Phát triển hoạt động marketing trong cho vay tiêu dùng tại ngân hàng thương mại cổ phần các doanh nghiệp ngoài quốc doanh (vp bank)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG
KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ
CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI
-------***-------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Đề tài:
PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG MARKETING TRONG CHO VAY
TIÊU DÙNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÁC
DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH (VPBANK)

Sinh viên thực hiện

: Nguyễn Thị Bích Hạnh

Lớp

: Anh 10 – K43C – KT&KDQT

Giáo viên hƣớng dẫn

: ThS. Phạm Thu Hương

Hà nội – Tháng 06/2008


MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1

CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ CHO VAY TIÊU DÙNG VÀ HOẠT ĐỘNG
MARKETING TRONG CHO VAY TIÊU DÙNG CỦA NGÂN HÀNG
THƢƠNG MẠI...................................................................................................... 6

I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHO VAY TIÊU DÙNG ............................... 6
1.1 Quá trình hình thành và phát triển của CVTD......................................... 6
1.2 Khái niệm, đặc điểm và các hình thức CVTD của NHTM ........................ 9
1.2.1. Khái niệm CVTD ............................................................................. 9
1.2.2 Đặc điểm của các khoản CVTD ...................................................... 10
1.2.3 Các hình thức của CVTD ................................................................ 12
1.3 Vai trò của CVTD ................................................................................. 14
1.3.1 Đối với người tiêu dùng .................................................................. 14
1.3.2 Đối với nhà sản xuất....................................................................... 14
1.3.3 Đối với Ngân hàng thương mại....................................................... 14
1.3.4 Đối với nền kinh tế ......................................................................... 15

II. HOẠT ĐỘNG MARKETING TRONG CHO VAY TIÊU DÙNG
CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI .................................................... 15
2.1 Tổng quan về marketing ngân hàng ...................................................... 15
2.1.1 Khái niệm marketing ngân hàng ..................................................... 15
2.1.2 Những đặc trưng của marketing ngân hàng .................................... 16
2.1.3 Vai trò của marketing ngân hàng.................................................... 18
2.2 Marketing trong cho vay tiêu dùng của Ngân hàng thương mại ............ 21
2.2.1 Sự cần thiết của hoạt động marketing trong cho vay tiêu dùng của
Ngân hàng thương mại ............................................................................ 21


2.2.2.Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động marketing trong CVTD của
NHTM ..................................................................................................... 21
a. Các nhân tố khách quan ................................................................... 21

b. Các nhân tố chủ quan ....................................................................... 24
2.2.3 Nội dung hoạt động Marketing trong CVTD của Ngân hàng thương
mại. ......................................................................................................... 26
a. Nghiên cứu, phân đoạn thị trƣờng, xác định thị trƣờng mục tiêu ..... 26
b. Chính sách sản phẩm trong CVTD của NHTM ................................ 28
c. Chính sách giá trong CVTD của NHTM .......................................... 30
d. Chính sách phân phối trong CVTD của NHTM ............................... 31
e. Chính sách giao tiếp- khuếch trƣơng trong CVTD của NHTM ......... 32
f. Chính sách phát triển con ngƣời ....................................................... 34

III. KINH NGHIỆM PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG MARKETING
TRONG CVTD TẠI MỘT SỐ NGÂN HÀNG NƢỚC NGOÀI. ............ 34
3.1 Ngân hàng Hồng Kông&Thượng Hải (HSBC) ...................................... 35
3.2 Ngân hàng ANZ .................................................................................... 37
3.3 Bài học kinh nghiệm rút ra cho ngân hàng VPBank .............................. 39
CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG MARKETING TRONG CHO
VAY TIÊU DÙNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN CÁC
DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH VPBANK .................................... 40

I. CƠ SỞ PHÁP LÝ CHUNG CHO HOẠT ĐỘNG TÍN DỤNG, TÍN
DỤNG TIÊU DÙNG TẠI VIỆT NAM .................................................. 40
1.1 Luật các tổ chức tín dụng số 07/1997/QHX ........................................... 40
1.2. Các thông tư, quyết định khác quy định về Quy chế cho vay của các tổ
chức tín dụng đối với khách hàng. .............................................................. 41

II. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG MARKETING TRONG CVTD TẠI
VPBANK ............................................................................................... 42
2.1 Khái quát về NHTMCP VPBank .......................................................... 42
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của VPBank ............................ 42
2.1.2 Hoạt động kinh doanh của VPBank trong những năm gần đây ...... 44

a. Hoạt động huy động vốn .................................................................. 44
b. Hoạt động tín dụng ......................................................................... 46
c. Các hoạt động khác .......................................................................... 47
2.2 Thực trạng hoạt động Marketing trong CVTD tại VPBank .................... 47
2.2.1 Khái quát về CVTD tại VPBank ...................................................... 47
a. Các quyết định của Ngân hàng VPBank về CVTD ........................... 47
b. Các sản phẩm dịch vụ CVTD mà VPBank cung cấp ........................ 49
c. Tình hình CVTD tại VPBank ........................................................... 51
2.2.2 Thực trạng hoạt động marketing trong CVTD tại VPBank .............. 56
a. Hoạt động phân tích thị trƣờng tại VPBank ...................................... 56
b. Chính sách sản phẩm trong CVTD của VPBank .............................. 59
c. Chính sách giá trong CVTD của VPBank ........................................ 64
d. Chính sách phân phối trong CVTD của VPBank.............................. 67
e. Chính sách giao tiếp-khuếch trƣơng trong CVTD của VPBank ........ 68
f. Chính sách phát triển con ngƣời ....................................................... 71

III. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ HOẠT ĐỘNG MARKETING TRONG CVTD
TẠI VPBANK ......................................................................................... 72
3.1 Những kết quả đạt được ........................................................................ 72
3.2 Những điểm còn hạn chế và nguyên nhân ............................................. 73
3.2.1 Những điểm còn hạn chế ................................................................ 73
3.2.2 Nguyên nhân của những hạn chế trên ............................................. 75
CHƢƠNG III: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG MARKETING
TRONG CHO VAY TIÊU DÙNG TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ
PHẦN CÁC DOANH NGHIỆP NGOÀI QUỐC DOANH (VPBANK) ............ 79

I. TRIỂN VỌNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG CVTD TẠI VIỆT NAM
VÀ ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN CVTD CỦA VPBANK GIAI ĐOẠN

2001-2010. ............................................................................................. 79
1.1 Triển vọng phát triển thị trường CVTD tại Việt Nam trong thời gian tới
................................................................................................................... 79
1.2 Định hướng phát triển CVTD của VPBank giai đoạn 2001-2010 .......... 81


II. MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG MARKETING
TRONG CVTD TẠI VPBANK ............................................................. 82
2.1 Thành lập bộ phận chuyên trách về marketing ...................................... 82
2.2 Tiếp tục nghiên cứu thị trường để mở rộng lĩnh vực và đối tượng CVTD
................................................................................................................... 83
2.3 Hoàn thiện và đa dạng hoá danh mục sản phẩm CVTD ........................ 84
2.4 Xây dựng chính sách giá hợp lý, linh hoạt............................................. 86
2.5 Mở rộng thêm kênh phân phối............................................................... 87
2.6 Đẩy mạnh các hoạt động giao tiếp-khuếch trương ................................ 89
2.7 Phát triển nguồn nhân lực đồng đều, cân đối gồm cả các cán bộ trẻ năng
động và các cán bộ làm việc lâu năm, giàu kinh nghiệm ............................ 92
2.8 Các biện pháp bổ trợ khác .................................................................... 93
2.8.1 Đơn giản hoá các quy trình nghiệp vụ CVTD ................................. 93
2.8.2 Hiện đại hoá công nghệ ngân hàng ................................................ 93

III. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG
MARKETING TRONG CVTD TẠI VPBANK NÓI RIÊNG VÀ NHTM
NÓI CHUNG. ........................................................................................ 94
3.1 Kiến nghị với Chính phủ và các cơ quan quản lý vĩ mô của Nhà nước .. 94
3.2 Kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước ...................................................... 95
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 97
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 98

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

1. ABBank

: Ngân hàng thƣơng mại cổ phần An Bình

2. ACB

: Ngân hàng Á Châu

3. BĐS

: Bất động sản

4. BĐS

: Bất động sản

5. CVTD

: Cho vay tiêu dùng

6. HĐQT

: Hội đồng quản trị

7. HSBC

: Ngân hàng Hồng Kông - Thƣợng Hải

8. NH

: Ngân hàng

9. NHNN

: Ngân hàng nhà nƣớc

10. NHTM

: Ngân hàng thƣơng mại

11. NHTMCP

: Ngân hàng thƣơng mại cổ phần

12. QĐ

: Quyết định

13. TBD

: Thái Bình Dƣơng

14. TC

: Tài chính

15. TCTD

: Tổ chức tín dụng

16. Techcombank: Ngân hàng Công thƣơng
17. TGĐ

: Tổng giám đốc

18. Vietcombank : Ngân hàng Ngoại thƣơng Việt Nam
19. VPBank

: Ngân hàng thƣơng mại cổ phần các doanh nghiệp ngoài
quốc doanh

20. WTO

: Tổ chức thƣơng mại thế giới


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ

Bảng 2.1: Cơ cấu dƣ nợ tín dụng của VPBank giai đoạn 2004- 2007 ..................... 46
Bảng 2.2: Cơ cấu dƣ nợ cho vay tiêu dùng theo mục đích tại VPBank từ 2004-2007
..................................................................................................................... 52
Bảng 2.3: Quy mô cho vay tiêu dùng tại VPBank từ năm 2004-2007 .................... 55

Biểu đồ 2.1:Tăng trƣờng tổng nguồn vốn của VPBank giai đoạn 2001 – 2007 ...... 45
Biểu đồ 2.2: Cơ cấu dƣ nợ cho vay tiêu dùng theo mục đích tại VPBank ............... 53

Sơ đồ 1.1: Các vấn đề cần giải quyết trong khóa luận .............................................. 4
Sơ đồ 2.2: Quy trình nghiệp vụ cho vay tiêu dùng tại VPBank .............................. 48

Sơ đồ 2.3: Cơ cấu sản phẩm cho vay tiêu dùng của VPBank ................................ 60
Sơ đồ 2.4: Quy trình phát triển sản phẩm mới của VPBank ................................... 64
Sơ đồ 2.5: Quy trình định giá sản phẩm CVTD tại VPBank................................... 66


LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau hơn 15 năm đổi mới, hoà chung với sự phát triển của nền kinh tế toàn
cầu, nền kinh tế Việt Nam đã thu đƣợc nhiều thành tựu đáng ghi nhận: tăng trƣởng
kinh tế luôn ở mức cao, đời sống của ngƣời dân ngày càng đƣợc cải thiện, chính trịxã hội ổn định...Đặc biệt, với sự gia nhập tổ chức thƣơng mại thế giới WTO vào đầu
năm 2007, Việt Nam đang đứng trƣớc rất nhiều cơ hội cũng nhƣ thách thức. Nếu
chúng ta thích ứng tốt với môi trƣờng hội nhập quốc tế, chắc chắn nền kinh tế Việt
Nam sẽ còn tiến xa hơn nữa, phát triển hơn nữa.
Không nằm ngoài dòng chảy của nền kinh tế quốc gia, nền kinh tế thế giới,
các ngân hàng thƣơng mại Việt Nam cũng đang nỗ lực không ngừng để đa dạng hoá
các sản phẩm dịch vụ cung cấp nhằm theo kịp với nhu cầu thị trƣờng. Sự hội nhập
quốc tế làm cho hàng hoá tiêu dùng ngày càng trở nên phong phú, sự cải thiện chất
lƣợng cuộc sống của ngƣời dân làm cho nhu cầu tiêu dùng của mọi ngƣời tăng cao.
Tuy nhiên, với mức thu nhập thực tế hiện nay (dù đã "khá" hơn rất nhiều so với thời
kì trƣớc đổi mới) thì phần lớn ngƣời tiêu dùng vẫn không thể chi trả cho tất các nhu
cầu mua sắm của mình trong cùng một lúc, đặc biệt là với những vật dụng đắt tiền.
Nắm bắt đƣợc thực tế đó, các ngân hàng đã thực hiện cung cấp các khoản cho vay
tiêu dùng dƣới nhiều hình thức hấp dẫn nhằm tạo điều kiện cho khách hàng có thể
thoả mãn nhu cầu của mình trƣớc khi có khả năng thanh toán. Và chỉ trong một thời
gian ngắn sau khi sản phẩm này ra đời nó đã nhận đƣợc sự ủng hộ của đông đảo
quần chúng, đem lại một nguồn thu nhập đáng kể cho ngân hàng.
Tuy nhiên, cũng chính vì thị trƣờng cho vay tiêu dùng hiện đang là một thị
trƣờng có lợi nhuận hấp dẫn nên các ngân hàng thƣơng mại cũng đang tích cực khai
thác và cạnh tranh gay gắt với nhau. Và một giải pháp hiệu quả mà các ngân hàng
hiện đại đang làm hiện nay đó là sử dụng công cụ marketing.

Vai trò của Marketing ngân hàng đối với sự phát triển của một ngân hàng
trong thời đại cạnh tranh của kinh tế thị trƣờng là rất lớn, đặc biệt đối với xu thế hội

1


nhập kinh tế quốc tế, sau khi Việt Nam ra nhập WTO. Marketing là vấn đề then
chốt để một ngân hàng có thể giữ vững và mở rộng thị phần. Việc nghiên cứu, ứng
dụng Marketing trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại Việt Nam
có ý nghĩa cả về phƣơng diện lí luận và thực tiễn.
Tuy nhiên, hoạt động Marketing ngân hàng nói chung và Marketing trong
cho vay tiêu dùng nói riêng chƣa thực sự đƣợc quan tâm đúng mức tại các ngân
hàng Việt Nam. Điều này đã trực tiếp cản trở việc mở rộng và phát huy tính hiệu
quả trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng, đặc biệt là mảng tín dụng tiêu dùng.
Ngân hàng VPBank là một ví dụ. Bắt đầu hoạt động trong lĩnh vực cho vay
tiêu dùng từ năm 2001, đến nay, qua 7 năm, VPBank đã thu đƣợc rất nhiều kết quả
đáng mừng, chiếm lĩnh đƣợc một phần thị trƣờng và có đƣợc sự tin tƣởng, tín
nhiệm của khách hàng. Song, cho vay tiêu dùng vẫn là một dịch vụ khá mới mẻ. So
với hoạt động tín dụng nói chung thì tín dụng tiêu dùng vẫn chiếm một tỉ trọng
"khiêm tốn" cả về doanh số cho vay lẫn dƣ nợ, chƣa thật sự phát huy vai trò vốn có
của nó khi mà nhu cầu tiêu dùng của ngƣời dân ngày càng tăng mạnh. Để thực hiện
thành công loại hình kinh doanh này đòi hỏi phải có sự nghiên cứu, tìm hiểu kết hợp
với điều kiện môi trƣờng kinh doanh và hoàn cảnh cụ thể của từng tổ chức. Mặt
khác, với sự cạnh tranh gay gắt nhƣ hiện nay trên thị trƣờng tín dụng tiêu dùng, các
ngân hàng nói chung và VPBank nói riêng, không còn cách nào khác là phải đẩy
mạnh nhiều hơn nữa hoạt động marketing trong lĩnh vực này. Marketing sẽ chỉ cho
các ngân hàng con đƣờng ngắn nhất, hiệu quả nhất để đi đến thành công.
Từ việc nhận thức đƣợc tầm quan trọng của Marketing trong hoạt động cho
vay tiêu dùng cũng nhƣ qua quá trình thực tập và tìm hiểu về ngân hàng VPBank,
đặc biệt là mảng marketing tín dụng tiêu dùng, em xin mạnh dạn chọn đề tài "Phát

triển hoạt động marketing trong cho vay tiêu dùng tại Ngân hàng thƣơng mại
cổ phần các doanh nghiệp ngoài quốc doanh (VPBank)" làm khoá luận tốt
nghiệp của mình.

2


2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Khoá luận nhằm đƣa ra những khái niệm tổng quát nhất về marketing ngân
hàng nói chung cũng nhƣ nội dung cơ bản của hoạt động marketing trong cho vay
tiêu dùng nói riêng rồi dựa trên cơ sở đó, phân tích, đánh giá thực trạng triển khai
các biện pháp marketing đó trong lĩnh vực tín dụng tiêu dùng tại VPBank, từ đó,
nêu ra một số các giải pháp mang tính khoa học và thực tiễn góp phần nâng cao tính
hiệu quả của hoạt động này.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Marketing là lĩnh vực rộng lớn, hoạt động kinh doanh của ngân hàng là rất đa
dạng vì vậy trong phạm vi bài khoá luận tốt nghiệp này, em chỉ tập trung nghiên
cứu về hoạt động Marketing trong cho vay tiêu dùng. Và cụ thể hơn nữa, em xin
lấy thực tiễn hoạt động của ngân hàng thƣơng mại cổ phần các doanh nghiệp ngoài
quốc doanh VPBank trong những năm gần đây (2004-2008) để làm cơ sở để phân
tích và đƣa ra những kiến nghị, giải pháp thích hợp.
4. Các vấn đề cần phải giải quyết trong khoá luận
Từ việc xác định rõ đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài, em xin phân
tích các vấn đề mà khoá luận của em tập trung giải quyết.

