Đánh giá thích hợp đất đai phục vụ sử dụng đất có hiệu quả huyện Ngeun, tỉnh Sayaboury, nước Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân Lào

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

SOMPHANH PHENGSIDA

ĐÁNH GIÁ THÍCH HỢP ĐẤT ĐAI PHỤC VỤ SỬ DỤNG ĐẤT
CÓ HIỆU QUẢ HUYỆN NGEUN, TỈNH SAYABOURY,
NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016


MỤC LỤC
Trang
Lời cam đoan

i

Lời cảm ơn

ii

Mục lục

iii

Danh mục chữ viết tắt

vii

Danh mục bảng

ix

Danh sơ đồ

xi

Danh mục hình

xi

Trích yếu luận án

xii

Thesis Abstract

xiv

Phần 1. Mở đầu

1

1.1.

Tính cấp thiết của đề tài

1

1.2.

Mục tiêu của đề tài

2

1.3.

Phạm vi nghiên cứu

3

1.4.

Những đóng góp mới của đề tài

3

1.5.

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

3

1.5.1.

Ý nghĩa khoa học

3

1.5.2.

Ý nghĩa thực tiễn

3

Phần 2. Tổng quan tài liệu
2.1.

4

Các khái niệm về đất đai, đất nông nghiệp, đánh giá thích hợp và hiệu quả
sử dụng đất nông nghiệp

4

2.1.1.

Khái niệm về đất đai

4

2.1.2.

Khái niệm về đất nông nghiệp

4

2.1.3.

Khái niệm về đánh giá thích hợp đất đai

5

2.1.4.

Khái niệm về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp

6

2.2.

Tổng quan về phân loại đất

9

2.3.

Tổng quan về phương pháp đánh giá đất theo FAO

10

2.3.1.

Mục đích của đánh giá đất đai theo FAO

11

2.3.2.

Yêu cầu đạt được trong đánh giá đất đai theo FAO

12

iii


2.3.3.

Đánh giá khả năng thích hợp đất đai của FAO

12

2.4.

Một số kết quả nghiên cứu về sử dụng đất nông nghiệp

18

2.4.1.

Một số kết quả về sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới

18

2.4.2.

Một số kết quả về sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam

21

2.4.3.

Một số kết quả về sử dụng đất nông nghiệp ở Lào

24

2.5.

Một số kết quả nghiên cứu về đánh giá đất đai

29

2.5.1.

Một số kết quả nghiên cứu về đánh giá đất đai ở nước ngoài

29

2.5.2.

Một số kết quả nghiên cứu về đánh giá đất đai ở CHDCND Lào

35

2.6.

Nhận xét chung và định hướng nghiên cứu

39

Phần 3. Vật liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

40

3.1.

Địa điểm nghiên cứu

40

3.2.

Thời gian nghiên cứu

40

3.3.

Đối tượng và vật liệu nghiên cứu

40

3.3.1.

Đối tượng nghiên cứu

40

3.3.2.

Vật liệu nghiên cứu

40

3.4.

Nội dung nghiên cứu

40

3.4.1.

Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội liên quan đến sử dụng đất
huyện Ngeun, tỉnh Sayaboury

3.4.2.

40

Đánh giá hiện trạng và xác định các loại sử dụng đất nông nghiệp
huyện Ngeun

41

3.4.3.

Đánh giá khả năng thích hợp đất đai theo phương pháp của FAO

41

3.4.4.

Nghiên cứu các mô hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp huyện Ngeun

41

3.4.5.

Đề xuất giải pháp sử dụng đất hiệu quả huyện Ngeun

41

3.5.

Phương pháp nghiên cứu

42

3.5.1.

Phương pháp điều tra, thu thập thông tin, số liệu

42

3.5.2.

Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất

42

3.5.3.

Đánh giá khả năng thích hợp đất đai theo phương pháp của FAO

43

3.5.4.

Xây dựng một số mô hình sản xuất nông nghiệp tại huyện Ngeun

44

3.5.5.

Phương pháp phân tích mẫu đất trong phòng thí nghiệm

49

3.5.6.

Phương pháp thống kê, xử lý số liệu

50

3.5.7.

Phương pháp xây dựng các loại bản đồ

50

iv


Phần 4. Kết quả và thảo luận

51

4.1.

Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng nghiên cứu

51

4.1.1.

Vị trí địa lý

51

4.1.2.

Địa hình

51

4.1.3.

Địa chất

52

4.1.4.

Đặc điểm khí hậu

53

4.1.5.

Tài nguyên nước, thủy văn

55

4.1.6.

Tài nguyên rừng

55

4.1.7.

Tài nguyên đất

56

4.1.8.

Dân số và nguồn nhân lực

61

4.1.9.

Thực trạng kết cấu hạ tầng

62

4.1.10. Y tế, giáo dục

64

4.1.11. Thực trạng phát triển ngành nông nghiệp

65

4.1.12. Nhận xét về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Ngeun

67

4.2.

Đánh giá hiện trạng và xác định các loại sử dụng đất nông nghiệp
huyện Ngeun

68

4.2.1.

Hiện trạng cơ cấu sử dụng đất huyện Ngeun năm 2014

68

4.2.2.

Hiện trạng các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp năm 2014

68

4.2.3.

Đánh giá các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp chính (LUTs)

72

4.2.4.

Thực trạng canh tác các loại cây trồng chính năm 2014

72

4.2.5.

Đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp

73

4.3.

Đánh giá khả năng thích hợp đất đai huyện Ngeun

83

4.3.1.

Tóm tắt kết quả kế thừa bản đồ đơn vị đất đai huyện Ngeun

83

4.3.2.

Mô tả các đơn vị đất đai

83

4.3.3.

Bản đồ đơn vị đất đai huyện Ngeun

87

4.3.4.

Lựa chọn loại sử dụng đất

90

4.3.5.

Kết quả đánh giá khả năng thích hợp đất đai huyện Ngeun

90

4.3.6.

Tổng hợp kết quả đánh giá khả năng thích hợp đất đai

113

4.3.7.

Các kiểu thích hợp đất đai và xây dựng bản đồ thích hợp đất đai

114

4.4.

Kết quả nghiên cứu các mô hình sử dụng đất nông nghiệp huyện Ngeun

116

4.4.1.

Mô hình thực nghiệm cây vải

117

4.4.2.

Mô hình thực nghiệm cây lúa

121

v


4.4.3.

Mô hình thực nghiệm cây ngô

126

4.4.4.

Nhận xét chung về kết quả thực hiện các mô hình

130

4.5.

Đề xuất hướng sử dụng đất và các giải pháp sử dụng đất có hiệu quả

131

4.5.1.

Đề xuất hướng sử dụng đất

131

4.5.2.

Đề xuất một số giải pháp sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả huyện Ngeun 139

Phần 5. Kết luận và kiến nghị

143

5.1.

Kết luận

143

5.2.

