Đái tháo nhạt GS trần hữu dàng

ĐÁI THÁO NHẠT
(DIABETES INSIPIDUS)

PGS.TS.TRẦN HỮU DÀNG


I. ậNH NGHẫA





aùi thaùo nhaỷt (TN) laỡ tỗnh traỷng bóỷnh lyù do mỏỳt
khaớ nng taùi hỏỳp thu nổồùc ồớ ọỳng thỏỷn do thióỳu
ADH (AVP) tổồng õọỳi hoỷc tuyóỷt õọỳi gỏy tióứu
nhióửu, nổồùc tióứu coù tố troỹng thỏỳp vaỡ uọỳng nhióửu.
Coù 2 loaỷi: + TN trung ổồng.
+ TN thỏỷn.
50% trổồỡng hồỹp TN khọng roợ nguyón nhỏn.



II. SINH LYẽ

ADH (antidiuretic hormone) tióỳt tổỡ dổồùi õọửi, chổùa ồớ thuyỡ sau
tuyóỳn yón. taùc õọỹng lón sổỷ õióửu hoaỡ nổồùc do õióửu chốnh sổỷ taùi
hỏỳp thu nổồùc ồớ thỏỷn.
ADH ồớ ngổồỡi arginine-vasopressin (AVP): coù 8 acid amin
(octapeptide). lồỹn: lysine (LVP). ớ ngổồỡi LVP coỡn coù thóứ
kờch thờch tióỳt ACTH.
Vồùi nọửng õọỹ maùu ồớ 280mOsm/kg, ADH maùu < 2pmol/l
(=pg/ml), tng lón 10-12pmol/l khi õọỹ thỏứm thỏỳu cuớa maùu õaỷt
310mOsm/Kg. Thồỡi gian nổớa õồỡi:10-20ph, phỏn huớy ồớ thỏỷn
(2/3), gan (1/3).
ọỹ thỏứm thỏỳu maùu = 2(Na + K)+ ure + glucose (õồn vở mM/l).
BT: 290-300mOsm/kg






1.Taùc duỷn g sinh lyù




thỏỷn ADH laỡm tióỳt kióỷm nổồùc tổỷ do. Thỏỷn loỹc
120ml nổồùc/phuùt (hoỷc172lờt/24h). Hồn 85% nổồùc
taùi hỏỳp thu bừt buọỹc ồớ ọỳng lổồỹn gỏửn cuỡng vồùi Na+ ,
coỡn 23,5 lờt õổồỹc taùi hỏỳp thu do vai troỡ cuớa ADH.
Thióỳu ADH tuyóỷt õọỳi gỏy mỏỳt nổồùc cỏỳp nóỳu khọng
uọỳng. Tuy nhión thổỷc tóỳ cho thỏỳy sổỷ tióứu nhióửu do
thióỳu ADH khọng vổồỹt quaù 8-12 lờt (1/2 cuớa lổồỹng

23,5 lờt lóỷ thuọỹc ADH theo lyù thuyóỳt).


2. Cồ chóỳ taùc duỷn g







ADH taùc duỷng thọng qua 2 loaỷi thuỷ thóứ V1 vaỡ V2:
+ Thuỷ thóứ V1 co cồ maỷch maùu, kờch thờch tọứng hồỹp
prostaglandine vaỡ phỏn huớy glycogeỡne ồớ gan.
+ Thuỷ thóứ V2 chởu taùc duỷng vasopressin trón thỏỷn. ADH tng
thỏỳm nổồùc cuớa lồùp thổồỹng bỗ ọỳng goùp.
Trón tim maỷch ADH t/d thuỷ thóứ V1 ồớ caùc tióứu õọỹng maỷch
ngoaỷi bión laỡm THA. Nhổng ADH laỡm chỏỷm nhởp tim, ổùc chóỳ
thỏửn kinh E laỷi laỡm giaớm bồùt taùc duỷng THA. Duỡ sao taùc duỷng
laỡm THA coù thóứ nọứi bỏỷt khi V maùu giaớm luùc õoù ADH rỏỳt cao.
Coù yù kióỳn cho rũng V1 coù taùc duỷng laỡm giaớm õaùp ổùng chọỳng
baỡi nióỷu cuớa AVP trón thỏỷn.




