Ảnh hưởng của văn hoá tây âu, bắc mỹ đối với thế giới và việt nam trong quá trình toàn cầu hoá

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
CHƯƠNG TRÌNH KH&CN TRỌNG ĐIỂM CẤP NHÀ NƯỚC:
“XÂY DỰNG CON NGƯỜI VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA VIỆT NAM
TRONG TIẾN TRÌNH ĐỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ”
MÃ SỐ KX.03/06-10

*****

ĐỀ TÀI
ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ
ĐỐI VỚI THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
TRONG QUÁ TRÌNH TOÀN CẦU HOÁ
Mã số: KX.03.09/06-10

(BÁO CÁO TỔNG HỢP)

Chủ nhiệm đề tài:
Tổ chức chủ trì đề tài:

TSKH. LƯƠNG VĂN KẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC
XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

8120
Hà Nội – 2010


BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
CHƯƠNG TRÌNH KH&CN TRỌNG ĐIỂM CẤP NHÀ NƯỚC
KX.03/06-10
*****

ĐỀ TÀI

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ
ĐỐI VỚI THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
TRONG QUÁ TRÌNH TOÀN CẦU HOÁ
Mã số: KX.03.09/06-10

BÁO CÁO TỔNG HỢP

Chủ nhiệm đề tài:
Tổ chức chủ trì đề tài:

TSKH. LƯƠNG VĂN KẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC
XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Hà Nội – 2010


DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI THAM GIA
1.

TSKH. Lương Văn Kế

2.

TS Trần Văn La

3.

PGS.TS. Lâm Bá Nam

4.

PGS.TS Đinh Công Tuấn

5.

GS.TS. Hồ Sĩ Quý

6.

PGS.TS.Lê Bộ Lĩnh

7.

TS. Lê Thế Quế

8.

TS. Nguyễn Thị Thanh Thuỷ

9.

PGS.TS. Ngô Văn Doanh

10.

PGS.TS. Đỗ Thu Hà

11.

PGS.TS. Phạm Quang Minh

12.

ThS. Nguyễn Ngọc Mạnh

13.

ThS.Nguyễn Thị Nga

Cùng một số nhà khoa học
14.

GS.TSKH. Trần Ngọc Thêm

15.

GS.TS.Hoàng Vinh

16.

GS.Vũ Dương Ninh

17.

PGS.TS.Lê Văn Sang

18.

TS. Bùi Hồng Hạnh

19.

TS.Đặng Huy Trinh

20.

PGS.TS. Hoàng Khắc Nam

21.

TS Nguyễn Văn Cư

22.

TS. Vũ Đăng Hinh


NỘI DUNG
MỞ ĐẦU

1

PHẦN THỨ NHẤT
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN TOÀN CẦU HÓA
VÀ TIẾP XÚC VĂN HÓA

21

CHƯƠNG I
TOÀN CẦU HOÁ VĂN HOÁ

23

I.

TOÀN CẦU HÓA VÀ CÁCH TIẾP CẬN

23

1.1

Khái niệm Toàn cầu hoá, Bản địa hoá và Khu vực hoá

23

1.2.

Các phương pháp tiếp cận Toàn cầu hóa

28

II

CÁC GIAI ĐOẠN CỦA TOÀN CẦU HÓA VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA CHÚNG

30

2.1

Cách phân kỳ Toàn cầu hóa

30

2.2

Các giai đoạn của Toàn cầu hóa

31

III

TOÀN CẦU HÓA VĂN HÓA

34

3.1

Đặc điểm của Toàn cầu hóa văn hóa ngày nay

34

3.2

Nội dung của Toàn cầu hóa văn hóa

36

3.3

Vai trò của nhân tố văn hóa trong Toàn cầu hóa

51

CHƯƠNG II
VĂN HÓA VÀ TIẾP XÚC VĂN HÓA
TRONG KỶ NGUYÊN TOÀN CẦU HÓA

57

I

KHÁI NIỆM VĂN HÓA, VĂN MINH VÀ BẢN SẮC VĂN HÓA

57

1.1

Khái niệm văn hóa và khái niệm văn minh

57

1.2

Bản sắc văn hóa

60

II

CÁC CẤP ĐỘ KHÔNG GIAN VĂN HÓA

61

2.1

Các loại hình văn hóa của nhân loại

61

2.2

Các cách xác định không gian văn hóa

63

ii


2.3

Đặc trưng của không gian văn hóa khu vực

66

2.4

Văn hóa dân tộc trong thời đại toàn cầu hóa

69

III

TIÉP XÚC VĂN HOÁ TRONG KỶ NGUYÊN TOÀN CẦU HOÁ

70

3.1

Khái niệm và mô hình tiếp xúc văn hoá

70

3.2

Tiếp xúc ngôn ngữ

73

3.3

Liên văn hoá

75
PHẦN THỨ HAI

ĐẶC TRƯNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU VÀ BẮC MỸ

79

CHƯƠNG III
CỘI NGUỒN VÀ THÀNH TỰU CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU
I

81

ĐĂC TRƯNG CỘI NGUỒN CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU

81

1.1

Cội nguồn Trung Cận Đông

81

1.2.

Cội nguồn bản địa: Cội nguồn văn minh Hy Lạp cổ đại

82

1.3.

Cội nguồn Thiên chúa giáo

84

II

ĐẶC TRƯNG THÀNH TỰU CHỦ YẾU CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU

85

2.1.

Đặc trưng các thành tựu thời Hy Lạp – La Mã cổ đại

85

2.2.

Đặc trưng các thành tựu thời Trung cổ

87

2.3.

Đặc trưng văn hoá thời kỳ Phục hưng và Khai sáng

88

2.4

Thành tựu văn minh Châu Âu thế kỷ XIX: Hiện đại hoá

89

2.5

Đặc trưng văn hoá Tây Âu thế kỷ XX

91

CHƯƠNG IV
ĐẶC TRƯNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU

99

I.

