào c a M s b nh p vào nhau?ố ớ ủ ỹ ẽ ị ậ
Khe n t San Andreas ch y theo h ng b c nam đang phân tách v i t c ứ ạ ướ ắ ớ ố
đ 5 cm/n m, khi n cho Los Angeles ti n g n v San Francisco. c ộ ă ế ế ầ ề Ướ
đoán Los Angeles s tr thành khu v c ngo i ô c a Thành ph bên V nh ẽ ở ự ạ ủ ố ị
trong 15 tri u n m n a.ệ ă ữ
Khe n t San Andreas ứ ( nh: wikipedia.org)Ả
10. Trái đ t có ph i hình c u?ấ ả ầ
Do hành tinh c a chúng ta xoay tròn và linh ho t h n b n có th t ng ủ ạ ơ ạ ể ưở
t ng, nó phình ra ph n gi a, t o nên hình gi ng nh qu bí ngô. Ch ượ ở ầ ữ ạ ố ư ả ỗ

phình ra này đang gi m d n qua hàng th k , nh ng nay b ng nhiên nó ả ầ ế ỷ ư ỗ
l i phát tri n. Chính s b ng tan ngày càng nhi u trên trái đ t chính là ạ ể ự ă ề ấ
nguyên nhân khi n vành xích đ o n ra.ế ạ ở
11. Tr ng l c trên sao H a?ọ ự ỏ
Tr ng l c trên sao H a b ng 38% tr ng l c trái đ t, tính m c n c ọ ự ỏ ằ ọ ự ấ ở ự ướ
bi n. Vì th , m t ng i n ng 100 kg trên trái đ t s n ng 38 kg trên sao ể ế ộ ườ ặ ấ ẽ ặ
Ho . Tuy v y, theo nh ng k ho ch hi n th i c a NASA thì ph i m t ả ậ ữ ế ạ ệ ờ ủ ả ấ
hàng th p k n a con s này m i đ c ki m ch ng.ậ ỷ ữ ố ớ ượ ể ứ
12. M t n m trên sao H a dài bao nhiêu?ộ ă ỏ
Nó đúng b ng m t n m, n u b n đ n t sao H a. Nh ng đ i v i ng i ằ ộ ă ế ạ ế ừ ỏ ư ố ớ ườ
trái đ t, nó g n nh dài g p đôi. Hành tinh đ m t 687 ngày đ quay ấ ầ ư ấ ỏ ấ ể
quanh m t tr i, so v i 365 ngày c a trái đ t. ặ ờ ớ ủ ấ
Nasa thám hi m sao H a ể ỏ ( nh: Nasa)Ả
13. M t ngày trung bình trên sao H a dài bao nhiêu?ộ ỏ
Ng i sao H a có th ng (ho c làm vi c) nhi u h n n a ti ng m i ngàyườ ỏ ể ủ ặ ệ ề ơ ử ế ỗ
so v i b n. M t ngày trên sao H a dài 24 gi 37 phút, so v i 23 gi 56 ớ ạ ộ ỏ ờ ớ ờ
phút trên trái đ t. M t ngày trên b t c hành tinh nào thu c h m t tr i ấ ộ ấ ứ ộ ệ ặ ờ
đ c tính b ng th i gian nó t xoay tròn đúng m t vòng trên tr c, t c là ượ ằ ờ ự ộ ụ ứ
làm cho m t tr i nhô lên vào bu i sáng và l n xu ng vào bu i t i.ặ ờ ổ ặ ố ổ ố
14. Núi l a nào l n nh t?ử ớ ấ
Núi Mauna Loa Hawaii chi m danh hi u này trên trái đ t. Nó cao 15,2 ở ế ệ ấ
km tính t chân núi n m d i đáy bi n. Nh ng ng n núi Olympus ừ ằ ở ướ ể ư ọ
Mons trên sao Ho còn v đ i h n - nó xuyên th ng b u tr i hành tinh đả ĩ ạ ơ ủ ầ ờ ỏ
v i đ cao 26 km. N n móng c a ng n núi này có th bao ph h u nh ớ ộ ề ủ ọ ể ủ ầ ư
toàn b bang Arizona, M .ộ ỹ
Núi Mauna Loa Hawaii ở ( nh: peakware)Ả
15. Tr n đ ng đ t gây thi t m ng nhi u nh t t tr c t i nay?ậ ộ ấ ệ ạ ề ấ ừ ướ ớ
K l c v tr n đ ng đ t th n ch t x y ra vào n m 1557 Trung Qu c. ỷ ụ ề ậ ộ ấ ầ ế ả ă ở ố
Nó giáng xu ng khu v c n i ng i dân ch y u s ng trong nh ng hang ố ự ơ ườ ủ ế ố ữ
đ ng b ng đá. Dãy đá s p đ , gi t ch t kho ng 830.000 ng i. M t tr nộ ằ ụ ổ ế ế ả ườ ộ ậ