3. ióửu hoỡa sổỷ tióỳt ADH

Aùp lổỷc th.thỏỳu vaỡ V h.tổồng quan troỹng nhỏỳt.
Caùc yóỳu tọỳ kờch thờch sổỷ tióỳt ADH:

+ Yóỳu tọỳ thỏửn kinh E : Xuùc caớm, õau, vỏỷn õọỹng.
+ Dổồỹc chỏỳt: Acetylcholine, morphine, nicotine.
+ Sổùc noùng.
+ Tng thỏứm thỏỳu: Truyóửn dởch ổu trổồng, tng aùp lổỷc thỏứm thỏỳu h.tổồng,
giaớm thóứ tờch h.tổồng.
Caùc yóỳu tọỳ ổùc chóỳ sổỷ tióỳt ADH:
+ Dổồỹc chỏỳt: Adrenaline, Alcool.
+ Laỷnh.
+ Giaớm thỏứm thỏỳu: Truyóửn dởch nhổồỹc trổồng, giaớm aùp lổỷc thỏứm thỏỳu huyóỳt
tổồng.
+ Tng thóứ tờch huyóỳt tổồng.



III PHÁN LOẢI ÂẠI THẠO
NHẢT
1.ÂTN trung ỉång (ÂTN tháưn kinh)







Thỉång täøn dỉåïi âäưi tuún n:U s háưu
(craniopharygiomas), cạc th. täøn khạc ca TKTW .
Cháún thỉång, pháùu thût u dỉåïi âäưi, u tuún n. Do gia
âçnh: xy ra åí tøi nh.
ÂTN vä càn thỉåìng åí cúi tøi nh, thanh niãn v tøi
trỉåíng thnh, cọ sỉû gim säú såüi t/k chỉïa ADH. 30 -40%

cạc b/n cọ khạng thãø neuron vng dỉåïi âäưi tiãút ADH.
ÂTN do di truưn thỉåìng km ÂTÂ, teo màõt, âiãúc,
ÂTN våïi räúi loản men ca ADH lỉu thäng do gia tàng
Vasopressinase cọ gàûp lục mang thai.



2. TN thỏỷn







Thỏỷn khọng õaùp ổùng vồùi ADH, ADH trong maùu bỗnh
thổồỡng hoỷc tng.
Caùc bóỷnh thỏỷn maợn tờnh, tọứn thổồng vuỡng tuớy, vaỡ caùc ọỳng
goùp gỏy TN do thỏỷn.
Caùc rọỳi loaỷn õióỷn giaới : Haỷ kali maùu, tng Calci maùu laỡm
giaớm khaớ nng cọ õỷc nổồùc tióứu.
Thuọỳc gỏy TN do thỏỷn:Lithium,Demeclocycline,
Methoxyflurane,AmphotericinB,Aminoglycosides,
Cysplatin, Rifampiciny.
Thai kyỡ, mọỹt aminopeptidase tổỡ nhau thai laỡm tng
chuyóứn hoaù AVP gỏy thióỳu AVP laỡm tióứu nhióửu..


3.Uọỳn g nhióửu tión phaùt
(thoùi uọỳn g nhióửu -potomanie)

Thổỷc chỏỳt khọng phaới bóỷnh TN, bóỷnh nhỏn uọỳng
nhióửu do tỏm lyù. Lổồỹng nổồùc uọỳng coù thóứ nhióửu
hồn caớ trổồỡng hồỹp TN thỏỷt sổỷ. Bóỷnh thổồỡng gỷp
trón mọỹt cồ õởa loaỷn thỏửn, xuỏỳt hióỷn tổỡ tổỡ sau mọỹt
sang chỏỳn tỏm lyù . Phỏn bióỷt vồùi TN dổa trón
nghióỷm phaùp nhởn khaùt.


