Tóm tắt luận án tiến sĩ Lịch sử Quan hệ Việt Nam - Trung Quốc từ 1986 đên 2006

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM PHÚC VĨNH

QUAN HỆ VIỆT NAM - TRUNG QUỐC
TỪ 1986 ĐẾN 2006

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2010



LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn
trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố
trong bất kì công trình nào khác.

Tác giả luận án

Phạm Phúc Vĩnh

3


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................. 3
MỤC LỤC ......................................................................................................................... 4
BẢNG QUY ƯỚC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... 9

DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................. 10
MỞ ĐẦU.......................................................................................................................... 11
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................................. 11
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................................ 12
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 20
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 20
5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ..................................................................... 21
5.1. Nguồn tài liệu .............................................................................................................. 21
5.2. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................. 22
6. Những đóng góp mới của luận án .................................................................................... 23
7. Cấu trúc của luận án ......................................................................................................... 23

CHƯƠNG 1: QUÁ TRÌNH BÌNH THƯỜNG HÓA QUAN HỆ VIỆT NAM TRUNG QUỐC TỪ 1986 ĐẾN 1991 ............................................................................ 24
1.1. Khái quát về quan hệ Việt Nam - Trung Quốc từ 1945 đến 1986 ................................ 24
1.1.1.Quan hệ giữa cách mạng Việt Nam và cách mạng Trung Quốc trong giai đoạn từ
1945 đến 1949 .................................................................................................................... 24
1.1.2. Quan hệ Việt - Trung trong giai đoạn từ 1950 đến 1975 ......................................... 26
1.1.3. Quan hệ Việt - Trung trong giai đoạn từ 1975 đến 1986 ......................................... 33
1.2. Quá trình khôi phục đàm phán và bình thường hóa quan hệ Việt Nam -Trung Quốc
(từ 1986 đến 1991) ................................................................................................................. 48
4


Tiểu kết chương 1 .................................................................................................................. 63

CHƯƠNG 2: QUAN HỆ VIỆT NAM - TRUNG QUỐC PHỤC HỒI VÀ BƯỚC
ĐẦU PHÁT TRIỂN TRONG GIAI ĐOẠN TỪ 1991 ĐẾN 2000 .............................. 65
2.1. Bối cảnh của quan hệ Việt - Trung trong giai đoạn từ 1991 đến 2000........................ 65
2.2. Quan hệ chính trị, ngoại giao, quốc phòng, an ninh .................................................... 69
2.2.1. Hoạt động ngoại giao của lãnh đạo cấp cao hai nước ............................................ 69

2.2.2. Hợp tác giữa hai Đảng, các đoàn thể, các ngành ngoại giao và quốc phòng, an
ninh ..................................................................................................................................... 72
2.3. Quan hệ hợp tác trên lĩnh vực kinh tế ........................................................................... 75
2.3.1. Quan hệ thương mại ................................................................................................. 76
2.3.2. Quan hệ hợp tác đầu tư và du lịch ........................................................................... 82
2.4. Quan hệ hợp tác giao lưu văn hoá, khoa học và giáo dục............................................ 91
2.4.1. Hợp tác, giao lưu văn hóa ........................................................................................ 91
2.4.2. Quan hệ hợp tác trong lĩnh vực khoa học và giáo dục ............................................ 93
2.5. Quá trình giải quyết vấn đề tranh chấp chủ quyền giữa hai nước .............................. 96
2.5.1. Giải quyết vấn để tranh chấp chủ quyển trên biển Đông ......................................... 96
2.5.2. Giải quyết vấn đề biên giới trên bộ và phân định Vịnh Bắc Bộ ............................. 111
Tiểu kết chương 2 ................................................................................................................ 121

CHƯƠNG 3: QUAN HỆ VIỆT NAM - TRUNG QUỐC PHÁT TRIỂN TRONG
NHŨNG NĂM ĐẦU THẾ KỈ XXI (2001 - 2006) ...................................................... 123
3.1. Bối cảnh của quan hệ Việt - Trung đầu thế kỉ XXI .................................................... 123
3.2. Quan hệ chính trị, ngoại giao, quốc phòng, an ninh .................................................. 125
3.2.1. Các hoạt động ngoại giao của lãnh đạo cấp cao hai nước.................................... 125

5


3.2.2. Hợp tác giữa hai Đảng, các đoàn thể, địa phương và các ngành ngoại giao, quốc
phòng, an ninh .................................................................................................................. 130
3.3. Quan hệ hợp tác trên lĩnh vực kinh tế ......................................................................... 133
3.3.1. Sự phát triển mạnh mẽ trong quan hệ thương mại ................................................. 133
3.3.2. Quan hệ hợp tác đầu tư và du lịch ......................................................................... 139
3.4. Quan hệ hợp tác giao lưu văn hóa, khoa học và giáo dục.......................................... 146
3.4.1. Hợp tác, giao lưu văn hóa ...................................................................................... 146
3.4.2. Quan hệ hợp tác trong lĩnh vực khoa học kĩ thuật và giáo dục ............................. 148

3.5. Quá trình giải quyết vấn đề tranh chấp chủ quyền giữa hai nước ............................ 153
3.5.1. Qúa trình giải quyết vấn đề tranh chấp trên biển Đông ........................................ 153
3.5.2. Phân giới cắm mốc biên giới trên bộ và phân định Vịnh Bắc Bộ .......................... 158
Tiểu kết chương 3 ................................................................................................................ 160