GIÁ TRỊ CHÂU ÂU CƠ BẢN: TƯ DUY DUY LÝ VÀ NỀN DÂN CHỦ

99

1.1

Khái niệm giá trị

99

1.2

Tư duy duy lý

100

1.3

Giá trị dân chủ và văn hoá chính trị Tây Âu

103

iii


II

CÁ NHÂN LUẬN

110

2.1

Khái niệm

110

2.2

Quá trình hình thành cá nhân luận Châu Âu

111

III

TƯ DUY KHOA HỌC VÀ GIÁO DỤC

115

3.1

Đặc điểm của tư duy khoa học Phương Tây

115

3.2

Đặc điểm của tư duy giáo dục Phương Tây

114

IV

TƯ DUY KINH TẾ: CÂN BẰNG GIỮA TĂNG TRƯỞNG
VÀ ĐẢM BẢO CÔNG BẰNG, TIẾN BỘ XÃ HỘI

119

V

TÂM TÍNH CON NGƯỜI CHÂU ÂU

123

5.1

Khái niệm tâm tính (Mentality)

123

5.2

Một số đặc điểm tâm tính người Châu Âu

124

CHƯƠNG V
CỘI NGUỒN VÀ THÀNH TỰU CỦA VĂN HOÁ MỸ

133

I.

CỘI NGUỒN VĂN HÓA MỸ

133

1.1

Vấn đề ranh giới Mỹ và Bắc Mỹ

133

1.2

Cội nguồn di dân châu Âu và ưu thế của người Anh

133

1.3

Sự hình thành nền văn hoá chủ đạo mang đặc trưng Anglo-Saxon

135

II

NHỮNG THÀNH TỰU CHỦ YẾU CỦA VĂN HÓA MỸ

138

2.1

Nhà nước pháp quyền dân chủ

138

2.2

Văn hoá đại chúng

141

2.3

Thành tựu khoa học công nghệ

144

CHƯƠNG VI
ĐẶC TRƯNG CỦA VĂN HOÁ BẮC MỸ

146

I.

HỆ THỐNG GIÁ TRỊ MỸ

146

1.1

Cá nhân luận và sự tự lập

146

1.2

Giấc mơ Mỹ: Sự bình đẳng về cơ hội và sự cạnh tranh

151

1.3

Thành đạt về vật chất và sự cần cù lao động

152

iv


1.4

Tính táo bạo, chấp nhận rủi ro và năng lực sáng tạo

157

1.5

Tính thẳng thắn và quyết đoán

164

1.6

Mức độ sâu sắc vừa phải của các mối liên hệ

165

II.

TÍNH THỰC DỤNG – QUAN ĐIỂM TRIẾT HỌC MỸ TIÊU BIỂU

166

2.1

Lịch sử hình thành chủ nghĩa thực dụng Mỹ

166

2.2

Đặc điểm của chủ nghĩa thực dụng Mỹ

167

III

CHỦ NGHĨA LIÊN BANG VÀ ĐA DẠNG VĂN HÓA

169

3.1

Chủ nghĩa liên bang

169

3.2

Đa dạng văn hóa

170

IV

ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA KINH TẾ MỸ

173

4.1

Mô hình kinh tế quốc dân của Mỹ nhìn từ khía cạnh văn hoá

173

4.2

Văn hoá doanh nghiệp Mỹ

175

V

TÍNH THỐNG NHẤT GIỮA VĂN HOÁ MỸ VÀ VĂN HOÁ CANADA

178

5.1

Tính chất đa văn hoá của Canada

178

5.2

Ảnh hưởng to lớn của văn hoá Mỹ

179

PHẦN THỨ BA
ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ
ĐỐI VỚI THẾ GIỚI & KINH NGHIỆM ỨNG XỬ

183

CHƯƠNG VII
CÁC PHƯƠNG THỨC TRUYỀN BÁ VĂN HÓA MỸ VÀ TÂY ÂU

185

I

MỤC ĐÍCH TRUYỀN BÁ VĂN HOÁ CỦA CÁC NƯỚC PHƯƠNG TÂY

185

1.1

Mục đích kinh tế

185

1.2

Mục dích chính trị

186

1.3

Mục đích văn hóa

187

II

PHƯƠNG THỨC TRUYỀN BÁ VĂN HÓA CỦA CÁC NƯỚC TÂY ÂU

189

2.1

Thông qua truyền bá Thiên chúa giáo

189

v


2.2

Thông qua Chủ nghĩa thực dân

190

2.3

Thông qua truyền thông đại chúng

193

2.4

Thông qua các cơ quan đại diện và trao đổi văn hóa, giáo dục

194

III

CÁC PHƯƠNG THỨC TRUYỀN BÁ VĂN HÓA CỦA MỸ

195

3.1

Khái quát về ảnh hưởng của văn hóa Mỹ trên thế giới

195

3.2

Những tiền đề truyền bá văn hóa Mỹ

197

3.3

Các phương thúc truyền bá văn hoá Mỹ ra nước ngoài

200

CHƯƠNG VIII
TIẾP XÚC VÀ ẢNH HƯỞNG QUA LẠI
GIỮA VĂN HÓA CHÂU ÂU VÀ VĂN HÓA BẮC MỸ

214

I

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU ĐỐI VỚI BẮC MỸ

214

1.1

Các giai đoạn tiếp xúc giữa văn hóa Tây Âu và văn hóa Mỹ

214

1.2

Kết quả ảnh hưởng của văn hóa Tây Âu đối với văn hóa Mỹ

216

II

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA MỸ ĐỐI VỚI TÂY ÂU

217

2.1

Hình ảnh nước Mỹ ở châu Âu

217

2.2

Ảnh hưởng của văn hóa Mỹ đối với Tây Âu

218

III

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI ĐÔNG ÂU

221

3.1

Ảnh hưởng trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh (1945-1990)

221

3.2

Ảnh hưởng từ 1990 đến nay

226
CHUƠNG IX

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ
ĐỐI VỚI CHÂU Á

238

I

ẢNH HƯỞNG ĐỐI VỚI TRUNG ĐÔNG

238

1.1

Ảnh hưởng của lối sống Phương Tây

238

1.2

Ảnh hưởng về văn hoá chính trị và truyền thông

240

II

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY ĐỐI VỚI ẤN ĐỘ

242

2.1

Đặc điểm của ảnh hưởng Phương Tây đối với văn hóa Ấn Độ

242

vi


2.2

Tiếp biến văn hóa Phương Tây tại Ấn Độ

244

III

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY ĐỐI VỚI ĐÔNG Á

246

3.1

Đặc điểm của xã hội Đông Á cổ truyền

246

3.2

Ảnh hưởng đối với Nhật Bản

247

3.3

Ảnh hưởng đối với Trung Quốc

251

3.4

Ảnh hưởng đối với Hàn Quốc

258

3.5

Ảnh hưởng đối với Đông Nam Á

261

CHƯƠNG X
KINH NGHIỆM TIẾP THU, VẬN DỤNG VÀ PHÁT HUY

CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY

270

NGUYÊN TẮC ỨNG XỬ TRƯỚC ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA
PHƯƠNG TÂY

