Luận văn Thạc sĩ Kinh tế Phân tích lợi ích và chi phí kinh tế dự án xe buýt tốc hành An Sương - Cộng Hòa - Bến Thành

 

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH
---------------------------------

HU NH TH DÂN

PHÂN TÍCH L I ÍCH VÀ CHI PHÍ KINH T
D ÁN XE BUÝT T C HÀNH
AN S
NG – C NG HÒA – B N THÀNH

LU N V N TH C S KINH T

TP. H CHÍ MINH – 2010


 

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

CH

NG

I H C KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH
---------------------------------

NG TRÌNH GI NG D Y KINH T FULBRIGHT

HU NH TH DÂN

PHÂN TÍCH L I ÍCH VÀ CHI PHÍ KINH T
D ÁN XE BUÝT T C HÀNH
AN S
NG – C NG HÒA – B N THÀNH
Chuyên ngành: Chính Sách Công
Mã s : 603114

LU N V N TH C S KINH T
NG

IH

NG D N KHOA H C:

TS. JAY ROSENGARD
ThS. NGUY N XUÂN THÀNH

TP. H CHÍ MINH – 2010


i 

L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan lu n v n này hoàn toàn do tôi th c hi n. Các đo n trích d n và s
li u s d ng trong lu n v n đ u đ

c d n ngu n và có đ chính xác cao nh t trong

ph m vi hi u bi t c a tôi. Lu n v n này không nh t thi t ph n ánh quan đi m c a
Tr

ng

i h c Kinh t thành ph H Chí Minh hay Ch

ng trình gi ng d y kinh

t Fulbright.

TP. H Chí Minh, tháng 05 n m 2010

Hu nh Th Dân


ii 

L IC M

N

u tiên tôi xin chân thành c m n th y Nguy n Xuân Thành, ng
tình h

i không ch t n

ng d n tôi trong quá trình làm lu n v n mà còn gi ng d y c ng nh đ ng

viên tôi trong su t hai n m qua. Tôi c ng xin chân thành c m n Ti n s Jay
Rosengard, gi ng viên Tài chính công và Kinh t h c đô th , là ng

ih

ng d n

khoa h c cho tôi th c hi n lu n v n này.
Tôi c ng xin c m n các th y cô và toàn th cán b nhân viên t i Ch
Gi ng d y Kinh t Fulbright.

đây tôi đã h c h i đ

ng trình

c r t nhi u đi u quý giá t

nhân cách c ng nh tri th c c a các th y cô. Tôi tin ch c r ng, nh ng gì h c đ

c

đây s r t h u ích cho tôi khi tr v công vi c h ng ngày.
Và tôi c ng xin c m n ông V n Công

i m, Phó tr

ng phòng Qu n lý V n t i

Công nghi p, S Giao thông V n t i TPHCM đã h tr nh ng tài li u h u ích.
Cu i cùng tôi không th quên c m n các anh, ch trong t p th l p MPP1 đã có
nh ng góp ý b ích c ng nh giúp đ tôi trong su t quá trình h c t p.


iii 

TÓM T T
Giao thông là bài toán nan gi i đ i v i thành ph H Chí Minh (TPHCM). Tình
tr ng giao thông ngày càng tr nên t i t do quá ít ph

ng ti n giao thông cá nhân và không gian đ

c ng, quá nhi u ph

dù giao thông công c ng đã và đang đ
v n r t h n ch và ch đáp ng đ
tiêu 30% đ

ng ti n giao thông công
ng quá ít. Cho

c quan tâm r t nhi u, nh ng vai trò c a nó

c 5,4% nhu c u đi l i, th p h n r t nhi u m c

c đ t ra t n m 1998.

M t trong nh ng nguyên nhân làm cho giao thông công c ng (ch y u là xe buýt)
ch a thu hút đ

c nhi u l

ng khách là do s b t ti n c a nó. S l
ng d ch v không đ

xe buýt quá ít và ch t l

ng các tuy n

c đ m b o đã làm cho công chúng

không yên tâm s d ng lo i hình v n t i này.
Theo k ho ch m i nh t,
n m 2025 các ph

y ban nhân dân (UBND) TPHCM đã đ t m c tiêu đ n

ng ti n v n t i công c ng s đ m nh n 44% nhu c u đi l i c a

toàn Thành ph .
đ tđ

c m c tiêu nêu trên, m t k ho ch phát tri n giao thông công c ng h t

s c tham v ng đang đ

c tri n khai. áng k nh t là 6 tuy n tàu đi n ng m (Metro

- MRT) và 3 tuy n xe đi n nh (Ligh Rail Transit – LRT). Tuy nhiên, ngay c khi
đ

c xây d ng toàn b thì Metro và LRT ch đ m nh n đ

c kho ng 7% nhu c u đi

l i c a Thành ph . Ph n còn l i (37%) v n ph i do xe buýt đ m trách.
N u h th ng xe buýt hi n t i không đ
và chuyên ch m t l

c c i thi n thì r t khó đ nó có th thu hút

ng hành khách l n nh m c tiêu đ t ra. M t khi không có

nh ng n l c c ng nh b

c đi c th thì r t có th Thành ph l i r i vào v t xe đ

nh cách đây h n m t th p k . C i thi n ch t l

ng và kh n ng v n t i c a xe buýt

là m t trong nh ng v n đ h t s c quan tr ng.
Theo kinh nghi m c a nhi u n

c trên th gi i, xe buýt t c hành (BRT – Bus Rapid

Transit) có th s là m t l a ch n h p lý. BRT là m t trong nh ng mô hình giao


iv 

thông công c ng đã phát tri n thành công t i nhi u n
Bra-xin, Ca-na-đa, Cô-lôm-bi-a,
nh vi c k t h p gi a ch t l

