Khắc phục rào cản trong quá trình tự chủ của các tổ chức nghiên cứu và triển khai công lập ( nghiên cứu trường hợp viện hàn lâm khoa học và công nghệ việt nam)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN


TRẦN NGỌC LONG

KHẮC PHỤC RÀO CẢN
TRONG QUÁ TRÌNH TỰ CHỦ CỦA CÁC
TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU VÀ TRIỂN KHAI CÔNG LẬP
(Nghiên cứu trường hợp Viện Hàn lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam)

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

Hà Nội, 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN


TRẦN NGỌC LONG

KHẮC PHỤC RÀO CẢN
TRONG QUÁ TRÌNH TỰ CHỦ CỦA CÁC
TỔ CHỨC NGHIÊN CỨU VÀ TRIỂN KHAI CÔNG LẬP
(Nghiên cứu trường hợp Viện Hàn lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam)

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
Mã số: 60 34 04 12

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Phạm Huy Tiến

Hà Nội, 2015


MỤC LỤC

MỤC LỤC ...........................................................................................................1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................4
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................7
1. Lý do nghiên cứu ....................................................................................... 7
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu .............. Error! Bookmark not defined.
3. Mục tiêu nghiên cứu ................................ Error! Bookmark not defined.
4. Phạm vi nghiên cứu.................................. Error! Bookmark not defined.
5. Mẫu khảo sát ............................................ Error! Bookmark not defined.
6. Câu hỏi nghiên cứu .................................. Error! Bookmark not defined.
7. Giả thuyết nghiên cứu .............................. Error! Bookmark not defined.
8. Phương pháp nghiên cứu ......................... Error! Bookmark not defined.
9. Nội dung nghiên cứu ................................ Error! Bookmark not defined.
10. Kết cấu của Luận văn ............................. Error! Bookmark not defined.
PHẦN NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ........................... Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI . Error! Bookmark not defined.
1.1. Khái niệm .............................................. Error! Bookmark not defined.

1.2. Cơ sở lý luận phục vụ mục tiêu nghiên cứu của đề tàiError! Bookmark not define
CHƯƠNG 2. NHẬN DIỆN RÀO CẢN TRONG TỪNG LĨNH VỰC
TỰ CHỦ CỦA CÁC ĐƠN VỊ NC&TK TRỰC THUỘC VIỆN

HÀN LÂM KHCNVN .................................... Error! Bookmark not defined.

2.1. Tình hình thực hiện tự chủ của Viện Hàn lâm KHCNVNError! Bookmark not de
2.2. Hiện trạng tự chủ của các đơn vị .......... Error! Bookmark not defined.

2.3. Nhận diện những rào cản trong quá trình tự chủ của các đơn vịError! Bookmark n
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC RÀO CẢN TRONG QUÁ
TRÌNH TỰ CHỦ CỦA CÁC ĐƠN VỊ NC&TK TRỰC THUỘC
VIỆN HÀN LÂM KHCNVN ......................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Biến quyền tự chủ thành năng lực tự chủError! Bookmark not defined.
3.2. Khâu đột phá về năng lực tự chủ .......... Error! Bookmark not defined.
3.3. Điều chỉnh Nghị định 115 ..................... Error! Bookmark not defined.
1


KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...................... Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận .................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị ............................................. Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................9

2


LỜI CẢM ƠN
Luận văn này được hoàn thành với sự giúp đỡ, hướng dẫn của các thầy,
cô, đồng nghiệp, nhà khoa học và gia đình. Tác giả xin chân thành cảm ơn:
- PGS. TS. Phạm Huy Tiến đã trực tiếp tận tình hướng dẫn, chia sẻ kinh
nghiệm và đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tác giả hoàn thành đề tài.
- Các thầy cô công tác tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân
văn, Đại học Quốc gia Hà Nội nói chung và các thầy cơ cơng tác tại Khoa

Khoa học quản lý nói riêng đã giảng dạy, cung cấp kiến thức và tạo mọi điều
kiện để tác giả hồn thành chương trình học cao học. Đặc biệt cảm ơn PGS.
TS. Vũ Cao Đàm và TS. Đào Thanh Trường đã gợi ý đề tài, hỗ trợ tài liệu và
đóng góp nhiều ý kiến giúp tác giả hồn thành đề tài.
- Các nhà khoa học, nhà quản lý hiện đang công tác tại Viện Hàn lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã hỗ trợ tài liệu, tư vấn, chia sẻ kinh
nghiệm và đóng góp ý kiến giúp đỡ tác giả trong q trình thực hiện luận văn.
Ngồi ra, tác giả cũng cảm ơn Ban chủ nhiệm dự án điều tra cơ bản
“Tổng hợp kết quả điều tra cơ bản của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ
Việt Nam đến năm 2010” mã số VAST.ĐTCB.03/13-14 đã hỗ trợ số liệu cho
luận văn.
Do thời gian và năng lực bản thân có hạn, luận văn này khơng tránh
khỏi cịn nhiều khiếm khuyết, tác giả rất mong nhận được sự thông cảm và
chia sẻ.
Xin trân trọng cảm ơn !
Tác giả

Trần Ngọc Long

3


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

CGCN:

Chuyển giao công nghệ.