Kiến nghị

144

Tài liệu tham khảo

146

Phụ lục

153

vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

Nghĩa tiếng Việt

ADB

Asian Development Bank - Ngân hàng Phát triển châu Á

ASEAN

Association of Southeast Asian Nations - Hội các nước Đông Nam Á

BS

Base Saturation - Độ no bazơ

CHDCND

Cộng hòa Dân chủ Nhân dân

CEC

Cation Exchange Capacity - Dung tích hấp thu

CLĐ

Công lao động

CT

Công thức

CNNN

Công nghiệp ngắn ngày

DTTN

Diện tích tự nhiên

DTĐT

Diện tích điều tra

DMC

Gieo hạt cây trồng trực tiếp qua tàn dư thực vật (Direct seeding Mulchbased Cropping-System)

ĐGĐĐ

Đánh giá đất đai

ĐVĐĐ

Đơn vị đất đai

FAO

Food and Agriculture Organization - Tổ chức Nông Lương Thế giới

GB

Giá bán sản phẩm

GDP

Gross Domestic Product - Tổng sản phẩm quốc nội

GIS

Geographic Information System - Hệ thống Thông tin Địa lý

GTSX

Giá trị sản xuất

IFAD

International Fund for Agricultural Development - Quỹ Quốc tế cho Phát
triển nông nghiệp

LMU

Land Mapping Unit - Đơn vị bản đồ đất đai

LN

Lợi nhuận

LUT

Land Use Type - Loại sử dụng đất

NN

Nông nghiệp

OC

Organic Carbon - Cacbon hữu cơ

vii


SCV

Semi direct sur Couverture Végétale - Gieo hạt cây trồng trực tiếp qua
tàn dư thực vật

SL

Sản lượng

SXNN

Sản xuât nông nghiệp

TCVN

Tiêu chuẩn Việt Nam

TCPSX

Tổng chi phí sản xuất

TSLN

Tỷ suất lợi nhuận

UBND

Ủy ban Nhân dân

UNESCO

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - Tổ
chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc)

USAID

United States Agency International Development - Cơ quan viện trợ quốc
tế Hoa Kỳ

USD

United States Dollar - Tiền đô la Mỹ

WHO

World Health Organization - Tổ chức Y tế thế giới

WRB

World Reference Base for Soil Resources - Tham chiếu Tài nguyên đất
Thế giới

viii


DANH MỤC BẢNG
TT

Tên bảng

Trang

2.6.
2.7.
2.8.
2.9.
2.10.
2.11.
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.

4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.
4.8.
4.9.
4.10.
4.11.

Diện tích đất bị thoái hóa trên thế giới ..............................................................................19
Nguyên nhân chính gây thoái hóa đất trên thế giới .........................................................20
Diện tích đất trồng lúa trong khu vực ASEAN ................................................................20
Diện tích đât trồng ngô trong khu vực ASEAN...............................................................21
Lượng đất xói mòn trong một số năm do các hoạt động canh tác ngô và sắn tại
một số địa phương vùng miền núi phía Bắc.....................................................................22
Dự báo sử dụng đất của Việt Nam năm 2050 ..................................................................23
Tổng diện tích đất NN và phân theo vùng đất NN toàn quốc ........................................24
Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của năm 2010 - 2011 ..................................................25
Tổng diện tích đất canh tác toàn quốc năm 2009 - 2011 (ha) ........................................25
Tổng diện tích canh tác huyện Ngeun từ năm 2008 - 20l2.............................................26
So sánh năng suất cây trồng giữa kỹ thuật DMC và kỹ thuật truyền thống..................28
Các chỉ tiêu phân cấp đánh giá mức độ che phủ đất của các kiểu sử dụng đất ............43
Lượng phân bón cho vải trong thời kỳ kinh doanh (07 - 15 tuổi)..................................45
Các chỉ tiêu phân tích và đo đếm.......................................................................................46
Lượng phân bón cho cây lúa..............................................................................................47
Lượng phân bón cho cây ngô ............................................................................................49
Diện tích các loại đất lâm nghiệp ......................................................................................56

Tổng dân số huyện Ngeun từ 2013 - 2015 .......................................................................62
Học sinh và cán bộ giáo dục của huyện Ngeun năm 2013-2015 ...................................65
Tổng diện tích các cây trồng huyện Ngeun năm 2013 - 2015........................................66
Tổng số lượng đầu con trên mỗi đàn năm 2013 - 2015 ..................................................66
Tổng diện tích đất đồng cỏ chăn nuôi huyện Ngeun năm 2013-2015...........................67
Cơ cấu 05 loại đất chính năm 2014 ...................................................................................68
Diện tích và cơ cấu đất sản xuất nông nghiệp năm 2014................................................70
Các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp chính huyện Ngeun ...................................72
Hiệu quả kinh tế của các cây trồng chính năm 2013 .......................................................75
Hiệu quả kinh tế của các loại sử dụng đất (LUTs) ..........................................................76

4.12.
4.13.
4.14.
4.15.
4.16.

Mức thu hút lao động và giá trị ngày công lao động của các kiểu sử dụng đất ............78
Kết quả đánh giá mức độ che phủ đất của các kiểu sử dụng đất ....................................80
Thống kê các đơn vị đất đai theo loại đất .........................................................................88
Các loại sử dụng đất được lựa chọn cho đánh giá thích hợp đất đai..............................90
Yêu cầu sử dụng đất và khả năng thích hợp đất đai của cây lúa nước ..........................92

2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.

ix

4.17.
4.18.
4.19.
4.20.
4.21.
4.22.
4.23.
4.24.
4.25.
4.26.
4.27.
4.28.
4.29.
4.30.
4.31.
4.32.
4.33.
4.34.
4.35.
4.36.
4.37.
4.38.
4.39.
4.40.
4.41.
4.42.

Yêu cầu sử dụng đất và khả năng thích hợp đất đai của cây lúa nương ..........................94

Yêu cầu sử dụng đất và khả năng thích hợp đất đai của cây ngô...................................96
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của cây lạc ...........................98
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của cây thuốc lá.................100
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của cây hành và tỏi ...........102
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của các cây rau đậu ...........104
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của cây dứa ........................106
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của cây ăn quả có múi .........107
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của vải và nhãn.......................109
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của cây xoài...........................111
Yêu cầu sử dụng đất đai và khả năng thích hợp đất đai của cây cao su.........................112
Thống kê diện tích khả năng thích hợp đất đai của các cây trồng chính được
lựa chọn ..............................................................................................................................113
Tổng hợp các kiểu thích hợp đất đai huyện Ngeun .......................................................114
Ảnh hưởng của các phương thức canh tác đến năng suất vải.......................................118
Tổng hợp tính toán hiệu quả kinh tế của mô hình vải ...................................................118
Một số tính chất đất trước làm mô hình thực nghiệm ...................................................119
Một số tính chất đất sau làm mô hình thực nghiệm.......................................................119
Ảnh hưởng của các phương thức canh tác đến năng suất lúa.......................................122
Tổng hợp tính toán hiệu quả kinh tế của mô hình lúa ...................................................123
Một số tính chất đất trước làm mô hình thực nghiệm ...................................................123
Một số tính chất đất sau làm mô hình thực nghiệm.......................................................124
Ảnh hưởng của các phương thức canh tác đến năng suất ngô .....................................127
Tổng hợp tính toán hiệu quả kinh tế của mô hình ngô ..................................................127
Một số tính chất đất trước làm mô hình thực nghiệm ...................................................128
Một số tính chất đất sau làm mô hình thực nghiệm.......................................................128
Dự kiến diện tích, năng suất, sản lượng một số cây trồng chính của huyện Ngeun
đến năm 2020 ....................................................................................................................139

x

DANH MỤC SƠ ĐỒ
TT

Tên sơ đồ

Trang

2.1.

