Biến dồn tích trong lợi nhuận công bố của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán việt nam và đánh giá của thị trường

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C À N NG

BÁO CÁO T NG K T

TÀI KHOA H C VÀ CÔNG NGH
C P

I H C À N NG

BI N D N TÍCH TRONG L I NHU N CÔNG
B C A CÁC CÔNG TY NIÊM Y T TRÊN TH
TR
NG CH NG KHOÁN VI T NAM VÀ
ÁNH GIÁ C A TH TR
NG
Mã s : 2013-04-39-BS

Ch nhi m đ tài: TS.

ng Nguy n H ng

à N ng, 12/2014


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
I H C À N NG

BÁO CÁO T NG K T

TÀI KHOA H C VÀ CÔNG NGH

C P

I H C À N NG

BI N D N TÍCH TRONG L I NHU N CÔNG
B C A CÁC CÔNG TY NIÊM Y T TRÊN TH
TR
NG CH NG KHOÁN VI T NAM VÀ
ÁNH GIÁ C A TH TR
NG
Mã s : 2013-04-39-BS

Xác nh n c a c quan ch trì đ tài
(ký, h và tên, đóng d u)

Ch nhi m đ tài
(ký, h và tên)

TS.

à N ng, 12/2014

ng Nguy n H ng


M CL C
M C L C ............................................................................................................... i
DANH M C B NG BI U ...................................................................................iii
THÔNG TIN K T QU NGHIÊN C U ............................................................. iv
INFORMATION ON RESEARCH RESULTS ..................................................viii

M

U ................................................................................................................ 1
T ng quan các nghiên c u tr

c đây............................................................... 1

Tính c p thi t c a đ tài ................................................................................... 3
M c tiêu c a đ tài ........................................................................................... 4
it

ng nghiên c u và Ph m vi nghiên c u ................................................ 4

Cách ti p c n và Ph

ng pháp nghiên c u...................................................... 4

CH NG 1: T NG QUAN V BI N D N TÍCH VÀ TÍNH N NH DUY
TRÌ C A BI N D N TÍCH VÀ ÁNH GIÁ C A TH TR NG ................... 6
1.1. T ng quan v bi n d n tích ............................................................................. 6
1.2. Tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích và đánh giá c a th tr ng đ i v i bi n
d n tích ................................................................................................................. 13
CH

NG 2: THI T K NGHIÊN C U ............................................................ 17

2.1. o l

ng bi n d n tích trong nghiên c u...................................................... 17

2.2. o l

ng tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích ........................................... 17

2.3. ánh giá c a th tr
2.4. Ph

ng đ i v i bi n d n tích ............................................... 20

ng pháp nghiên c u ............................................................................... 21

2.5. Ch n m u....................................................................................................... 21
CH

NG 3: K T QU NGHIÊN C U ............................................................ 23

3.1. Tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích .......................................................... 23
3.1.1. Mô t th ng kê ............................................................................................ 23
3.1.2.

cl

ng các mô hình v i toàn b m u ................................................... 26

3.1.3.

cl

ng các mô hình v i t ng nhóm phân lo i...................................... 27

3.1.3.1. Tính n đ nh duy trì theo m c đ bi n thiên c a bi n d n tích .............. 27
3.1.3.2. Tính n đ nh duy trì theo đ l n c a bi n d n tích ................................. 30
3.1.3.3. Tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích so v i dòng ti n.......................... 35
3.2. M c đ đánh giá c a th tr

ng đ i v i bi n d n tích .................................. 41

3.2.1. Mô t th ng kê ............................................................................................ 41

i


3.2.2. M c đ đánh giá c a th tr

ng đ i v i bi n d n tích ............................... 43

K T LU N .......................................................................................................... 45
TÀI LI U THAM KH O .................................................................................... 48

ii


DANH M C B NG BI U
B NG 3.1 - Mô t th ng kê ................................................................................. 23
B NG 3.2 -

cl

ng các h s c a ACCRt_1a............................................... 28

B NG 3.3 -

cl

ng các h s c a ACCRt_2a............................................... 29

B NG 3.4 -

cl

ng các h s c a ACCRt_3a............................................... 29

B NG 3.5 -

cl

ng các h s c a ACCRt_1a – Phân nhóm theo đ l n ..... 31

B NG 3.6 -

cl

ng các h s c a ACCRt_2a – Phân nhóm theo đ l n ..... 32

B NG 3.7 -

cl

ng các h s c a ACCRt_3a – Phân nhóm theo đ l n ..... 32

B NG 3.8 c l ng các h s c a ACCRt_1a – Phân nhóm theo đ bi n
thiên ...................................................................................................................... 33
B NG 3.9 c l ng các h s c a ACCRt_2a – Phân nhóm theo đ bi n
thiên ...................................................................................................................... 34
B NG 3.10 c l ng các h s c a ACCRt_3a – Phân nhóm theo đ bi n
thiên ...................................................................................................................... 34
B NG 3.11 - Mô t th ng kê ............................................................................... 36
B NG 3.12 -

cl

ng các h s c a ACCRt_1a.............................................. 38

B NG 3.13 -

cl

ng các h s c a CFOt_1a ................................................. 38

B NG 3.14 -

cl

ng các h s c a ACCRt_1, 2, 3a...................................... 39

B NG 3.15 -

cl

ng các h s c a CFOt_1, 2, 3a ......................................... 40

B NG 3.16 – Mô t th ng kê .............................................................................. 41
B NG 3.17 -

cl

ng các h s

a

.................................................................... 44

iii


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
nv:
I H C À N NG

THÔNG TIN K T QU NGHIÊN C U
1. Thông tin chung
- Tên đ tài: Bi n d n tích trong l i nhu n công b c a các công ty niêm
y t trên th tr ng ch ng khoán Vi t Nam và ánh giá c a
th tr ng
- Mã s :

2013-04-39-BS

- Ch nhi m:

TS.