3


Sơ đồ 1.1: Các vấn đề cần giải quyết trong khóa luận
5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Phƣơng pháp nghiên cứu xuyên suốt bài khoá luận đó là sự kết hợp giữa
nghiên cứu lý luận và thống kê, phân tích, đối chiếu với số liệu thực tế. Trình tự
nghiên cứu khoá luận nhƣ sau:
Bƣớc 1: Tìm hiểu khái quát về cho vay tiêu dùng và nội dung của marketing
trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng nói chung và trong cho vay tiêu dùng
nói riêng - phần này thuộc về phần lý luận làm nền tảng cho phần sau.
Bƣớc 2: Tìm hiểu về các quy định pháp luật , quy định của ngân hàng
VPBank về hoạt động cho vay tiêu dùng và kinh nghiệm từ một số ngân hàng nƣớc
ngoài để từ đó làm cơ sở cho việc phân tích, đánh giá thực trạng của hoạt động
marketing trong CVTD của ngân hàngVPBank.

4


Bƣớc 3: Dựa trên những lí luận trừu tƣợng cùng việc phân tích các số liệu
thống kê thực tế, cụ thể tại ngân hàng VPBank, em nêu ra một số giải pháp nhằm
phát triển hoạt động marketing trong cho vay tiêu dùng của ngân hàng này.
6. Kết cấu khoá luận
Ngoài phần mở đầu và kết luận, bài khoá luận có kết cấu gồm 3 chƣơng:
Chƣơng I: Tổng quan về Cho vay tiêu dùng và hoạt động marketing trong
Cho vay tiêu dùng của Ngân hàng thương mại
Chƣơng này sẽ nêu ngắn gọn khái niệm, đặc điểm, vai trò của CVTD, của
hoạt động marketing trong CVTD và kinh nghiệm của một số ngân hàng nƣớc ngoài
về lĩnh vực này, nhằm cung cấp cho ngƣời đọc những cái nhìn tổng quát nhất về đối
tƣợng nghiên cứu.
Chƣơng II: Thực trạng hoạt động marketing trong Cho vay tiêu dùng tại
ngân hàng VP Bank
Chƣơng này sẽ đi vào nghiên cứu cụ thể hoạt động marketing trong CVTD
tại VPBank, từ đó nêu ra đánh giá nhận xét.
Chƣơng III: Giải pháp phát triển hoạt động marketing trong Cho vay tiêu

dùng tại ngân hàng VP Bank
Do thời gian nghiên cứu cũng nhƣ kiến thức còn hạn chế, đề tài của em mới
chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu các vấn đề cơ bản nhất về Marketing trong cho vay
tiêu dùng tại VP Bank. Khoá luận này chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót,
vì vậy em rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo, góp ý của các thầy cô giáo và các bạn
đọc khoá luận của em ngày càng hoàn thiện hơn. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn
trân trọng đến cô giáo hƣớng dẫn: ThS. Phạm Thu Hƣơng (Giảng viên khoa Quản
trị kinh doanh, ĐH Ngoại Thƣơng). Cô đã khuyến khích động viên và giúp đỡ em
rất nhiều trong quá trình viết đề tài này.
Hà Nội, tháng 6/2008
Sinh viên

Nguyễn Thị Bích Hạnh

5


CHƢƠNG I: TỔNG QUAN VỀ CHO VAY TIÊU DÙNG VÀ
HOẠT ĐỘNG MARKETING TRONG CHO VAY TIÊU
DÙNG CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI
I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHO VAY TIÊU DÙNG

1.1 Quá trình hình thành và phát triển của CVTD
Cho vay tiêu dùng đƣợc hình thành và phát triển từ việc giải quyết hai mâu
thuẫn. Đó là mâu thuẫn giữa nhu cầu tiêu dùng và khả năng thanh toán của các cá nhân
ngƣời tiêu dùng và mâu thuẫn giữa sản xuất hàng hóa và tiêu thụ hàng hóa tiêu dùng.
Trƣớc hết là mâu thuẫn giữa nhu cầu tiêu dùng và khả năng thanh toán của
các cá nhân.1 Trong cuộc sống hàng ngày, mọi ngƣời đều có những nhu cầu về vật
chất hết sức đa dạng, dƣới nhiều hình thức khác nhau. Ai cũng muốn đƣợc sở hữu
những sản phẩm dịch vụ mang lại nhiều tiện ích. Từ khi còn trẻ con ngƣời đã mong

muốn có đƣợc phƣơng tiện đi lại phục vụ cho công việc của mình, vừa thời trang,
vừa thuận tiện. Đến tầm trung tuổi thì họ lại mong có đƣợc một ngôi nhà thực sự là
của mình với đầy đủ tiện nghi sinh hoạt, phù hợp cho cuộc sống bân rộn hàng ngày.
Khi có con, họ luôn mong muốn con cái mình đƣợc học hành tử tế, từ đó tạo nền
tảng vững chắc cho tƣơng lai sau này...Chúng ta có thể kể ra đây rất nhiều nhu cầu
của mọi tầng lớp, lứa tuổi trong xã hội. Tựu chung lại, tất cả những điều đó đều là
những nhu cầu chính đáng, tất yếu của mỗi cá nhân, là mục tiêu, sự phấn đấu không
ngừng nghỉ của mỗi con ngƣời, hƣớng tới một cuộc sống tốt đẹp hơn. Tuy nhiên,
vấn đề là ở chỗ không phải ai ngay lập tức hay đến một thời điểm nhất định cũng có
thể tự thoả mãn đƣợc những mong muốn đó. Nó tuỳ thuộc vào rất nhiều yếu tố, đặc
biệt là khả năng tài chính của mỗi ngƣời. Vậy thì làm thế nào để họ có thế sử dụng
trƣớc những sản phẩm dịch vụ đó khi chƣa có đủ tiền thanh toán thay vì phải chờ
đợi cho đến lúc tiết kiệm đủ số tiền?
Thông thƣờng ta thấy có hai cách giải quyết phổ biến. Cách thứ nhất là mua
bán chịu. Cách này có nhiều bất lợi cho ngƣời bán vì nó sẽ làm cho ngƣời bán thu
1

Peter S.Rose (2006), Quản trị ngân hàng thương mại, NXB Tài chính, trang 103.