c trên th gi i nh : Anh,

ài Loan, Hoa K , In-đô-nê-si-a, Trung Qu c, Úc

ng v n hành c a đ

ho t c a xe buýt. Ngoài ra, h th ng BRT còn đ

ng s t và s m m d o và linh
c tri n khai r t nhanh chóng v i

chi phí th p h n so v i Metro và LRT.
Bài vi t này phân tích l i ích và chi phí kinh t c a vi c th c hi n d án xây d ng
h th ng xe buýt t c hành t i TPHCM trên tuy n đ

ng An S

ng – C ng Hòa –

B n Thành ( đây g i là Tuy n BRT s 1), thông qua vi c tính toán và phân tích s
bi n đ ng giá tr hi n t i thu n v m t kinh t (NPVkinh t ) c a d án.

K t qu phân tích cho th y đây là d án kh thi v kinh t v i NPVkinh t là 2.453 t
đ ng và su t sinh l i kinh t n i t i th c là 16,9%. V i nh ng thay đ i c a nh ng
bi n s đ u vào theo h
d

ng không thu n l i cho d án thì xác su t đ NPVkinh t

ng v n lên đ n 86,75%.

Tuy nhiên, nh

c đi m c a bài vi t này là ch phân tích l i ích và chi phí kinh t mà

ch a xem xét m t cách đ y đ tính kh thi v m t tài chính c ng nh nh ng kh
n ng mà ngân sách Thành ph c n ph i h tr (tr c p) cho d án.
Thêm vào đó, vi c kh o sát l u l

ng đi l i trên tuy n đ

ng này ch trong hai ngày

g n nhau làm cho đ tin c y c a d li u không cao cho dù h n ch này có th đ
gi m thi u nh kinh nghi m mà tác gi đã đi qua tuy n đ
h n 10 n m qua. Tuy nhiên, s bi n đ ng c a l
nhi u đ n tính kh thi c a d án do l

ng ng

d án kh thi ch b ng kho ng 30% l

ng khách

t ng

ng này hàng ngày trong
i đi l i s tác đ ng không

i s d ng BRT c n thi t t i thi u đ

Tóm l i, v i nh ng gi đ nh c a thông s đ u vào

cl

ng trong bài vi t này.

m c th n tr ng, thì đây là m t

d án có hi u qu v m t kinh t . Thành ph H Chí Minh nên ti n hành các b
nghiên c u c th , nh t là nghiên c u các ph

c

c

ng án tài chính, kh n ng h tr c a

ngân sách và nh ng v n đ liên quan đ th c hi n d án này.  

 

v 

M CL C

L I CAM OAN ........................................................................................................i
L I C M N ............................................................................................................ ii
TÓM T T ............................................................................................................... iii
M C L C ................................................................................................................. v
DANH M C CÁC KÝ HI U, T

VI T T T ...................................................... viii

DANH M C CÁC B NG BI U ..............................................................................ix
DANH M C CÁC HÌNH V ,

TH ..................................................................... x

CÁC PH L C..........................................................................................................xi
CH

NG 1: M

U .............................................................................................. 1

1.1.

V n đ chính sách ............................................................................................ 1

1.2.

M c tiêu nghiên c u ......................................................................................... 2

1.3.

Ph m vi nghiên c u .......................................................................................... 2

1.4.

B c c lu n v n ................................................................................................ 3

CH

NG 2: ÁNH GIÁ HI N TR NG GIAO THÔNG, CÁC M C TIÊU VÀ
PH NG ÁN L A CH N....................................................................4

2.1.

Hi n tr ng giao thông t i Thành ph H Chí Minh ......................................... 4

2.1.1. B i c nh kinh t xã h i ..................................................................................... 4
2.1.2. Hi n tr ng giao thông ...................................................................................... 4
2.1.3. Giao thông công c ng ...................................................................................... 5
2.2.

M c tiêu phát tri n giao thông công c ng c a TPHCM đ n n m 2025 .......... 6

2.2.1. M c tiêu chung ................................................................................................. 6
2.2.2. Các gi i pháp và chính sách c th ................................................................. 6

vi 

2.3.

H th ng xe buýt t c hành (BRT) .................................................................... 8

2.3.1. Xe buýt t c hành ............................................................................................... 8
2.3.2. Kinh nghi m phát tri n BRT

m ts n

c và Vi t Nam ................................ 9

2.3.3. D án xe buýt t c hành .................................................................................... 9
CH

NG 3: KHUNG PHÂN TÍCH........................................................................11

3.1.

L i ích và chi phí............................................................................................11

3.2.

L i ích và chi phí d án giao thông ...............................................................11

3.3.

Khung phân tích l i ích kinh t c a d án giao thông ...................................12

3.4.

Nh ng l i ích và chi phí c a d án BRT .......................................................13

CH

NG 4: PHÂN TÍCH L I ÍCH – CHI PHÍ .....................................................16

4.1.

Các gi đ nh và thông s chung .....................................................................16

4.2.

D báo l

ng khách .......................................................................................17

4.2.1. Các v n đ chung ...........................................................................................17
4.2.2. L

ng khách hi n t i......................................................................................18

4.2.3. D báo l
4.3.

ng khách .......................................................................................21

c tính các chi phí .......................................................................................22

4.3.1. Chi phí đ u t .................................................................................................22
4.3.2. Chi phí v n hành và b o trì............................................................................25
4.4.