- C quan ch trì:

Tr

ng Nguy n H ng
ng

i h c Kinh t

- Th i gian th c hi n: T tháng 12 n m 2013 đ n tháng 12 n m 2014
2. M c tiêu
Nghiên c u này nh m đ n các m c tiêu c th sau:
• Làm rõ tính ch t c a bi n d n tích trong l i nhu n đ c công b c a các
công ty niêm y t trên th tr ng ch ng khoán Vi t Nam.
• Làm rõ đánh giá c a th tr ng đ i v i bi n d n tích trong thi t l p các
đánh giá v l i nhu n và tri n v ng c a các công ty niêm y t.
Trên c s các m c tiêu c th trên, nghiên c u này h

ng đ n các m c tiêu

sau cùng nh sau:
• Giúp nâng cao ch t l ng c a d đoán l i nhu n thông qua làm rõ tính
ch t c a bi n d n tích trong l i nhu n đ c công b trên báo cáo tài chính
c a doanh nghi p niêm y t
•
nh h ng các đánh giá c a th tr ng
•
nh h ng phân tích báo cáo tài chính c a các doanh nghi p.

3. Tính m i và sáng t o
Nghiên c u tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích có ý ngh a đ i v i nhi u
ng d ng khác nhau có liên quan đ n vi c d báo l i nhu n c a các doanh
nghi p.

ây là nghiên c u th c ch ng đ u tiên th c hi n m t phân tích th c

ch ng v tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích và đánh giá c a th tr

ng đ i v i

iv


bi n d n tích c a các doanh nghi p niêm y t trên th tr

ng ch ng khoán Vi t

Nam. K t qu nghiên c u c a nghiên c u này nh t quán v i các nghiên c u
tr

c đây v tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích. Tuy nhiên, trong b i c nh

Vi t Nam, ch a có nghiên c u c th nào đ c p đ n vi c làm rõ tính n đ nh c a
bi n d n tích trong l i nhu n công b c a các doanh nghi p niêm y t trên th
tr

ng ch ng khoán Vi t Nam. Ý ngh a c ng nghiên c u này là giúp cho vi c

thi t l p các cách th c d báo l i nhu n c a các doanh nghi p đ

c phù h p h n

v i th c t , trong đó, c n chú ý đ n m c đ bi n thiên c a bi n d n tích và đ
l n c a bi n d n tích.
4. K t qu nghiên c u
K t qu c a nghiên c u cho th y, tr
tích có quan h ng

c chi u v i m c đ

c h t, m c đ bi n thiên c a bi n d n
n đ nh duy trì c a bi n d n tích. Khi

m c đ bi n thiên c a bi n d n tích càng cao thì tính n đ nh duy trì c a bi n
d n tích càng th p và ng

c l i.

ng th i, v i k

cl

ng t ng d n, m c đ

n đ nh duy trì c a bi n d n tích gi m d n theo th i gian. Thêm vào đó, nghiên
c u c ng ch ra r ng đ l n c a bi n d n tích có quan h cùng chi u v i m c đ
n đ nh duy trì c a bi n d n tích. Trong đó, các doanh nghi p có bi n d n tích
càng l n thì m c đ

n đ nh duy trì c a bi n d n tích càng cao. Trong khi đó, các

doanh nghi p c a bi n d n tích càng nh thì khó duy trì tính n đ nh c a bi n
d n tích.

i u này có th đ

c gi i thích b i đ c đi m ho t đ ng c a các doanh

nghi p. So v i doanh nghi p có bi n d n tích l n (không nh t thi t đ ng ngh a
v i quy mô doanh nghi p l n), các doanh nghi p có bi n d n tích nh có th
không ph i do đ c đi m c a doanh nghi p mà th

ng th hi n là m t bi n c đ c

thù trong ho t đ ng c a m t n m nh t đ nh h n là đ c đi m ho t đ ng c a công
ty, ho c c ng có th suy đoán r ng các doanh nghi p có bi n d n tích nh có
m c đ bi n thiên c a bi n d n tích cao h n. T nh ng k t qu trên có th rút ra
k t lu n r ng s k t h p gi a tác đ ng c a m c đ bi n thiên và đ l n c a bi n
d n tích s đem l i hi u ng tác đ ng đ n bi n d n tích cao nh t. Các doanh
nghi p có m c đ bi n thiên c a bi n d n tích càng th p và đ l n c a bi n d n

v


tích càng cao thì m c đ

n đ nh duy trì c a bi n d n tích càng cao và ng

c l i.

Bên c nh đó, c ng c n kh ng đ nh thêm m c đ bi n thiên c a bi n d n tích có
nh h

ng đ n m c đ

n đ nh duy trì c a bi n d n tích m nh h n so v i đ l n

c a bi n d n tích.
Nghiên c u c ng th c hi n so sánh gi a m c đ

n đ nh duy trì c a bi n

d n tích v i dòng ti n cho th y bi n d n tích có m c đ

n đ nh duy trì th p h n

so v i dòng ti n , đ c bi t là

các k h n ng n. M c dù v y, m c đ bi n thiên

c a bi n d n tích c ng có nh h
ti n, dù ch a rõ ràng. Trong t

ng nh t đ nh đ n tính n đ nh duy trì c a dòng
ng lai, các h

ng nghiên c u ti p theo có th đi

vào gi i thích các nguyên nhân v tính n đ nh duy trì th p h n c a bi n d n tích

so v i l i nhu n.
Cu i cùng, nghiên c u này c ng tr l i cho câu h i li u th tr
nh th nào v bi n d n tích. Th tr

ng đánh giá

ng đánh giá bi n d n tích cao h n so v i

dòng ti n khi đánh giá tri n v ng c a doanh nghi p. Trong b i c nh bi n d n tích
có tính n đ nh duy trì th p h n so v i dòng ti n, vi c th tr

ng d a nhi u vào

bi n d n tích có th thi t l p các d đoán v tri n v ng c a doanh nghi p m t
cách sai l m. Tuy nhiên, đây c ng là đ c đi m c a m t th tr
m c đích đ u t ch y u h

ng non tr khi

ng t i các thành qu ng n h n.