6


hồi vốn chậm, lại gặp nhiều rủi ro khi ngƣời mua không đủ khả năng trả nợ. Chính
vì vậy mà cách này thƣờng khó thực hiện. Hình thức mua bán chịu chỉ khả thi trong
trƣờng hợp ngƣời mua có uy tín, có khả năng thanh toán trong tƣơng lai và ngƣời
bán đƣợc tổ chức khác tài trợ vốn. Cách thứ hai là cách ngƣời mua sẽ đi vay tiền của
một bên thứ ba, có thể là từ ngƣời thân, bạn bè...Tuy nhiên, việc này nhiều khi cũng
bị hạn chế về thời gian và sự đầy đủ của nguồn tài chính bởi vì thông thƣờng ta chỉ
thực hiện đƣợc các khoản vay nhỏ lẻ mà thôi. Điều đó dẫn đến tình trạng là: có khi ta
phải huy động nhiều khoản vay từ nhiều ngƣời mới đủ tiền để mua sản phẩm dịch vụ

mà ta đang cần, lúc trả nợ thì sẽ rất vụn vặt, rƣờm rà. Vậy là phải cần đến một tổ chức
thứ ba thực hiện việc cho vay đối với ngƣời mua hoặc hỗ trợ cho ngƣời bán. Cách
này vừa thoả mãn nhu cầu của ngƣời tiêu dùng mà nhà sản xuất cũng bán đƣợc hàng
và thu hồi đƣợc vốn, lãi ngay lập tức. Và sẽ không có một tổ chức nào đảm nhiệm vị
trí này tốt hơn các trung gian tài chính, mà quan trọng nhất là các ngân hàng thƣơng
mại. Thực hiện cho vay tiêu dùng là ngân hàng đã mở rộng hoạt động kinh doanh, đa
dạng hoá rủi ro, nâng cao thu nhập- mục tiêu quan trọng nhất của hầu hết các chủ thể
kinh tế trong nền kinh tế thị trƣờng, đặc biệt là trong môi trƣờng cạnh tranh khốc liệt
ngày nay.
Trên đây là mâu thuẫn thứ nhất thúc đẩy sự xuất hiện của dịch vụ cho vay tiêu
dùng tại các ngân hàng. Vậy mâu thuẫn thứ hai cũng góp phần vào sự ra đời của
loại hình sản phẩm dịch vụ này là gì? Đó chính là mâu thuẫn giữa việc sản xuất
hàng hoá và lưu thông hàng hóa của các nhà sản xuất- kinh doanh2, hay nói
cách khác là do đặc điểm của sự luân chuyển hàng hoá tiêu dùng. Quá trình sản xuất
lƣu thông hàng hóa nếu không có tiêu dùng thì tất yếu sẽ bị tắc nghẽn, doanh nghiệp
sản xuất sẽ bị ứ đọng vốn và đƣơng nhiên quá trình sản xuất sẽ không thể tiếp tục
lâu dài đƣợc. Những ngƣời sản xuất chỉ đạt đƣợc hiệu quả trong hoạt động của
mình khi họ nắm bắt đƣợc nhu cầu và đáp ứng tốt nhu cầu đó. Các công ty thƣơng
mại lớn có thể cho phép các công ty con của mình bán chịu hàng hóa cho khách
hàng, chủ yếu là bán trả góp để nâng cao khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, trong
2

Peter S.Rose (2006), Quản trị ngân hàng thương mại, NXB Tài chính, trang 103.

7


trƣờng hợp này, thƣờng thì ngƣời tiêu dùng chỉ đƣợc thoả mãn với một số loại hàng
hóa nhất định. Khi đó chỉ có các tổ chức tín dụng, đặc biệt là ngân hàng mới có thể
đáp ứng nhu cầu về nhiều loại hàng hóa khác nhau thông qua tài trợ trực tiếp hoặc