Trình tự đánh giá đất đai ..................................................................................... 12

2.2.

Cấu trúc của phân hạng khả năng thích hợp đất đai ........................................... 14

2.3.

Quy trình đánh giá đất đai ................................................................................... 15

DANH MỤC HÌNH
TT

Tên hình

Trang

2.1. Sự phân bố và áp dụng kỹ thuật DMC-System (triệu ha) ........................................ 28
4.1. Địa hình huyện Ngeun thể hiện dạng 03 chiều ........................................................ 52
4.2. Bản đồ hiện trạng sử dụng đất huyện Ngeun 2014 tỷ lệ 1/135.000 ......................... 71

4.3. Bản đồ đơn vị đất đai huyện Ngeun tỷ lệ 1/135.000 ............................................... 89
4.4. Bản đồ thích hợp đất đai huyện Ngeun tỷ lệ 1/135.000......................................... 116
4.5. Một số hình ảnh về mô hình cây vải ...................................................................... 121
4.6. Một số hình ảnh về mô hình cây lúa ..................................................................... 125
4.7. Một số hình ảnh về mô hình cây ngô ..................................................................... 130

xi


TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả: Somphanh PHENGSIDA
Tên luận án: Đánh giá thích hợp đất đai phục vụ sử dụng đất có hiệu quả huyện
Ngeun, tỉnh Sayaboury, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào
Chuyên ngành:

Khoa học Đất

Mã số: 62 62 01 03

Cơ sở đào tạo:

Học viện Nông nghiệp Việt Nam

1. Mục đích nghiên cứu
- Xác định mức độ thích hợp đất đai của huyện Ngeun nhằm đề xuất các loại sử
dụng đất có hiệu quả.
- Đề xuất hướng sử dụng đất và các giải pháp sử dụng đất có hiệu quả cho huyện
Ngeun, tỉnh Sayaboury, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào.
2. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp điều tra và thu thập các thông tin, số liệu sơ cấp, thứ cấp, điều tra

tình hình sản xuất nông nghiệp và phỏng vấn trực tiếp nông hộ (tổng số phiếu điều tra
132 phiếu).
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu bằng phần mềm Excel và phương pháp xây
dựng các loại bản đồ bằng phần mềm ACRGIS.
- Thừa kết áp dụng các kết quả nghiên cứu về xây dựng bản đồ ĐVĐĐ và phân
loại đất của huyện Ngeun năm 2012 để làm căn cứ phục vụ đánh giá khả năng thích hợp
đất đai trong sản xuất nông nghiệp của huyện Ngeun.
- Đánh giá khả năng thích hợp đất đai huyện Ngeun theo phương pháp của FAO.
- Xây dựng các mô hình để kiểm chứng những kết quả nghiên cứu từ lý thuyết về
khả năng thích hợp đất đai và khả năng sử dụng đất hợp lý của huyện và phân tích một
số tính chất đất trước và sau thực hiện các mô hình.
3. Kết quả chính và kết luận
1. Ngeun là huyện thuộc vùng núi phía Bắc của tỉnh Sayaboury, CHDCND Lào có
điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội khá thuận lợi cho việc phát triển SXNN với tài
nguyên đất đai đa dạng, nhân lực khá dồi dào, đáp ứng được nhu cầu phát triển nền nông
nghiệp hiệu quả và bền vững.
2. Trong tổng diện tích tự nhiên của huyện Ngeun (75.840 ha) chiếm chủ yếu là đất
nông lâm nghiệp. Huyện có các loại sử dụng đất đa dạng, với 19 loại cây trồng chính.
SXNN đã thu hút được lao động trong huyện với giá trị ngày công cao (cao nhất là trên 310
nghìn Kip). Các loại cây ăn quả cho hiệu suất đồng vốn cao nhất, với tỷ suất 3,87 lần. Sản

xii


xuất lúa tuy không đạt hiệu quả kinh tế cao nhưng lại rất quan trọng nhằm đảm bảo an ninh
lương thực trong huyện, năm 2014 trung bình toàn huyện đạt 374 kg thóc/người/năm. Xét
về mặt môi trường sinh thái của huyện Ngeun là còn ở mức có chất lượng rất tốt.
3. Đã tiến hành đánh giá mức độ thí ch hợp đất đai cho 12 cây trồng chí nh, kết quả
đánh giá khả năng thích hợp đất đai cho thấy trên 80 đơn vị đất đai được xây dựng có 42
kiểu thích hợp khác nhau. Mỗi kiểu thích hợp cho thấy khả năng thích hợp đất đai của

một loại cây trồng đối với các đơn vị đất đai cụ thể; Các cây trồng được lựa chọn thích
hợp với hầu hết các vùng đất đánh giá. Tuy nhiên, mức độ thích hợp S1 không nhiều
trong khi mức độ thích hợp ở mức S2 tương đối nhiều như: Lúa nước (S1= 867,83 ha; S2
= 8.620,99 ha), lúa nương (S1= 15.303,74 ha; S2 = 18.944,28 ha), ngô (S1= 5.316,80 ha;
S2 = 20.020,91 ha), lạc (5.138,45 ha; 15.300,68 ha), thuốc lá (S1= 3.669,53 ha; S2 =
25.517,89 ha), hành - tỏi (S1= 3.669,53 ha; S2 = 21.883,75 ha), rau - đậu (S1= 14.789,86
ha; S2 = 15.307,23 ha), dứa (S1= 22.517,95 ha; S2 = 14.540,66 ha), cây có múi (S1=
15.473,94 ha; S2 = 15.658,95 ha), vải - nhãn (S1= 18.777,39 ha; S2 = 16.539,46 ha), xoài
(S1= 7.521,76 ha; S2 = 29.323,92 ha) và cao su (S1= 10.823,43 ha; S2 = 23.628,43 ha).
Kết quả nghiên cứu ở trên là tư liệu khoa học lần đầu tiên đánh giá tổng hợp thích hợp đất
đai cho một số cây trồng chính phục vụ SXNN của huyện Ngeun, bổ sung tư liệu khoa học
cho đánh giá đất đai chi tiết ở địa bàn cấp huyện của nước CHDCND Lào. Đây là cơ sở
khoa học để bố trí cơ cấu cây trồng và sử dụng đất đai hiệu qua.̉
4. Kết quả nghiên cứu đã đề xuất sử dụng được 03 mô hình thực nghiệm có hiệu
quả đại diện cho các nhóm cây chủ lực của huyện Ngeun gồm có mô hình cây vải, lúa
và ngô . Kết quả thực hiện các mô hình đều cho thấy, khi áp dụng các tiến bộ kỹ thuật
trong canh tác như chăm sóc, bón phân cân đối, cung cấp đầy đủ nước... đã mang lại hiệu
quả cao hơn rất nhiều so với canh tác truyền thống của người dân địa phương. Các mô
hình đều cho thấy sự cần thiết phải canh tác hợp lý, đúng kỹ thuật, cân đối dinh dưỡng để
đạt năng suất và chất lượng nông sản cao.
5. Đã đề xuất được hướng sử dụng đất nông nghiệp với các loại cây trồng chính
của huyện Ngeun đến năm 2020. Đã đề xuất được một số giải pháp trong sử dụng đất
nhằm mang lại hiêu quả trong sản xuất nông nghiệp của huyện Nguen thông qua quá
trình điều tra, thừa kế các kết quả nghiên cứu trước đây và vận dụng hợp lý với điều
kiện thực tại của địa phương.