5. S n ph m
S n ph m c a nghiên c u này là m t nghiên c u th c ch ng v tính n đ nh
duy trì c a bi n d n tích và đánh giá c a th tr
doanh nghi p niêm y t trên th tr
qu nghiên c u c ng đ

ng đ i v i bi n d n tích c a các

ng ch ng khoán Vi t Nam.

ng th i, các k t

c công b trên t p chí khoa h c chuyên ngành.

Nghiên c u tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích có ý ngh a đ i v i nhi u
ng d ng khác nhau có liên quan đ n vi c d báo l i nhu n c a các doanh
nghi p.
Cu i cùng, nghiên c u này là ti n đ cho các nghiên c u ti p theo trong
t

ng lai.

ây c ng là tài li u h u ích cho vi c gi ng d y liên quan đ n tính n

đ nh duy trì c a bi n d n tích và đánh giá c a th tr

ng đ i v i bi n d n tích.

vi


6. Hi u qu , ph
d ng

ng th c chuy n giao k t qu nghiên c u và kh n ng áp

Báo cáo t ng h p chính th c s chuy n giao cho

i h c à N ng, Tr

i h c Kinh t đ làm tài li u. K t qu nghiên c u c ng s đ

ng

c công b r ng

rãi thông qua bài báo khoa h c đ ng trong t p chí khoa h c chuyên ngành.
Ngày

tháng

n m

C quan ch trì

Ch nhi m đ tài

(ký, h và tên, đóng d u)

(ký, h và tên)

vii


INFORMATION ON RESEARCH RESULTS
1. General information
Project title: Accruals in the reporting earnings of Vietnamese listed
firms and the evaluation of the market
Code number: 2013-04-39-BS

Project Leader: Duong Nguyen Hung, PhD.
Implementing institution: The University of Economics
Duration: from 12 Jan 2013 to 12 Jan 2014
2. Objective(s)
This paper focuses on the following objectives:
• Improve earnings forecast through exploring the nature of Accruals in the
reporting earnings of Vietnamese listed firms
• Directing the evaluation of the market
• Provide insights for financial statement analysis
3. Creativeness and innovativeness
This is the first empirical research paper that tries to carry out an empirical
analysis of accruals and the value relevance of accruals in the context of the
Vietnamese listed firms. The findings are consistent with the prior studies. The
results of the paper can help improving earnings forecast in various applications
such as firm valuation.
This paper also test whether the market is aware of the low persistence of
accruals in formulating its expectation about the factor earnings and prospect of
thông tin listed firms. The findings suggest that limitation on knowing the nature
of accruals can result in establishing unreasonable expectation and ineffective
allocation of resources.
4. Research results

viii


Firstly, the fidings of the research show that the variability of accruals
negatively relates the persistence of accruals. The more the variability of accruals
is the less persistence of accruals is and vice versa. In addition, the persistence of
accruals also decreases over time. Secondly, the magnitude of the accruals also
relate positively to the persistence of accruals. Companies with high accruals

tend to have more persistent accruals. Companies with low accruals tend to have
more volatile accruals. This may be because companies happen to have low
accruals for a year rather than this reflects the nature of the operation of the
companies. One may also projecture that companies with low accruals simply
have less persistent accruals. The volatility effect combined with the magnitude
effect of accruals can result in the combined effect such that companies with less
volatile accruals and high accruals should have high persistent accruals.
Furthermore, it is worth knowing that thông tin volatility effect of accruals have
higher power than the magnitude effect of accruals.
This paper also compares the persistence of accruals with that of cash
flows. The results show that accruals have lower persistence than cash flows do,
especially for short-term projection. To some extent, the volatility of accruals
exerts some influence on the persistence of cash flows though it’s not clear. The
future research should go into explaining the reasons for the lower persistence of
accruals.
Finally, this paper also explores the evaluation of the market on accruals in
reporting earnings of listed companies. The fidings indicate that the market
overemphasizes accruals in formulation the expectation of the future earnings
and prospect of listed companies. This fact may lead to mistake in projecting the
expected earnings of listed companies given the lower persistence of accruals.
However, this fact also reflects the nature of an emerging market where investors
tend to focus on short-term rather than long-term.
5. Products

ix


This paper is an empirical analysis of the persistence of accruals and the
evaluation of the market over accruals in reporting earnings of Vietnamese listed
companies. The results of the paper can help improving earnings forecast in

various applications such as firm valuation.
This paper should be the starting point for the next research in the future. It
is also useful as a reading material for teaching this topic.
6. Effects, transfer alternatives of reserach results and applicability
This paper is to deliver to the University of Danang and the University of
Economics to make use as research material. The findings are also published as
papers in professional journals.

x


M
T ng quan các nghiên c u tr

U

c đây

Các nghiên c u tr

c đây cho th y r ng m i quan h gi a l i nhu n hi n t i

và l i nhu n k v ng t

ng lai liên quan ch t ch đ n các thành ph n c a l i

nhu n và tính n đ nh duy trì c a các thành ph n l i nhu n. Sloan [18] là nghiên
c u đ u tiên tr c ti p phân tích tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích và dòng
ti n đ i v i d đoán l i nhu n. Sloan k t lu n r ng thành ph n bi n d n tích
trong l i nhu n có tính n đ nh cao h n thành ph n dòng ti n. Nghiên c u c a

Sloan [18] đã thúc đ y các nghiên c u sau đó v tính n đ nh c a bi n d n tích
trong l i nhu n đ
th đ

c công b c a các công ty niêm y t. Các nghiên c u này có

c phân thành ba lo i nh sau.
Dòng nghiên c u đ u tiên đ a ra gi thuy t r ng tính n đ nh th p h n c a
c tính đ i v i giá tr bi n d n tích. Ch ng

bi n d n tích b t ngu n t các sai s

h n, nghiên c u c a Xie [22] cho th y r ng tính n đ nh th p h n c a bi n d n
tích là do b i s

c tính thành ph n bi n d n tích tùy ý c a bi n d n tích. K t

qu c a các nghiên c u Dechow và Dichev [5] và Richardson cùng các c ng s
[16] thì cho th y tính n đ nh th p h n c a bi n d n tích có tính nh t quán v i
các sai s

c tính trong bi n d n tích.