Các l i ích ......................................................................................................26

4.4.1. Gi m chi phí v n hành xe buýt hi n h u và xe máy.......................................26
4.4.2. Gi m th i gian đi l i ......................................................................................27
4.4.3. Gi m thi u ngo i tác ......................................................................................27
4.4.4. Các l i ích khác..............................................................................................28


vii 

4.5.

ánh giá k t qu tính toán .............................................................................29

4.5.1. Ngân l u kinh t c a d án ............................................................................29
4.5.2. Phân tích r i ro c a d án .............................................................................30
4.5.2.1. Phân tích đ nh y.........................................................................................30
4.5.2.2.Phân tích mô ph ng Monte Carlo .................................................................32
4.6.

Phân tích tài chính s b ................................................................................33

4.6.1. Các thông s và gi đ nh ................................................................................34
4.6.2. K t qu phân tích tài chính s b ..................................................................34
4.7.

Phân tích xã h i ..............................................................................................36

CH

NG 5: NH NG V N
CHÍNH SÁCH LIÊN QUAN
N VI C TRI N
KHAI D ÁN BRT S 1 .....................................................................37

5.1.

L a ch n ph

ng th c th c hi n ...................................................................37

5.2.1. Dành riêng m t làn đ
5.2.2. Xây m i m t làn đ

ng hi n h u cho BRT ...............................................37

ng cho BRT ...................................................................39

K T LU N ...............................................................................................................40
TÀI LI U THAM KH O.........................................................................................42
PH L C ...............................................................................................................48


viii 

DANH M C CÁC KÝ HI U, T

VI T T T

ADB

Ngân hàng phát tri n Châu Á (Asian Developing Bank)

BRT

Xe buýt t c hành (Bus Rapid Transit)

CP

Chi phí

CSHT

C s h t ng

GEF

Qu môi tr

IRR

Su t sinh l i n i t i (Internal Rate of Return)

LRT

Xe đi n nh (Light Rail Transit)

Metro hay MRT

Tàu đi n t c hành (Mass RapidTransit)

NHTG

Ngân hàng Th gi i

NPV

Giá tr hi n t i ròng (Nest Present Value)

NSTP

Ngân sách Thành ph

PA

Ph

TEDI SOUTH

Công ty c ph n t v n thi t k giao thông v n t i phía nam

TPHCM

Thành Ph H Chí Minh

TCRP

Transit Cooperative Research Program

ng toàn c u (Global Enviromental Facility)

ng án

UBND

y Ban Nhân Dân

USD

ô la M

VND
 

Ti n Vi t Nam


ix 

DANH M C CÁC B NG BI U

B ng 4-1:  K t qu kh o sát l

t xe máy và l

t ng

i .........................................19 

B ng 4-2:  K t qu kh o sát l

t xe ô tô và l

t ng

i ..........................................20 

B ng 4-3:  T ng h p k t qu kh o sát l

t ng

i ô tô, xe máy và xe buýt ............20 

B ng 4-4:  D báo nhu c u c a tuy n BRT s 1 .....................................................22 
B ng 4-5:  Các thông s v lao đ ng cho m t xe ....................................................25 
B ng 4-6:  T ng h p ngân l u kinh t c a d án ....................................................29 
B ng 4-7: 

nh y đ i v i l

B ng 4-8: 

nh y đ i v i chi phí đ u t ..............................................................31 

B ng 4-9: 

nh y đ i v i t ng tr

B ng 4-10: 

nh y đ i v i v n t c xe buýt và xe máy ..........................................32 

B ng 4-11: 

nh y đ i v i l m phát ......................................................................32 

ng khách ................................................................31 

ng GDP TPHCM..........................................31 

B ng 4-12:  Các bi n s đ u vào cho vi c mô ph ng Monte Carlo ..........................33 
B ng 4-13:  M c tr giá c a các ph

ng án .............................................................35 

B ng 4-14:  Chia tách l i ích gi a các đ i t

ng ......................................................36 


x 

DANH M C CÁC HÌNH V ,

TH

Hình 2-1:  S đ tuy n BRT s 1............................................................................10 
Hình 3-1:  Khung phân tích l i ích kinh t c a d án giao thông...........................12 
Hình 3-2:  Khung phân tích l i ích và chi phí ........................................................13 
Hình 4-1:  Phân b c a ngân l u kinh t ròng c a d án........................................33 


xi 

CÁC PH L C

Ph l c 1:  M t s thông tin chi ti t v h th ng BRT ............................................48 
Ph l c 2:  Chi phí đ u t cho h th ng BRT

m t s n i trên th gi i ................49 

Ph l c 3:  M t s thông s v BRT trên th gi i ...................................................49 
Ph l c 4:  Thông s v mô s d ng trong mô hình ................................................50 
Ph l c 5:  Chi phí đ u t h th ng BRT s 1 .........................................................50 
Ph l c 6:  Thông s k thu t h th ng BRT s 1 ...................................................51 
Ph l c 7:  S xe ho t đ ng trong h th ng BRT s 1 h ng n m ............................52 
Ph l c 8:  L

ng khách và s km ho t đ ng c a xe h ng ngày ............................53 

Ph l c 9:  L

ng lao đ ng c a h th ng BRT s 1................................................54 

Ph l c 10:  Chi phí v n hành và b o trì h th ng BRT s 1 ....................................55 

Ph l c 11:  L i ích ròng t ti t ki m th i gian, chi phí v n hành và ngo i tác .......55 
Ph l c 12:  Ngân l u tài chính c a d án .................................................................56 
Ph l c 13:  M t s minh h a v không gian đ

ng cho h th ng BRT ..................57 

Ph l c 14:  M t s hình nh v h th ng xe buýt t c hành (BRT) ..........................58 


1

1.1.