270

Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của việc lựa chọn các phương pháp ứng
xử với văn hóa Phương Tây

270

1.2

Các nguyên tắc ứng xử với văn hóa Phương Tây

272

II

KINH NGHIỆM CỦA CÁC NƯỚC CHÂU ÂU TRONG ỨNG XỬ
VỚI VĂN HÓA MỸ

275

2.1

Kinh nghiệm Tây Âu đối với văn hóa Mỹ

275

2.2

Kinh nghiệm Đông Âu và Nga

278

III

KINH NGHIỆM CỦA CÁC NƯỚC CHÂU Á TRONG ỨNG XỬ
VỚI VĂN HÓA MỸ VÀ TÂY ÂU

281

3.1

Kinh nghiệm từ Ấn Độ

281

3.2

Kinh nghiệm của các nước Đông Á và Đông Nam Á

280

IV

NHỮNG THÁCH THỨC CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ

294

4.1

Những thách thức bên trong

294

4.2

Sự bất đồng giữa Mỹ và Tây Âu

295

4.3

Những thách thức bên ngoài

296

I
1.1

vii


PHẦN THỨ TƯ
ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ

ĐỐI VỚI VIỆT NAM

297

CHƯƠNG XI
CỘI NGUỒN VÀ BẢN SẮC VĂN HÓA VIỆT NAM

299

I

NHỮNG TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA VÀ CON NGƯỜI VIỆT NAM

299

1.1

Những quan điểm đánh giá

299

1.2

Các giá trị cơ bản của văn hoá Việt Nam

302

1.3

Một số hạn chế cơ bản trong truyền thống văn hoá Việt Nam

308

II

BẢN SẮC VĂN HOÁ VIỆT NAM TRONG TIẾP XÚC VĂN HÓA

313

2.1

Bản sắc và hội nhập văn hoá

313

2.2

Bản sắc văn hoá Việt Nam trong tiếp xúc với Phương Tây

314

CHƯƠNG XII
ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐẾN NĂM 1975

318

I

ẢNHHƯỞNG GIAI ĐOẠN TỪ THẾ KỶ XIX ĐẾN NĂM 1954

318

1.1

Đặc điểm ảnh hưởng của văn hóa Phương Tây đối với Việt Nam

318

1.2

Ảnh hưởng của văn hóa Phương Tây trên một số lĩnh vực

322

II

GIAI ĐOẠN 1954 -1975

329

2.1

Ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây ở miền Bắc

329

2.2

Ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây ở miền Nam

330

CHƯƠNG XIII
ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ
ĐỐI VỚI VIỆT NAM TỪ NĂM 1975
I

335

ĐẶC ĐIỂM TÁC ĐỘNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY ĐỐI
VỚI VIỆT NAM

335

1.1

Bối cảnh xã hội Việt Nam

335

1.2

Đặc điểm sự tiếp xúc với văn hoá Phương Tây từ năm 1975

336

viii


II

ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY TRÊN MỘT SỐ LĨNH VỰC

338

2.1

Trên lĩnh vực văn hoá chính trị

338

2.2

Trên lĩnh vực văn hóa giải trí

347

2.3

Trên lĩnh vực văn chương và nghệ thuật

348

2.4
III

Trên lĩnh vực đạo đức, lối sống

350

VAI TRÒ CỦA VIỆT KIỀU TRONG TIẾP THU VĂN HOÁ
TÂY ÂU, BẮC MỸ

355

3.1

Tình hình cộng đồng người Việt ở nước ngoài

355

3.2

Chính sách phát huy vai trò của Việt kiều

357

IV

ĐÁNH GIÁ ĐẶC ĐIỂM CỦA QUÁ TRÌNH TIẾP THU VĂN HÓA
PHƯƠNG TÂY Ở VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH TOÀN CẦU HOÁ

359

4.1

Tính khoan dung, cởi mở

359

4.2

Tốc độ tiếp biến nhanh

360

4.3

Tính chất bất thuận và gián đoạn

361

4.4

Ảnh hưởng tích cực của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ

362

CHƯƠNG XIV
NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆT NAM TRƯỚC
ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ PHƯƠNG TÂY