đ a ch n kinh hoàng khác c ng đ xu ng ng S n, Trung Qu c vào ị ấ ũ ổ ố Đườ ơ ố
n m 1976. H n 250.000 ng i thi t m ng.ă ơ ườ ệ ạ
Tr n đ ng đ t Trung Qu c n m 1976ậ ộ ấ ở ố ă ( nh: teacher2.smithtown)Ả
16. Tr n đ ng đ t m nh nh t trong giai đo n g n đây?ậ ộ ấ ạ ấ ạ ầ
Tr n đ ng đ t x y ngoài bi n Chile vào n m 1960 có c ng đ 9,6 ậ ộ ấ ả ở ể ă ườ ộ
richter và gây ra v t n t dài 1.600 km. M t tr n đ ng đ t nh v y x y raế ứ ộ ậ ộ ấ ư ậ ả
t i m t thành ph l n có th làm tan tành nh ng công trình có k thu t ạ ộ ố ớ ể ữ ỹ ậ
xây d ng hi n đ i nh t. ự ệ ạ ấ
Quân đ i M tham gia c u t ng i dân Chile trong tr n đ ng đ t n mộ ỹ ứ ế ườ ậ ộ ấ ă
1960 ( nh: history.amedd.army)Ả
17. Tr n đ ng đ t nào kinh hoàng h n: Kobe (Nh t B n) hay ậ ộ ấ ơ ậ ả
Northridge, California (M )?ỹ
Tr n đ ng đ t Northridge vào n m 1994 m nh 6,7 đ richter và làm ậ ộ ấ ở ă ạ ộ
60 ng i ch t, 6.000 ng i b th ng, thi t h i h n 40 t USD. Tr n ườ ế ườ ị ươ ệ ạ ơ ỷ ậ
đ ng đ t Kobe vào n m 1995 có c ng đ 6,7 richter và gi t ch t ộ ấ ở ă ườ ộ ế ế
5.530 ng i. Kho ng 37.000 ng i b th ng và n n kinh t th t thoát ườ ả ườ ị ươ ề ế ấ
100 t USD.ỷ
Tr n đ ng đ t Kobe vào n m 1995ậ ộ ấ ă ( nh: sio.ucsd)Ả
18. Kho ng cách t i trung tâm trái đ t là bao xa?ả ớ ấ
Kho ng cách t b m t trái đ t t i trung tâm là g n 5.955 km. H u h t ả ừ ề ặ ấ ớ ầ ầ ế
thành ph n trái đ t là ch t l ng. Ch v r n nh t c a hành tinh ch dày ầ ấ ấ ỏ ỗ ỏ ắ ấ ủ ỉ
kho ng 66 km - m ng h n v c a m t qu táo, tính theo t l t ng ả ỏ ơ ỏ ủ ộ ả ỷ ệ ươ
đ ng.ươ
19. Ng n núi cao nh t th gi i?ọ ấ ế ớ
Núi Everest Nepal cao g n 9 km trên m c n c bi n.ở ầ ự ướ ể
Núi Everest Nepalở ( nh: pacific.net)Ả
20. M t tr ng đã bao gi g n h n th này ch a?ặ ă ờ ầ ơ ế ư
Nó đã t ng g n h n r t nhi u. M t t n m tr c đây, m t tr ng n m ừ ầ ơ ấ ề ộ ỷ ă ướ ặ ă ằ
trong m t qu đ o nh h n, ch m t kho ng 20 ngày đ quay quanh ộ ỹ ạ ỏ ơ ỉ ấ ả ể
chúng ta. M t ngày trên trái đ t h i đó dài 18 ti ng. Hi n m t tr ng v n ộ ấ ồ ế ệ ặ ă ẫ

ti n ra xa, kho ng 4 cm/n m. Trong khi đó vòng quay c a trái đ t l i ế ả ă ủ ấ ạ
ch m l i, khi n cho ngày kéo dài ra. Trong t ng lai xa, m t ngày trên ậ ạ ế ươ ộ
trái đ t s dài 960 ti ng!ấ ẽ ế
(Nh ng câu tr l i trên do SPACE.com ph i h p v i T ch c kh oữ ả ờ ố ợ ớ ổ ứ ả
sát đ a ch t M (USGS), cùng Hi p h i khí quy n và đ i d ng ị ấ ỹ ệ ộ ể ạ ươ
qu c gia M , cung c p).ố ỹ ấ
101 điều thú vị về trái đất (Kỳ 2) - 18/4/2006 14h:55
21. i m c n th p nh t trên trái đ t? Đ ể ạ ấ ấ ấ
B bi n Ch t Trung ông th p 400 m d i m t bi n. V trí th 2 là Badờ ể ế ở Đ ấ ướ ặ ể ị ứ
Water Thung l ng Ch t, California, v trí 86 m d i m t bi n.ở ũ ế ở ị ướ ặ ể
Bad Water Thung l ng Ch tở ũ ế ( nh: atviews)Ả
22. California đang chìm d n?ầ
Th c t là m t s ph n c a bang này đang b nh v y. S xê d ch lên ự ế ộ ố ầ ủ ị ư ậ ự ị
xu ng c a m t s h n c t nhiên d i m t đ t đang khi n cho ố ủ ộ ố ồ ướ ự ở ướ ặ ấ ế
California lún xu ng 11cm/n m. Các h th ng n c và c ng ng m có ố ă ệ ố ướ ố ầ
th b đe do .ể ị ạ
H Tahoe California ồ ở ( nh: anders)Ả
23. Con sông dài nh t?ấ
Sông Nile châu Phi dài 6.695 km. Tuy nhiên, m i đây các nhà đ a ch t ở ớ ị ấ
còn khám phá v c i ngu n con sông này thì th y chi u dài c a nó còn ề ộ ồ ấ ề ủ
l n h n r t nhi u.ớ ơ ấ ề
Hình nh sông Nile do Nasa ch p t trên cao thu c sa m c Egyptả ụ ừ ộ ạ ( nh:Ả
LiveScience)
24. Bang ch u nhi u đ ng đ t nh t M ?ị ề ộ ấ ấ ở ỹ
Alaska th ng xuyên ph i ch u m t tr n đ ng đ t m nh 7 đ richter m iườ ả ị ộ ậ ộ ấ ạ ộ ỗ
n m, và m t c n đ ng đ t m nh h n 8 đ richter trung bình sau 14 ă ộ ơ ộ ấ ạ ơ ộ
n m. Florida và North Dakota ch u ít đ ng đ t nh t M .ă ị ộ ấ ấ ở ỹ