CH

NG 1

M

U

V n đ chính sách

Quy ho ch chung TPHCM đ n n m 2020 đ

c Th t

ng Chính ph phê duy t t i

Quy t đ nh 123/1998Q -TTG ngày 10 tháng 07 n m 1998 đã đ t m c tiêu đ n n m

2010 t l giao thông công c ng s chi m 30% t ng l

t ng

ph . Tuy nhiên trên th c t đ n h t n m 2009, ch có 5,4% l
d ng các ph

i đi l i toàn Thành
ng hành khách s

ng ti n giao thông công c ng,1 cho dù r t nhi u n l c nh m gia t ng

n ng l c và ch t l

ng c ng nh khuy n khích công chúng s d ng các ph

giao thông công c ng đã và đang đ

ng ti n

c tri n khai.

M t trong nh ng nguyên nhân làm cho giao thông công c ng (ch y u là xe buýt)
ch a thu hút đ

c nhi u l

xe buýt quá ít và ch t l

ng khách là do s b t ti n c a nó. S l

ng d ch v không đ

chính th c n m 2009 đã có h n 700 tr
tr

c đ m b o. Ví d , theo th ng kê

ng h p đón tr khách xa l , g n 1.300

ng h p đ u không đúng n i quy đ nh, 670 tr

tr m g n 170 tr

ng các tuy n

ng h p ch y sai l trình và b

ng h p.2 Có l c n ph i m t nhi u n m n a v i nh ng n l c l n

thì kh u hi u “chúng ta cùng buýt” m i có th tr thành hi n th c.
Theo k ho ch m i nh t, UBND TPHCM đang đ t m c tiêu đ n n m 2025 các
ph

ng ti n v n t i công c ng s chi m 44% l
đ tđ

t ng

i đi l i.3

c m c tiêu nêu trên, m t k ho ch phát tri n giao thông công c ng h t

s c tham v ng đang đ

c tri n khai. áng k nh t là 6 tuy n tàu đi n ng m (Metro

- MRT) và 3 tuy n xe đi n nh (Ligh Rail Transit– LRT). Tuy nhiên, ngay c khi
                                                            
1

S Giao thông v n t i TPHCM (2010)
/>3
David Dapice, Gomez-Ibanez và Nguy n Xuân Thành (2009).

2


2

đ

c xây d ng toàn b thì Metro và LRT ch đ m nh n đ

c kho ng 7% nhu c u đi

l i c a Thành ph . Ph n còn l i (37%) v n ph i do xe buýt đ m trách.4
N u h th ng xe buýt hi n t i không đ
và chuyên ch m t l

c c i thi n thì r t khó đ nó có th thu hút

ng hành khách l n nh m c tiêu đ t ra. M t khi không có

nh ng n l c c ng nh b

c đi c th thì r t có th Thành ph l i r i vào v t xe đ

nh cách đây h n m t th p k . C i thi n ch t l

ng và kh n ng v n t i c a xe buýt

là m t trong nh ng v n đ h t s c quan tr ng.
có th gia t ng l

ng ng

i s d ng các lo i giao thông công c ng, nh t là xe

buýt, theo kinh nghi m c a nhi u n
Cô-lôm-bi-a,

c trên th gi i nh : Anh, Bra-xin, Ca-na-đa,

ài Loan, Hoa K , In-đô-nê-si-a, Trung Qu c, Úc xe buýt t c hành

(BRT – Bus Rapid Transit) v i u đi m nhanh, thu n ti n và có kh n ng chuyên
ch đ

cm tl

ng l n hành khách có th s là m t l a ch n h p lý.

Bài vi t này phân tích l i ích và chi phí kinh t c a vi c th c hi n d án xây d ng
h th ng xe buýt t c hành t i TPHCM trên tuy n đ

ng An S

ng – C ng Hòa –

B n Thành ( đây g i là Tuy n BRT s 1), thông qua vi c tính toán và phân tích s
bi n đ ng giá tr hi n t i thu n v m t kinh t (NPVkinh t ) c ng nh đánh giá s b
tính kh thi v m t tài chính và gánh n ng c a ngân sách Thành ph đ i v i d án.
1.2.

M c tiêu nghiên c u

Nghiên c u này s phân tích các chi phí và l i ích kinh t c a D án BRT s 1, t
đó ra quy t đ nh chính sách v vi c có nên ti n hành d án hay không?
1.3.

Ph m vi nghiên c u

Nghiên c u này ch t p trung phân tích l i ích và chi kinh t c a d án BRT s 1 t i
TPHCM trên c s s d ng các k t qu nghiên c u và phân tích c a các tài li u
khác v m t k thu t c ng nh nh ng v n đ liên quan khác c a d án.

                                                            
4

José A. Gómez-Ibáñez, Nguy n Xuân Thành (2008)

3

Do b gi i h n v th i gian và các ngu n l c khác, nghiên c u này ch t p trung
phân tích nh ng thành ph n c b n c a l i ích và chi phí kinh t g m: ti t ki m th i
gian, gi m thi u ngo i tác (gi m thi u ô nhi m khí và gi m thi u tai n n), chi phí
đ u t ban đ u, chi phí v n hành.

i v i tính kh thi v m t tài chính c ng nh

gánh n ng c a ngân sách khi th c hi n d án trên, bài vi t này ch phân tích m t
cách s b m t s v n đ ch y u.
1.4.