364

I

NHỮNG THÁCH THỨC CỦA VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC

364

1.1

Thách thức chính trị

364

1.2

Thách thức về truyền thông

366

1.3

Thách thức của Toàn cầu hóa

367

II

THÁCH THỨC RIÊNG ĐỐI VỚI VIỆT NAM

367

2.1

Tác động của mặt trái kinh tế thị trường

367

2.2

Tàn dư của tư duy tiểu nông và tư tưởng đạo đức phong kiến

368

III

CÁC NGUYÊN TẮC ỨNG XỬ VỚI VĂN HOÁ PHƯƠNG TÂY

369

3.1

Nguyên tắc tôn trọng nhưng bình đẳng

369

ix


3.2

Nguyên tắc chọn lọc tinh hoa và có bài bản

370

3.3

Nguyên tắc kế thừa và phát huy

371

3.4

Nguyên tắc học hỏi kinh nghiệm nước ngoài

371

IV

NHỮNG VẤN ĐỀ VÀ GIẢI PHÁP CỤ THỂ

372

4.1

Cần nhận thức rõ và đúng bối cảnh hội nhập của văn hoá Việt Nam

372

4.2

Những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam

372

4.3

Vai trò của giáo dục và khoa học trong hội nhập văn hoá

376

4.4

Vai trò của thông tin và truyền thông

379

4.5

Vai trò của đối thoại và đoàn kết tôn giáo

379

4.6

Vai trò của Việt kiều

380
KẾT LUẬN

383

TÀI LIỆU THAM KHẢO

403

PHỤ LỤC

x


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

MỞ ĐẦU
I. Về sự cần thiết, cấp bách của đề tài
Trong các trung tâm tư liệu về Châu Âu và Hoa Kỳ cũng như nghiên cứu về văn
hoá thế giới nói chung, ví dụ Trung tâm tư liệu về Châu Âu thuộc Viện nghiên cứu Châu
Âu, Phòng đọc cuả Trung tâm Hoa Kỳ học của Đại sứ Quán Hoa Kỳ tại Hà Nội cũng như
tại Trung tâm Thông tin - thư viện Trường Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn và và
Thư viện Khoa Quốc tế học của Trường này với hàng nghìn đầu sách bằng ngoại ngữ,
chúng tôi không tìm thấy một bộ sách nào mang tên gọi gần giống như tên đề tài này.
Một đề tài nghiên cứu tương tự của các trung tâm nghiên cứu quốc tế và văn hoá ở Việt
Nam cũng chưa thấy xuất hiện. Một công trình tầm cỡ đề cập đến vấn đề này cũng chưa
ra đời. Đây chính là một khoảng trống lớn cần được bù lấp sớm một cách trách nhiệm
nhất trong bối cảnh nước ta đã hội nhập đầy đủ vào nền kinh tế thế giới và thực hiện
chính sách mở cửa rộng rãi chưa từng thấy, kể cả trên lĩnh vực văn hoá.
Năm 2006-2007 đã đánh dấu một bước ngoặt lịch sử cho quá trình hội nhập quốc
tế không những của nền kinh tế nước ta, mà còn là buớc ngoặt của sự phát triển ý thức
con người Việt Nam: Chúng ta không chỉ là công dân của Việt Nam, mà đồng thời còn là
công dân bình đẳng hoàn toàn của "thế giới phẳng" - thế giới toàn cầu hoá. Trong quá
trình toàn cầu hoá mạnh mẽ đó, các quốc gia hay các nền văn hoá phi Phương Tây trong
đó có Việt Nam đã tiếp xúc với văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ ở những mức độ và khía cạnh
khác nhau. Vai trò to lớn của công nghệ văn hoá và thị trường văn hoá đầy uy lực của các
nước Tây Âu, Bắc Mỹ mà người ta quen gọi là "Phương Tây" đều được các học giả
khẳng định. Các sản phẩm văn hoá của các cường quốc kinh tế Âu-Mỹ đã theo chân các
phương tiện truyền thông khổng lồ, theo các sứ giả, các công ty xuyên quốc gia và hàng
triệu khách du lịch của họ mà xâm nhập vào đời sống của cư dân các nước, trong đó đáng
kể nhất là xâm nhập vào các nước đang phát triển và các quốc gia phi Phương Tây. Sự

sụp đổ của các nhà nước theo chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu, kể cả siêu cường Liên Xô là
biểu hiện hùng hồn nhất về vai trò quan trọng của truyền bá văn hoá trong thế giới toàn
cầu hoá. Do đó người ta nói đến "tam giác quỉ" ở thế kỷ XXI là Bản sắc - Văn hoá Truyền thông. 1
Trong thế giới toàn cầu hoá đầy bất công do dựa trên luật chơi của các cường quốc
Phương Tây đó, các quốc gia và nền văn hoá phi Phương Tây đứng trước những vấn đề
nan giải. Họ muốn tham dự vào cuộc chơi không cân sức này nhằm đối chọi lại thế giới
Phương Tây, cái thế giới luôn xem bản sắc và đặc thù của các quốc gia phi Phương Tây
1

Wolton, D.: Toàn cầu hoá văn hoá, tr. 7.

1


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

như là kẻ thù và là mục tiêu yêu sách của họ trong các quá trình thương lượng quốc tế.
Vấn đề nan giải của các quốc gia phi Phương Tây thể hiện ở sự mâu thuẫn giữa hội nhập
kinh tế, tiếp thu yếu tố ngoại lai và giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, giữa phát triển và bảo
tồn văn hoá, giữa lối sống tự do cá nhân đầy hấp dẫn của Phương Tây và nền nếp cộng
đồng truyền thống. Tất thảy đang làm cho thang giá trị vốn có của xã hội lung lay. Tình
hình đó đòi hỏi các chính khách và những người, những tổ chức có trách nhiệm của mỗi
quốc gia và toàn xã hội phải có một cách nhìn toàn diện và biện chứng về sản phẩm văn
hoá và chỉnh thể nền văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ và ảnh hưởng mạnh mẽ của nó đến toàn
toàn bộ nền văn minh nhân loại nói chung trong đó có Việt Nam trong thời đại toàn cầu
hoá.
Trên thực tế ở nước ta, trong khi ta đã có những bước tiến dài về phát triển kinh tế,
chính trị và đang đứng trước những thách thức, những cơ hội lớn lao của quá trình hiện
đại hoá, một quá trình không thể nào tách rời việc tiếp thu các giá trị và yếu tố của văn
hoá Âu-Mỹ, thì việc xây dựng nền văn hoá "tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc" lại đang có

nhiều vấn đề nan giải, thậm chí là khủng hoảng: khủng hoảng niềm tin, khủng hoảng hệ
thống giá trị, mất định hướng phát triển, mơ hồ về lí tưởng, xa rời đời sống dân tộc và
đất nước. Sự đánh đồng tính hiện đại và tiên tiến chân chính với sự "Tây phương hoá"
(Tây Âu, Bắc Mỹ hoá) ở một bộ phận không nhỏ dân chúng là hiện tượng lầm lẫn dễ
thấy, đặc biệt là ở thế hệ trẻ (thanh niên, thiếu niên, học sinh, sinh viên).
Do đó, cần có những công trình nghiên cứu một cách hệ thống về các nền văn hoá
của khu vực Tây Âu, Bắc Mỹ và ảnh hưởng của nó đến thế giới và Việt Nam - xét cả hai
mặt tích cực và tiêu cực - để đáp ứng được đòi hỏi bức thiết của sự nghiệp hiện đại hoá
nền kinh tế và nền văn hoá của nước ta.
II. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của đề tài
- Góp phần làm sáng tỏ các qui luật chung của toàn cầu hoá, trong đó có toàn cầu
hoá văn hoá:
Quan sát sự vận động của xã hội nói chung và của các cá nhân công dân nói riêng,
người ta dễ dàng nhận thấy dấu ấn của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ thật là phổ biến và mạnh
mẽ: Phim truyền hình và trong các rạp chiếu bóng, Videoclips, các bản nhạc (trên đĩa
CD, VCD, iPod), nhạc đại chúng (Pop Music), nhạc đường phố (nhạc Hip hop), cái ăn
(bánh Humburger, Kentuky-Chicken, Xúc xích Đức, kem Wall, nước uống Coca-cola,
Pepsi v.v...), cái mặc (quần Jeans, áo Polo, complett, váy ngắn), nhà cửa (căn hộ và văn
phòng), đi lại (ôtô, tàu hoả, tàu thuỷ, máy bay), quân sự (quân trang, vũ khí, quân dụng),
trường học (từ mẫu giáo đến đại học), văn học nghệ thuật (lý luận và phê bình văn học,
văn chương, hội hoạ, âm nhạc thính phòng, v.v... cho đến kết cầu vĩ mô của một xã hội:
2