xiii


THESIS ABSTRACT

PhD candidate:

Somphanh PHENGSIADA

Thesis title:

Evaluation of land suitability to serve effective land use in Ngeun
district, Sayaboury province, Lao People's Democratic Republic

Major:

Soil Science

Code: 62 62 01 03

Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
1. Research objectives
To identify the land suitability for agricultural production in Ngeun district to
serve effective agricultural land use.
To propose the orientations and solutions for effective agricultural land use in
Ngeun district, Sayaboury province, Lao People's Democratic Republic.
2. Materials and Methods
- Methods of data collection, analysis and compilation (secondary data); methods
of field survey (primary data), investigate the situation of agricultural production and
methods of households direct interview (total of 132 survey forms).
- Methods of data interpretation using Excel software and maping is using
ACRGIS software.
- Inheriting and using the research results on compilation of land unit map and soil
classification of Ngeun district in 2012 as basis to serve land suitability classification
for agricultural production in Ngeun district.

- Evaluating the land suitability classification for Ngeun district in accordance
with FAO method.
- Building the models to verify theoretical research results on land suitability and
the capability of effective land use in the district, analyzing some soil properties before
and after implementing the models.
3. Main Findings and conclusions
1. Ngeun is a northern mountainous district of the Sayaboury province, Lao pDR;
which having favorable socio - ecomomic and natural conditions for the development of
agricultural production, diversity of land resources, abundant human resources to meet
the needs of effective and sustainable agricultural development.
2. The agricultural and forestry lands are greatest part in the total natural area of
the district (75,840 ha). District has diverse land use types with 19 major crops.
Agricultural production has attracted workers in the district with high day-wage (over

xiv


310 thousand Lao Kip). The fruit trees giving high performance, with the rate of 3,87
times. Although rice production is not obtained economical efficiency, it is very
important to ensure food security in the district, in 2014 the average rice product per
capita reached 374 kg. Assessment in terms of the ecological and environment at Ngeun
district is also having very good quality condition.
3. The land suitability classification for 12 major crops was assessed. The research
results showed that there are 80 land units, and 42 land suitable types. Each land
suitable type shows the limited level of land suitability for specific crop in accordance
with concrete land unit. The selected plants are suitable with the most assessed lands.
however, the area of very suitable land level S1 (highly suitable) is not much, the area
of moderately suitable land (level S2) is relatively large such as: Lowland rice (S1=
867,83 ha, S2 = 8.620,99 ha), Upland rice (S1= 15.303,74 ha, S2 = 18.944,28 ha), Maize
(S1= 5.316,80 ha, S2 = 20.020,91 ha), Groundnut (5.138,45 ha, 15.300,68 ha), Tobacco

(S1= 3.669,53 ha, S2 = 25.517,89 ha), Onion - garlic (S1= 3.669,53 ha, S2 = 21.883,75
ha), Vegetable (S1= 14.789,86 ha, S2 = 15.307,23 ha), Pineapple (S1= 22.517,95 ha, S2 =
14.540,66 ha), Citrus (S1= 15.473,94 ha, S2 = 15.658,95 ha), Litchi (S1= 18.777,39 ha,
S2 = 16.539,46 ha), Mango (S1= 7.521,76 ha, S2 = 29.323,92 ha) and Rubber tree (S1=
10.823,43 ha, S2 = 23.628,43 ha). Research results of the land suitability classification
using as the first scientific literature on integrated assessment of suitable land for major
crops to serve agricultural production in Ngeun district, adding scientific documents for
detailed land evaluation at district level of Lao PDR. Here is the scientific basis for the
arrangement of plants structure and effective land use.
4. Based on the research results three effective experimental models on
development of Litchi, rice and maize in Ngeun district have been built. The results
showed that when applying technological advances in farming, such as technique
measures, balance fertilization, adequate supplying of water... have brought a much
higher efficiency than the traditional farming of the local people. The models showed
that the reasonable of cultivation, appropriate techniques, balance nutrition are needed
to obtain the high yield and high quality of agricultural products.
5. The agricultural land use orientation for the main crops of the Ngeun district
until 2020 was proposed. Some solutions on land use to serve enhancing the efficiency
of agricultural production in Ngeun district, based on results of investigation process,
inheriting the previous achievements and their application relevant to the local
conditions, were proposed also.

xv


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá đối với mọi ngành sản xuất đặc biệt là
không thể thay thế được đối với hầu hết các hoạt động sản xuất nông nghiệp
(SXNN). Sử dụng đất đai hợp lý, hiệu quả là vấn đề hết sức quan trọng không

những đối với hiện tại mà còn cả trong tương lai. Việc nghiên cứu cải tiến, phát
triển các hoạt động SXNN đều nên bắt đầu từ việc tìm hiểu, nghiên cứu đánh giá
tài nguyên đất, từ đó xác định được những ưu thế, tiềm năng cũng như những hạn
chế của các hoạt động canh tác hiện tại, tạo cơ sở đề xuất những giải pháp và xây
dựng kế hoạch sử dụng đất hợp lý, giúp xây dựng những hệ thống canh tác phù
hợp nhằm khai thác sử dụng đất tốt hơn và đảm bảo cho việc bảo vệ môi trường
sinh thái bền vững.
Trong thực tế hầu hết các nông sản thu được đều thông qua chức năng sản
xuất của đất. Những năm gần đây, sự gia tăng mạnh mẽ về dân số, kinh tế - xã
hội phát triển mạnh, nhu cầu của người dân về lương thực, thực phẩm và đời
sống văn hóa tinh thần tăng lên không chỉ về mặt số lượng mà cả về chất lượng.
Chính vì vậy, để đáp ứng nhu cầu khiến con người phải khai thác quá mức tài
nguyên đất đai nhằm phục vụ cuộc sống. Trong khi đó tiềm năng đất đai là có
hạn, do vậy việc nâng cao hiệu quả sử dụng đất cần được đặc biệt coi trọng.
Sản xuất nông nghiệp bền vững có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc bảo
vệ tài nguyên đất đai và nguồn nước, nó không những không làm hủy hoại môi
trường mà còn phục hồi được những cảnh quan truyền thống vốn có của tự nhiên,
làm tăng sức khỏe cũng như tăng tuổi thọ của con người, phù hợp với nền kinh tế
của từng nước, đồng thời phù hợp với xu thế phát triển của thời đại (Nguyễn
Quang Học, 2000).
Từ những năm 1960, Tổ chức Nông Lương Thế giới (FAO) đã tập hợp lực
lượng gồm nhiều chuyên gia nghiên cứu đất trên Thế giới để xây dựng phương
pháp điều tra đánh giá tài nguyên đất (Soil) và khả năng sử dụng đất đai (Land)
toàn cầu và trên cơ sở đó áp dụng cho các khu vực, các nước. FAO đã đưa ra các
tài liệu hướng dẫn về phân loại đất và đánh giá đất đai... Các tài liệu hướng dẫn
của FAO được các nước quan tâm thử nghiệm, vận dụng và chấp nhận là phương
pháp tốt nhất để đánh giá tiềm năng đất đai làm cơ sở cho quy hoạch sử dụng đất.