DNNN:

Doanh nghiệp nhà nước.

KH&CN:

Khoa học và Công nghệ.

KT-XH:

Kinh tế - Xã hội.

NC&TK:

Nghiên cứu và Triển khai.

NCCB:

Nghiên cứu cơ bản.

NCƯD:

Nghiên cứu ứng dụng.

NSNN:

Ngân sách nhà nước.

SX-KD:

Sản xuất – Kinh doanh.

Viện Hàn lâm KHCNVN: Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.
Nghị định 115:

Nghị định số 115/2005/NĐ-CP ngày 05/09/2005
của Chính phủ.

4


DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 2.1. Tổng hợp số lượng và kinh phí thực hiện các đề tài, dự án
KH&CN năm 2014 (khơng kể các đề tài thuộc chương trình
NCCB) .................................................. Error! Bookmark not defined.

Bảng 2.2. Số lượng đề tài NCCB của Viện giai đoạn 2010-2014Error! Bookmark not
Bảng 2.3. Thống kê kết quả cơng bớ các cơng trình khoa học, sở hữu trí

tuệ năm 2014 của các đơn vị trực thuộc Viện Hàn lâmError! Bookmark not defin
Bảng 2.4. Bảng tổng hợp số lượng các công bố khoa học, sáng chế,
giải pháp hữu ích giai đoạn 2010-2014 của ViệnError! Bookmark not defined.

5


DANH MỤC HÌNH

Hình 1. Các mơ hình tổ chức trong hoạt động KH&CNError! Bookmark not defined.

Hình 2. Hoạt động NC&TK theo khái niệm của UNESCOError! Bookmark not defin

Hình 3. Phân loại hoạt động NC&TK theo chức năng của nghiên cứuError! Bookmark
Hình 4. Phân loại hoạt động NC&TK theo tính chất của sản phẩm
nghiên cứu ............................................. Error! Bookmark not defined.
Hình 5. Cơ cấu tổ chức của Viện Hàn lâm KHCNVN Error! Bookmark not defined.

Hình 6. Một số thiết bị nghiên cứu khoa học của các đơn vị Error! Bookmark not defi

Hình 7. Phân bố nhân lực KH&CN năm 2014 của Viện Error! Bookmark not defined

Hình 8. Tình hình nhân lực của Viện trong 5 năm gần đây Error! Bookmark not defin
Hình 9. Số lượng các cơng trình cơng bố trong 5 năm gần đây (20102014) của Viện Hàn lâm KHCNVN .... Error! Bookmark not defined.
Hình 10. Mơ hình tổ chức của các đơn vị.. Error! Bookmark not defined.

Hình 11. Mơ hình thuê mua tài chính để đầu tư thiết bịError! Bookmark not defined

6


PHẦN MỞ ĐẦU

Tên đề tài:
Khắc phục rào cản trong quá trình tự chủ của các tổ chức nghiên cứu và
triển khai công lập (Nghiên cứu trường hợp Viện Hàn lâm Khoa học và Công
nghệ Việt Nam).
1. Lý do nghiên cứu
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là cơ quan khoa học thực
hiện chức năng NCCB về khoa học tự nhiên và phát triển công nghệ; cung cấp luận
cứ khoa học cho cơng tác quản lý KH&CN và xây dựng chính sách, chiến lược,

quy hoạch phát triển KT-XH; đào tạo nhân lực KH&CN có trình độ cao theo quy
định của pháp luật. Là cơ quan trực thuộc Chính phủ, Viện Hàn lâm được quy định
chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức tại Nghị định số 108/2012/NĐCP của Chính phủ.
Tiền thân của Viện Hàn lâm KHCNVN là Viện Khoa học Việt Nam được
thành lập theo Nghị định số 118/CP ngày 20/5/1975 của Hội đồng Chính phủ. Năm
1993, Viện Khoa học Việt Nam lại được đổi tên thành Trung tâm Khoa học tự
nhiên và Công nghệ Quốc gia theo Nghị định số 24/CP ngày 22/5/1993 của Chính
phủ. Tiếp đó, ngày 16/01/2004 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 27/2004/NĐCP đổi tên Trung tâm Khoa học tự nhiên và Công nghệ Quốc gia thành Viện Khoa
học và Công nghệ Việt Nam.
Trong suốt lịch sử hình thành và phát triển của mình, cùng với những chính
sách của Nhà nước tác động đến quá trình tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với các
tổ chức KH&CN, Viện Hàn lâm KH&CN luôn quan tâm, điều hành để các đơn vị