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

mô hình nhà nước, chính phủ, các thiết chế xã hội (công đoàn, hội nghề nghiệp, doanh
nghiệp, chính đảng). Vậy vấn đề là ở chỗ phải làm sáng tỏ các động lực, nội dung và
cách thức toàn cầu hoá các yếu tố văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ đến các khu vực, khiến cho
các yếu tố này trở thành "chuẩn văn hoá" phổ quát của thời đại.

- Làm sáng tỏ những nét đặc thù của từng khu vực văn hoá trên thế giới trong tiếp
xúc với văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ:
Trong quá trình toàn cầu hoá văn hoá và tiếp xúc với văn hoá Âu-Mỹ, địa vị và vai
trò của các yếu tố văn hoá và các nền văn hoá có nhiều đặc điểm không giống nhau. Văn
hoá của các dân tộc nhược tiểu, các quốc gia chậm phát triển thuộc các khu vực Châu
Phi, Mỹ Latinh, và một phần lớn của Châu Á cũng như Đông Âu (bao gồm cả Liên bang
Nga) đã và đang chịu sức ép ngày càng gia tăng trước sức ảnh hưởng mạnh mẽ của các
yếu tố và giá trị văn hoá đến từ các nước Tây Âu và Bắc Mỹ - khu vực mà giới nghiên
cứu quốc tế quen gọi một cách định kiến là Phương Tây.
Cũng trên phương diện lý luận, ở Việt Nam cũng như nhiều nước phi Phương Tây
khác tồn tại một quan điểm thiếu khách quan cho rằng văn hoá Phương Tây chủ yếu chỉ
chứa đựng các yếu tố tiêu cực, đồng nhất văn hoá Âu-Mỹ với chủ nghĩa cá nhân (với
nghĩa tiêu cực/ích kỷ), chủ nghĩa "duy lí tàn nhẫn", chủ nghĩa kỹ trị, những lối sống
hưởng thụ, tự do phóng đãng, đồi trụy; thậm chí đồng nhất văn hoá Mỹ với ma tuý, đĩ
điếm và coi văn hoá Mỹ như là biểu hiện của chủ nghĩa đế quốc về văn hoá. Những quan
điểm thiếu khách quan đó dẫn đến những cách ứng xử mang tính tiêu cực: nhân danh giữ
gìn truyền thống và bản sắc văn hoá mà kêu gọi chống lại toàn bộ "sự xâm nhập" của văn
hoá Tây Âu, Bắc Mỹ.
Do đó, vấn đề cấp thiết là phải làm sáng tỏ và tái xác nhận những yếu tố bản sắc
chủ đạo tạo nên sức sống mãnh liệt và sức lan toả toàn cầu của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ.
Nói một cách khác, cần thiết phải làm rõ đâu là giá trị đặc thù và giá trị phổ biến của nền
văn hoá khu vực Tây Âu, Bắc Mỹ, nhằm góp phần thay đổi cách nhìn thiếu khách quan
nói trên.
- Nhận thức đúng đắn quá trình truyền bá văn hoá Phương Tây ra thế giới và đến
Việt Nam:
Văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ (hay nói gọn hơn là văn hoá Phương Tây) đã có ảnh
hưởng mạnh mẽ đến văn hoá các dân tộc và các khu vực trên toàn cầu, từ Đông Âu,
Trung Đông đến Châu Phi, Đông Á và Đông Nam Á từ nhiều thế kỷ nay, tạo nên bộ mặt
văn minh của nhân loại. Việc phân tích và định vị lại đúng đắn quá trình ảnh hưởng văn
hoá của Phương Tây đối với các phần còn lại của thế giới sẽ góp phần làm sáng tỏ các

vấn đề lý luận về tiếp xúc văn hoá trên các phương diện: Mục đích truyền bá văn hoá của
các nước Phương Tây, các phương thức truyền bá văn hoá, cách thức ứng xử của các dân
3


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

tộc trước ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây và kết quả của quá trình tương tác văn hoá
giữa Phương Tây và các dân tộc khác. Điều cốt yếu ở đây là cần so sánh để làm sáng tỏ
những qui luật chung và những nét đặc thù của các quốc gia và khu vực trong tiếp xúc,
tiếp thu, vận dụng và phát huy các yếu tối văn hóa Phương Tây. Bởi vì chính sự khác biệt
trong ứng xử đã đưa đến những kết quả hết sức khác nhau của các quá trình tiếp biến văn
hoá và từ đó quyết định con đường và trình độ phát triển khác nhau của các dân tộc.
- Góp phần vào lý luận và chính sách xây dựng con người và văn hoá Việt Nam
thời đại toàn cầu hoá:
Ngày nay, khi quá trình toàn cầu hoá đã bước sang giai đoạn thứ ba - giai đoạn
toàn cầu hoá của cá nhân (theo cách nói của Friedman trong tác phẩm Thế giới phẳng) kể
từ đầu thế kỷ XXI, thì trên phương diện lý luận và thực tiễn xây dựng nền văn hoá Việt
Nam, chúng ta cần phải nhận thức rõ, mỗi cá nhân con người Việt Nam không những
phải mang những phẩm chất tốt đẹp của dân tộc với hàng ngàn năm văn hiến, mà còn
phải được giáo dục theo tinh thần của nhân loại và thời đại chúng ta. Vậy thực chất của
vấn đế toàn cầu hoá văn hoá là ở đâu? Làm thế nào để con người mới và nền văn hoá mới
Việt Nam vừa thấm đượm bản sắc dân tộc, lại vừa có đủ tri thức tiên tiến và phong cách
hiện đại của nhân loại? Trong khi đó, việc nghiên cứu một cách khoa học và mang tính
hệ thống ở cấp nhà nước về quá trình tiếp xúc văn hoá, tiếp thu yếu tố tinh hoa của văn
hoá nước ngoài trong thời đại toàn cầu hoá chưa được thực hiện tuơng xứng. Nó cũng là
bước tiếp nối và bổ sung hữu hiệu cho việc nghiên cứu văn hoá và con người phục vụ
việc hoạch định chính sách của Đảng và Nhà nước trên lĩnh vực văn hoá.
- Góp phần vào phương pháp luận khoa học nghiên cứu khu vực học, toàn cầu học
và về bản sắc văn hoá và tiếp xúc văn hoá:

Lâu nay ở Việt Nam các học giả nói nhiều đến giao lưu văn hoá và tiếp xúc văn
hoá giữa Việt Nam và các nền văn hoá xung quanh, nhưng đó đều là những nghiên cứu
mang tính kinh nghiệm, cụ thể (empirical studies). Các vấn đề về phương pháp luận hiện
đại của khoa học nghiên cứu về các khu vực quốc tế, về văn hoá và về tiếp xúc văn hoá
chưa được đẩy mạnh, chẳng hạn vấn đề phương pháp nghiên cứu liên ngành
(interdisciplinary studies) và đa ngành (multidisciplinary studies) trong khu vực học và
toàn cầu học (area studies, global studies); hàng loạt khái niệm trong hệ vấn đề về bản sắc
văn hoá, bản sắc dân tộc và bản sắc văn hoá dân tộc cũng cần được hệ thống hoá và hiệu
chỉnh đúng đắn. Vậy là trong đề tài mang tính khu vực học và toàn cầu học này, hệ vấn
đề nêu trên sẽ được làm sáng tỏ và tạo thành cơ sở chung cho toàn bộ quá trình nghiên
cứu của đề tài nói riêng và góp phần quan trọng về mặt lí luận trong nghiên cứu văn hoá
dân tộc, văn hoá khu vực, tiếp xúc văn hoá và hoạt động liên văn hoá.
Đề tài cũng có ý nghĩa thực tiễn quan trọng đối với nhiều lĩnh vực:
4


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

- Đối với đào tạo trên đại học và nghiên cứu chuyên sâu về khu vực Âu-Mỹ
- Đối với thiết lập giao lưu và hợp tác văn hoá giữa Việt Nam và các nước Âu-Mỹ
- Đối với việc nâng cao dân trí
- Đối với định hình lối sống hiện đại của thanh thiếu niên
- Đối với chính sách động viên Việt kiều ở các nước Âu-Mỹ đóng góp vào sự
nghiệp hiện đại hoá đất nước nhất là trên lĩnh vực khoa học, đào tạo, pháp luật và kinh
doanh.
Với toàn bộ những cơ sở trên, có thể khẳng định, việc hình thành và triển khai đề
tài nghiên cứu về ảnh hưởng của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ đối với thế giới và Việt Nam
là thực sự cấp thiết, có ý nghĩa quan trọng cả trước mắt và lâu dài, cả về lý luận lẫn thực
tiễn, góp phần vào sự nghiệp xây dựng nền văn hoá và con người mới Việt Nam trong
thời đại toàn cầu hoá.

III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Trên lý thuyết, đối tượng nghiên cứu của đề tài bao quát toàn bộ các nền văn hoá
của thế giới. Vì đề tài không chỉ đề cập đến các nền văn hoá ở hai khu vực Tây Âu và
Bắc Mỹ, mà còn toàn bộ các nền văn hoá ngoài khu vực Âu-Mỹ chịu ảnh hưởng từ các
nền văn hoá Tây Âu và Bắc Mỹ. Nhưng ai cũng rõ rằng trong thời đại ngày nay có quốc
gia nào mà không chịu ảnh hưởng ít nhiều từ văn hoá Mỹ và Châu Âu, ngay cả khi được
hạn chế về thời gian “trong quá trình toàn cầu hoá”? Vậy nên về mặt lý thuyết đối tượng
nghiên cứu của đề tài là toàn bộ các nền văn hoá thế giới.
Tuy nhiên việc tiến hành một nghiên cứu chuyên sâu ở qui mô như thế là điều
không tưởng. Trước một tình hình như vậy, để đạt được các mục tiêu nhận thức và thực
tiễn đã nêu trên, đề tài buộc phải hạn định phạm vi đối tượng khảo sát cho phù hợp với
điều kiện khách quan và chủ quan của công việc nghiên cứu. Hướng hạn chế thứ nhất, về
mặt thời gian, đề tài chỉ đưa vào phạm vi khảo sát các nền văn hoá khu vực của thế giới
từ thời kỳ xuất hiện chủ nghĩa thực dân đến nay (thế kỷ XVI-thế kỷ XXI). Bởi vì chỉ từ
khi chủ nghĩa tư bản Phương Tây bành trướng ra các khu vực phi Phương Tây để tìm
kiếm tài nguyên và thị trường thì mới bắt đầu quá trình toàn cầu hoá (quan điểm của K.
Marx, xem Chương I). Ở đây có thể có vấn đề: việc truyền giáo trên toàn cầu có nên được
coi là quá trình toàn cầu hoá không? Và nếu thừa nhận quá trình truyền giáo trước hết là
truyền bá Thiên chúa giáo là một quá trình toàn cầu hoá, thì phạm vi khảo sát của đề tài
có thể truy ngược về đến thời kỳ Trung cổ (thế kỷ V) thậm chí đến thời La Mã cổ đại.
Tuy nhiên nếu quan niệm toàn cầu hoá trước hết là toàn cầu hoá kinh tế thì chúng ta có
thể tránh được việc mở rộng thái quá phạm vi khảo sát của đề tài. Và chúng tôi chấp nhận
quan điểm này. Cũng theo cách hạn chế về thời gian, để “khoanh vùng” hẹp hơn nữa đối
5