IV. TRIU CHặẽN G LM SAèN G

1. Tióứu nhióửu
5 -20l/ ngaỡy, coù khi ờt hồn, NT loaợng.
Tố troỹng NT saùng luùc õoùi < 1,001 - 1,005.
AL thỏứm thỏỳu khoaớng 50 - 200 mOsm/kg nổồùc.
2. Khaùt , uọỳn g nhióửu :
Khaùt nhióửu, khọng ngổỡng, khọng hóỳt khaùt.aùnh thổùc BN trong õóm.
Toaỡn traỷng vỏựn tọỳt, trổỡ trổồỡng hồỹp TN keỡm thổồng tọứn phaù huớy
vuỡng dổồùi õọửi - tuyóỳn yón.
Nóỳu khọng uọỳng (họn mó, chỏỳn thổồng soỹ naợo, tr/tỏm khaùt bở huớy,
thuọỳc mó...) coù thóứ tổớ vong.
Chỏỳn thổồng soỹ naợo hoỷc phỏựu thuỏỷt ồớ õỏửu, BN họn mó cỏửn theo doợi
lổồỹng NT, nọửng õọỹ HT,NT.




V. DU SINH HOĩC

:

1. Caùc xeùt nghióỷm thổồỡn g quy





Uọỳng õuớ, XN sinh hoỹc bỗnh thổồỡng nhổ :
- Cọng thổùc maùu bỗnh thổồỡng, coù thóứ coù mọỹt thióỳu
maùu nheỷ do loaợng maùu.
- ióỷn giaới õọử maùu, õióỷn giaới õọử nióỷu /24h bỗnh
thổồỡng
Chỏứn õoaùn xaùc õởnh phaới dổỷa trón caùc test õọỹng,
caùc test naỡy vổỡa õóứ chỏứn õoaùn nguọửn gọỳc rọỳi loaỷn
vổỡa õóứ phỏn bióỷt mọỹt TN vồùi mọỹt uọỳng nhióửu do
tỏm lyù (potomanie)


2. Caùc test õọỹn g hoỹc :
2.1 Nghióỷm phaùp nhởn khaùt
Muỷc õờch xem khaớ nng tióỳt ADH.
- Cho õi tióứu, cỏn bóỷnh nhỏn rọửi nũm nghố.
- Lỏỳy maỷch, HA /15 phuùt, NT mọựi 30 ph. Laỡm chổỡng
naỡo maỡ bóỷnh nhỏn coỡn chởu õổỷng õổồỹc.
- Caùc T/C baùo õọỹng laỡ : lo lừng, nióm maỷc, khaùt
nhióửu, maỷch nhanh, HA haỷ. Ngổng nghióỷm phaùp khi
cỏn nỷng giaớm õóỳn 3% troỹng lổồỹng cồ thóứ.
Kóỳt quaớ: ngổồỡi BT.Lổồỹng NT giaớm < 5ml/ phuùt. d
1.020. ngổồỡi TN :Lổồỹng NT > 5ml/ ph.Nọửng õọỹ

nổồùc tióứu < 200 mOsm/kg H2O.Tyớ troỹng 1.001 - 1.005


2.2 Caùc test kờch thờch tióỳt ADH


Cọứ õióứn coù test cuớa Carter vaỡ Robbins,test J.
Deccourt hoỷc test nicotine, muỷc õờch nhũm kờch
thờch tióỳt ADH dổồùi taùc õọỹng cuớa chuyóửn dởch
muọỳi, Hoỷc testỷ chuyóửn dởch muọỳi ổu trổồng õọửng
thồỡi õởnh lổồỹng ADH . TN ADH seợ khọng
tng (Robertson 1980).
Noùi chung caùc test naỡy hióỷn nay ờt duỡng.


3. Caùc test vổỡa õóứ chỏứn õoaùn vổỡa
thm doỡ õióửu trở

3.1 Test Chlorothiazide


Bỗnh thổồỡng Chlorothiazide laỡ mọỹt thuọỳc lồỹi tióứu
laỡm mỏỳt NaCl. bóỷnh nhỏn TN, uọỳng
Chlorothiazide laỷi laỡm giaớm tióứu mọỹt caùch mỏu
thuỏựn. Cồ chóỳ chổa õổồỹc hióứu roợ. Coù giaớ thuyóỳt
cho rũng TN caới thióỷn do sổỷ mỏỳt muọỳi cuớa thuọỳc.
Test naỡy ngaỡy caỡng ờt duỡng.