B c c lu n v n

đ tđ

c m c tiêu nghiên c u nói trên, lu n v n đ

c b c c nh sau: Ch

ng 2

s đánh giá hi n tr ng và k ho ch phát tri n giao thông công c ng c a Thành ph
H Chí Minh đ n n m 2025. Trong đó, k ho ch phát tri n BRT là m t b ph n
quan tr ng. Ch

ng 3 trình bày khung phân tích đ đánh giá D án. Ch

tích l i ích và chi phí c a D án. Ch

ng 4 phân

ng 5 phân tích nh ng v n đ chính sách liên

quan đ n vi c tri n khai D án. Cu i cùng là k t lu n.


4

CH

NG 2

ÁNH GIÁ HI N TR NG GIAO THÔNG,
CÁC M C TIÊU VÀ PH

2.1.

NG ÁN L A CH N

Hi n tr ng giao thông t i Thành ph H Chí Minh

2.1.1. B i c nh kinh t xã h i
Thành ph H Chí Minh là đô th và trung tâm kinh t l n nh t Vi t Nam v i 7,2
tri u ng

i và thu nh p bình quân đ u ng

l n m c bình quân chung c a c n

i lên đ n h n 2.500 đô-la, g p h n 2,5

c.5 T c đ t ng tr

11%/n m)6 c ng v i m t dòng v n đ u t n

ng kinh t cao (trên

c ngoài r t l n đ vào Thành ph và

các khu v c lân c n trong nh ng n m qua đã cu n hút m t l
t nh khác tham gia vào l c l

ng l n c dân

ng lao đ ng c a Thành ph . Xu h

các

ng này s còn

ti p t c di n ra trong nhi u n m t i.
Theo d báo trong quy ho ch chung xây d ng TPHCM đ n n m 2025 đ
t

c Th

ng Chính ph phê duy t t i Quy t đ nh s 1570/Q -TTg ngày 27/10/2006, đ n

n m 2025 dân s Thành ph s lên đ n 12,5 tri u ng

i.

i u này s đ t ra c h i

c ng nh nh ng thách th c r t l n cho phát tri n kinh t - xã h i c a TPHCM.
2.1.2. Hi n tr ng giao thông
Giao thông t i TPHCM có th đ

c ví nh m t b c tranh nhi u màu s c. Khác h n

v i h u h t các thành ph l n trên th gi i, t l đi l i b ng ph

ng ti n cá nhân c a

Thành ph lên đ n g n 95%.7 Theo th ng kê c a S Giao thông V n t i TPHCM
(2010) t ng s ph

ng ti n c gi i đ

ng b đang đ

                                                            
5

www.hochiminhcity.gov.vn
David Dapice, Gomez-Ibanez và Nguy n Xuân Thành (2009)

7
S Giao thông V n t i TPHCM (2010)

6

c đ ng ký qu n lý t i thành


5

ph tính đ n cu i n m 2009 là 4,5 tri u ph

ng ti n (ch a k 1 tri u ph

ng ti n

giao thông mang bi n s c a các t nh, thành ph khác l u thông trên đ a bàn thành
ph H Chí Minh) trong khi di n tích giao thông ch kho ng 4,8%.8 H n th , v i
m t t c đ gia t ng chóng m t (1.300 xe máy và 150 ô-tô đ ng ký m i m i ngày)9
thì s l

ng ph

ng ti n giao thông trên đ a bàn Thành ph còn nhi u h n n a.

T t c nh ng v n đ nêu trên làm cho tình tr ng t c ngh n giao thông

TPHCM

ngày m t tr m tr ng h n. N m 2009 có 74 v ách t c h n 30 phút, t ng 26 v so

v i n m 2008, đ c bi t trong đó có nh ng v ách t c 4, 6, th m chí đ n 9 gi li n.10
K t qu kh o sát m i đây c a công ty Tiên Phong (tháng 04 n m 2010) cho th y t c
đ trung bình c a các ph

ng ti n tham gia giao thông tuy n đ

ng Nguy n V n

Tr i–Nam K Kh i Ngh a ch là 12,4–12,8km/h trong gi cao đi m, 13,2km/h vào
gi th p đi m, n u đem so v i n m 2003 thì t c đ bình quân c a các ph

ng ti n

giao thông đã gi m kho ng 4km/h.11
2.1.3. Giao thông công c ng
Nh đã nêu

ph n gi i thi u, cho dù m c tiêu đã đ

c xác đ nh t n m 1998 là đ n

n m 2010, t l giao thông công c ng s chi m 30%. Tuy nhiên, trên th c t , vào
cu i n m 2009 giao thông công c ng

TPHCM ch chi m 5,4%.12

Theo th ng kê c a S Giao thông V n t i TPHCM vào cu i n m 2009, m ng l

i

xe buýt có 148 tuy n, 3.096 xe, v n chuy n 342,2 tri u hành khách/n m, con s này
quá nh so v i t l xe cá nhân, nh t là xe máy nh trình bày
trên th gi i đ i v i các n
l i trong đô th b ng các ph

c có t c đ phát tri n t

ng đ

trên.13 Trong khi đó

ng Vi t Nam thì vi c đi

ng ti n v n t i công c ng chi m kho ng 50 – 60%.14

                                                            
8

S Giao thông V n t i TPHCM (2010)
David Dapice, Gomez-Ibanez và Nguy n Xuân Thành (2009)
10
Vnexpress.net ngày 07/01/2010, />11
/>12
/>13
S Giao thông V n t i TPHCM (2010).
14
José A. Gómez-Ibáñez, Nguy n Xuân Thành (2008).
9

6

Lý do chính mà ng

i dân v n ch a l a ch n các ph

ng ti n giao thông công c ng

đi l i h ng ngày là do lo i hình giao thông này v a thi u và b t ti n so v i k v ng
c a h : đi l i tho i mái, thích h p v th i gian đi đ n tr m, th i gian ch m i
chuy n, th i gian trên xe, hay th i gian t nhà đ n ch làm, h c, ho c mua s m
b ng ph

ng ti n công c ng. M t h th ng giao thông công c ng đ t t s lôi cu n

đ

c ng

i dân tham gia. Theo kh o sát c a Nguy n Anh D ng (2008) thì có đ n

75% ng

i ph n h i mu n chuy n qua s d ng h th ng BRT m t khi h th ng này

đ

c đ m b o v th i gian c ng nh ch t l

2.2.

ng nh gi i thi u trong khi kh o sát.