gián tiếp cho ngƣời tiêu dùng (bằng việc mua các phiếu tiêu dùng của ngƣời bán lẻ
hàng hóa cho khách hàng tiêu dùng), do vậy đã xuất hiện cho vay tiêu dùng. Chỉ có
cho vay tiêu dùng mới đảm bảo mang lại lợi ích cho cả doanh nghiệp sản xuất,
ngƣời tiêu dùng, ngân hàng và thúc đẩy sản xuất, lƣu thông hàng hóa, góp phần
phát triển kinh tế.
Tóm lại, cho vay tiêu dùng là một hoạt động tất yếu hình thành do yêu cầu của
nền kinh tế thị trƣờng nhằm giải quyết vấn đề: ngƣời tiêu dùng có nhu cầu vƣợt quá
khả năng thanh toán hiện tại, ngƣời bán mong muốn tiêu thụ đƣợc hàng hoá và
ngƣời có tiền mong muốn tìm kiếm thu nhập từ việc cho vay. Đó là những lý do
chính hình thành nên hoạt động cho vay tiêu dùng.
Trƣớc kia, hầu hết các ngân hàng không "mặn mà" lắm với việc cho vay đối với
cá nhân và hộ gia đình bởi vì họ cho rằng các khoản cho vay tiêu dùng đó thƣờng có
quy mô rất nhỏ và rủi ro vỡ nợ tƣơng đối cao, do đó, chúng trở nên có mức sinh lời
thấp. Có chăng, nếu cho vay vốn thì cũng là để phục vụ cho nhu cầu sản xuất, kinh
doanh và làm dịch vụ. Khi vay vốn, khách hàng phải thuyết phục ngân hàng không
chỉ bằng một dự án kinh doanh khả thi mà còn phải kèm theo tài sản đảm bảo tiền
vay hoặc tín chấp. Nhƣng đến cuối thế kỉ 20-đầu thế kỉ 21, các ngân hàng bắt đầu
dựa nhiều hơn vào tiền gửi của khách hàng để tài trợ cho những món vay thƣơng
mại lớn. Và rồi sự cạnh tranh khốc liệt trong việc giành giật thị trƣờng tiền gửi và
cho vay đã buộc các ngân hàng phải hƣớng tới ngƣời tiêu dùng nhƣ một nhóm
khách hàng tiềm năng, quen thuộc. Các ngân hàng bắt đầu đẩy mạnh phát triển các
sản phẩm tín dụng tiêu dùng, thu hút khách hàng cá nhân.3 Đó là những khách hàng
vay tiền vì mục đích tiêu dùng chứ không phải là để đầu tƣ cho sản xuất, kinh doanh,
làm dịch vụ... Sản phẩm cho vay tiêu dùng đã xuất hiện và phát triển mạnh mẽ từ đó.
Và ngân hàng khởi nguồn cũng nhƣ triển khai sớm nhất sản phẩm này chính là
Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam với đối tƣợng khách hàng
3

Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam (số 23 tháng 12/2007), Tạp chí Ngân hàng, trang 18.

8


ban đầu là giáo viên, cán bộ, nhân viên và lực lƣợng vũ trang trên các địa bàn huyện
miền núi, vùng nông thôn, nhằm mục đích hỗ trợ họ mua sắm xe máy làm phƣơng
tiện đi lại thiết yếu, sửa chữa nhà ở, mua ti vi, máy tính... và các vật dụng khác. Với
cách làm này, có nhiều chi nhánh của ngân hàng NN & PTNT đã đạt thặng dƣ nợ
cho vay tiêu dùng lên tới 40- 50% tổng dƣ nợ trên toàn địa bàn.Tính đến nay, sản
phẩm tín dụng tiêu dùng đã phát triển ở Việt Nam đƣợc gần 10 năm và có sự tham
gia đông đảo của tất cả các loại hình ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng thƣơng
mại cổ phần.4
Trong những năm gần đây, mặc dù có những giai đoạn, cho vay tiêu dùng
giảm nhẹ do ảnh hƣởng của các cuộc khủng hoảng tài chính- tiền tệ trên thế giới và
do nền kinh tế thế giới phát triển chậm lại, song tựu chung lại, cho vay tiêu dùng
vẫn đang có xu hƣớng ngày một phát triển, mở rộng về quy mô, đa dạng về sản
phẩm, tiếp tục là một trong số những sản phẩm dịch vụ chủ đạo của các ngân hàng,
đặc biệt là của các ngân hàng bán lẻ. Với xu hƣớng tăng trƣởng của kinh tế toàn cầu,
sự cải thiện chất lƣợng cuộc sống, trình độ dân trí, chắc chắn cho vay tiêu dùng sẽ
còn phát triển mạnh hơn nữa để có thể đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng
của ngƣời dân. Cụ thể là cho vay tiêu dùng sẽ hướng theo mục tiêu về sự thuận tiện,
làm sao để tạo điều kiện cho cá nhân, hộ gia đình nhận được các khoản vay sớm
hơn trong khi vẫn duy trì được sự kiểm soát đối với món vay tiêu dùng nhằm tránh
những giảm sút đáng kể về chất lượng tín dụng. 5
1.2 Khái niệm, đặc điểm và các hình thức CVTD của NHTM
1.2.1. Khái niệm CVTD
Trên thực tế có rất nhiều khái niệm khác nhau về CVTD. Sự khác nhau đó xuất
phát từ sự khác nhau về đặc trƣng cùa CVTD ở mỗi nƣớc. Ở nhiều nƣớc, khái niệm
CVTD không bao hàm khoản cho vay để mua sắm nhà cửa mà chỉ là những khoản
vay để mua các động sản nhƣ: ô tô, các đồ điện dân dụng...và cho nhu cầu sinh hoạt
khác (kết hôn, sinh đẻ, du lịch...). Nhìn chung, ta có thể đƣa ra một khái niệm cơ

bản nhất về CVTD nhƣ sau: Cho vay tiêu dùng là khoản vay nhằm tài trợ cho nhu
4
5

Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam (số 23 tháng 12/2007), Tạp chí Ngân hàng, trang 20
Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam (số 23 tháng 12/2007), Tạp chí Ngân hàng, trang 18