CHƯƠNG 4: MỘT SỐ NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ VỀ QUAN HỆ VIỆT NAM TRUNG QUỐC TỪ 1986 ĐẾN 2006 .......................................................................... 162
4.1. Những thành tựu, hạn chế của Việt Nam trong quan hệ với Trung Quốc và hướng
khắc phục ............................................................................................................................. 162
4.1.1. Nhưng thành tựu ..................................................................................................... 162
4.1.2. Những hạn chế của Việt Nam ................................................................................. 165
4.1.3. Một số đề xuất về giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế................................ 173
4.2. Vị thế và đặc điểm của quan hệ Việt - Trung từ 1986 đến 2006 ................................ 177
4.2.1. Quan hệ Việt - Trung có vị trí quan trọng trong các mối quan hệ quốc tế của Việt
Nam và của khu vực.......................................................................................................... 177
4.2.2. Quan hệ Việt - Trung là một qúa trình vừa hợp tác vừa đấu tranh vì lợi ích của mỗi
nước .................................................................................................................................. 180

6


4.2.3. Quan hệ Việt - Trung phát triển mạnh mẽ, toàn diện và theo nguyên tắc bình đẳng,
cùng có lợi ........................................................................................................................ 181
4.3. Một số bài học lịch sử ................................................................................................... 182
4.3.1. Khai thác những bài học của dân tộc trong lịch sử về quan hệ với một nước láng
giềng lớn ........................................................................................................................... 182
4.3.2. Nghiên cứu một cách cụ thể và nhạy bén tình hình quốc tế có lợi cho mối quan hệ
Việt - Trung, khai thác thế mạnh của Việt Nam trong khu vực và quốc tế để giải quyết
những bất lợi trong quan hệ vởi Trung Quốc .................................................................. 183
4.3.3. Nắm bắt thời cơ, đẩy mạnh đổi mới và hội nhập để củng cố nội lực, năng cao vị thế
của Việt Nam trên trường quốc tế nhằm thúc đẩy hợp tác và đấu tranh với Trung Quốc có

hiệu quả ............................................................................................................................ 185
4.4. Cơ hội và thách thức của quan hệ Việt Nam - Trung Quốc ....................................... 186
4.4.1. Những cơ hội phát triển.......................................................................................... 186
4.4.2. Những thách thức ................................................................................................... 189

KẾT LUẬN ................................................................................................................... 191
NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI
DUNG CỦA LUẬN ÁN ............................................................................................... 195
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 196
A. Tiếng Việt ......................................................................................................................... 196
B. Tiếng Anh ........................................................................................................................ 216

PHỤ LỤC ...................................................................................................................... 218
PHỤ LỤC 1: MỘT SỐ SỰ KIỆN VỀ QUAN HỆ VIỆT NAM - TRUNG QUỐC TỪ 1986
ĐẾN 2006 ............................................................................................................................. 219
PHỤ LỤC 2: KIM NGẠCH THƯƠNG MẠI TRUNG - VIỆT GIAI ĐOẠN 1991 - 2006
(THEO SỐ LIỆU THÔNG KÊ CỦA TRUNG QUỐC) ...................................................... 228

7


PHỤ LỤC 3: MỘT SỐ MẶT HÀNG XUẤT KHẨU CHỦ YẾU CỦA VIỆT NAM SANG
TRUNG QUỐC TỪ 1991 ĐẾN 2006 .................................................................................. 229
PHỤ LỤC 4: MỘT SỐ MẶT HÀNG CHỦ YẾU NHẬP KHẨU TỪ TRUNG QUỐC CỦA
VIỆT NAM TỪ 1996 ĐẾN 2006 ......................................................................................... 231
PHỤ LỤC 5: ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP CỦA TRUNG QUỐC VÀO VIỆT NAM PHÂN
THEO NGÀNH ĐẦU TƯ .................................................................................................... 233
PHỤ LỤC 6: MỘT SỐ TRƯỜNG ĐẠI HỌC CỦA TRUNG QUỐC HỢP TÁC ĐÀO TẠO
VỚI CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở VIỆT NAM – 2008 ...................................................... 234
PHỤ LỤC 7: TỔNG HỢP BẢNG XẾP HẠNG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÀNG ĐẦU

CỦA TRUNG QUỐC 2008 .................................................................................................. 237
PHỤ LỤC 8: HIỆP ĐỊNH TẠM THỜI VỀ VIỆC GIẢI QUYẾT CÔNG VIỆC TRÊN
VÙNG BIÊN GIỚI HAI NƯỚC GIỮA CHÍNH PHỦ NƯỚC CHXHCN VIỆT NAM VÀ
CHÍNH PHỦ NƯỚC CHND TRUNG HOA ...................................................................... 238
PHỤ LỤC 9: ......................................................................................................................... 247
PHỤ LỤC 10: ....................................................................................................................... 278
PHỤ LỤC 11: THÔNG CÁO CHUNG VIỆT NAM TRUNG QUỐC NĂM 1991 ............ 286
PHỤ LỤC 12: TUYÊN BỐ CHUNG VỀ HỢP TÁC TOÀN DIỆN TRONG THẾ KỈ MỚI
GIỮA NƯỚC CHXHCN VIỆT NAM VÀ CHND TRUNG HOA ...................................... 289
PHỤ LỤC 13: TUYÊN BỐ CHUNG VIỆT NAM - TRUNG QUỐC THÁNG 11/2006 ... 294
PHỤ LỤC 14: TUYÊN BỐ CỦA ASEAN VỀ BIỂN ĐÔNG NĂM 1992 (Tại Hội nghị
ngoại trưởng ASEAN 22/7/1992) ........................................................................................ 298
PHỤ LỤC 15: MỘT SỐ HÌNH ẢNH - BẢN ĐỒ - LƯỢC ĐỒ .......................................... 299

8


BẢNG QUY ƯỚC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

9


DANH MỤC CÁC BẢNG

10