1

Huyện Ngeun là một trong 11 huyện của tỉnh Sayaboury (CHDCND Lào),
cách thị xã của tỉnh khoảng 139 km, là huyện miền núi nằm ở phía Bắc của tỉnh,
có địa hình đa dạng từ thấp đến cao, có nhiều tiềm năng trong sản xuất nông
nghiệp với tổng diện tích tự nhiên (DTTN) là 75.840 ha; trong đó diện tích đất
trồng các loại cây hàng năm (10.461,42 ha) và diện tích đồng cỏ chăn nuôi và đất
nuôi trồng thủy sản (688,94 ha) của năm 2015 là 11.150,36 ha, chiếm 14,70%
của DTTN (Phòng Nông Lâm nghiệp huyện Ngeun, 2015). Ngeun có nguồn tài
nguyên khí hậu, đất đai thuận lợi cho việc phát triển nông lâm nghiệp với khả
năng khai thác đất đai còn khá lớn.
Sản xuất nông nghiệp là lĩnh vực vô cùng quan trọng góp phần vào sự
nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của huyện và được coi như là một trái tim đảm
bảo cho chất lượng sinh sống của cộng đồng, nhất là việc an ninh lương thực, xóa
đói giảm nghèo và đảm bảo cho xã hội ổn định (Ủy ban Nhân dân huyện Ngeun,
2015). Trong những năm qua với sự nỗ lực của chính quyền địa phương và nhân
dân, huyện Ngeun cũng đã đạt được những kết quả nhất định trong sản xuất, tuy
nhiên sản xuất nông nghiệp còn nhiều hạn chế. Việc canh tác phần lớn dựa trên
kinh nghiệm và phụ thuộc nhiều vào tự nhiên. Việc bố trí cây trồng còn nhiều bất
cập, quản lý sử dụng quỹ đất chưa được chú trọng, thiếu các tiến bộ kỹ thuật để
áp dụng vào sản xuất, đây là những nguyên nhân làm cho hệ thống sản xuất nông
nghiệp của huyện không đạt hiệu quả như mục tiêu đặt ra.
Trong xu thế hội nhập hiện nay, xây dựng một nền nông nghiệp hàng hóa
hiệu quả đang là một xu hướng phát triển tất yếu trên con đường hội nhập hiện
nay. Để có cơ sở dữ liệu khoa học về tài nguyên đất phục vụ cho việc hoạch định
các chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, nhất là phát triển một nền sản xuất nông
nghiệp có hiệu quả, bảo vệ môi trường sinh thái và phát huy tối đa tiềm năng của
đất thì việc tiến hành đề tài này rất có ý nghĩa về khoa học, có giá trị trong thực
tiễn sản xuất nông nghiệp giúp hộ nông dân ổn định cuộc sống và phát triển sản
xuất nông nghiệp có hiệu quả.
1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI

- Xác định mức độ thích hợp đất đai của huyện Ngeun nhằm đề xuất các
loại sử dụng đất có hiệu quả.
- Đề xuất hướng sử dụng đất và các giải pháp sử dụng đất có hiệu quả cho
huyện Ngeun, tỉnh Sayaboury, nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào.

2


1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Phạm vi nghiên cứu được thực hiện trên đất sản xuất nông nghiệp của
huyện Ngeun (39.139 ha), tỉnh Sayaboury, CHDCND Lào.
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
- Góp phần bổ sung tư liệu khoa học về đánh giá thích hợp đất đai phục vụ sử
dụng đất có hiệu quả huyện Ngeun, tỉnh Sayaboury, CHDCND Lào (trên cơ sở
đánh giá đất của FAO). Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong đánh giá đất phục
vụ phát triển sản xuất nông nghiệp cấp huyện vùng núi của CHDCND Lào.
- Đề xuất được định hướng và các giải pháp sử dụng đất nông nghiệp có
hiệu quả phù hợp với điều kiện cụ thể của huyện Ngeun, tỉnh Sayaboury,
CHDCND Lào.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.5.1. Ý nghĩa khoa học
- Kết quả nghiên cứu của đề tài là tư liệu khoa học lần đầu tiên đánh giá tổng
hợp thích hợp đất đai cho một số cây trồng chính phục vụ SXNN của huyện Ngeun.
- Là cơ sở khoa học cho quy hoạch sử dụng đất và quản lý đất đai đối với
các loại sử dụng đất trên địa bàn huyện thuộc vùng đồi núi của nước Cộng hòa
Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Lào.
- Kết quả nghiên cứu của đề tài bổ sung tư liệu khoa học cho đánh giá đất
đai chi tiết ở địa bàn cấp huyện, có thể áp dụng phù hợp với điều kiện của nước
CHDCND Lào.
1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn

- Xác định được các loại sử dụng đất thích hợp nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế
trên đất sản xuất nông nghiệp, đồng thời góp phần bảo vệ đất, bảo vệ môi trường và
làm tăng thu nhập cho người nông dân của huyện Ngeun.
- Kết quả nghiên cứu của đề tài đã đề xuất sử dụng 03 mô hình có hiệu quả
đại diện cho các nhóm cây chủ lực của huyện Ngeun.

3


PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. CÁC KHÁI NIỆM VỀ ĐẤT ĐAI, ĐẤT NÔNG NGHIỆP, ĐÁNH GIÁ
THÍCH HỢP VÀ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP
2.1.1. Khái niệm về đất đai
Cho đến nay đã có nhiều nhà thổ nhưỡng, nhà quản lý đưa ra những khái
niệm, định nghĩa về đất đai. Trong phạm vi nghiên cứu về sử dụng đất, đất đai
được nhìn nhận như một nhân tố sinh thái. Trên quan điểm nhìn nhận của FAO
thì đất đai bao gồm tất cả các thuộc tính sinh học và tự nhiên của bề mặt trái đất
có ảnh hưởng nhất định đến tiềm năng và hiện trạng sử dụng đất (FAO, 1976).
Theo Nguyễn Khang và cs. (2000) cho rằng, đất đai là một diện tích cụ thể
của bề mặt trái đất bao gồm các yếu tố cấu thành của môi trường sinh thái ngay
bên trên và dưới bề mặt đó như: Khí hậu thời tiết, thổ nhưỡng, địa hình, mặt
nước (hồ, sông suối…), các dạng trầm tích sát bề mặt cùng với nước ngầm và
khoáng sản trong lòng đất, tập đoàn thực vật, trạng thái định cư của con người,
những kết quả nghiên cứu trong quá khứ và hiện tại để lại.
Nguyễn Thế Đặng và cs. (2008) đã cho rằng, đất đai là một diện tích cụ thể
của bề mặt trái đất bao gồm tất cả các cấu thành của môi trường sinh thái ngay
trên và dưới bề mặt như: khí hậu, bề mặt, thổ nhưỡng, dạng địa hình, mặt nước,
các lớp trầm tích sát bề mặt cùng với nước ngầm và khoáng sản trong lòng đất,
tập đoàn động thực vật, trạng thái định cư của con người, những kết quả của con
người trong quá khứ và hiện tại để lại (san nền, hồ chứa nước hay hệ thống tiêu thoát

nước, đường sá...).
Đất đai là một khoảng không gian có giới hạn gồm: Khí hậu, lớp đất bề
mặt, thảm thực vật, động vật, diện tích mặt nước, nước ngầm và khoáng sản
trong lòng đất. Trên bề mặt đất đai là sự kết hợp giữa các yếu tố thổ nhưỡng, địa
hình, thuỷ văn, thảm thực vật cùng với các thành phần khác có vai trò quan trọng
và ý nghĩa to lớn đối với hoạt động sản xuất và cuộc sống của xã hội loài người
(Nguyễn Văn Hùng, 2014).
2.1.2. Khái niệm về đất nông nghiệp
Đất nông nghiệp là đất được xác định chủ yếu để sử dụng vào sản xuất nông
nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản hoặc nghiên cứu thí nghiệm