M c tiêu phát tri n giao thông công c ng c a TPHCM đ n n m 2025

2.2.1. M c tiêu chung
Theo quy ho ch giao thông c a TPHCM đ n n m 2020 và t m nhìn sau n m 2020
đ

c phê duy t t i Quy t đ nh s 101/Q -TTG c a Th t

ng Chính ph , ngày

22/01/2007 và các v n b n liên quan, m c tiêu phát tri n v n t i hành khách công
c ng vào n m 2020 s chi m 47 – 50% nhu c u đi l i.15 Tuy nhiên, đây là con s r t
l c quan so v i t l 5,4% hi n nay. MVA Asia (2010) d báo t l giao thông công
c ng vào n m 2025 ch là 22%.16
2.2.2. Các gi i pháp và chính sách c th
gi i quy t các v n đ liên quan đ n giao thông, nhi u chính sách nh m nâng cao
hi u su t s d ng c s h t ng giao thông hi n h u nh : chuy n đ
thành đ

ng m t chi u, t ng s l

ng và tuy n đ

ng hai chi u

ng xe buýt, đi u ch nh th i gian

làm vi c và h c t p tránh gi cao đi m, phát tri n h th ng đèn tín hi u, giáo d c
lu t giao thông cho ng

i dân, tr c p cho giao thông công c ng.17

Song song v i các gi i pháp qu n lý giao thông t t h n trên các tuy n hi n h u là
k ho ch xây m i c s h t ng giao thông v i các ph
                                                            

ng th c v n t i k t h p

Quy t đ nh 101/Q -TTG c a Th t ng Chính ph , ngày 22 tháng 01 n m 2007.
MVA Asia (2008). MVA là Công ty t v n giao thông công c ng qu c t . Công ty này đ c ADB và
UBND TPHCM thuê làm t v n h th ng Metro TPHCM.
17
Nguy n Anh D ng (2008, tham kh o t : Phin, 2002; Ngo, 2005; Hong et al., 2005; Thinh, 2005) và S
Giao thông V n t i TPHCM (2010).

15

16


7

g m (1) nâng c p h th ng xe buýt hi n h u b ng vi c thay m i các đ u xe và xem
xét tri n khai h th ng BRT trên m t s tuy n đ

ng; (2) xây d ng h th ng

Metrovà xe đi n nh .
i v i h th ng Metro, theo quy ho ch toàn b m ng l
chi u dài 161km. Chi phí đ u t
tri u USD/km.18 Hai tuy n đ

i s có 6 tuy n v i t ng

c tính vào kho ng 9,7 t USD hay bình quân 60
ng Metro đ u tiên dài kho ng 19km v i v n đ u t

kho ng h n 1 t USD có kh n ng ch 300.000 khách/ngày vào n m 2020.19 Tuy
nhiên, n u Metro là l a ch n có th kh thi và có th th c hi n đ

c đ i v i thành

ph , nh ng v n còn câu h i đ t ra đó là ngoài vi c chi phí đ u t cao, chi phí v n
hành c ng r t cao.

i v i kinh nghi m qu c t cho th y các thành ph nh B ng

c c, Manila, Pusan ho c Mexico thì h th ng Metro c n s tr c p r t cao cho vi c
duy trì ho t đ ng.20
i v i h th ng xe buýt hi n t i vi c thay m i các đ u xe c ng nh gia t ng s
l

ng xe s không kh c ph c đ

c nh ng h n ch c a nó. Trên th c t , có m t ch n

l a kinh t h n cho vi c gi i quy t v n đ giao thông công c ng đó là h th ng

BRT, cung c p d ch v t
d , h th ng BRT
khách/gi /h

ng t đ i v i Metro, t t h n h th ng xe đi n nh .21 Ví

Bogota – Cô-lôm-bi-a v i kh n ng v n t i 45.000 hành

ng, trong khi h th ng xe đi n nh

B ng C c và h th ng Metro

Manila ch v n chuy n kho ng 22.000 – 26.000 hành khách/gi /h

ng.22

Do đó, bên c nh vi c phát tri n các h th ng Metro, xe đi n nh và h th ng xe buýt
hi n h u thì vi c phát tri n h th ng BRT có th là m t trong nh ng h

ng đi thích

h p đ gi i quy t ph n nào tình tr ng giao thông quá t i nêu trên, đ ng th i đáp ng
nhu c u đi l i tr

c m t c ng nh lâu dài ngày càng t ng c a ng

                                                            
18

David Dapice, Gomez-Ibanez và Nguy n Xuân Thành (2009)

Nguy n Anh D ng (2008)
20
Kain (1991), World Bank (1996)
21
Wright (2005), Hensher (2006)
22
ITDP (2007), Wright (2005)

19

i dân.


8

2.3.