Dòng nghiên c u th hai đ a ra l p lu n r ng các nguyên t c c a k toán
nh h

ng đ n tính n đ nh c a bi n d n tích. Phát hi n c a Dechow và Ge [6]

cho th y các công ty có giá tr bi n d n tích cao có tính n đ nh c a l i nhu n
cao h n so v i các công ty có giá tr bi n d n tích th p.

Dòng nghiên c u th ba đ a ra l p lu n r ng bi n d n tích có m i quan h
t

ng quan v i các đ c đi m kinh t , ch ng h n nh s t ng tr

ng, và r ng các

đ c đi m kinh t này chi ph i tính n đ nh c a bi n d n tích. Ch ng h n, nghiên
c u c a Fairfield và c ng s [8] cho th y tính n đ nh th p h n c a bi n d n tích
so v i dòng ti n phát sinh t s t

ng tác gi a s t ng tr

ng c a doanh nghi p

v i t su t l i nhu n kinh t th p h n có liên quan đ n su t sinh l i gi m d n c a

1


các kho n đ u t m i. Titman và c ng s [21], Anderson và Garcia-Feijoo [1],
và Cooer cùng các c ng s [4] đã đ a ra các gi i thích t

ng t .

Vi c nghiên c u tính n đ nh c a bi n d n tích có ý ngh a đ i v i các nhà
đ u t . Sloan [18] phát hi n r ng các nhà đ u t quá chú tr ng đ n l i nhu n
công b mà không nh n ra đ

c s khác bi t trong tính n đ nh gi a bi n d n

tích và dòng ti n. Thomas và Zhang [19] phát hi n r ng s thay đ i trong hàng
t n kho là y u t ch y u c a bi n d n tích đ

c đánh giá sai l ch. K t qu c a

nghiên c u Xie [22] cho th y t su t sinh l i th ng d ch đ t đ

c đ i v i các

danh m c đ u t d a trên bi n d n tích tùy ý h n là bi n d n tích không tùy ý.
M t s nghiên c u c ng liên h các thu c tính bi n d n tích v i hành vi c a
ng

i s d ng BCTC nh nhà phân tích, ki m toán viên, nhà đ u t t ch c.

Ch ng h n, Bradshaw và c ng s [2] cho th y các nhà phân tích c ng đánh giá
quá cao tính n đ nh c a bi n d n tích, đ c bi t là các công ty có giá tr bi n d n
tích cao. Collins và c ng s [3] xem xét vai trò c a các nhà đ u t t ch c trong
vi c đ nh giá sai l ch bi n d n tích. Lev và Nissim [13] th y r ng các nhà đ u t
t ch c không đ u t d a trên các thông tin bi n d n tích, các y u t c u trúc h
th ng c a các công ty có giá tr bi n d n tích cao h n ch các nhà đ u t , bao
g m c nhà đ u t t ch c và cá nhân, trong vi c đ u t d a trên bi n d n tích.
Trong đ tài này, tác gi nghiên c u tính n đ nh c a bi n d n tích trong l i
nhu n công b c a các công ty niêm y t trên th tr

ng ch ng khoán Vi t Nam.

Nghiên c u này là c n thi t nh m thi t l p n n t ng cho vi c xem xét m i liên h
gi a tính n đ nh c a bi n d n tích v i tính d đoán c a l i nhu n. Do v y, vi c

làm sáng t m i liên h gi a s bi n thiên c a bi n d n tích và s bi n thiên c a
l i nhu n là có ý ngh a trong vi c tìm ra c ch d đoán l i nhu n m t cách có
hi u qu . Bên c nh đó, tác gi c ng xem xét xem li u th tr

ng có đánh giá bi n

d n tích cao h n so v i dòng ti n hay không.

2


Tính c p thi t c a đ tài
M i quan h gi a thành ph n bi n d n tích trong l i nhu n đ
trên báo cáo tài chính và giá tr th tr
tr

c công b

ng c a các doanh nghi p niêm y t trên th

ng ch ng khoán Vi t Nam luôn đ

c quan tâm. S d nh v y là vì, các nhà

đ u t luôn coi l i nhu n là thông tin hàng đ u trong đ nh giá doanh nghi p, mà
trong l i nhu n, ph n giá tr bi n d n tích là ph n có tính d đoán v t

ng lai.

Do v y, nghiên c u tính ch t c a ph n giá tr bi n d n tích trong m i liên h v i

giá tr th tr

ng c a doanh nghi p là r t h u ích đ t đó, nhà thi t l p chính

sách có th xem xét vi c công b thông tin l i nhu n c a doanh nghi p, nh m
không ng ng hoàn thi n chính sách công b thông tin, làm cho thông tin k toán
đ

c cung c p trên th tr

ng này càng tr nên phù h p và tin c y cho các quy t

đ nh đ u t c a nhà đ u t .
Hi n nay, n n t ng lý lu n v m i quan h gi a thành ph n bi n d n tích
trong l i nhu n đ

c công b trên báo cáo tài chính và giá tr th tr

doanh nghi p niêm y t trên th tr
Nghiên c u này s làm rõ đ
đ

ng c a các

ng ch ng khoán Vi t Nam v n ch a nhi u.

c các tính ch t c a bi n d n tích trong l i nhu n

c công b c a các doanh nghi p. Li u bi n d n tích trong l i nhu n đ

công b c a các doanh nghi p có tính n đ nh đ

c

c duy trì? ây là nh ng v n đ

nghiên c u h u ích đ i v i các quy t đ nh đ u t c a nhà đ u t .
M t v n đ quan tr ng n a đ
bi n d n tích trong l i nhu n đ

c quan tâm là th tr

ng xem xét giá tr c a

c công b c a các doanh nghi p nh th nào?