4


về nông nghiệp (Quốc hội Việt Nam, 1993; 2003).
Theo điều 13, tổng diện tích đất tự nhiên được chia thành 03 nhóm lớn là:
Nhóm đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp và đất chưa sử dụng. Đất nông
nghiệp bao gồm: Đất sản xuất nông nghiệp (đất trồng cây hàng năm, đất trồng
cây lâu năm), đất lâm nghiệp, đất nuôi trồng thủy sản, đất làm muối và đất nông
nghiệp khác (Quốc hội Việt Nam, 2003).
Theo điều 10, đất nông nghiệp bao gồm các loại đất sau đây: Đất trồng cây
hàng năm gồm đất trồng lúa và đất trồng cây hàng năm khác; Đất trồng cây lâu
năm; Đất rừng sản xuất; Đất rừng phòng hộ; Đất rừng đặc dụng; Đất nuôi trồng
thủy sản; Đất làm muối và Đất nông nghiệp khác (Quốc hội Việt Nam, 2013).
Theo điều 02, đất nông nghiệp là đất đai được xác định để sử dụng vào việc
canh tác, chăn nuôi và việc nghiên cứu thí nghiệm về nông nghiệp gồm cả đất
thủy lợi (Quốc hội Lào, 2003).
* Nguyên tắc sử dụng đất nông nghiệp
Đất đai là nguồn tài nguyên có hạn, trong khi nhu cầu của con người về các
sản phẩm lấy từ đất ngày càng tăng. Sử dụng đất nông nghiệp để sản xuất trên cơ

sở cân nhắc các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, tận dụng tối đa lợi thế so
sánh về điều kiện sinh thái và không làm ảnh hưởng xấu đến môi trường là
những nguyên tắc cơ bản và cần thiết để đảm bảo cho khai thác sử dụng bền
vững tài nguyên đất đai. Do đó, đất nông nghiệp cần được sử dụng theo nguyên
tắc “đầy đủ, hợp lý và hiệu quả”, mặt khác phải có các quan điểm đúng đắn theo
xu hướng tiến bộ phù hợp với điều kiện hoàn cảnh cụ thể làm cơ sở thực hiện, sử
dụng có hiệu quả kinh tế - xã hội cao (Đỗ Thị Tám, 2001).
2.1.3. Khái niệm về đánh giá thích hợp đất đai
Đánh giá thích hợp đất đai là sự kết hợp các tính thích hợp từng phần của
từng đặc tính đất đai vào thành lớp thích hợp tổng thể của một đơn vị bản đồ đất
đai (LMU) cho một loại sử dụng đất (LUTs) nhất định. Như vậy, đánh giá thích
hợp đất đai xác định được cấp đánh giá chung nhất về khả năng thích hợp của
LMU đối với một LUTs nào đó (Nguyễn Văn Hiện, 1996; Đào Châu Thu và
Nguyễn Khang, 1998).
Hiểu một cách chung nhất “Đánh giá đất đai (Land Evaluation) là quá trình
so sánh, đối chiếu những tính chất vốn có của vạt/khoanh đất cần đánh giá với
những tính chất đất đai mà loại yêu cầu sử dụng đất cần phải có” (FAO, 1976).

5


Theo FAO, đánh giá thích hợp đất đai là sản phẩm cuối cùng của nội dung
đánh giá đất (FAO,1976; 1983; 1988; 1990; 1995). Quá trình đánh giá đất đai
cần phải tuân theo 06 nguyên tắc như sau:
+ Mức độ thích hợp của đất đai được đánh giá và phân hạng cho các loại sử
dụng đất cụ thể.
+ Việc đánh giá khả năng thích hợp đất đai yêu cầu có sự so sánh giữa lợi
nhuận với đầu tư cần thiết trên các loại đất khác.
+ Yêu cầu có một quan điểm tổng hợp, có sự phối hợp và tham gia đầy đủ
của các nhà nông học, lâm nghiệp, kinh tế - xã hội học.

+ Việc đánh giá đất đai (ĐGĐĐ) phải phù hợp với điều kiện tự nhiên, kinh
tế - xã hội của vùng nghiên cứu.
+ Khả năng thích hợp đưa vào sử dụng phải dựa trên cơ sở sử dụng đất bền
vững các nhân tố sinh thái trong sử dụng đất phải đóng vai trò quyết định.
+ Đánh giá đất đai bao gồm việc so sánh đối chiếu loại sử dụng để lựa chọn
các loại sử dụng đất tốt nhất và bền vững.
2.1.4. Khái niệm về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp
Đã có nhiều nghiên cứu về việc đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp.
Phần lớn các nghiên cứu này đều cho rằng muốn đánh giá hiệu quả sử dụng đất
nông nghiệp bền vững hay không bền vững phải dựa vào 03 nhóm tiêu chí (góc
độ) đó là đánh giá hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả môi trường
(Nguyễn Văn Hùng, 2014).
Kết quả, hữu ích, là một đại lượng vật chất tạo ra do mục đích của con
người, được biểu hiện bằng những chỉ tiêu cụ thể, xác định. Do tính chất mâu
thuẫn giữa nguồn tài nguyên hữu hạn với nhu cầu tăng lên của con người mà ta
phải xem xét kết quả đó được tạo ra như thế nào? Chi phí bỏ ra bao nhiêu? Có
đưa lại kết quả hữu ích hay không? Chính vì vậy, khi đánh giá kết quả hoạt động
sản xuất kinh doanh không chỉ dừng lại ở việc đánh giá kết quả mà phải đánh giá
chất lượng hoạt động tạo ra sản phẩm đó (Đỗ Thị Tám, 2001).
Sử dụng đất nông nghiệp có hiệu quả cao thông qua việc bố trí cơ cấu cây
trồng vật nuôi là một trong những vấn đề bức xúc hiện nay của hầu hết các nước
trên thế giới. Nó không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học, các nhà
hoạch định chính sách, các nhà kinh doanh nông nghiệp mà còn là mong muốn

6


của nông dân những người trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp (Nguyễn Thị
Vòng, 2001).
Hiện nay, các nhà khoa học đều cho rằng: vấn đề đánh giá hiệu quả sử dụng