H th ng xe buýt t c hành (BRT)

2.3.1. Xe buýt t c hành
Các h th ng BRT thay đ i theo nh ng đ c tr ng riêng bi t, nh ng t t c đ u cung
c p m t d ch v cao h n xe buýt thông th
đ

ng. D ch v siêu vi t này có th đ t

c nh nh ng đ c đi m g m: v n hành trong làn đ
u tiên, h th ng vé tr tr

ng riêng, h th ng tín hi u

c, thông tin v th i gian các chuy n xe s đ n cho khách

hàng ch t i các tr m và h n ch các đi m d ng. Xe buýt t c hành c ng đ

c hi n

đ i hóa đ giúp cho các cá nhân có nh ng nhu c u đ c bi t có th s d ng thu n l i
h n, nh ng

i khuy t t t. Lo i hình v n t i này c ng ít gây ti ng n h n và tho i
ng. Nói chung, các đ c đi m c a lo i hình v n t i

mái h n so v i xe buýt thông th

này s ph c v đ t i đa hóa v n t c, d ch v và s thu n ti n cho hành khách theo
m t cách th c mà xe buýt thông th

ng không th th c hi n đ

c.23

Có nhi u lý do h tr cho vi c phát tri n h th ng BRT. Th nh t, các qu n trung
tâm v n ti p t c phát tri n m nh m làm cho nhu c u đi l i r t l n, do đó c n t ng
thêm n ng l c giao thông và phát tri n ph
trong thành ph . Phát tri n ph

ng ti n đi l i và th m chí là vi c làm

ng ti n giao thông công c ng là u tiên hàng đ u đ

gi i quy t v n đ đó. Th hai, h th ng BRT bình th

ng có th đ

c th c hi n

nhanh chóng, t ng thêm và m r ng d dàng. Th ba, chi phí xây d ng th p h n so
v i lo i hình giao thông đ

ng s t (Metro, LRT), h n th n a BRT nói chung có

th v n hành v i t c đ cao trên nh ng tuy n đ
th p. Th t , BRT có th v n hành
đ

đ

ng cho phép v i chi phí v n hành

ng thông th

qu cao cho m t s tuy n đ
10.000 ng

i/gi /h

ng v i n ng l c giao thông hi u

ng l n trong thành ph , gi cao đi m có th lên đ n

ng. Ch ng h n, t i Bogota có lúc lên đ n đ n 45.000, Qu ng

Châu là 26.000, thành ph Mê-xi-cô là 9.000 ng

i/gi /h

                                                            
24

ng trên không,

ng h m. Các tr m d ng, h th ng đèn tín hi u không yêu c u quá ph c t p. Th

n m, BRT có th cung c p vi c th c hi n ch t l

23

ng, đ

Blonn Kennifer, Deven Carlson, Patrick Mueller và Ian Scott (2006)
/>
ng.24 Th sáu, BRT k t


9

ng đô th , khuy n khích phát tri n kinh t , giao thông v i

h p v i phát tri n môi tr

thi t k thân thi n. Tuy nhiên, ngoài nh ng u đi m k trên ra, h th ng BRT c ng
có m t s nh
lòng đ

c đi m nh t đ nh đó là: vì có đ

ng đi riêng nên m c đ chi m d ng

ng là khá l n, khó có th v n chuy n l

2.3.2. Kinh nghi m phát tri n BRT

m ts n

ng khách quá l n.
c và Vi t Nam

R t nhi u thành ph đã tri n khai các h th ng xe buýt t c hành nh m giúp h đ t
đ

c nh ng m c tiêu v giao thông v n t i đã đ

Cleveland, Hartford, Washington
Cô-lôm-bi-a và B c kinh, Th

c đ t ra nh : Lôn-đôn

Hoa K , Sydney

ng H i, Qu ng Châu

Úc, Lima

Peru, Bogota

Trung Qu c.25

Vi t Nam, Hà N i đang tri n khai h th ng BRT trên tuy n đ
Láng H và Gi i Phóng –

Anh,

ng Gi ng Võ –

i C Vi t, có chi u dài 46km và kinh phí đ u t 99,88

tri u USD. Tài tr chính cho d án là Ngân hàng Th gi i 84,12 tri u USD, chính
ph Vi t Nam 11,76 tri u USD, Qu Môi tr

ng Toàn c u (GEF) 4 tri u USD.26

thành ph H Chí Minh đang có m t s đ xu t c a S Giao thông V n t i lên
UBND TP v vi c phát tri n h th ng BRT.

có b ng ch ng cho vi c phát tri n

h th ng BRT trong thành ph hay không chúng ta c n phân tích tính hi u qu c a
nó, đ c bi t là v m t kinh t . ây là m c tiêu c a bài vi t này.
2.3.3. D án xe buýt t c hành

D án xây d ng h th ng BRT đ
giao thông

c xác đ nh nh là m t ph n phát tri n h th ng

TPHCM (đ c bi t là giao thông công c ng), nh m đ y m nh phát tri n

kinh t c ng nh xã h i c a Thành ph .
M c tiêu c a d án là làm t ng kh n ng và tính ti n l i c a giao thông công c ng,
nh m khuy n khích ng

i dân s d ng các ph

ng ti n v n t i công c ng, góp ph n

gi m áp l c t c ngh n và ti t ki m chi phí v n hành quá l n c a xe máy hi n nay.
H n th , BRT còn góp ph n c i thi n môi tr
                                                            
25
26

/>World Bank (2007).

ng m t khi s l

ng đáng k ng

i

10

s d ng các ph

ng ti n cá nhân chuy n qua s d ng ph

ng ti n giao thông công

c ng.
Tuy n BRT s 1: Tuy n BRT đi t B n xe An S
chi u dài là 14,6 km, theo h
2005. L trình l

ng đ n B n Thành, có t ng

ng tuy n nh đ xu t c a Công ty t v n MVA n m

t đi (13,7km) là B n xe An S

ng – Tr

Nam K Kh i Ngh a – Ch B n Thành. Tuy n l

ng Chinh – C ng Hòa –

t v (15,5km) là ch B n Thành

– Hàm Nghi – Nguy n T t Thành – Nguy n Hu – Lê L i – Pasteur – Tr n Qu c
To n – Nam K Kh i Ngh a – C ng Hòa – Tr

ng Chinh – An S

ng. (Hình 2-1).