7


trực thuộc nói chung, các đơn vị nghiên cứu và triển khai nói riêng phát triển theo
hướng tự chủ.
Thực hiện quy định tại Nghị định số 115/2005/NĐ-CP ngày 05/09/ 2005 của
Chính phủ về cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học và công
nghệ công lập, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm
KHCNVN) đã giao cho mỗi đơn vị trực thuộc xây dựng Đề án tự chủ, tự chịu trách
nhiệm. Tuy nhiên, các Đề án chỉ là kiện toàn tổ chức, hoạt động theo Khoản 3,
Điều 4 của Nghị định 115, chứ khơng chuyển đổi được sang hình thức tự chủ cao
như kỳ vọng bởi những rào cản, những khó khăn nhất định.
Do đó trong luận văn này, tác giả tiến hành nhận diện và đề xuất giải pháp
khắc phục những rào cản trong quá trình tự chủ của các tổ chức nghiên cứu và triển
khai công lập thông qua việc nghiên cứu trường hợp cụ thể của các đơn vị nghiên
cứu và triển khai trực thuộc Viện Hàn lâm KHCNVN.
1.2. Ý nghĩa lý thuyết của nghiên cứu

Việc nhận diện và đề xuất giải pháp khắc phục những rào cản trong q trình
tự chủ của các tổ chức NC&TK cơng lập (hay cịn gọi là tổ chức KH&CN cơng
lập) góp phần xây dựng cơ sở lý thuyết cho việc điều chỉnh chính sách quy định cơ
chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức khoa học và công nghệ công lập cho
phù hợp thực tiễn.
1.3. Ý nghĩa thực tế của nghiên cứu
Hiệu quả thực tiễn của việc đề xuất giải pháp khắc phục những rào cản trong
quá trình tự chủ của các tổ chức KH&CN cơng lập sẽ góp phần vào việc đánh giá
kết quả thực hiện Nghị định 115 trong thời gian qua và chuẩn bị cho những điều
chỉnh chính sách này cho phù hợp với thực tiễn.
Bên cạnh đó, nghiên cứu này cũng góp phần nhận diện các hạn chế trong
quá trình tự chủ của các tổ chức KH&CN công lập.

8


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đinh Việt Bách (2015), Báo cáo tình hình thực hiện cơ chế tự chủ, tực chịu
trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập, Kỷ yếu Hội thảo “Những vấn đề lý
luận và các quan điểm tổ chức hệ thống KH&CN trong nền khoa học tự trị”.
2. Nguyễn Thanh Bình (2010), Những khó khăn trong việc chuyển đổi các đơn vị
R&D của ngành Năng lượng Nguyên tử Việt Nam theo cơ chế tự chủ, tự chịu
trách nhiệm và giải pháp khắc phục, Luận văn thạc sĩ Quản lý Khoa học và
Công nghệ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia
Hà Nội.
3. Bộ Khoa học và Công nghệ (2009), Các giải pháp đổi mới cơ chế quản lý
KH&CN.
4. Bộ Khoa học và Cơng nghệ (2015), Báo cáo số 513/BKHCN-BC, Tình hình
thực hiện cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN cơng lập.
5. Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ Nghĩa Việt Nam (2005), Nghị định số

115/2005/NĐ-CP, Quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức
KH&CN cơng lập.
6. Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ Nghĩa Việt Nam (2010), Nghị định số
96/2010/NĐ-CP, Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 115/2005/NĐCP ngày 05 tháng 9 năm 2005 của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ, tự chịu
trách nhiệm của tổ chức khoa học và công nghệ công lập.
7. Vũ Cao Đàm (2011), Giáo trình Khoa học Chính sách, Nhà xuất bản Đại học
Quốc gia Hà Nội.
8. Vũ Cao Đàm (2009), Giáo trình Khoa học luận đại cương, Trường Đại học
Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
9. Vũ Cao Đàm (2007), Giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, Nhà
xuất bản Giáo dục.
9