9


cầu chi tiêu của người tiêu dùng, bao gồm cá nhân và hộ gia đình. Đây là một
nguồn tài chính quan trọng giúp những người này trang trải nhu cầu về nhà ở, đồ
dùng gia đình, xe cộ, giáo dục, y tế và du lịch...6
Khái niệm về cho vay tiêu dùng có thể khác nhau nhƣng nội dung cơ bản là
giống nhau, cùng đề cập đến mục đích của loại hình cho vay này: CVTD là hình
thức cấp tín dụng rất hữu ích nhằm phục vụ cho mục đích tiêu dùng, sinh hoạt của
cá nhân, hộ gia đình, những ngƣời có nhu cầu nâng cao mức sống nhƣng chƣa có đủ
khả năng chi trả trong hiện tại. Ngân hàng phát triển sản phẩm CVTD để đáp ứng
nhu cầu của hiện tại khách hàng, để rồi sau một khoảng thời gian nhất định ngân
hàng sẽ thu đƣợc gốc hoàn trả và lợi nhuận từ khoản cho vay.
1.2.2 Đặc điểm của các khoản CVTD7
Trong khi cho vay phục vụ sản xuất kinh doanh là hoạt động kinh doanh truyền
thống của các ngân hàng thƣơng mại, hình thành và phát triển cùng với sự phát triển
của các ngân hàng thì cho vay tiêu dùng chỉ mới đƣợc phát triển trong gần chục
năm trở lại đây. Tuy ra đời sau nhƣng cho vay tiêu dùng có tốc độ rất nhanh do nhu
cầu cho cuộc sống của ngƣời dân ngày càng cao cùng với sự bùng nổ kinh tế. Cho
vay tiêu dùng là một hoạt động mang những đặc điểm riêng khác với các hoạt động
cho vay khác về quy mô món vay, rủi ro và lãi suất, chi phí khoản vay.
-

Quy mô của khoản vay nhỏ nhưng số lượng các khoản vay lớn

Các khách hàng vay vốn nhằm mục đích tiêu dùng thông thƣờng có nhu cầu
vay vốn không lớn, thậm chí là khá nhỏ. Điều này là do giá trị của hàng hoá, dịch
vụ tín dụng không quá đắt hoặc nếu là quyết định mua sắm những tài sản có giá trị
lớn thì thông thƣờng khách hàng đã có một khoản tích luỹ nhất định.Tuy nhiên,
trên thực tế tổng quy mô cho vay tiêu dùng của ngân hàng thƣơng mại lại rất lớn
vì đối tƣợng của cho vay tiêu dùng là mọi tầng lớp dân cƣ trong xã hội, nhu cầu
vay vốn thì lại rất đa dạng.
-

Lãi suất của các khoản CVTD thường cao và ổn định trong một thời gian
tương đối dài

6
7

(ngày 05/04/2008)
PGS.TS Lê Văn Tề, Nghiệp vụ ngân hàng thương mại (2003), NXB Thống kê, trang 359-362.

10


Không giống nhƣ hầu hết các khoản cho vay kinh doanh hiện nay (lãi suất có thể
thay đổi theo điều kiện thị trƣờng), các khoản cho vay tiêu dùng thƣờng có lãi suất
cao, cố định trong một khoảng thời gian nhất định: trong vòng một năm hoặc một kì
hạn. Đặc biệt là đối với cho vay trả góp, lãi suất sẽ đƣợc ấn định ngay từ đầu cho
đến khi hết thời hạn cho vay. Ngay cả khi quan hệ tín dụng đƣợc xác lập thì mức lãi
suất đã đƣợc đƣa ra và duy trì trong suốt thời hạn vay (kể cả có thay đổi lãi suất thì
việc thay đổi đó cũng đƣợc quy định ngay trong hợp đồng tín dụng khi kí kết).

-

Các khoản CVTD có độ rủi ro cao nhưng là khoản mục tín dụng có khả năng
sinh lời lớn.

Các khoản CVTD luôn chứa đựng những nguy cơ rủi ro thanh toán rất cao vì đối
tƣợng của CVTD là các cá nhân, hộ gia đình nên bên cạnh các yếu tố khách quan từ
bên ngoài còn có các yếu tố chủ quan từ chính ngƣời tiêu dùng. Các yếu tố khách
quan nhƣ: thiên tai, bệnh tật, mất mùa, thất nghiệp, chu kì kinh tế...CVTD tăng lên
trong thời kì kinh tế mở rộng khi mà ngƣời dân thấy lạc quan, tin tƣởng vào tƣơng
lai và ngƣợc lại họ sẽ hạn chế việc vay mƣợn từ ngân hàng khi họ thấy kinh tế suy
thoái, thất nghiệp tăng... Ngoài ra, CVTD còn chịu ảnh hƣởng của yếu tố chủ quan
từ phía ngƣời tiêu dùng ví dụ nhƣ: tình trạng công việc, sức khoẻ của khách hàng
ảnh hƣởng đến khả năng tài chính của họ, hoặc khi mà họ muốn vay mƣợn để chi
tiêu nhƣng không muốn trả. Trong những trƣờng hợp nhƣ vậy, ngân hàng thực sự
phải đối mặt với rủi ro giảm thu nhập. Mặt khác, do các khoản CVTD có lãi suất
"cứng nhắc" nên khi chi phí huy động tăng lên thì ngân hàng còn phải đối mặt cả
với rủi ro lãi suất. Chính vì CVTD có độ rủi ro cao nên cho vay thƣờng có tài sản
đảm bảo. Tài sản đó có thể là một tài sản độc lập khác hoặc tài sản hình thành từ
chính nguồn vốn vay của Ngân hàng. Tuy nhiên, dù là tài sản nào đi nữa thì đều đỏi
hỏi Ngân hàng phải thẩm định kĩ lƣỡng để hạn chế rủi ro.
Mặc dù CVTD có độ rủi ro cao nhƣng đồng thời, CVTD cũng là một trong
những khoản mục tín dụng mang lại lợi nhuận lớn nhất trong danh mục cho vay của
ngân hàng. Khách hàng vay tiêu dùng thƣờng phải chịu một lãi suất không nhỏ,
thƣờng cao hơn lãi suất cho vay thƣơng mại vì mục đích của món vay là để thoả
mãn nhu cầu mua sắm, ngƣời vay thƣờng chỉ chú trọng đến tổng số tiền phải trả cho
ngân hàng chứ không phải chú trọng đến lãi suất. Mặt khác, trong trƣờng hợp khách

11

hàng không thanh toán nợ gốc và lãi khi đến hạn thì phải chịu một mức lãi suất phạt
rất lớn so với mức lãi suất trong hợp đồng.
-