Nghiên c u này s làm rõ h n giá tr s d ng c a ph n giá tr bi n d n tích trong
đ nh giá giá tr th tr

ng c a các doanh nghi p c ng nh

d n tích đ n các đánh giá c a th tr

nh h

ng c a bi n

ng.

M t khác, trên góc đ nhà đ u t , đ tài c ng đ a ra nh ng k t qu đ giúp

nhà đ u t trong vi c phân tích tình hình tài chính và k t qu ho t đ ng kinh
doanh c a doanh nghi p đ ra các quy t đ nh đ u t phù h p. ây th c s là m t
nhu c u r t quan tr ng c a các nhà đ u t .

c bi t s phát tri n c a th tr

ng

ch ng khoán Vi t Nam đòi h i khuy n khích nhà đ u t th c hi n các quy t đ nh
đ u t dài h n. Các quy t đ nh đ u t này c n ph i d a trên c s phân tích, hi u

3


rõ tình hình tài chính và kh n ng sinh l i c a các công ty niêm y t. T t c nh ng
đi u này ph thu c m t ph n quan tr ng vào ch t l
Nghiên c u này mong mu n rút ra đ
tr

ng c a bi n d n tích.

c nhi u v n đ cho nhà đ u t trên th

ng ch ng khoán.

M c tiêu c a đ tài
Nghiên c u này nh m đ n các m c tiêu sau:
• Giúp nâng cao ch t l ng c a d đoán l i nhu n thông qua làm rõ tính
ch t c a bi n d n tích trong l i nhu n đ c công b trên báo cáo tài chính
c a doanh nghi p niêm y t

•
nh h ng các đánh giá c a th tr ng
•
nh h ng phân tích báo cáo tài chính c a các doanh nghi p.

it

ng nghiên c u và Ph m vi nghiên c u

Bi n d n tích trong l i nhu n đ
th tr

c công b trên báo cáo tài chính và giá tr

ng c a các doanh nghi p niêm y t trên th tr

ng ch ng khoán Vi t Nam.

Ph m vi nghiên c u c a đ tài là các công ty niêm y t trên th tr

ng ch ng

khoán Vi t Nam.

Cách ti p c n và Ph

ng pháp nghiên c u

Cách ti p c n
D a trên n n t ng các nghiên c u v bi n d n tích tr

c đây đ tài xây

d ng mô hình đ gi i quy t các m c tiêu nghiên c u trên n n t ng s li u c a các
công ty niêm y t trên th tr
Ph

ng ch ng khoán Vi t Nam.

ng pháp nghiên c u
- T ng h p lý thuy t v bi n d n tích và tính ch t c a bi n d n tích trong

các nghiên c u tr

c đây.

- Xây d ng mô hình và th nghi m mô hình bi n d n tích đ làm rõ tính
ch t c a bi n d n tích trong l i nhu n công b c a các DN niêm y t.
- Xây d ng mô hình và Phân tích m i liên h gi a bi n d n tích và đánh giá
c a th tr

ng.

4


N i dung nghiên c u
N i dung nghiên c u c a đ tài bao g m các n i dung ch y u sau:
- T ng quan v bi n d n tích và tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích và
đánh giá c a th tr

ng:

tài trình bày v t ng h p v các v n đ lý lu n c a đ

tài.
- Tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích:

tài trình bày v các v n đ thi t

k nghiên c u và k t qu nghiên c u v tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích.
- M c đ đánh giá c a th tr

ng đ i v i bi n d n tích:

thi t k nghiên c u và k t qu nghiên c u v đánh giá c a th tr
d n tích c a các doanh nghi p niêm y t trên th tr

tài trình bày v
ng đ i v i bi n

ng ch ng khoán Vi t Nam.

5


CH

NG 1: T NG QUAN V BI N D N TÍCH VÀ TÍNH

N

NH DUY TRÌ C A BI N D N TÍCH VÀ ÁNH GIÁ C A TH
TR

NG

1.1. T ng quan v bi n d n tích
C s c a bi n d n tích chính là k toán theo c s d n tích.

hi u

rõ v n đ này, có th so sánh gi a k toán theo c s d n tích và k toán
theo c s ti n.
K toán theo c s d n tích có ngh a là m i giao d ch kinh t liên quan
đ n tài s n, n ph i tr , ngu n v n ch s h u, doanh thu và chi phí đ

c

ghi nh n t i th i đi m phát sinh giao d ch, không quan tâm đ n th i đi m
th c t thu ho c chi ti n (VAS 01).
K toán theo c s ti n có ngh a là doanh thu và chi phí đ
ch trên c s ti n th c s đã thu đ

c ghi nh n

c ho c chi phí đã th c s chi ra b ng

ti n.
i m khác nhau m u ch t gi a k toán theo c s d n tích và k toán

theo c s ti n là cách th c doanh thu và chi phí đ

c ghi nh n. i m khác

nhau quan tr ng n a là k toán theo c s d n tích là s áp d ng theo
nguyên t c ghi nh n doanh thu và nguyên t c phù h p trong khi k toán
theo c s ti n thì không áp d ng các nguyên t c này. Theo đó, k toán c n
ph i ghi nh n doanh thu khi doanh thu đã th c s phát sinh và chi phí c n
ph i đ

c ghi nh n phù h p v i vi c t o ra doanh thu trong k k toán.