đất không chỉ xem xét đơn thuần ở một mặt hay một khía cạnh nào đó mà phải
xem xét trên tổng thể các mặt bao gồm: hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu
quả môi trường.
2.1.4.1. Hiệu quả kinh tế
Theo Các Mác thì quy luật kinh tế đầu tiên trên cơ sở sản xuất tổng thể là
quy luật tiết kiệm thời gian và phân phối có kế hoạch thời gian lao động theo các
ngành sản xuất khác nhau. Theo các nhà khoa học kinh tế Samuel - Nordhuas
“Hiệu quả là không lãng phí”. Theo các nhà khoa học Đức (Stienier, Hanau,
Rusíeruyer, Simmerman) hiệu quả kinh tế là chỉ tiêu so sánh mức độ tiết kiệm chi
phí trong một đơn vị kết quả hữu ích và mức tăng kết quả hữu ích của hoạt động
sản xuất vật chất trong một thời kỳ, góp phần làm tăng thêm lợi ích cho xã hội
(Đỗ Thị Tám, 2001).
Hiệu quả kinh tế là phạm trù chung nhất, nó liên quan trực tiếp tới nền sản
xuất hàng hoá với tất cả các phạm trù và các quy luật kinh tế khác nhau. Vì thế,
hiệu quả kinh tế phải đáp ứng được 03 vấn đề:
- Một là, mọi hoạt động của con người đều phải quan tâm và tuân theo
quy luật “tiết kiệm thời gian”;
- Hai là, hiệu quả kinh tế phải được xem xét trên quan điểm của lý thuyết
hệ thống;
- Ba là, hiệu quả kinh tế là một phạm trù phản ánh mặt chất lượng của các
hoạt động kinh tế bằng quá trình tăng cường các nguồn lực sẵn có phục vụ các
lợi ích của con người.
Hiệu quả kinh tế được hiểu là mối tương quan so sánh giữa lượng kết quả
đạt được và lượng chi phí bỏ ra trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Kết quả đạt
được là phần giá trị thu được của sản phẩm đầu ra, lượng chi phí bỏ ra là phần
giá trị của nguồn lực đầu vào.
Từ những vấn đề trên có thể kết luận rằng: Bản chất của phạm trù kinh tế sử
dụng đất là “với một diện tích đất đai nhất định sản xuất ra một khối lượng của
cải vật chất nhiều nhất với một lượng chi phí về vật chất và lao động thấp nhằm
đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về vật chất của xã hội” (Đỗ Thị Tám, 2001).

7


2.1.4.2. Hiệu quả xã hội
Hiệu quả xã hội là mối tương quan so sánh giữa kết quả xét về mặt xã hội
và tổng chi phí bỏ ra. Hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội có mối quan hệ mật
thiết với nhau và là một phạm trù thống nhất. Theo Nguyễn Duy Tính (1995),
hiệu quả về mặt xã hội của sử dụng đất nông nghiệp chủ yếu được xác định bằng
khả năng tạo việc làm trên một đơn vị diện tích đất nông nghiệp.
Hiệu quả xã hội được thể hiện thông qua mức thu hút lao động, thu nhập
của nhân dân... Hiệu quả xã hội cao góp phần thúc đẩy xã hội phát triển, phát huy
được nguồn lực của địa phương, nâng cao mức sống của nhân dân. Sử dụng đất
phải phù hợp với tập quán, nền văn hoá của địa phương thì việc sử dụng đất bền
vững hơn.
2.1.4.3. Hiệu quả môi trường
Hiệu quả môi trường được thể hiện ở chỗ: Loại sử dụng đất phải bảo vệ
được độ màu mỡ của đất đai, ngăn chặn được sự thoái hóa đất, bảo vệ môi trường
sinh thái. Độ che phủ tối thiểu phải đạt ngưỡng an toàn sinh thái (> 35%) đa dạng
sinh học biểu hiện qua thành phần loài (Bùi Huy Hiền và Nguyễn Văn Bộ, 2001).
Trong thực tế, tác động của môi trường sinh thái diễn ra rất phức tạp và
theo chiều hướng khác nhau. Cây trồng phát triển tốt khi phù hợp với đặc tính,
tính chất của đất. Tuy nhiên, trong quá trình sản xuất dưới tác động của các hoạt
động sản xuất, phương thức quản lý của con người, hệ thống cây trồng sẽ tạo nên
những ảnh hưởng rất khác nhau đến môi trường.
Hiệu quả môi trường được phân ra theo nguyên nhân gây nên, gồm: hiệu quả
hoá học, hiệu quả vật lý và hiệu quả sinh học môi trường (Đỗ Nguyên Hải, 1999).
Trong sản xuất nông nghiệp, hiệu quả hoá học môi trường được đánh giá
thông qua mức độ sử dụng các chất hoá học trong nông nghiệp. Đó là việc sử
dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật trong quá trình sản xuất cho cây trồng

sinh trưởng tốt, cho năng suất cao và không gây ô nhiễm môi trường.
Hiệu quả sinh học môi trường được thể hiện qua sự tác động qua lại giữa
cây trồng với đất, giữa cây trồng với các loại dịch hại trong các loại sử dụng đất
nhằm giảm thiểu việc sử dụng hoá chất trong nông nghiệp mà vẫn đạt được mục
tiêu đề ra.

8


Hiệu quả vật lý môi trường được thể hiện thông qua việc lợi dụng tốt nhất
tài nguyên khí hậu như ánh sáng, nhiệt độ, nước mưa của các kiểu sử dụng đất để
đạt được sản lượng cao và tiết kiệm chi phí đầu vào.
2.2. TỔNG QUAN VỀ PHÂN LOẠI ĐẤT
Hiện nay, trên Thế giới tồn tại nhiều quan điểm và phương pháp phân loại
đất (PLĐ) khác nhau, nhưng nổi bật nhất là các phương pháp của những trường
phái mạnh và có ảnh hưởng rộng, đó là:
- Hệ PLĐ theo trường phái phát sinh học của học thuyết Dokuchaiev. Theo
trường phái này, sự hình thành đất là một quá trình phức tạp có mối quan hệ chặt
chẽ với 05 yếu tố tự nhiên là: đá mẹ, địa hình, khí hậu, sinh vật và thời gian. Hệ
PLĐ này được các nước Liên Xô trước đây (Liên Bang Nga ngày nay), các nước
Đông Âu và một số nước khác (trong đó có nước Việt Nam) áp dụng.
- Hệ PLĐ mang tính ứng dụng của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA-Soil
Taxonomy). Phương pháp phân loại dựa vào các tầng chẩn đoán và tính chất
chẩn đoán thông qua các chỉ tiêu phân cấp được định lượng cụ thể. Hệ PLĐ này
được sử dụng khá rộng rãi ở Châu Mỹ và các nước có quan hệ với Mỹ.
- Hệ PLĐ của FAO-UNESCO (từ đây xin gọi tắt là FAO) được ra đời trên
cơ sở kết hợp hài hòa giữa hai hệ phân loại trên, với hệ thống danh pháp đơn giản
và dễ hiểu. Hệ PLĐ của FAO, thực chất là hệ Chú dẫn Bản đồ đất Thế giới tỷ lệ
1/5.000.000, được hơn 300 nhà nghiên cứu PLĐ nổi tiếng của nhiều nước tham
gia xây dựng từ thập kỷ 60 cho đến nay, thể hiện các loại đất chính của các nước

trên Thế giới. Sau này, FAO cũng đã cho xây dựng Cơ sở Tham chiếu Tài
nguyên đất Thế giới (World References Base for Soil Resources, 1998), hoàn
thiện thêm hệ PLĐ của FAO.
Chính vì vừa có tính lý luận cao lại vừa có tính ứng dụng, nên hệ PLĐ của
FAO đã được nhiều nước trên thế giới cập nhật và áp dụng. Có thể coi hệ PLĐ
này như là thứ ngôn ngữ chung về phân loại dùng cho toàn cầu.
Tại Việt Nam, trước năm 1975, tồn tại cả 02 khuynh hướng PLĐ: Miền Bắc
theo hệ thống phân loại của Dokuchaiev trong nhiều năm; miền Nam theo trường
phái của USDA - Soil Taxonomy. Sau khi thống nhất đất nước, dưới sự chỉ đạo
của Ban biên tập bản đồ đất Việt Nam, các nhà nghiên cứu đất trong nước đã
thống nhất một hệ phân loại chung cho cả nước theo trường phái phát sinh học
đất và đã được áp dụng cho đến nay.