Chi phí cho một khoản CVTD là khá lớn

CVTD là một trong những khoản mục có chi phí lớn nhất trong danh mục tín
dụng ngân hàng. Thực tế là mỗi món vay tiêu dùng thƣờng rất nhỏ, thời gian vay
không kéo dài lâu, trong khí đó số lƣợng các món vay tiêu dùng lại rất lớn. Hơn nữa,
các thông tin về cá nhân thƣờng không đầy đủ và chính xác hoàn toàn. Điều này
khiến cho Ngân hàng vất vả trong quá trình cho vay, từ khâu tiếp nhận hồ sơ, thẩm
định khách hàng cũng nhƣ trong quá trình giải ngân, thu nợ. Những điều trên khiến
cho việc thực hiện một khoản cho vay tiêu dùng của ngân hàng là rất tốn kém, mất
nhiều chi phí.
Chính vì những đặc điểm đặc thù nêu trên mà cho vay tiêu dùng hiện đang là
một mảng kinh doanh hết sức hấp dẫn đƣợc các ngân hàng thƣơng mại tập trung
khai thác. Hoạt động CVTD hứa hẹn sẽ là một trong những hoạt động chủ đạo trong
dịch vụ ngân hàng, đặc biệt là dịch vụ của mạng lƣới các Ngân hàng bán lẻ.
1.2.3 Các hình thức của CVTD8
Có rất nhiều loại hình CVTD, tuỳ vào từng cách phân loại mà ta có các loại
CVTD khác nhau. Dƣới đây là một số cách phổ biến thƣờng gặp.
-

Căn cứ vào phương thức hoàn trả:
+ Cho vay tiêu dùng trả góp: Đây là hình thức cho vay trong đó ngƣời đi vay

trả nợ (gồm cả tiền gốc và lãi) cho ngân hàng nhiều lần, theo những kỳ hạn nhất định
trong thời hạn cho vay. Phƣơng thức này thƣờng đƣợc áp dụng cho các khoản vay giá
trị lớn hoặc thu nhập định kì của ngƣời đi vay không đủ khả năng thanh toán hết một

lần số nợ này. Và cho vay tiêu dùng trả góp thƣờng có độ rủi ro rất lớn do khách hàng
thƣờng thế chấp lại hàng hoá mua trả góp. Khả năng trả nợ thì phụ thuộc vào thu nhập
đều đặn của ngƣời vay nên nếu ngƣời vay mất việc hoặc ốm đau, thu nhập giảm sút thì
khả năng hoàn nợ cho ngân hàng sẽ bị ảnh hƣởng. Do rủi ro cao nên lãi suất cho vay trả
góp thƣờng là lãi suất cao nhất trong khung lãi suất cho vay của ngân hàng.

8

PGS.TS Lê Văn Tề, Nghiệp vụ ngân hàng thương mại (2003), NXB Thống kê, trang 362-364

12


+ Cho vay tiêu dùng phi trả góp: Theo phƣơng thức này, tiền vay đƣợc khách
hàng thanh toán cho ngân hàng chỉ một lần khi đến hạn. Vì vậy, cho vay tiêu dùng phi
trả góp thƣờng chỉ đƣợc cấp cho các khoản vay có giá trị nhỏ với thời hạn không dài.
+ Cho vay tiêu dùng tuần hoàn: là các khoản cho vay tiêu dùng trong đó ngân
hàng cho phép khách hàng sử dụng thẻ tín dụng hoặc phát hành loại séc đƣợc phép
thấu chi dựa trên tài khoản vãng lai. Theo phƣơng pháp này, trong thời hạn tín dụng
đƣợc thoả thuận trƣớc, căn cứ vào nhu cầu chi tiêu và thu nhập có đƣợc trong từng
kì, khách hàng đƣợc ngân hàng cho phép thực hiện việc vay và trả nợ nhiều kì một
cách tuần hoàn, theo một hạn mức tín dụng.
-

Căn cứ vào phương thức tài trợ:
+ Cho vay tiêu dùng trực tiếp: là các khoản cho vay tiêu dùng trong đó ngân

hàng có điều kiện trực tiếp tiếp xúc với khách hàng, nắm đƣợc tƣơng đối rõ khả
năng trả nợ của khách hàng. Chính vì vậy, khoản vay tiêu dùng từ hình thức này
thƣờng có chất lƣợng cao, linh hoạt, ngân hàng dễ dàng xử lý tốt hơn cá vấn đề phát

sinh và thƣờng duy trì đƣợc mối quan hệ tốt với khách hàng.
+ Cho vay tiêu dùng gián tiếp: Đây là hình thức cho vay thông qua tổ chức
trung gian. Cho vay tiêu dùng gián tiếp đƣợc hiểu là việc ngân hàng mua các khoản
nợ phát sinh do những công ty bán lẻ đã bán chịu hàng hoá dịch vụ cho ngƣời tiêu
dùng. Hình thức này cho phép ngân hàng dễ dàng tăng doanh số cho vay tiêu dùng,
tiết giảm đƣợc chi phí trong cho vay, và là nguồn gốc việc mở rộng quan hệ với
khách hàng và các ngân hàng khác. Tuy nhiên, nó có nhƣợc điểm đó là ngân hàng
không tiếp xúc trực tiếp với ngƣời tiêu dùng đƣợc bán chịu nên không biết thông tin
về họ, không kiểm soát đƣợc khi công ty bán lẻ thực hiện việc bán chịu hàng hoá.
Và thông thƣờng kĩ thuật nghiệp vụ cho vay tiêu dùng trong trƣờng hợp này cũng
có tính phức tạp cao.
-

Căn cứ vào mục đích vay
+ Cho vay mua nhà, sửa chữa nhà
+ Cho vay mua ô tô
+ Cho vay du học
+ Cho vay tiêu dùng khác

13