Vi c áp d ng nguyên t c phù h p b o đ m cho l i nhu n (đ
b ng doanh thu tr chi phí) đ

c đo l

c đo l

ng

ng m t cách xác th c, ph n ánh

đúng đ n k t qu ho t đ ng c a doanh nghi p. Vi c th c hi n k toán theo
c s d n tích d n đ n th i đi m các kho n doanh thu và chi phí đ

c nh n

khác v i k toán theo c s ti n nh sau:

6


- Doanh thu ch a thu ti n: Doanh thu phát sinh đ
khi ti n thu đ

c

c.

- Chi phí ch a chi ti n: Chi phí phát sinh đ
đ

c ghi nh n tr

c ghi nh n tr

c khi ti n

c chi ra.
- Doanh thu ch a th c hi n: Doanh thu đ

c ghi nh n sau khi ti n đã

thu vào.
- Chi phí tr tr

c: Chi phí đ

c ghi nh n sau khi ti n đã chi tr .

T đó, có hai lo i giá tr d n tích c b n: d n tích doanh thu và d n
tích chi phí. Doanh thu đ
s n ph m và d ch v .

c ghi nh n khi doanh nghi p bán ra hàng hóa,
ghi nh n giá tr đi vào doanh nghi p này, giá tr

d n tích c a doanh thu ghi nh n giá tr t ng lên mà không ph i b ng ti n.
Giá tr d n tích c a doanh thu thông th
thu đ

ng nh t chính là các kho n ph i

c hình thành khi doanh nghi p bán hàng ch a thu ti n, ph n ánh

m t giá tr t ng lên m c dù ti n ch a nh n đ

c. Giá tr d n tích chi phí ghi

nh n giá tr ph i b ra trong vi c t o ra doanh thu mà không ph i b ng ti n.
Ví d , ti n l

ng ph i tr phát sinh cho nhân công trong m t th i k . Các

kho n d n tích trên b ng cân đ i k toán có nh ng ý ngh a riêng – ho c là
tài s n ho c là n ph i tr .
Do ph n ánh k t qu ho t đ ng c a doanh nghi p m t cách xác th c,
k toán theo c s d n tích chính là c s quan tr ng chi ph i ph
ghi nh n các đ i t

ng pháp

ng k toán trong doanh nghi p (tr m t s lo i hình

doanh nghi p áp d ng k toán theo c s ti n).
Trong 15 n m qua, nghiên c u t p trung vào bi n d n tích đã phát
tri n r t m nh m , v i nghiên c u đ

c nhi u ng

i bi t đ n nh Jones

[12] và Sloan [18]. M c dù các nghiên c u này mang tính kh o c u m
r ng trên các nghiên c u tr

c đây đ tr l i nhi u d ng câu h i, h u h t,

theo cách này hay cách kia, đ u xem xét các thu c tính th ng kê c a bi n
d n tích – hay thu c tính c a dòng ti n so v i l i nhu n. Nh ng bi n ph n
7


ánh k t qu ho t đ ng c a doanh nghi p này làm n y sinh v n đ làm th
nào đ chuy n đ i các d li u tài chính sang dòng ti n hay giá tr d n tích
c a m t th i k .
M t cách t ng quan có th th y r ng có nhi u ph
đ đo l

ng pháp ti p c n

ng bi n d n tích. M t s d a vào thay đ i trong tài kho n trên

b ng cân đ i k toán (BS), s khác l i b t ngu n t b ng l u chuy n ti n t
(CF) sau đó đi u ch nh l i v i các thông tin thu đ

c t báo cáo k t qu

kinh doanh (IS). Nh ng chi ti t c th trong t ng nghiên c u riêng bi t có
th r t đa d ng, do đó ng

i đ c d r i vào c m giác b i r i vì không bi t

ph i áp d ng theo cách nào. M t ng

i có th xác nh n, theo cách an toàn

r ng, các nghiên c u không đ a ra m t tiêu chu n nào trong vi c s p x p
các y u t dòng ti n, l i nhu n và bi n d n tích l i v i nhau. Tuy nhiên, n
l c ph bi n đ đo l

ng bi n d n tích d

ng nh l i d a vào hi u bi t

chung v b n ch t c a bi n d n tích; b i khi th o lu n v cách xác đ nh
bi n d n tích các tác gi th

ng đ c p đ n bi n d n tích v i ý ngh a nh

nhau.
V ng bóng trong t t c nh ng nghiên c u th c ch ng này chính là
m t phân tích h n hoi v khái ni m hay c u trúc bi n d n tích và ý ngh a
c a nó. Thi u sót đó gây ra khó kh n trong vi c đ a ra đánh giá li u còn
cách kh thi nào khác đ xác đ nh bi n d n tích khác v i các nghiên c u
tr

c hay không, trong khi theo gi thi t nh ng cách này có th làm ti n đ

cho các phát hi n khác (có th ít thi t th c h n). T t c làm n y sinh nhu
c u ph i có m t khái ni m toàn di n v bi n d n tích.
Tuy nhiên, n sau đó l i là m t v n đ th m chí còn c b n h n. B i
vì, ch sau khi xác đ nh đ

c c u trúc c a bi n d n tích, chúng ta m i có

th xem xét trong nh ng tr

ng h p nào bi n d n tích th hi n vai trò th c

t trong xác đ nh giá tr nh tác d ng b sung h u ích cho l i nhu n b ng
ti n.