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

tượng phân tích, đề tài sẽ tập trung vào các thời kỳ cao điểm của quá trình văn hoá
Phương Tây tác động đến thế giới. Đó là hai giai đoạn: thời kỳ chủ nghĩa thực dân và

thời kỳ từ năm 1989 trở lại đây.
Hướng hạn chế thứ hai, về mặt không gian, nếu quan niệm mỗi nền văn hoá tương
ứng với một quốc gia thì phạm vi khảo sát sẽ bao quát 192 nền văn hoá quốc gia trải ra
trên tất cả bề mặt trái đất. Để hạn định lại phạm vi đối tượng cho phù hợp, đề tài đưa ra
hai hướng hạn định: (i) Phân chia toàn cảnh văn hoá thế giới thành một số khu vực liên
quốc gia, xem mỗi khu vực như thế là một đơn vị khảo sát; cụ thể là các khu vực sau: khu
vực Đông Á, khu vực Đông Nam Á, khu vực Trung Đông và Châu Phi, khu vực Nam Á
(Ấn Độ), khu vực Đông Âu, khu vực Tây Âu, khu vực Bắc Mỹ. Còn các khu vực khác nữa
như Trung Á, châu Đại Dương không được đưa vào phạm vi khảo sát vì các khu vực văn
hoá đó ít có liên quan đến các vấn đề của văn hoá Việt Nam. Riêng khu vực Mỹ Latin
cũng không được khảo sát riêng, mà chỉ được đề cập chung trên một số khía cạnh về ảnh
hưởng của văn hoá Phương Tây, vì trên thực tế khu vực này vốn là con đẻ của văn hoá
Phương Tây, mang bản sắc văn hoá Phương Tây nhưng kém phát triển hơn mà thôi. (ii)
Ngoài việc phân tích các nét chung của từng khu vực văn hoá ra, trong mỗi khu vực chọn
ra một số nền văn hoá quốc gia điển hình hay trọng tâm, chẳng hạn ở khu vực Đông Nam
Á chỉ tập trung vào Thái Lan và Singapore, trong đó Thái Lan tiêu biểu cho văn hoá
Đông Nam Á lục địa theo Phật giáo, còn Singapore tiêu biểu cho quốc gia Đông Nam Á
hải đảo có sự pha trộn văn hoá rõ nét và phát triển theo Phương Tây thành công nhất ở
Đông Nam Á. Tương tự như vậy Ấn Độ được coi là quốc gia chủ chốt và tiêu biểu cho
khu vực Nam Á; Liên bang Nga đại diện cho Đông Âu.
Xét cả về chiều không gian và chiều thời gian, văn hoá Việt Nam chiếm một vị trí
quan trọng hàng đầu trong phạm vi nghiên cứu của đề tài. Theo đó phạm vi khảo sát ảnh
hưởng của văn hoá Âu-Mỹ đối với Việt Nam sẽ bao gồm hai giai đoạn lớn: (A) giai đoạn
từ thế kỷ XIX đến năm 1975 với sự hiện diện liên tục của chủ nghĩa thực dân trên lãnh
thổ Việt Nam; (B) giai đoạn từ 1975 đến nay khi Việt Nam hoàn toàn độc lập, thống nhất
và không có sự hiện diện của cộng đồng người Âu-Mỹ trên lãnh thổ Việt Nam. Sự phân
chia các giai đoạn tiếp xúc của văn hoá Việt Nam với văn hoá Phương Tây như vậy là có
căn cứ thực tiễn lịch sử đặc thù của Việt Nam. Giai đoạn đầu tiên (A) có thể chia làm hai
thời kỳ kế tiếp nhau: (a1) Thời kỳ từ giữa thế kỷ XIX – năm 1954 với sự hiện diện của
người Pháp ở Việt Nam. Sở dĩ chúng tôi lấy mốc năm 1954 chứ không phải năm 1945

(năm Việt Nam tuyên bố độc lập) vì trên thực tế thời gian kháng chiến (1946-1954) vẫn
có sự hiện diện liên tục của Pháp trên toàn cõi Việt Nam, nhất là ở các đô thị - trung tâm
văn hoá của cả nước. (a2) Thời kỳ 1954 – 1975 có đặc điểm là kể từ năm 1954 niền Bắc
Việt Nam (bắc vĩ tuyến 17) đã hoàn toàn vắng bóng người Pháp và Bắc Việt Nam về cơ
6


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

bản đoạn tuyệt với văn hoá Phương Tây; nếu có sự tiếp xúc nào đó thì đều là gián tiếp, bị
‘khúc xạ’ bởi lăng kính ‘xã hội chủ nghĩa’ đến từ Liên Xô và Đông Âu. Trong khi đó ở
miền Nam (tính từ vĩ tuyến 17) vẫn có sự hiện diện liên tục của cộng đồng người Phương
Tây và văn hoá Phương Tây (Pháp và sau đó là Mỹ), nhất là ở Sài Gòn và các đô thị
khác. Có thể nói Việt Nam vẫn duy trì mối tiếp xúc liên tục với văn hoá Phương Tây
thông qua văn hoá ở miền Nam. Giai đoạn lớn thứ hai (B) tính từ 30 tháng Tư năm 1975
đến nay có đặc điểm là văn hoá Việt Nam chỉ tiếp xúc gián tiếp với văn hoá Phương Tây
thông qua các văn hoá phẩm và các hệ thống thông tin và truyền thông, chứ không còn
điều kiện trực tiếp cọ sát với cộng đồng người Âu-Mỹ và văn hoá của họ như năm 1975
trở về trước nữa. Tuy nhiên giai đoạn này cũng có thể chia thành hai thời kỳ: (b1) Từ
1975 đến cuối thập niên 1980 – đầu thập niên 1990 với đặc điểm nền kinh tế và xã hội
đóng cửa, khép kín đối với Phương Tây; (b2) Từ cuối thập niên 1980 - đầu thập niên
1990 đến nay khi Việt Nam thực hiện chính sách Đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế
ngày càng mạnh mẽ. Nhờ chính sách cải cách này trong bối cảnh toàn cầu hoá mạnh mẽ
và sâu sắc mà văn hoá Việt Nam có điều kiện tiếp xúc trở lại và tiếp nhận mạnh mẽ các
yếu tố văn hoá bên ngoài, nhất là từ các nước phát triển Âu-Mỹ. Diện mạo văn hoá Việt
Nam đã biến đổi vô cùng sâu sắc và mạnh mẽ theo hướng hiện đại hoá và Tây phương
hoá. Do tình hình lịch sử phức tạp nói trên, việc khảo sát quá trình tiếp xúc của văn hoá
Việt Nam và ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây đối với Việt Nam chắc chắn đem lại
nhiều điều thú vị.
IV. Tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của đề tài