9


Từ những năm đầu của thập kỷ 90 thế kỷ trước, sau khi FAO chính thức
ban hành Chú dẫn Bản đồ đất Thế giới tỷ lệ 1/5.000.000 (và sau này là WRB) đã
thống nhất các quy định, định nghĩa về tầng chẩn đoán, đặc tính chẩn đoán, các
phương pháp mô tả phẫu diện, phân tích mẫu đất... việc ứng dụng hệ PLĐ này đã
trở nên rộng rãi ở các nước, trong đó có Việt Nam. Các nhà khoa học nghiên cứu
đất ở Việt Nam (tập trung chủ yếu ở Hội Khoa học Đất Việt Nam, Viện Thổ
nhưỡng Nông hóa (TNNH), Viện Quy hoạch và Thiết kế nông nghiệp (QH &
TKNN), Trường Đại học Cần Thơ, Trường Đại học Nông nghiệp 1 (Học viện
Nông nghiệp Việt Nam)... đã áp dụng một cách sáng tạo hệ PLĐ của FAO để xây
dựng bản đồ đất các tỷ lệ khác nhau và đã đạt được những thành tựu đáng kể.
Nhiều địa phương trong cả nước đã xây dựng bản đồ đất theo hệ phân loại này,
như: các tỉnh Đồng Nai, Bình Định, Yên Bái... và nhiều huyện và cơ sở sản xuất
khác. Các kết quả đạt được đã góp phần không nhỏ vào việc quy hoạch sử dụng
đất đai của các địa phương (Viện Thổ nhưỡng Nông hóa, 2014).

Ở CHDCND Lào, việc nghiên cứu về đất cũng đã có từ lâu nhưng chỉ dừng
lại ở những nghiên cứu đơn giản và nhằm vào các mục đích riêng rẽ, phục vụ cho
từng ngành, từng cơ quan, chưa nghiên cứu một cách có hệ thống. Tại Lào không
có hệ phân loại riêng, những năm trước 1995, các bản đồ đất được xây dựng
phần lớn đều theo hệ thống phân loại của Dokuchaiev. Sau 1995, các nghiên cứu
phân loại đất đều phần lớn áp dụng theo hệ phân loại đất của FAO - UNESCO
cho tất cả các cấp.
2.3. TỔNG QUAN VỀ PHƢƠNG PHÁP ĐÁNH GIÁ ĐẤT THEO FAO
Theo FAO đánh giá đất đai (Land Evaluation) là quá trình so sánh, đối
chiếu những tính chất vốn có của vạt vật, khoanh đất cần đánh giá với những tính
chất đất đai mà loại yêu cầu sử dụng đất cần phải có. Khi tiến hành đánh giá đất
đai cụ thể cho các đối tượng SXNN, lâm nghiệp, tuỳ thuộc vào yêu cầu, điều kiện
của vùng, khu vực nghiên cứu để lựa chọn mức độ đánh giá đất đai sơ lược, bán
chi tiết hoặc chi tiết.
Trước tình hình suy thoái đất diễn ra mạnh mẽ và ngày một tăng, FAO đã
có quá trình thử nghiệm ĐGĐĐ tại nhiều vùng khác nhau trên thế giới và đã thu
được kết quả nhất định. Thấy rõ được tầm quan trọng của công tác đánh giá và
phân hạng đất, tổ chức FAO với sự tham gia của các chuyên gia đầu ngành đã
tổng hợp kinh nghiệm ở nhiều nước để xây dựng lên bản “Đề cương đánh giá đất
đai” (FAO, 1976).

10


Nhận thức rõ vai trò quan trọng của ĐGĐĐ làm cơ sở cho công tác quy
hoạch sử dụng đất đai, FAO đã tổng hợp các kết quả và tổng hợp kinh nghiệm
của nhiều nước, đề ra phương pháp ĐGĐĐ dựa trên cơ sở phân loại thích hợp đất
đai (Land Suitability Classification). Cơ sở của phương pháp này là so sánh giữa
yêu cầu sử dụng đất với chất lượng đất, gắn với phân tích các khía cạnh về kinh
tế - xã hội, môi trường để lựa chọn phương án sử dụng đất tối ưu. Đó chính là đề

cương đánh giá đất đai được công bố năm 1976 (FAO, 1976).
Tài liệu này được cả thế giới quan tâm thử nghiệm, vận dụng và đã được
chấp nhận và công nhận là phương tiện tốt nhất để đánh giá tiềm năng đất đai.
Tiếp theo đó, FAO đã xuất bản hàng loạt các tài liệu hướng dẫn về ĐGĐĐ trên
từng đối tượng cụ thể:
- ĐGĐĐ cho nông nghiệp nhờ nước trời (FAO, 1983).
- ĐGĐĐ cho vùng nông nghiệp được tưới (FAO, 1985).
- ĐGĐĐ cho đất rừng (FAO, 1985).
- ĐGĐĐ cho đồng cỏ (FAO, 1989).
- ĐGĐĐ và phân tích hệ thống canh tác cho việc quy hoạch sử dụng đất
(FAO, 1994).
Theo hướng dẫn của FAO, việc ĐGĐĐ cho các vùng sinh thái và các vùng
lãnh thổ khác nhau nhằm tạo ra một sức sản xuất mới, ổn định, bền vũng và hợp
lý. Đặc điểm ĐGĐĐ của FAO là những tính chất đất đai có thể đo lường hoặc
ước lượng, định lượng được, cần thiết có sự lựa chọn chỉ tiêu ĐGĐĐ thích hợp,
có vai trò tác động trực tiếp và có ý nghĩa tới đất đai của vùng/khu vực nghiên
cứu. Khi tiến hành ĐGĐĐ cụ thể cho từng đối tượng SXNN, lâm nghiệp thì tùy
thuộc vào yêu cầu, điều kiện của vùng, khu vực nghiên cứu để lựa chọn đánh giá
đất đai ở các mức sơ lược, bán chi tiết và chi tiết.
2.3.1. Mục đích của đánh giá đất đai theo FAO
Đánh giá đất đai nhằm tăng cường nhận thức và hiểu biết về phương pháp
ĐGĐĐ trong khuôn khổ quy hoạch sử dụng đất trên quan điểm tăng cường lương
thực cho một số nước trên Thế giới và giữ gìn nguồn tài nguyên đất không bị
thoái hóa, sử dụng đất được lâu bền.

11