ng th i, nó c ng t o đi u ki n cho phân tích khi nào bi n d n tích
8


có khuynh h

ng khi n nhà đ u t đ a ra nh n đ nh sai l ch h n là cung

c p thông tin có ích.
Các giáo trình, nh Penman [15], đã đ c p t i bi n d n tích nh m t
“s thay đ i trong tài s n ho t đ ng ròng”. Theo đó c u trúc c a bi n d n
tích mang nh ng đ c đi m sau:
- C u trúc c a bi n d n tích ch ph thu c vào các b ng cân đ i k
toán (gi a các k li n k nhau) và s phân lo i tài s n, n ph i tr
thành tài s n, n ph i tr tài chính và tài s n, n ph i tr ho t đ ng.
- Trên khía c nh lý thuy t và th c t , xác đ nh m t bi n d n tích t
báo cáo l u chuy n ti n t k t h p v i s li u l i nhu n có th gây ra
nh m l n. S

k t h p này nói chung c ng không giúp xác đ nh

nh ng chi phí không liên quan t i ti n nh kh u hao khi xác đ nh
t ng giá tr d n tích c a m t k .
- Xét v khía c nh kinh t h c, m t kho n d n tích có liên quan t i s
phát tri n trong ho t đ ng kinh doanh đ n thu n. Trong nh ng đi u
ki n lý t

ng, đo l

ng m c phát tri n c a ho t đ ng kinh doanh

đ n thu n và bi n d n tích là t
- S ph thu c c a ch t l

ng quan m t đ i m t.

ng l i nhu n vào giá tr d n tích v c b n

là đ c l p v i nguyên t c th n tr ng áp d ng đ i v i các kho n m c
trên b ng cân đ i k toán (th n tr ng trong ghi nh n giá tr tài s n).
Chính s thay đ i trong m c đ th n tr ng này m i đ
Trong ng c nh này ch t l

ng c a l i nhu n đ

v i ý ngh a r ng giá tr d n tích hi n t i nh h
nhu n theo chi u h

c tính đ n.

c hi u là g n li n
ng vi c d đoán l i

ng t ng lên hay gi m đi. N u l i nhu n t ng thì

l i nhu n hi n t i là có ch t l

ng cao và ng

c l i. T

dung thông tin c a bi n d n tích không nên đ

ng t , n i

c th hi n trên
9

ph

ng di n lý lu n nh là m c đ tài s n, n ph i tr ho t đ ng

l ch kh i v i giá tr th tr
- Gi i quy t v n đ ch t l
thành n l c tìm ra ph

ng h p lý c a nó.
ng l i nhu n c a k toán theo GAAP tr
ng pháp đo l

ng m c đ t ng tr

ng trong

ho t đ ng kinh doanh, đi u cung c p thông tin nhi u h n giá tr d n
tích mà GAAP hàm ý. Cách th c đo l

ng m c đ t ng tr

tr cho d báo l i nhu n ho t đ ng theo GAAP trong t

ng đó h

ng lai. M c

t ng tr

ng doanh thu có th h u ích mi n là nó ph i liên quan t i s

t ng tr

ng trong ho t đ ng kinh doanh.

N u không đ c p t i nguyên t c k toán c th nào, k toán cho ra
bi n d n tích b i vì các giao d ch có th có ho c không có giao d ch th c t
b ng ti n:
L i nhu n b ng ti n + Giá tr Bi n d n tích = L i nhu n
M i quan h này là mang tính đ nh ngh a và không th bàn cãi. N u
l i nhu n là đ

c xác đ nh b i GAAP và l i nhu n b ng ti n đ

c xác đ nh

b ng ch đ k toán nào đó nh t quán v i khái ni m l i nhu n b ng ti n thì
giá tr d n tích đ

c xác đ nh. M t cách t ng quát, b t c m t y u t nào

trong ba y u t trên c ng có th đ

c xác đ nh t hai y u t kia. Các

nghiên c u cho đ n nay th hi n nhi u cách th c khác nhau đ xác đ nh giá
tr bi n d n tích nh ng d

ng nh l i nhu n luôn là y u t đ

s n đ có th s d ng đ đo l

c xem là có

ng giá tr bi n d n tích.

Các m i quan h và quan sát cho đ n nay m i ch d ng l i

các đ nh

ngh a, phân lo i và c u trúc v k toán. Th c ch t v n ch a gi i quy t cái
g i là “n i dung thông tin” c a thành ph n d n tích trong t

ng quan v i

thành ph n dòng ti n trong l i nhu n. Chính t đó đã n y sinh câu h i: v y
m c đích thông tin mà bi n d n tích mang l i là gì?
10


Quan đi m k toán truy n th ng gi i quy t các câu h i trên b ng cách
đ c p t i hai cách ti p c n h i khác bi t: m t t p trung vào b ng cân đ i
k toán cu i k , m t d a vào cách đo l

ng l i nhu n c a m t k k toán.

C hai cách ti p c n đ u b t ngu n t ý t

ng k toán theo c s d n tích

tri t tiêu nh ng khi m khuy t c h u trong k toán theo c s ti n trong
nh ng lúc công ty có các ho t đ ng chi n l

c t n kém nh m t o n n t ng

cho ho t đ ng t o giá tr trong các giai đo n ti p sau.
T góc đ c a b ng cân đ i k toán, b t c m t khái ni m h p lý nào
v tài s n (n ph i tr ) cho th y r ng s rõ ràng trong giá tr có th ghi s
c a m t tài s n ch a th tr thành m t đi u ki n đ nh n di n tài s n.
đ u t vào ho t đ ng kinh doanh, các công ty c n gánh ch u nh ng kho n
chi tiêu th

ng khó có th xác đ nh giá tr b i vì hi u qu c a chúng ph

thu c vào chi n l

c kinh doanh. Nh ng ít nh t m t s các kho n chi tiêu

này đ a ra nh ng l i ích mong đ i trong t

ng lai v m t doanh thu, dù

m i liên h này có m h và khó đánh giá nh th nào. Nh ng l i ích trong
t

ng lai đó không nên b b qua và x lý các kho n chi tiêu này nh chi

phí th i k n u chúng ta h

ng t i m t b c tranh toàn di n h n v đi u

ki n kinh t c a m t công ty. Nói cách khác, n đ nh giá tr c a các kho n
chi tiêu này b ng 0 cho vi c t o ra doanh thu t

ng lai là mâu thu n v i các

lý thuy t kinh t c b n.
N u t p trung vào góc đ đo l

ng l i nhu n m t cách tr c ti p, ch

riêng l i nhu n b ng ti n s làm sai l ch đánh giá v ho t đ ng c a công ty
khi công ty đó đang gánh ch u chi phí hi n t i đ sinh l i trong t
M t s đi u ch nh d

ng lai.