Nguồn tài liệu mà đề tài tham khảo và sử dụng là rất rộng lớn, có thể lên đến hàng
ngàn đầu sách và bài viết, cả bằng tiếng Việt và ngoại ngữ, cả của tác giả trong nước và
tác giả nước ngoài, trong đó chủ yếu là các tác giả nước ngoài. Mức độ sử dụng tài liệu là
rất khác nhau, trong đó chúng tôi đặc biệt coi trọng các tài liệu liên quan đến đường lối
chính sách văn hoá của Đảng và Nhà nước ta. Tiếp theo là các công trình nghiên cứu
công phu của các tác giả nước ngoài. Và các công trình nghiên cứu của các tác giả trong
nước cũng được đề tài khai thác đến mức cao nhất có thể. Dưới đây đề tài điểm ra và
phân tích sơ lược một số công trình nghiên cứu chủ yếu theo hai nhóm: các công trình
nước ngoài và các công trình trong nước.
Các học giả ngoài nước:
Vấn đề văn hoá Âu-Mỹ và ảnh hưởng của nó đối với thế giới đã được giới học giả
nước ngoài quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Tuy nhiên, chưa có nhiều công trình nghiên
cứu về ảnh hưởng của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ trong thời đại toàn cầu hoá từ những
năm 90 của thế kỷ XX trở lại đây. Những công trình sớm nhất ra đời ở thế kỷ XIX đến
7


ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU

đầu thế kỷ XX cùng với cao trào của chủ nghĩa thực dân ở Tây Âu. Khi đó, các học giả
Phương Tây (Âu-Mỹ) hoặc những người bản xứ do Phương Tây đào tạo và nuôi dưỡng
chủ yếu là ca tụng sự kỳ vĩ của nền văn hoá Phương Tây và công lao "khai hoá văn minh"
của Phương Tây. Tuy nhiên, họ - trước hết là các tác giả bản xứ, cũng kêu gọi và khích lệ
công cuộc đổi mới xã hội và kinh tế theo mô hình Phương Tây nhằm chấn hưng đất nước.
Đã xuất hiện các học giả kiêm nhà cải cách nổi tiếng ở Châu Á như: Yukichi Fukuzawa
(Nhật Bản), Khang Hũu Vi, Lương Khải Siêu, Tôn Trung Sơn, Hồ Thích (Trung Quốc).
Gần đây chủ đề về văn hoá Phương Tây cổ điển vẫn tiếp tục được nghiên cứu, trong đó
có một số tác phẩm đã được dịch sang tiếng Việt. Về các công trình nước ngoài được
dịch ra tiếng Việt, chúng ta có thể kể tên, ví dụ các bộ sách đồ sộ: Nền tảng văn minh
Phương Tây của nhóm tác giả Koshlansky, Geary và O'Brien, Lịch sử văn minh Phương

Tây của một tập thể tác giả với sự chủ biên của M. Chambers và B. Hanawalt, Văn hoá
thế kỷ XXI của M. Fragonard2, và Văn minh Phương Tây của C. Brinton, J.B. Christopher
và R.L. Wolf. Gần đây nhất là bộ sách (tóm lược) Nghiên cứu lịch sử nhân loại (Study of
History) của nhà sử học lừng danh người Anh thế kỷ XX Arnold J. Toynbee.
Trong công trình thế kỷ Nghiên cứu lịch sử nhân loại xuất bản năm 1946,
Toynbee đã dụng công và đã thành công trong việc thiết kế một phương pháp luận lịch sử
khách quan để phân tích đánh giá toàn bộ quá trình tiến hoá của nền văn minh nhân loại.
Toynbee còn chỉ ra qui luật của sự diệt vong, sự lan toả và phát triển mạnh mẽ của các
nền văn minh. Một kết luận cực kỳ quan trọng mà Toynbee rút ra là, nhân loại kể từ thế
kỷ XVI đã bước sang kỷ nguyên của nền văn minh Phương Tây, bất chấp việc các xã hội
có muốn hay không và các học giả có thừa nhận hay không. Những tiền đề cơ bản của nó
là: tư duy duy lý và sáng tạo nhất là khoa học công nghệ, kinh tế thị trường và phồn vinh
vật chất, chế độ dân chủ và tự do…
Trong công trình Văn hoá thế kỷ XX, tác giả Fragonard cho rằng, hầu hết các yếu
tố hay thành tựu được gọi là “văn hoá thế kỷ XX” đều thuộc về văn hoá Phương Tây.
Cũng dễ hiểu vì tác giả là người Tây Âu nhìn văn hoá theo cách của Phương Tây. Tuy
nhiên, điều đó cũng không phủ nhận được đóng góp của công trình này cho việc nghiên
cứu văn hoá nhân loại thế kỷ XX.
Vấn đề bản sắc và các biện pháp tạo dựng bản sắc của văn hoá Châu Âu, Mỹ và
Phương Tây đã được bàn đến trong hàng loạt công trình của các học giả nước ngoài. Nổi
tiếng nhất và sớm nhất là tác phẩm kinh điển Nền dân trị Mỹ của nhà xã hội học Pháp
Alexis Toquille.3 Cho đến ngày nay, sau gần hai thế kỷ - tác phẩm ra đời từ năm 1830 2
3

Michel Fragonard: Văn hoá thế kỷ XX - Từ điển lịch sử văn hoá, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội – 1999
Tocquille, Alexis: Nền dân trị Mỹ. Phạm Toàn dịch. Hà Nội , 2007.

8