H th ng s có 1 tr m đ u cu i (terminal), 6 tr m trung chuy n (interchange), 22
tr m d ng (stop station), 1 tr m b o trì (depot). (Xem Ph l c 1). Kho ng cách
trung bình gi a hai tr m là 500m. Kh n ng ch a c a m t xe là 160 ng
r ng 2,5m), v n t c t i đa là 50km/gi và v n t c th

i (dài 18m,

ng m i là 22km/gi . T n su t

là 3 phút. Th i gian d ng đ lên và xu ng xe là 20 giây.27

 

Hình 2-1: S đ tuy n BRT s 1
Ngu n: WorldBank (2005)
                                                            
27

Các thông s này d a trên d án BRT t i Hà N i World Bank (2007), nghiên c u c a Joaquín C Nicolai
and Dietmar M Weiss (2008) và Nguy n Anh D ng (2008).


11

CH

NG 3

KHUNG PHÂN TÍCH

Nghiên c u này s s d ng khung phân tích d án trong tài li u Phân tích chi phí và
l i ích cho các quy t đ nh đ u t c a Glenn P.Jenkins, Arnold C.Harberger (1995)
và tài li u c a Ngân hàng th gi i (2002), Phân tích kinh t c a các ho t đ ng đ u
t : Công c phân tích và ng d ng th c t .
3.1.

L i ích và chi phí

L i ích kinh t là t t c các l i ích mà d án mang l i cho n n kinh t (bao g m c
l i ích tr c ti p và ngo i tác tích c c tính theo giá kinh t ). Còn chi phí kinh t là t t
c các chi phí tính theo giá kinh t b ra đ th c hi n d án và ngo i tác tiêu c c.
L i ích ròng là l i ích còn l i sau khi l y t t c các l i ích tr t t c các chi phí.
So sánh l i ích kinh t c a m t d án v i các chi phí t

ng ng đòi h i ph i s p x p

t t c d li u liên quan thành m t biên d ng t ng h p cho toàn b th i gian ho t
đ ng c a d án.
3.2.

L i ích và chi phí d án giao thông

Các d án giao thông đ u nh m m c đích c i thi n d ch v hi n có hay phát tri n
d ch v c s h t ng m i đ gi m b t chi phí giao thông. L i ích ph bi n nh t c a
các d án giao thông là: ti t ki m chi phí v n hành xe; ti t ki m th i gian đi l i;
gi m b t t n su t và m c đ nghiêm tr ng c a tai n n; gi m thi u ô nhi m môi

tr

ng; t ng thêm tính ti n nghi, thu n ti n và đ tin c y c a các d ch v .
đánh giá đ

c chi phí và l i ích c a vi c này, thông th

nh ng y u t d báo c u hành khách bao g m: l u l

ng chúng ta đánh giá

ng giao thông bình th

ng,

m i phát sinh và chuy n t n i khác qua; gi m chi phí v n hành xe; ti t ki m th i


12

gian; giá tr th i gian làm vi c; giá tr th i gian không làm vi c; và giá tr th i gian
ch đ i; chuyên ch hàng hóa; giá tr th i gian qua nhi u n m; giá tr m c đ nh;
c tính m c đ tai n n; đ nh giá vi c gi m b t tai n n.

gi m tai n n;
3.3.

Khung phân tích l i ích kinh t c a d án giao thông
Chi phí

A

C0

B

C1

F
C u
Q0

S l

Q1

t khách/n m

 

Hình 3-1: Khung phân tích l i ích kinh t c a d án giao thông
Ngu n: Ngân hàng Th gi i (2002)
th trên bi u di n khung phân tích l i ích kinh t c a d án BRT, ví d , đ i v i
nhóm xe máy. S l

t khách đi BRT mà n u không có BRT h đi xe máy là Q0. Chi

phí đi xe máy (bao g m chi phí v n hành ph

ng ti n và chi phí th i gian) là C0.

Chi phí đi BRT (bao g m ti n vé và chi phí th i gian) là C1 th p h n C0.
L i ích ròng c a vi c thay th đi xe máy b ng đi BRT đ
C1C0AF. Di n tích này b ng s l

c bi u di n b i di n tích

t khách thay th (Q0) nhân v i chênh l ch chi phí

đi xe máy và đi BRT (C0 – C1).
Vi c chi phí đi BRT r h n đi xe máy làm phát sinh thêm (Q1 – Q0) l
t khách đ

ích kinh t ròng c a vi c phát sinh thêm s l
ABF. Di n tích này b ng s l

c th hi n b i di n tích

t khách phát sinh (Q1 – Q0) nhân v i chênh l ch chi

phí đi xe máy và đi BRT (C0 – C1) chia 2.
đo n AB trên đ

t khách. L i

ây là cách tính g n đúng v i gi đ nh

ng c u g n nh là đo n th ng.