i d ng giá tr d n tích ròng là c n thi t trong đi u

ki n công ty m r ng quy mô ho t đ ng c a mình. Nói chung, m t công ty
không th m r ng ho t đ ng mà không c n chi ti n ra ho c các kho n
t

ng đ

ng ti n và qua đó làm gi m l i nhu n b ng ti n. Trong tr

ng

11


h p này, giá tr d n tích có th đ
ti p v i s t ng tr

ng. D u (d

c di n gi i nh m t s t

ng ng tr c

ng ho c âm) c a bi n d n tích do đó, có

th xác đ nh công ty m r ng hay gi m thi u quy mô ho t đ ng c a mình.
Th o lu n trên g i ý kh n ng cho r ng quy mô c a bi n d n tích có
th liên quan t i l i nhu n b ng ti n hay dòng ti n d ki n trong các k ti p
theo. Thành ph n bi n d n tích ph n ánh ph n giá tr đ u t đ u t t ng
thêm và có th ngh r ng s đ u t này d n đ n s t ng lên c a doanh thu
d ki n trong t

ng lai. V i m t t su t sinh l i không đ i, đi u đó d n k

v ng r ng l i nhu n b ng ti n s đ

c c i thi n trong t

Cu i cùng, m t v n đ c ng th

ng đ

c đ c p liên quan đ n bi n

d n tích là m i liên h gi a bi n d n tích và ch t l
Không th xác đ nh đ

ng lai.

ng c a l i nhu n.

c m t giá tr d n tích th c s mà ch có th là bi n

d n tích có th ph n ánh thông tin sai l ch ho c ph n ánh đúng tùy vào các
hoàn c nh khác nhau. Các phân tích BCTC th c t đã ghi nh n nh ng v n
đ ti m n trong các b ng cân đ i k toán theo các chu n m c k toán và
các kho n d n tích trong báo cáo k t qu ho t đ ng kinh doanh. B i vì các
giá tr ghi s c a các tài s n ph n ánh giá tr th c s không rõ ràng d n đ n
suy lu n cho r ng k toán theo các chu n m c k toán có th cung c p các
thông tin sai l ch. Các lý do cho vi c ph n ánh thông tin sai l ch là h t s c
đa d ng, ch ng h n s ph c t p c a các quy đ nh k toán và các ch ý sai
ph m c a nhà qu n lý. Trong tr
này th

ng đ

tài chính th

ng h p liên quan đ n nhà qu n lý, v n đ

c g i là “hành vi đi u ch nh l i nhu n”. Các nhà phân tích

ng ý th c r ng hành vi đi u ch nh l i nhu n làm cho l i

nhu n sai l ch đ

c th c hi n thông qua bi n d n tích. Trong các nghiên

c u, hành vi này th

ng g n v i khái ni m bi n d n tích tùy ý. Tuy nhiên,

các khía c nh hành vi không nên quá phóng đ i. Không kém ph n quan
tr ng là vi c k toán ghi nh n các kho n không th

ng xuyên m c dù theo
12


đúng quy đ nh k toán nh ng có th có m t tác đ ng r t đáng k đ n giá tr
dòng ti n k hi n t i và các k sau, đ c bi t là khi các kho n này không
b ng ti n.
1.2. Tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích và đánh giá c a th tr

ng

đ i v i bi n d n tích
S

n đ nh duy trì c a l i nhu n đ

duy trì c a l i nhu n hi n t i. S

th hi n

c đ nh ngh a là s ti p t c và s

n đ nh duy trì

m c cao c a l i nhu n

kh n ng duy trì l i nhu n hi n t i và ch t l

Các nghiên c u tr

ng c a l i nhu n.

c đây cho th y r ng m i quan h gi a l i nhu n hi n

t i và l i nhu n k v ng t

ng lai liên quan ch t ch đ n các thành ph n

c a l i nhu n và tính n đ nh duy trì c a các thành ph n l i nhu n. Do đó,
các đ c đi m n đ nh khác nhau gi a bi n d n tích và dòng ti n nh h
kh n ng và ch t l

ng

ng d đoán c a l i nhu n. Sloan [18] là nghiên c u

đ u tiên tr c ti p phân tích tính n đ nh duy trì c a bi n d n tích và dòng
ti n đ i v i d đoán l i nhu n. Sloan k t lu n r ng thành ph n bi n d n

tích trong l i nhu n có tính n đ nh th p h n thành ph n dòng ti n. Nghiên
c u c a Sloan [18] đã thúc đ y các nghiên c u sau đó v tính n đ nh c a
bi n d n tích trong l i nhu n đ
nghiên c u này có th đ

c công b c a các công ty niêm y t. Các

c phân thành ba lo i nh sau.

Dòng nghiên c u đ u tiên đ a ra gi thuy t r ng tính n đ nh th p h n
c a bi n d n tích b t ngu n t các sai s

c tính đ i v i giá tr bi n d n

tích. Ch ng h n, nghiên c u c a Xie [22] cho th y r ng tính n đ nh th p
h n c a bi n d n tích là do b i s

c tính thành ph n bi n d n tích tùy ý

c a bi n d n tích. Xie k t lu n r ng tính n đ nh c a bi n d n tích g n li n
v i hành vi c h i c a nhà qu n lý. K t qu c a các nghiên c u Dechow và
Dichev [5] và Richardson cùng các c ng s [16] thì cho th y tính n đ nh
th p h n c a bi n d n tích có tính nh t quán v i các sai s

c tính trong
13