10. Vũ Cao Đàm (2006), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học (xuất bản lần
thứ 13), Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật.
11. Vũ Cao Đàm (2009), Tuyển tập các cơng trình đã cơng bố, Tập I: Lý luận và
Phương pháp luận khoa học, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội.
12. Vũ Cao Đàm (2009), Tuyển tập các công trình đã cơng bố, Tập II: Nghiên cứu
chính sách và chiến lược, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội.
13. Vũ Cao Đàm (2009), Tuyển tập các cơng trình đã cơng bố, Tập III: Nghiên cứu
Quản lý, Nhà xuất bản Thế giới, Hà Nội.
14. Hồ Sỹ Hùng (2005), Nhận diện doanh nghiệp KH&CN, Tạp chí Hoạt động
Khoa học, Số 9/2005.
15. Lê Thu Hương (2011), Nhận diện những yếu tố cản trở việc thực hiện cơ chế tự
chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN theo Nghị định 115/2005/NĐCP, Luận văn thạc sĩ Quản lý Khoa học và Công nghệ, Trường Đại học Khoa
học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
16. Đỗ Nguyên Khoát (2007), Bàn về trách nhiệm của cơ quan chủ quản đối với tổ
chức chuyển đổi theo Nghị định 115, Tạp chí hoạt động khoa học, Số tháng
2/2007.

17. Hồng Văn Phong (2014), Chính sách đồng bộ - nền tảng cho tiến trình tự chủ
của

các

tổ

chức

KH&CN,

/>
tabid=110&News=7522&CategoryID=36, cập nhật ngày 21/05/2014.
18. Hồng Đình Phu, Vũ Cao Đàm (2008), Phân biệt “triển khai” và “Phát triển”
như những đối tượng điều chỉnh khác nhau của Luật KH&CN, Hoạt động khoa
học, số tháng 7.2008.
19. Phạm Thị Lan Phượng, Vấn đề tự chủ của các trường đại học công lập, Viện
nghiên cứu Giáo dục, 15.3.2008.

10


20. Nguyễn Quân (2014), “Khoán 10” đã và đang đi vào cuộc sống,
cập nhật ngày 20/08/2011.
21. Nguyễn Quân (2012), Đổi mới cơ chế hoạt động KH&CN, http://tiasang.
com.vn/Default.aspx?tabid=110&CategoryID=36&News=5842, cập nhật ngày
8/11/2012.
22. Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ Nghĩa Việt Nam (2013), Luật Khoa học
và Công nghệ.
23. Nguyễn Hồng Sơn (2012), Cơ chế tài chính cho hoạt động KH&CN ở Việt

Nam: Một số hạn chế và giải pháp hoàn thiện, />newsdetail/NC_TD/8126/co-che-tai-chinh-cho-hoat-dong-khoa-hoc-va-congnghe-o-viet-nam-mot-so-han-che-va-giai-phap-hoan-thien.htm, ngày cập nhật
13/10/2012.
24. Đỗ Thị Lâm Thanh (2015), Xây dựng chính sách thu hút nhân lực khoa học và
công nghệ chất lượng cao trong điều kiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm tại Viện
Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Quản lý Khoa
học và Công nghệ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học
Quốc gia Hà Nội.
25. Tạp chí Khoa học và Cơng nghệ Việt Nam, 106 câu hỏi đáp về Nghị định 115,
/>
ngày

cập

nhật

09/05/2012.
26. Phạm Huy Tiến (2006): Bàn về thực hiện Nghị định 115/2005/NĐ-CP, Tạp chí
Hoạt động Khoa học số tháng 12.2006, trang 28-29.
27. Phạm Huy Tiến (2006), Tổ chức khoa học và cơng nghệ, Giáo trình cao học
quản lý KH&CN, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học
Quốc gia Hà Nội.
11


28. Lê Xuân Trường (2014), Cơ chế quản lý tài chính đối với KH&CN: Từ thơng
lệ quốc tế đến thực tiễn Việt Nam, Trao-doiBinh-luan/Co-che-quan-ly-tai-chinh-doi-voi-khoa-hoc-va-cong-nghe-Tuthong-le-quoc-te-den-thuc-tien-Viet-Nam/45839.tctc,

cập

nhật

ngày

04/03/2014.
29. Phan Anh Tú (2015), Nhận diện các yếu tố cản trở việc thực hiện tự chủ, tự
chịu trách nhiệm trong các tổ chức R&D theo Nghị định 115/2005/NĐ-CP
(Nghiên cứu trường hợp các tổ chức sự nghiệp KH&CN công lập trực thuộc Sở
KH&CN tỉnh Lâm Đồng), Luận văn thạc sĩ Quản lý Khoa học và Công nghệ,
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.
30. Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc - UNESCO
(1984), Manual for statistics on scientific and technological activities, Paris
(bản dịch của Nguyễn Minh Hạnh và Nguyễn Lan Anh, hiệu đính của Nguyễn
Võ Hưng, trích theo Phụ lục A: Khuyến nghị liên quan tới tiêu chuẩn hóa quốc
tế về thống kê KH&CN).
31. Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (2014), Báo cáo tổng kết năm
2014.
32. Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (2015), Tổng hợp kết quả
điều tra cơ bản của Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đến năm
2010 (mã số VAST.ĐTCB.03/13-14).

12